Wybrane zagadnienia z ochrony przeciwpożarowej lasu · Biblioteka SGSP

(1)

(2)

(3)

Wybrane zagadnienia

z ochrony przeciwpożarowej

lasu

Redakcja naukowa:

dr inż. Anna Szajewska

(4)

Recenzja naukowa

dr hab. Maciej Skorupski, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu st. bryg. w st. spocz. dr inż. Eugeniusz W. Roguski

Redakcja naukowa dr inż. Anna Szajewska Przygotowanie do druku Agnieszka Wójcik

Skład i łamanie Kamil Gorlicki

Projekt okładki (CC BY-SA 2.0) Kamil Gorlicki

Fotografia na okładce

„DSC_6297_2683” by US Forest Service – Southern Region (CC BY-SA 2.0) | www.flickr.com Wydano na licencji Creative Commons:

Uznanie autorstwa ‑Użycie niekomercyjne ‑Bez utworów zależnych 3.0 Polska Warszawa 2017

Wydanie pierwsze ISBN: 978‒83‒88446‒80‒1 Wydawca

Szkoła Główna Służby Pożarniczej 01‒629 Warszawa, ul. J. Słowackiego 52/54 tel. 22 561 73 83

e ‑mail: wydawnictwo@sgsp.edu.pl www.sgsp.edu.pl

Druk

Wydawnictwo Arka

(5)

Spis treści

WPROWADZENIE . . . 9

I. PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO LASU st. bryg. w st. spocz. inż. Karol Wiler 1. Podstawy prawne, obowiązki i zadania w zakresie ochrony przeciwpożarowej lasu . . . 11

dr Marek Geszprych 2. Następstwa prawne powstania pożaru w lesie . . . 20

II. FIZYKOCHEMIA SPALANIA bryg. dr hab. Marzena Półka, prof. SGSP 1. Fizykochemia spalania . . . 37

III. PODSTAWY PROCESU SPALANIA W ŚRODOWISKU LEŚNYM dr hab. inż. Ryszard Szczygieł, prof. IBL 1. Proces spalania materiałów leśnych . . . 51

2. Występowanie pożarów lasu w zależności od warunków siedliskowo ‑drzewostanowych . . . 59

3. Meteorologiczne kryteria występowania pożarów lasu . . . 65

4. Rodzaje pożarów lasu i ich charakterystyka . . . 81

5. Przyczyny powstawania katastrofalnych pożarów lasu. . . 97

6. Skutki ekonomiczne i ekologiczne powodowane przez pożary lasu . 100 7. Ogień w gospodarce leśnej . . . 106

IV. ZAGROŻENIE POŻAROWE LASU dr hab. inż. Ryszard Szczygieł, prof. IBL 1. Zasady klasyfikacji zagrożenia pożarowego obszarów leśnych obowiązujące w Unii Europejskiej . . . 115

2. Zasady kategoryzacji obszarów leśnych Polski pod względem zagrożenia pożarowego . . . 125

3. Prognozowanie zagrożenia pożarowego lasu . . . 128

dr inż. Józef Piwnicki 4. Wytyczne i wymagania unijne oraz międzynarodowe dotyczące ochrony przeciwpożarowej lasów . . . 145

(6)

V. PRZYCZYNY POŻARÓW LASU, STRATY I DOCHODZENIE POPOŻAROWE bryg. dr Barbara Ościłowska

1. Odpowiedzialność karna za spowodowanie pożaru,

motywy i metody podpaleń, postępowania przygotowawcze . . . 155 dr inż. Piotr Gołos, dr Marek Geszprych

2. Podstawy teoretyczne i metodyczne oceny oraz wyceny wartości strat gospodarki leśnej

w ekosystemach leśnych . . . 161 dr inż. Józef Piwnicki

3. Przyczyny pożarów lasu i stosowane klasyfikacje w UE . . . 216 VI. INFRASTRUKTURA PRZECIWPOŻAROWA W LASACH

st. bryg. w st spocz. inż. Karol Wiler

1. Dojazdy, pasy przeciwpożarowe, elementy systemu wykrywania pożarów lasu i zagrożeń na granicy polno ‑leśnej

oraz tablice informacyjno ‑ostrzegawcze. . . 225 bryg. mgr inż. Aleksander Adamski

2. Zaopatrzenie w wodę do celów gaśniczych . . . 237 VII. ZAGADNIENIA PLANISTYCZNE I KONTROLNO ‑ROZPOZNAWCZE

st. bryg. w st. spocz. inż. Karol Wiler

1. Zagadnienia planistyczne i kontrolno ‑rozpoznawcze –

wybrane wymagania prawne . . . 245 st. bryg. w st. spocz. mgr inż. Waldemar Michałowski

2. Zakres czynności kontrolno ‑rozpoznawczych . . . 248 VIII. GAŚNICZE STATKI POWIETRZNE

Gaśnicze statki powietrzne, lądowiska

oraz wybrane regulacje prawne. . . 257 IX. TELEDETEKCJA JAKO ŹRÓDŁO DANYCH

W PRZECIWPOŻAROWEJ OCHRONIE LASU

prof. dr hab. inż. Tomasz Zawiła ‑Niedźwiecki

1. Teoretyczne podstawy teledetekcji . . . 263 2. Techniki obrazowania teledetekcyjnego . . . 280

(7)

3. Satelitarne obrazowanie ziemi . . . 294 4. Przetwarzanie i klasyfikacja zdjęć. . . 300 5. Przykłady zastosowań teledetekcji

w przeciwpożarowej ochronie lasu . . . 305 X. OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA LASÓW

BĘDĄCYCH WUŻYTKOWANIU WOJSKA st. bryg. w st. spocz. inż. Karol Wiler

Ochrona przeciwpożarowa lasów na poligonach wojskowych . . . . 309 XI. ANALIZA KLĘSKOWYCH POŻARÓW LASU

1. Analiza klęskowych pożarów lasu w Polsce . . . 317 st. bryg. w st. spocz. mgr inż. Waldemar Michałowski

2. Pożar lasu w Federacji Rosyjskiej. . . 328 XII. KIEROWANIE PODODDZIAŁAMI I ODDZIAŁAMI GAŚNICZYMI

PODCZAS POŻARÓW LASU

bryg. mgr inż. Aleksander Adamski

Dysponowanie sił i środków . . . 337 XIII. ŚRODKI GAŚNICZE

bryg. dr inż. Mirosław Sobolewski

1. Środki gaśnicze stosowane w ochronie przeciwpożarowej . . . 357 2. Dobór środków gaśniczych . . . 361 3. Woda jako podstawowy środek do gaszenia pożarów grupy A . . . 365 4. Dodatki zwilżające i piany gaśnicze. . . 369 5. Proszki i gazy gaśnicze . . . 376 6. Warunki skutecznego gaszenia pożarów . . . 378 XIV. ŁĄCZNOŚĆ PODCZAS DZIAŁAŃ GAŚNICZYCH

mł. bryg. dr inż. Jacek Chrzęstek

1. Wiadomości wstępne z zakresu łączności radiowej . . . 381 2. Organizacja łączności radiowej UKF

dla Krajowego systemu ratowniczo‑Gaśniczego . . . 390 3. Zasady organizacji łączności na potrzeby działań ratowniczych. . 399

(8)

XV. POJAZDY ORAZ SPRZĘT INŻYNIERYJNO ‑GOSPODARCZY mł. bryg. mgr inż. Piotr Chudy

Sprzęt inżynieryjno ‑gospodarczy . . . 403 XVI. WPROWADZENIE DO TECHNIK SYMULACYJNYCH

dr inż. Anna Szajewska

(9)

WPROWADZENIE

Niniejsze opracowanie stanowi pracę zbiorową, której autorami są szanowani specjaliści zajmujący się zagadnieniami ochrony przeciwpożarowej lasu. Treści poszczególnych rozdziałów ułożone zostały według zagadnień realizowanych na studiach podyplomo‑ wych Szkoły Głównej Straży Pożarniczej w Warszawie Ochrona przeciwpożarowa lasu, prowadzonych wspólnie z Instytutem Badawczym Leśnictwa. Tematyka publikacji czerpie z różnych dziedzin nauki – począwszy od przepisów prawnych, a skończywszy na zagad‑ nieniach technicznych. Wspólnym mianownikiem tak bogatego spektrum zagadnień jest wspomniana ochrona przeciwpożarowa lasu.

W publikacji zebrano najważniejsze informacje z zakresu przepisów, wiedzy prak‑ tycznej, fizycznego opisu zjawisk, metod gaszenia oraz stosowanych środków ochrony przeciwpożarowej. Zawarta tu wiedza odnosi się nie tylko do samego zjawiska wystę‑ powania pożarów lasów, ale również do ich źródeł, metod akwizycji danych i kompute‑ rowych metod wspomagania decyzji wraz z oceną zagrożenia. Poruszana tematyka jest podyktowana praktycznym zapotrzebowaniem na coraz to nowsze, bardziej skuteczne metody zapobiegania i zwalczania pożarów.

Biorąc pod uwagę sukcesywną degradację środowiska od początku XIX wieku i defen‑ sywną pozycję przyrody w uprzemysłowionym świecie, lasy stanowią bogactwo, którego wartość w przyszłości będzie rosła. Oczywiście pożary lasu były i są zjawiskiem natural‑ nym, jednak obecność człowieka powoduje, że przyczyny jego powstania nie są już tylko naturalne. Jak wynika z danych statystycznych, ponad 45 proc. pożarów ma bezpośredni związek z czynnikiem ludzkim a kolejne 40 proc. jest związane pośrednio z działalnością ludzką. Można zatem stwierdzić, że to człowiek jest głównym zagrożeniem ekosystemu leśnego. Poza czynnikiem ludzkim w ostatnich latach można zaobserwować tendencję do anomalii pogodowych, które niewątpliwie zwiększają ryzyko powstawania pożarów.

Zebrana wiedza ma na celu minimalizację wspomnianych strat, jak również pod‑ niesienie bezpieczeństwa ludzi i ich mienia. Monografia jest przeznaczona dla słuchaczy studiów podyplomowych, studentów Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, pracowników służby leśnej oraz wszystkich zainteresowanych tematyką doskonalenia profilaktyki i metod zwalczania pożaru lasu.

(10)

(11)

I. PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO LASU

st. bryg. w st. spocz. inż. Karol Wiler

1. Podstawy prawne, obowiązki i zadania w zakresie ochrony przeciwpożarowej lasu

Definicję prawną pojęcia „las” określono w art. 3 Ustawy o lasach z 28 września 1991 r. (DzU z 2011 r. nr 12, poz. 59 z późn. zm.) [1].

Las w tym ujęciu to grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi), drzewami i krzewami oraz runem leśnym lub przejściowo jej pozbawiony, przeznaczony do produkcji leśnej, stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo wpisany do rejestru zabytków; związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Las w ujęciu encyklopedycznym to naturalny lub ukształtowany przez człowieka eko‑ system lub kompleks ekosystemów, w którego szacie roślinnej dominującym składnikiem jest drzewostan utworzony przez zwarcie rosnące drzewa.

Las, zgodnie z prawem Unii Europejskiej, to obszar z pokrywą koron drzew (lub równoważny poziom pni drzew) na ponad 10 proc. i o powierzchni większej niż 0,5 ha. Drzewa powinny w nim osiągać wysokość przynajmniej 5 metrów w stanie dojrzałym in situ. Może się on składać z zamkniętych formacji leśnych, gdzie drzewa różnych pozio‑ mów i podszycia leśnego pokrywają znaczną część powierzchni lub z otwartych formacji leśnych z pokrywą o stałej wegetacji, w której pokrywa koron drzew przekracza 10 proc. Młode naturalne drzewostany oraz wszystkie plantacje założone do celów leśnych, które nie osiągnęły jeszcze 10 proc. gęstości korony lub pięciometrowej wysokości drzew, są także rozumiane jako las, podobnie jak powierzchnie zwykle tworzące część powierzch‑ ni leśnej, czasowo pozbawione drzew w wyniku ludzkiej interwencji lub z powodów naturalnych (ale oczekuje się, że powrócą do lasu). Definicja „lasu” obejmuje również szkółki leśne, plantacje nasienne, drogi leśne, wycięte trakty, pasy przeciwpożarowe; las

(12)

12 I. PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO LASU

w parkach narodowych oraz rezerwaty naturalne i inne tereny szczególnego zaintere‑ sowania naukowego, historycznego, kulturalnego lub duchowego; pasy wiatrochronne i pasy ochronne drzew o powierzchni większej niż 0,5 ha i o szerokości większej niż 20 m. Definicja obejmuje także plantacje kauczuku i drzewostany dębu korkowego [2]. 1.1. Podstawowe działania zmierzające do ograniczenia liczby pożarów lasu

i strat popożarowych

Działania zmierzające do ograniczania liczby pożarów lasu i ponoszonych strat z tego tytułu określane są w przepisach wykonawczych. Jest to:

• prowadzenie działalność prewencyjnej; • monitorowanie zagrożenia pożarowego;

• budowa i utrzymywanie systemu wykrywania i alarmowania; • przygotowanie terenów leśnych do prowadzenia działań gaśniczych;

• utrzymywanie w nadleśnictwach sił „szybkiego reagowania” do wskazania miejsca pożaru na gruncie lub jego likwidacji w zarodku oraz pełnienie roli gospodarza wobec kierującego działaniem ratowniczym (KDR);

• stała współpraca i współdziałanie nadleśnictwa z Krajowym Systemem Ratowniczo‑ ‑Gaśniczym (KSRG) na szczeblu powiatu,

• nadzór starosty nad lasami nie stanowiącymi własności skarbu państwa. 1.2. Podstawy prawne (ustawy, rozporządzenia, instrukcje itp.

dotyczące ochrony przeciwpożarowej lasu)

Wykaz podstawowych przepisów prawa oraz niektóre wypisy dotyczące wprost ochrony przeciwpożarowej lasu to:

Ustawa o lasach w zapisach:

Art. 9. 1. W celu zapewnienia powszechnej ochrony lasów właściciele lasów są obowiązani do kształtowania równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszenia naturalnej odporności drzewostanów, a w szczególności do:

1) wykonywania zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów; (…)

Art. 13. 1. Właściciele lasów są obowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania, a w szczególności do: (…)

3) pielęgnowania i ochrony lasu, w tym również ochrony przeciwpożarowej; Art. 26. 1. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane dla ludności. (…) 3. Nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, w razie gdy: (…)

(13)

1. Podstawy prawne, obowiązki i zadania w zakresie ochrony… 13

4. Lasy objęte stałym lub okresowym zakazem wstępu, (…) oznacza się tablicami z napisem „zakaz wstępu” oraz wskazaniem przyczyny i terminu obowiązywania zakazu. Obowiązek ustawiania i utrzymywania znaków ciąży na nadleśniczym w stosunku do lasów będących w zarządzie Lasów Państwowych oraz na właścicielach pozostałych lasów. Art. 34. Dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych w szczególności (rdLP): (…) 2c) inicjuje, koordynuje oraz nadzoruje działalność nadleśniczych (…); 3) orga‑ nizuje wspólne przedsięwzięcia nadzorowanych jednostek organizacyjnych w zakresie ochrony lasu i racjonalnej gospodarki leśnej.

Art. 35. 1. Nadleśniczy prowadzi samodzielnie gospodarkę leśną w nadleśnictwie na podstawie planu urządzenia lasu oraz odpowiada za stan lasu. W szczególności nadleśniczy(…): 4) organizuje ochronę mienia i zwalczanie szkodnictwa leśnego [1].

Wybrane przepisy wykonawcze Ustawy o lasach:

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów [3];

• Instrukcja Ochrony Przeciwpożarowej Lasu z 24 listopada 2011 r. wprowadzona zarządzeniem nr 54 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych [4];

• Zarządzenia wewnętrzne Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych dotyczące tego działu pracy w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe (PGL LP); • Zarządzenie nr 36 Ministra Rolnictwa. Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej

z 30 kwietnia 1987 r. w sprawie alarmowania o pożarach, wybuchach i zapłonach tech‑ nologicznych oraz postępowania po tych zdarzeniach (…) nr SOpoż. 2700‒9/87; (& 4 dotyczy postępowania w przypadku zaistnienie pożaru lasu o powierzchni powyżej 10 ha).

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z 24 sierpnia 1991 r. (tekst jednolity: DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380 oraz z 2010 r. nr 57, poz. 353) w zapisach:

Art. 3.1. Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem.

Art. 4.1. Właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, jest obowiązany: (…)

5) przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej; 6) zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi;

7) ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Odpowiedzialność: za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w ust. 1, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje – w całości lub w części – ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej ustana‑ wiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy umowa taka nie została zawarta,

(14)

odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem. 2. Czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej mogą wykonywać osoby posia‑ dające odpowiednie kwalifikacje.

2a. Osoby wykonujące czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej, polegające na zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, powinny posiadać wy‑ kształcenie wyższe i ukończone szkolenie specjalistów ochrony przeciwpożarowej albo mieć wykształcenie wyższe na kierunku inżynieria bezpieczeństwa pożarowego lub tytuł zawodowy inżyniera pożarnictwa (…).

2b. Osoby wymienione w ust. 2a, wykonujące czynności wyłącznie w zakresie wynika‑ jącym z ust. 1, powinny posiadać co najmniej wykształcenie średnie i ukończone szkolenie inspektorów ochrony przeciwpożarowej lub mieć tytuł zawodowy technika pożarnictwa [5].

Wybrane przepisy wykonawcze związane z Ustawą o ochronie przeciwpożarowej:

Wybrane przepisy wykonawcze Ustawy o ochronie przeciwpożarowej:

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów; §1.2. W przypadkach szczególnie uzasadnionych uwarunkowaniami lokalnymi, wskazanymi w ekspertyzie technicznej rzeczoznawcy do spraw zabez‑ pieczeń przeciwpożarowych, dopuszcza się, w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, stosowanie rozwiązań zamiennych w stosunku do wymienionych w (…) §38 ust 1 (dotyczy pasów przeciw‑ pożarowych), zapewniających niepogorszenie warunków ochrony przeciwpożarowej obiektu; a w szczególności cały Rozdział 9 Zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów; • Zasady uzgadniania sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru lasu.

Komenda Główna PSP, maj 1996 r. (nr BZ ‑III ‑6512/7/96).

Ustawa o transporcie kolejowym z 28 marca 2003 r. (tekst jednolity: DzU z 2007 r. nr 16, poz. 94 z późn. zm.) w zapisie:

Art. 17.1. Zarządcy i przewoźnicy kolejowi oraz użytkownicy bocznic kolejowych są zobowiązani spełniać warunki techniczne i organizacyjne zapewniające: (…)

3) ochronę przeciwpożarową i ochronę środowiska. oraz w przepisie wykonawczym.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 7 sierpnia 2008 r. w sprawie wymagań

(…) a także sposobu urządzania i utrzymywania (…) pasów przeciwpożarowych1_:

§ 9.1. Pasy przeciwpożarowe w sąsiedztwie linii kolejowej, na której prowadzony jest ruch, powinny być urządzone jako dwa równoległe do linii kolejowej pasy terenu, o szero‑ kości co najmniej 2 m, odległe od siebie od 10 do 15 m i połączone ze sobą co 25 m do 50 m

1 Patrz zmiany obowiązujące od 17 września 2014 roku: Obwieszczenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 1 sierpnia 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury

(15)

tej samej szerokości pasami poprzecznymi. Pierwszy pas terenu powinien być urządzony w odległości od 2 m do 5 m od dolnej krawędzi nasypu lub górnej krawędzi przekopu linii kolejowej, a w razie występowania rowów bocznych – od zewnętrznej krawędzi tych rowów. 1. Pasy terenu, o których mowa w ust. 1, powinny być całkowicie oczyszczone z wszel‑ kiej roślinności do warstwy mineralnej, a na gruntach torfiastych – posypane warstwą piasku o grubości od 0,01 m do 0,02 m, natomiast prostokąty powstałe między pasami terenu powinny być oczyszczone z krzewów, suchej ściółki i gałęzi oraz zadrzewione gatun‑ kami roślin liściastych, jeśli warunki siedliskowe zapewniają prawidłowy ich rozwój [6, 7].

Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. (DzU z 2004 r. nr 92. poz. 880 z późn. zm.) w zapisach:

Art. 124. Zabrania się wypalania łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przy‑ drożnych, szlaków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów,

Art. 131. Kto: (…) Pkt 12. Kto wypala łąki, pastwiska, nieużytki, rowy, pasy przydrożne, szlaki kolejowe, trzcinowiska lub szuwary, (…) – podlega karze aresztu albo grzywny [9].

Ustawa o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych z 18 grudnia 2003 r. (DzU z 2004 r. nr 6, poz. 40 z późn. zm.) w zapisie:

Art. 2. ust.1 Osobie fizycznej, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej … (przysługują dopłaty) … przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska [9].

Wybrane przepisy wykonawcze związane z tą ustawą:

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 7 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych wymagań utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej – &3 ust.2 Łąki, pastwiska i ścierniska nie powinny być wypalane;

• Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 6 sierpnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o przyznanie płatności (…) – &2. Pkt 10. Ppkt c) stosowania zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej, zgodnie z załącznikiem nr 5 (patrz niżej) do roz‑ porządzenia;

• Załącznik nr 5:

– pkt 7, ppkt 1) Czy przestrzegany jest zakaz wypalania roślinności na łąkach, pa‑ stwiskach, nieużytkach, rowach, pasach przydrożnych, szlakach kolejowych lub w strefie oczeretów i trzcin;

– pkt 10, ppkt 1) Czy przestrzegany jest zakaz wypalania ściernisk, słomy oraz resztek pożniwnych?

w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie drzew i krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzani i utrzymywania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych

(16)

1.3. Obowiązki ciążące na organach państwa i samorządu

w zakresie pożarów lasów, z uwzględnieniem klęsk żywiołowych, pożarów dużych i pożarów w lasach prywatnych

Zapewnienie ochrony przeciwpożarowej jest zadaniem własnym gminy w ramach innych spraw publicznych o znaczeniu lokalnym. Stąd utrzymanie i wyposażenia Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP) należy do zadań własnych gminy. Do ważnych zadań własnych gminy należy utrzymanie własnych (gminnych) dróg publicznych. Wszystkie zadania gminy dzielą się na własne – nadane ustawowo, i zlecone – przydzielane przez władze państwowe. Domniemanie właściwości, jeśli chodzi o wykonywanie różnych zadań publicznych, które nie zostały wyraźnie powierzone innym podmiotom, zawsze należy do gminy – nigdy do powiatu lub województwa. Jest to np. pomoc pogorzelcom, pomoc w zapewnieniu warunków socjalnych ratownikom itp.

W ustawie o samorządzie powiatowymi określono zadania publiczne o charakterze ponadgminnym (jako zadania własne), które mają związek z ochroną przeciwpożarową zasobów leśnych. Dotyczą one:

• transportu zbiorowego i dróg publicznych (powiatowych), • gospodarki wodnej,

• ochrony środowiska i przyrody,

• rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

• ochrony przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

Ochrona zasobów leśnych będących we władaniu osób fizycznych i prawnych, z wy‑ jątkiem stanowiących własność Skarbu Państwa, należy do zadań starostw. Leśnicy widząc dymy nad lasem, muszą zachować „spokój urzędnika”. Starosta odpowiada za obronę mienia przed ogniem, monitorowanie zagrożenia, a wreszcie za skuteczną walkę z żywio‑ łem. Do walki z żywiołem starosta wykorzystuje zasoby Krajowego Systemu Ratowniczo‑ ‑Gaśniczego (KSRG); natomiast w pozostałych sprawach dotyczących prewencji nie

istnieje w kraju wzorcowy model w ramach nadzoru nad gospodarką leśną.

Klęska żywiołowa to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach. Natomiast katastrofa naturalna to zdarzenie wywołane działaniem sił natury, takich jak silne wiatry, powodzie, susze, pożary i inne. Zdaniem autora można uznać, że pożary zasobów przyrodniczych o powierzchni większej niż 500 ha mają już początek cech klęski żywiołowej z uwagi na możliwość przerodzenia się takiego zdarzenia w pożar przestrzenny powodujący zagrożenie dla wielu obiektów i osób. Takie pożary wyma‑ gają zaangażowania bardzo dużych sił i środków do jego likwidacji, a ponadto powodują nieodwracalne skutki w środowisku przyrodniczym oraz negatywny wpływ na warunki bytowe miejscowej ludności. Stan nadzwyczajny w postaci klęski żywiołowej (zgodnie z obowiązującą ustawą) może być wprowadzony na obszarze, na którym wystąpiła klęska,

(17)

a także tam, gdzie wystąpiły lub mogą wystąpić jej skutki. Wprowadza się go na czas oznaczony, niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy jednak niż 30 dni. Przepis ten podporządkowuje administrację jednoosobowe‑ mu kierownictwu zarówno na poziomie całego kraju, jak i na poziomie poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w czasie prowadzonej akcji ratowniczej na danym obszarze. Działaniami tymi, w zależności od obszaru na jakim wprowadzono stan klęski żywiołowej, kierują odpowiednio:

• wójt (burmistrz, prezydent miasta), w przypadku, gdy stan ten został wprowadzony na obszarze jednej gminy;

• starosta, jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu;

• wojewoda, jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa;

• minister właściwy do spraw wewnętrznych lub inny minister, do którego zakresu działania należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej i ich usuwanie (w sy‑ tuacjach szczególnych określonych w ustawie minister wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów).

Do walki z klęskami żywiołowymi są przeznaczone wszystkie jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do KSRG oraz pozostałe podmioty włączone do systemu w zakresie wynikającym z ich możliwości sprzętowo ‑technicznych, ze szczególnym uwzględnieniem środków ochrony osobistej [5].

1.4. Zadania i kompetencje szczebli organizacyjnych PGL LP

Podstawowe działania zmierzające do ograniczenia liczby pożarów lasu i strat realizowane przez nadleśnictwa, to:

• Zorganizowanie i obsługa Punktu Alarmowo ‑Dyspozycyjnego (PAD). • Ustalanie sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru lasu. • Obserwacja przeciwpożarowa terenów leśnych.

• Prognozowanie zagrożenia pożarowego obszarów leśnych.

• Utrzymywanie w gotowości do podejmowania działań własne zasoby osobowe, tech‑ niczne i materiałowe oraz usługodawców (Zakłady Usług Leśnych).

• Współpraca z kierującym działaniem ratowniczym w prowadzeniu akcji ratowniczo‑ ‑gaśniczych na zarządzanym terenie.

• Prognozowanie w funkcji czasu rozprzestrzeniania się powstałych pożarów. • Przejęcie pożarzysk do prowadzenie czynnego dogaszania i dozorowania.

• Organizacja i wyposażenie baz podręcznego sprzętu gaśniczego oraz innych maszyn i urządzeń ustalonych Instrukcją Ochrony Przeciwpożarowej.

• Budowa, remont oraz konserwacja dojazdów pożarowych.

(18)

• Planowanie i realizacja zabiegów hodowlanych zmierzających do uodpornienia drzewostanów na rozwój pożarów wielkoobszarowych.

• Zakładanie nowych i utrzymanie istniejących pasów przeciwpożarowych.

• Przeglądy i konserwacja sprzętu gaśniczego, urządzeń przeciwpożarowych, dróg leśnych i dostrzegalni.

• Wprowadzanie okresowego zakazu wstępu do lasu.

• Techniczne zapewnienie łączności z pracownikami terenowej służby leśnej.

• Współdziałanie z miejscowymi jednostkami ochrony przeciwpożarowej, ze szcze‑ gólnym uwzględnieniem jednostek samorządowych (OSP).

• Szacowanie szkód popożarowych i dochodzenie roszczeń od sprawców. • Prowadzenie działalności informacyjno ‑edukacyjnej.

• Szkolenie pracowników oraz egzekwowanie od usługodawców i osób użytkujących tereny leśne znajomości zasad bezpieczeństwa pożarowego lasu.

• Konserwacja i aktualizacja tablic informacyjnych.

• Prowadzenie ewidencji danych z zakresu ochrony przeciwpożarowej w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP).

• Aktualizacja danych z zakresu geomatyki niezbędnych do generowania aktualnej Leśnej Mapy Numerycznej (Pożar 1 i Pożar 2).

Zadania leśnictwa:

• Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej lasu.

• Współdziałanie w organizacji akcji gaśniczej.

• Organizowanie dogaszania i dozorowania pożarzysk.

• Bezpośrednie nadzorowanie wykonywanych prac na terenie leśnictwa związanych z ochroną przeciwpożarową.

• Działalność informacyjno ‑edukacyjna wobec miejscowej ludności.

• Egzekwowanie znajomości zasad bezpieczeństwa pożarowego lasu na stanowiskach roboczych usługodawców i użytkowników lasu.

Zadania Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych: • Zorganizowanie i obsługa regionalnego PAD. • Koordynacja:

– pracy sieci łączności radiowej,

– pracy systemu obserwacyjno ‑alarmowego, – pracy Leśnych Baz Lotniczych,

– akcji gaśniczych i dogaszania pożarzysk o charakterze regionalnym. • Kategoryzacja obszarów leśnych nadleśnictw.

• Planowanie i prowadzenie wspólnych przedsięwzięć z zakresu ochrony przeciwpo‑ żarowej nadzorowanych jednostek organizacyjnych.

(19)

Zadania Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych: • Inicjowanie postępu technicznego i organizacyjnego. • Zlecanie badań naukowych.

• Ustalenie wielkości sił lotniczych do gaszenia pożarów lasu i koordynacja ich działań w przypadku zaistnienia pożaru o charakterze ponadregionalnym.

• Prowadzenie centralnej bazy danych dotyczących ochrony przeciwpożarowej w LP. • Nadzór i kontrola funkcjonowania ochrony przeciwpożarowej w Regionalnej Dyrekcji

Lasów Państwowych (rdLP) [4]. Podsumowanie

Idealny system bezpieczeństwa pożarowego kompleksów leśnych to taki, aby w czasie 15’_{+15’ rozpocząć akcję ratowniczo ‑gaśniczą. Składowe tego czasu to około 15 min}

swobodnego rozwoju pożaru (do czasu jego wykrycia) oraz drugie 15 min na dotarcie ratowników z zestawem narzędzi do skutecznego ograniczenia jego rozwoju.

Przyjmując skrajne warunki pogody pożarowej, pożar lasu na siedlisku boru świeżego osiąga po 30 min obwód ok. 500 m oraz powierzchnię ok. 2 ha.

Dalszy swobodny rozwój pożaru generuje w postępie geometrycznym zapotrzebo‑ wanie na siły i środki do jego likwidacji oraz koszty z tym związane. Straty w produkcji leśnej i koszty przywrócenia stanu pierwotnego są w wielu przypadkach nie wymierne. Np. pożar cennego przyrodniczo użytku ekologicznego, czy pomnikowego drzewa.

Średnie straty popożarowe 1 ha lasu wynoszą ok. 30 tys. zł (strata wartości drewna, prze‑ rwa w produkcji, straty pozaprodukcyjne i ekologiczne, koszty akcji gaśniczej i dogaszania). Bibliografia

1. Ustawa z 28 września 1991 r. o lasach (DzU z 2005 r. nr 45, poz.435).

2. Rozporządzenia (WE) nr 2152/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady, z 17 listopada 2003 r. dotyczącego monitorowania wzajemnego oddziaływania lasów i środowiska naturalnego we Wspólnocie (Forest Focus).

3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (DzU z 2006 r. nr 58, poz. 405). 4. Instrukcja ochrony przeciwpożarowej lasu. DGLP. 2012.

5. Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z 24 sierpnia 1991 r. (tekst jednolity: DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380 oraz z 2010 r. nr 57, poz. 353).

6. Ustawa o transporcie kolejowym z 28 marca 2003 r. (tekst jednolity: DzU z 2007 r. nr 16, poz. 94 z późn. zm.).

7. Pismo Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej z 6 kwietnia 2011 r. nr BZ ‑II ‑0262/4‒6/11 (sprawa pasów przeciwpożarowych przy liniach kolejowych ). 8. Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r. (DzU z 2004 r. nr 92. Poz. 880

z późn. zm.).

9. Ustawa o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych z 18 grudnia 2003 r. (DzU z 2004 r. nr 6, poz. 40 z póżn. zm.).

(20)

20 I. PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO LASU dr Marek Geszprych, Radca prawny, pracownik Instytutu Gospodarki Przestrzennej

i Mieszkalnictwa

2. Następstwa prawne powstania pożaru w lesie

Zważywszy, że pożary są głównym i najniebezpieczniejszym zagrożeniem dla polskich lasów, koniecznym jest stworzenie dobrych metod przeciwdziałających ich występowaniu. Istotnym jest stosowanie właściwych instrumentów prawnych zapobiegających powsta‑ waniu pożarów, jak również dotyczących umiejętnego prowadzenia postępowań następ‑ czych po powstaniu pożaru lasu. Ostatnie działanie często ma charakter represyjny i jest związane ze stosowaniem kar, zwłaszcza za umyślne podpalenie lasu. Jak wskazywane jest w rezolucjach Parlamentu Europejskiego (m.in. w Rezolucji z 16 września 2009 r. w spra‑ wie pożarów lasów w lecie 2009 r. – DzU UE C 2010, nr 224E, poz. 1), pożary lasów są zjawiskiem spotęgowanym, co spowodowane jest m.in. niewystarczająco surowymi karami za umyślne podpalanie, wraz z nieodpowiednim stosowaniem przepisów dotyczących wprowadzania ponownych zalesień. Dlatego działania w Unii Europejskiej, jak również wewnątrz kraju, kładą duży nacisk na zabezpieczenie przeciwpożarowe, oraz właściwe stosowanie instrumentów prawnych, prowadzące do zabezpieczenia przeciwpożarowego w ramach prawa cywilnego, karnego, jak i administracyjnego.

Działania zapobiegające powstaniu pożarów mieszczą się głównie w sferze prawa administracyjnego. Natomiast działania następcze po wystąpieniu pożaru w lesie obej‑ mują głównie sferę prawa cywilnego i karnego. Przy czym następstwa prawne związane z wystąpieniem pożaru w lesie mogą mieć charakter materialny dotyczący działań or‑ ganizacyjnych, związanych z wystąpieniem pożaru, jak również charakter procedural‑ ny, dotyczący działań ex post, związanych z naprawieniem szkody powstałej w wyniku wystąpienia pożaru w lesie. Następstwa prawne związane z pożarem lasu odnoszą się do działalności człowieka, co wynika z istotnego udziału ludzi w występowanie pożaru. 2.1. Działania wynikające z Ustawy z 28 września 1991 r.

o lasach (DzU z 2015 r. poz. 2100, ze zm.), zwanej dalej uol

Skutki zdarzeń związanych z wystąpieniem pożaru w lesie związane są z pojęciem odpo‑ wiedzialności, której ustawodawca poświęca dwa przepisy w ustawie o lasach – art. 11 uol i 12 uol.

W art. 11 uol wskazano, że jednostka organizacyjna, osoba fizyczna lub prawna od‑ powiedzialna za powstanie szkody w lasach jest obowiązana do jej naprawienia według zasad określonych w Kodeksie cywilnym.

Natomiast w art. 12 uol wskazano, że w przypadku braku możliwości ustalenia sprawcy szkody w lasach, powstałej w wyniku m.in. pożarów, koszty zagospodarowania i ochrony

(21)

2. Następstwa prawne powstania pożaru w lesie 21

związane z odnowieniem lub przebudową drzewostanu finansowane są z budżetu państwa. Powyższa regulacja nabiera coraz większego znaczenia, zważywszy, że według danych GUS w ostatnich latach ok. 22 proc. pożarów lasów ma nieustalone przyczyny powsta‑ nia [Leśnictwo 2015, s. 135]. Tym niemniej z powyższej podstawy prawnej nie można skorzystać w przypadku spalenia urządzeń turystycznych i infrastruktury turystycznej, np. parkingu leśnego. Wskazana regulacja prawna odnosi się bowiem tylko do „odno‑ wienia lub przebudowy drzewostanu” – co wskazuje na istnienie luki prawnej.

Z przedstawionych regulacji wynika, że zakres odpowiedzialności, związany jest ze szkodą, jaka powstała w lesie i jakiej doznał właściciel lasu w związku z wystąpieniem pożaru w lesie. W szczególności, w art. 11 uol ustawodawca wskazuje na odpowiedzialność cywilną, poprzez odwołanie do cywilistycznego pojęcia szkody. Powyższa regulacja nie obejmuje ani odpowiedzialności karnej, ani odpowiedzialności administracyjnej, co nie znaczy, że nie odgrywają one w przypadku lasów znaczenia. Natomiast istota art. 12 uol sprowadza się do przymusowego wykonania obowiązku naprawienia szkody. Z tym, że w sytuacji uregulowanej w art. 12 uol nie można mówić o tym, że na jakimś podmiocie spoczywa obowiązek naprawienia szkody. Przymus polega raczej na tym, że ustawodawca dąży do zapewnienia instrumentów prawnych zmierzających do restytucji w sytuacji, gdy nie można ustalić sprawcy szkody, a szkoda powstała w związku z określonymi źródłami. Artykuł 12 uol zawiera dwie przesłanki, od łącznego zaistnienia których prawodawca uzależnia zastosowanie tego przepisu. Pierwsza z tych przesłanek mająca charakter nega‑ tywny polega na tym, że nie można ustalić sprawcy powstania pożaru. Druga przesłanka, pozytywna, polega na tym, że art. 12 uol dotyczy tylko takich szkód, które pochodzą ze źródeł enumeratywnie wymienionych w art. 12 uol.

Istota regulacji zawartej w art. 12 uol polega na tym, że dochodzi do naprawienia szkody, pomimo iż nie jest znany sprawca szkody. Przy czym naprawa szkody na podstawie art. 12 uol jest ograniczona odnośnie źródeł szkody oraz co do sposobu jej naprawie‑ nia. W istocie w grę wchodzi tu wypłata określonej kwoty (pokrycie kosztów z budżetu państwa), ale środki te mogą być przeznaczone tylko na określone cele o charakterze restytucyjnym (zagospodarowanie i ochrona związane z przebudową lub odnowie‑ niem drzewostanu). Przyznanie kwoty na koszty zagospodarowania i ochrony związane z odnowieniem lub przebudową drzewostanu następuje w odrębnym postępowaniu, które prowadzi wraz z wydaniem decyzji, minister właściwy do spraw środowiska, bądź starosta. Przy czym powyższe organy nie wydają decyzji same z siebie ani tym bardziej sami sobie, gdyż wcześniej muszą być złożone w tej sprawie stosowne wnioski przez Dy‑ rektora Generalnego Lasów Państwowych bądź właściciela lasu – dotkniętych pożarem. Następnie wnioski złożone przez właścicieli lasów muszą być zaopiniowane (pisemnie) przez nadleśniczego w przypadku lasów prywatnych. Interesujące jest to, że przyznanie takiej kwoty następuje nie tyle z wykorzystaniem instrumentów prawa cywilnego, ile prawa administracyjnego. Przyznanie kwoty następuje z wykorzystaniem władczej formy działania administracji, jaką jest decyzja administracyjna.

(22)

Z pojęciem odpowiedzialności i szkody wiąże się zagadnienie odszkodowania dla poszkodowanego właściciela lasu, który może tego dochodzić po wystąpieniu pożaru w jego lesie. Może on z niego nie skorzystać, musi się jednak liczyć z tym, że zaniechanie żądania naprawienia szkody nie zwalnia go w zasadzie z obowiązków spoczywających na nim jako na właścicielu lasu, co reguluje kolejny akt prawny, tj. Ustawa kodeks cywilny. 2.2. Stosowanie przepisów Ustawy z 24 kwietnia 1964 r. –

Kodeks cywilny (DzU 2017, poz. 459), zwanej dalej kc

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności cywilnej w ustawie o lasach określa art. 11 uol, który odwołuje się do pojęcia „szkody powstałej w lasach”. Samo pojęcie szkody w la‑ sach nie zostało zdefiniowane ani w ustawie o lasach, ani w żadnym innym akcie prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Ponadto, w systemie prawa polskiego nie ma definicji analogicznej do pojęcia szkody w lasach. Definicji tej nie można odnaleźć w sfe‑ rze prawa rolnego czy w prawie łowieckim w zakresie powszechnie używanego pojęcia „szkody łowieckiej”, w kontekście odpowiedzialności dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego – za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne. Jakkolwiek ustawa Prawo łowieckie posługuje się terminem szkoda łowiecka w rozdziale 9 tejże ustawy, to jest to określenie umowne, do którego znajdują zastosowanie przepisy kc. Jak wskazuje linia orzecznictwa sądowo ‑administracyjnego, uregulowane w rozdziale 9 Prawa łowieckie‑ go roszczenia o odszkodowanie za szkody wyrządzone w uprawach i plonach rolnych przez wymienione w nim zwierzęta łowne są sprawami z zakresu prawa cywilnego, czyli sprawami cywilnymi, które stosownie do art. 2 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego powinny być rozpoznawane przez sądy powszechne” [wyrok WSA 2008]. Należy więc wyprowadzić własną definicję szkody w lasach, przez którą można rozumieć każdy uszczerbek w lasach, lub jego poszczególnych elementach, o charakterze majątkowym lub niemajątkowym, który wystąpił wbrew woli poszkodowanego i z naruszeniem zasad gospodarki leśnej. Szkoda niemajątkowa zachodzi, gdy pokrzywdzony właściciel lasu doznał różnego rodzaju cierpień fizycznych i psychicznych [Szpunar, s. 14]. Lasy bo‑ wiem pełnią nie tylko rolę produkcyjną, ale także rolę przyrodniczą i społeczną. Można więc w szkodzie w lasach dopatrywać się i elementów niemajątkowych, np. naruszenia dóbr osobistych. Natomiast szkodę majątkową – dominującą w przypadku powstania szkód w lesie – odnoszącą się do przedmiotu majątku – w przeciwieństwie do szkody niemajątkowej – można wyrazić w pieniądzu. Szkoda majątkowa polega na utracie bądź zmniejszeniu wartości lasu i może wystąpić jako szkoda polegająca na zmniejszeniu wartości samego gruntu określanego w ewidencji gruntów i budynków jako las bądź jako zmniejszenie możliwości produkcyjnych lasu.

Podstawowym przepisem regulującym sposoby naprawienia szkody jest art. 363 kc, wskazujący, że: „§ 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodo‑ wanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej

(23)

sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu (rys. 1).

§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili”.

Rysunek 1. Roszczenia właściciela lasu względem sprawcy szkody [podpalacza lasu]

Źródło: opracowanie własne, w oparciu o art. 363 kc

Przepis art. 363 kc ma charakter dyspozytywny i w granicach swobody umów strony mogą odmiennie określić sposób naprawienia szkody. Jednocześnie żądanie przywró‑ cenia do stanu poprzedniego nie może zostać uwzględnione, gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nad‑ mierne trudności lub koszty. W takiej sytuacji roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu, czyli do żądania zapłaty odszkodowania. Powyższa norma prawna znajduje zastosowanie w niemalże wszystkich przypadkach do następstw praw‑ nych dochodzenia odszkodowania za las zniszczony w wyniku pożaru [Olejniczak, s. 92]. Przepis art. 363 § 2 kc stanowi, że wysokość odszkodowania powinna być zasadni‑ czo ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania (…). Zważywszy, że na rynku możemy się spotkać z różnymi cenami nieruchomości leśnych, funkcja kompensacyj‑ na odszkodowania wymaga ustalenia wysokości świadczenia z uwzględnieniem cen chroniących interes poszkodowanego. Będą to zatem te ceny rynkowe nieruchomości leśnych, które pozwolą (potencjalnie) na lokalnym rynku nabyć go poszkodowanemu (por. uchwała SN z 13 czerwca 2003 r., sygn. akt III CZP 32/03).

Art. 363 § 2 kc dopuszcza jednak wyjątkowo możliwość określenia wielkości odszko‑ dowania według cen z innej chwili niż data ustalania odszkodowania, jeżeli wymagają tego

Przywrócenie stanu poprzedniego (rzadkość dotycząca np. zniszczonej jednorocznej uprawy leśnej)

Zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej (praktyka)

Powstanie szkody w wyniku wystąpienia pożaru



(24)

24 I. PODSTAWY PRAWNE BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO LASU szczególne okoliczności. Owe szczególne okoliczności mogą przemawiać za określeniem

odszkodowania z uwzględnieniem cen z daty wyrządzenia szkody lub cen późniejszych, ale wcześniejszych niż z chwili ustalania odszkodowania. Odstępstwo od ogólnej reguły należy uznać za uzasadnione, jeżeli sam poszkodowany właściciel lasu naprawił po‑ niesiony uszczerbek, przed terminem ustalenia odszkodowania, poprzez uprzątnięcie zniszczonego terenu, przygotowanie gruntu, zakup i posadzenie sadzonek, to wskazane będzie uwzględnienie cen z chwili nabycia rzeczy lub usługi przez poszkodowanego.

W przypadku zagospodarowywania halizny po spalonym lesie, poprzez dokonywanie nowych odnowień, możliwe jest wystąpienie tzw. szkody przyszłej. Odnosi się ona do uszczerbków, których w chwili wyrokowania poszkodowany jeszcze nie doznał [Dy‑ bowski, s. 279], ale które mogą wystąpić po określonym czasie, jako bezpośredni skutek wystąpienia pożaru, np. odnowienia drzewostanu nie przyjęły się, ze względu na duże zniszczenie mikroflory gleby, powstałe w wyniku pożaru pokrywy gleby. Zdarzają się sytuacje związane z wystąpieniem pożaru w lesie, których nie można było przewidzieć w momencie szacowania strat. Wówczas pewnych rozwiązań można doszukiwać się w konstrukcji art. 361 § 2 kc, odnoszącego się do następstw odpowiedzialności cywilnej za powstanie szkody w lasach i nakładającym obowiązek pełnej kompensacji szkody. Oznacza to, że w przypadku wystąpienia pożaru lasu poszkodowany może domagać się kompensaty obejmującej nie tylko wartość spalonego drzewostanu, ale również utraty realnej wartości lasu, związanej z obniżeniem jakości gleby, uszkodzeniem runa leśnego, strat w zwierzynie, czy wreszcie strat natury psychicznej.

Kolejnym zagadnieniem wymagającym wyjaśnień jest kwestia terminów działań na‑ stępczych po wystąpieniu szkody. Jak wskazywane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w przypadku dochodzenia przez poszkodowanego właściciela lasu odszkodowania za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym należy wyróżnić trzy terminy: datę wyma‑ galności roszczenia (art. 455 kc), datę właściwą dla ustalenia wysokości odszkodowania (art. 363 § 2 kc) oraz datę, od której należą się wierzycielowi odsetki (art. 481 § 1 kc) [wyrok SN 2003].

Zgodnie z art. 455 kc spełnienie świadczenia przez sprawcę pożaru w lesie powinno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu go przez poszkodowanego właściciela lasu. Jak wskazuje ugruntowana linia orzecznictwa, zobowiązanie sprawcy szkody do naprawienia wyrządzonej szkody [tu: w wyniku spowodowania pożaru] powstaje i staje się wymagalne z chwilą jej wyrządzenia [m.in. wyrok SN 2010].

Zgodnie z art. 442¹ § 1 kc, w przypadku dochodzenia następstw prawnych powstania szkody w lesie, roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega

przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany właściciel lasu

dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpił pożar lasu, który wywołał powstanie szkody. Jak podkreśla się w judykaturze, przewidziany w art. 4421_{§ 1 zdanie}

(25)

chwili dowiedzenia się o szkodzie, lecz od chwili zdarzenia ją wyrządzającego [od dnia podpalenia lasu]. W sytuacji gdy do ujawnienia szkody dojdzie już po upływie terminów przedawnienia – przyjmuje się dopuszczalność zastosowania zasady z art. 5 kc – doty‑ czącej zasad współżycia społecznego – do oceny zarzutu przedawnienia, choć jedynie w zupełnie wyjątkowych przypadkach [wyrok SN 2006].

Kolejna kwestia dotyczy możliwości ubezpieczania nieruchomości leśnych. Prawnie nie ma przeciwwskazań, aby obejmować przedmiotem ubezpieczenia powyższe nieru‑ chomości. Zgodnie z art. 821 kc przedmiotem ubezpieczenia majątkowego może być każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu. W ubezpieczeniach odszkodowanie jest wynagrodzeniem szkody – nie in natura, lecz – w pieniądzu (art. 363 § 1 kc). Stąd regres ubezpieczeniowy, jako prawo ubezpieczyciela do roszczenia, jakie przysługuje ubezpieczonemu od osoby trzeciej, odpowiedzialnej za szkodę pokrytą odszkodowaniem ubezpieczeniowym, sprowadza się do odszkodowania w pieniądzu. W przypadku objęcia nieruchomości leśnej przedmiotem ubezpieczenia można dowolnie ukształtować treść umowy w zakresie rodzajów świadczeń za straty które wystąpiły obecnie, jak i te które mogą wystąpić w przyszłości.

Natomiast gorsza sytuacja dotyczy najczęstszych zdarzeń, kiedy las nie jest ubezpieczo‑ ny. W przypadku braku umowy ubezpieczenia, poszkodowany właściciel lasu, w oparciu o art. 361 § 2 kc, będzie musiał udowodnić, że pogorszenie jakości już zniszczonych drzew ma bezpośredni związek z pożarem, który wystąpił rok, dwa lata temu, bądź dawniej. Dodatkowo poszkodowany właściciel lasu będzie musiał uwodnić, że podjął wszelkie wystarczające czynności związane z zabezpieczeniem pogorzeliska i ewentualnie wskazać, że nie popełnił żadnego błędu w zakresie odnowienia zniszczonego drzewostanu. Ponadto właściciel będzie musiał udowodnić, że wszystkie przyszłe zdarzenia na obszarze pogo‑ rzeliska istniały już w momencie zakończenia pożaru i w czasie szacowania strat, tylko nie zostały zauważone. Innymi słowy, właściciel lasu będzie musiał wskazać na istnienie szkody rozciągniętej w czasie, a nie na istnienie szeregu zagrożeń, jako działań następ‑ czych po powstaniu pożaru. Dopiero wówczas może domagać się w drodze powództwa adhezyjnego uzupełniającego naprawienia powstałej szkody, która uwidoczniła się po określonym czasie, na podstawie przepisów ogólnych z art. 415 kc, odnoszących się do odpowiedzialności sprawcy za wyrządzenie drugiemu szkody.

Ponadto zaznaczyć należy, że w polskim systemie prawnym nie istnieją przepisy, które normowałyby w sposób kompleksowy wyliczenie strat surowcowych i ekologicznych spowodowanych przez pożary lasu. Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska szacowane są straty spowodowane przez pożar tylko w surowcu drzewnym [rozporządze‑ nie MŚ 2002]. Tymczasem pożar lasu powoduje również szkody ekologiczne, które mogą być kilkakrotnie wyższe od wartości spalonego drewna i dostatecznie obrazują skutki przez niego wywołane. Aktualnie wyliczana wartość szkód spowodowanych przez pożar nie odzwierciedla więc rzeczywistych strat powstałych w środowisku leśnym. Dlatego też wydaje się koniecznym zmiana delegacji ustawowej – w obecnym art. 9 ust. 3 uol,

(26)

zgodnie z którym minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych określi w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów – do wydania rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw leśnictwa w zakresie metody szacowania strat surowcowych i eko‑ logicznych powstałych w lasach w wyniku pożaru.

2.3. Stosowanie przepisów Ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU z 2016 r., poz. 1137), zwanej dalej jako kk, oraz Ustawy z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (DzU z 2015 r., poz. 1094, ze zm.), zwanej dalej kw

Pożary w lesie wywołują nie tylko następstwa cywilno ‑prawne, ale również administracyjno‑ ‑prawne oraz karno ‑prawne. Ustawodawstwo karne odnosi się w tym zakresie przede

wszystkim do sankcji z tytułu nieprzestrzegania przepisów przeciwpożarowych. Jeżeli nieprzestrzeganie leśnych przepisów przeciwpożarowych doprowadziło do powstania pożaru leśnego lub bezpośredniego niebezpieczeństwa takiego pożaru, to wówczas wchodzi w rachubę odpowiedzialność za przestępstwa przewidziane w rozdziale XX kodeksu karnego, pt.: „Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu”. Za przestępstwo stypizowane w art. 163 § 1 pkt 1 kk odpowiada, kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać pożaru.

Za spowodowanie pożaru leśnego ustawodawca przewidział dotkliwe sankcje, tj. za umyślne sprowadzenie pożaru grozi kara pozbawienia wolności od r. do lat 10 (art. 163 § 1 kk), a jeżeli następstwem była śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób – kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12 (art. 163 § 3 kk). Natomiast za nieumyślne sprowadzenie pożaru grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 163 § 2 kk), a jeżeli następstwem była śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób – kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 163 § 4 kk). Odpowiedzialność za przestępstwo jest przewidziana także wtedy, gdy wprawdzie do samego pożaru nie doszło, ale sprawca swoim zachowaniem sprowadził bezpośrednie niebezpieczeństwo pożaru. Za taki czyn popełniony umyślnie grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (art. 164 § 1 kk), za popełniony nieumyślnie – kara po‑ zbawienia wolności do lat 3 (art. 164 § 2 kk).

Podsumowując, wskazać należy, że sankcje z tytułu odpowiedzialności za przestępstwa z kk znajdują zastosowanie, jeżeli następstwem niewykonywania obowiązków z zakresu powszechnej ochrony lasów jest pożar leśny albo wystąpi bezpośrednie niebezpieczeństwo takiego pożaru. Przy tym ww. sankcje odnoszą się do właścicieli gruntów, bądź sprawców zdarzeń, a nie do organów jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie bowiem z kk, kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać m.in. pożaru, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (wina umyślna) bądź karze pozbawienia wolności do lat 3 (wina nieumyślna).

(27)

Jeszcze dotkliwsza kara spotka sprawcę pożaru leśnego, w wyniku którego uszkodzony został obszar szczególnie chroniony lub obszar o znaczeniu europejskim, tj. grunty leśne położone na obszarze Natura 2000. Dodatkowo bez względu na poniesioną winę (nawet z niedbalstwa) sprawca pożaru w lesie (również właściciel) poniesie karę pozbawienia wolności do lat 2, albo otrzyma zakaz prowadzenia gospodarki leśnej, jeżeli spowoduje, bądź przyczyni się do powstania uszkodzenia lasu na obszarze większej powierzchni leśnej.

Jeśli chodzi o prawo wykroczeń, to odnośne przepisy znajdują się w kw, a regulacja jest dwutorowa:

1) wykroczenie z art. 82 § 2 pkt 10 kw jest popełniane, jeżeli ktoś będąc obowiązany na podstawie przepisów o ochronie przeciwpożarowej do zapewnienia warunków ochrony przeciwpożarowej obiektu lub terenu, nie dopełnia obowiązków polegają‑ cych na zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów w lesie poprzez wykonywanie wymaganych zabiegów ochronnych,

2) wykroczenie z art. 82 § 3 kw jest popełniane, jeżeli ktoś na terenie lasu, na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również w odległości do 100 m od nich roznieca ogień poza miejscami wyznaczonymi do tego celu albo pali tytoń, z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi. Za oba wykroczenia ustawodawca przewidział alternatywnie karę aresztu, grzywny albo nagany. Ta rozpiętość sankcji od nagany do 30 dni aresztu dobitnie świadczy o tym, że w ocenie ustawodawcy wykroczenie naruszenia leśnych przepisów przeciwpożarowych może mieć bardzo różne oblicza.

Koncepcja wskazanych przepisów karnych jest zasadniczo odmienna. Ostrze pierw‑ szego z nich zwraca się przeciwko zarządzającym lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz właścicielom i posiadaczom innych lasów, którzy są zobowiązani do pro‑ wadzenia odpowiednich zabiegów profilaktycznych ujętych w szczegółowych przepisach o ochronie przeciwpożarowej lasów, tj. w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU nr 109, poz. 719) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (DzU nr 58, poz. 405). Ostrze drugiego zwraca się przeciwko wszystkim, w tym także przeciwko niesfornym turystom na przykład palącym ogniska w lesie w miejscach niewyznaczonych do tego celu.

Oba wykroczenia z art. 82 § 2 pkt 10 kw i art. 82 § 3 kw mają charakter formalny, o bycie wykroczenia decyduje samo nieprzestrzeganie leśnych regulacji przeciwpożaro‑ wych. Sensem penalizacji jest, co oczywiste, abstrakcyjne niebezpieczeństwo powstania lub rozprzestrzeniania się pożaru leśnego, ale to niebezpieczeństwo nie zostało skonkre‑ tyzowane w przepisach o wykroczeniach.

Natomiast działania dotyczące nie przestrzegania przepisów przeciwpożarowych określone w polskim kw odnoszą się do nieostrożnego obchodzenia się z ogniem lub wykraczania przeciwko określonym nakazom.

(28)

Dodatkowo podporządkowanie się właściciela lasu decyzjom starosty dotyczącym nadzoru nad prowadzeniem gospodarki leśnej może być wyegzekwowane w trybie egze‑ kucji administracyjnej obowiązków niepieniężnych, tj. przez nałożenie grzywny w celu przymuszenia, bądź wykonanie zastępcze na koszt i ryzyko zobowiązanego niezależnie od odpowiedzialności za wykroczenia uregulowane w kw. Kwestie te są szczegółowo uregulowane w przepisach Ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2016 r., poz. 599, ze zm.).

2.4. Prawa i obowiązki właścicieli lasów

związane z przeciwdziałaniem wystąpienia pożarów

Uprawnienia właścicieli lasów związane z wystąpieniem pożarów odnoszą się przede wszystkim do otrzymywania środków finansowych stanowiących rekompensatę za utracone dobra. Wskazane uprawnienia wynikają zarówno z regulacji ustawodawstwa krajowego, jak i międzynarodowego. Do uprawnień właścicieli lasów związanych z wystąpieniem pożarów odnoszą się przepisy Ustawy o lasach. Warunkiem koniecznym do otrzymania środków jest tu nie tylko wystąpienie pożaru, ale również brak możliwości ustalenia sprawcy szkody w lasach (art. 12 uol). Przekazywane środki mogą być kierowane tylko na pokrycie kosztów zagospodarowania i ochrony związanych z odnowieniem lub prze‑ budową drzewostanów. W ramach powyższej podstawy prawnej nie jest więc możliwe przekazanie środków na odbudowę zniszczonej infrastruktury leśnej. Powyższe środki niestety nie znajdują często wystarczającego zabezpieczenia w budżecie państwa, co wska‑ zuje, że polskie przepisy dotyczące rekompensaty szkód dla właścicieli lasów dotkniętych pożarami wymagają poprawy. Być może pewnym rozwiązaniem jest tu usprawnienie działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska, w zakresie współfinansowa‑ nia odbudowy drzewostanów, infrastruktury leśnej, jak i innych elementów związanych z gruntem leśnym, które uległy zniszczeniu po wystąpieniu pożaru lasu.

Wydźwięk finansowy ma również uprawnienie właściciela lasu do wystąpienia w szcze‑ gólnie uzasadnionych przypadkach z wnioskiem do nadleśniczego, popartym opinią wójta, o nieodpłatne udostępnienie sadzonek i krzewów leśnych na ponowne wprowadzanie roślinności leśnej (upraw leśnych), zgodnie z uproszczonym planem urządzenia lasu lub decyzją inwentaryzacyjną. Katalog szczególnie uzasadnionych przypadków obejmuje po‑ nowne wprowadzanie roślinności leśnej na obszarze pogorzelisk. Również w szczególnie uzasadnionych przypadkach mających charakter losowy, właściciel lasu doznający szkody w wyniku pożaru lasu, bądź poza tym obszarem (np. spaleniu uległ budynek mieszkalny), może wystąpić z wnioskiem do starosty o zezwolenie pozyskania drewna niezgodnie z uproszczonym planem urządzania lasu lub decyzją inwentaryzacyjną starosty.

Kolejne uprawnienie dotyczy oczekiwania wykonywania przez państwo systemowej ochrony prewencyjnej przed występowaniem pożarów. W Polsce funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć całorocznych leśnych stacji meteorologicznych, choć problematycznym

(29)

jest, że powyższa sieć jest prowadzona tylko na obszarze Lasów Państwowych. Obec‑ nie sieć całorocznych leśnych stacji meteorologicznych jest ustanowiona, w związku z art. 13a uol, w drodze Zarządzenia nr 7 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 11 lutego 2004 r. w sprawie funkcjonowania sieci całorocznych leśnych stacji meteo‑ rologicznych w Lasach Państwowych (B. I. LP nr 2, poz. 9). Sprawy nie rekompensuje sporządzanie okresowej wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasów obejmującej również lasy prywatne. Dla porównania na Słowacji organy administracji państwowej zostały zobligowane do prowadzenia m.in. na obszarze lasów prywatnych lotniczego monitoringu przeciwpożarowego, ewidencji pożarów leśnych i organizacji systemu ostrzegania przeciwpożarowego. Również w Brandenburgii w Niemczech – na podsta‑ wie przepisów Rozporządzenia z 4 listopada 1992 r. o odpłatnościach za usługi gospo‑ darowania w lasach prywatnych i komunalnych przez administrację leśną, wydanego na podstawie § 32 pkt 2 krajowego prawa leśnego Brandenburgii z 17 czerwca 1991 r. (GVBI. str. 213) – leśna administracja leśna jest zobligowana do zajmowania się ochroną przed zagrożeniami, na które jest narażony las ze strony działania sił trzecich, w lasach wszystkich form własności.

Zgodnie z § 39 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i te‑ renów, właściciele lasów sami muszą dbać o swoje lasy – bez pomocy organów Policji – i spoglądać, czy nie występuje na ich obszarze pożar. Zgodnie z § 39 ust. 2 powyższego rozporządzenia właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks leśny o powierzchni ponad 300 ha: 1) organizują ob‑ serwację i patrolowanie lasów w celu wykrywania pożarów oraz alarmowania o ich powstaniu, zgodnie z przepisami o zabezpieczeniu przeciwpożarowym lasów, 2) za‑ pewniają i utrzymują źródła wody do celów przeciwpożarowych, 3) utrzymują dojazdy pożarowe wyznaczone w planie urządzenia lasu, zgodnie z przepisami w sprawie zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów oraz 4) oznaczają stanowiska czerpania wody znakami zgodnymi z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa. Kwestią nierozwiązaną pozostaje podejmowanie działań, jeżeli zwarty obszar lasów należący do właścicieli prywatnych wynosi np. 299 ha, a nie 301 ha.

Kolejną grupą uprawnień właściciela lasu w prawie polskim są tzw. uprawnienia procesowe, wiążące się z możliwością skierowania powództwa przez właściciela lasu przeciwko sprawcy pożaru w jego lesie. Prawo to wynika z odpowiedzialności cywilno‑ ‑prawnej sprawcy pożaru i możliwości jego egzekwowania przez poszkodowanego na zasadzie deliktowej, określonej w przepisach kc (w szczególności, zgodnie z art. 415 kc każdy kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia), a także z odpowiedzialności karno ‑prawnej sprawcy i możliwości jego dochodzenia na zasadach określonych w kk i w kw (rys. 2).

Dodatkowo, oprócz odpowiedzialności odszkodowawczej za spowodowanie pożaru w lesie, uregulowanej w przepisach kc, istnieje odpowiedzialność prewencyjna, której

(30)

można dochodzić na podstawie zasad określonych w przepisach Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU z 2017 r. poz. 519).

Rysunek 2. Odpowiedzialność deliktowa z tytułu spowodowania pożaru w lesie

Źródło: opracowanie własne, w oparciu o obowiązujące przepisy prawne

Natomiast ustawodawca polski nie wprowadził, wzorem np. litewskich rozwiązań, możliwości ustanowienia ograniczeń przez organy władz lokalnych do korzystania z lasu prywatnego, ze względu na duże zagrożenie pożarowe. W Polsce takowe ograniczenia mogą być wprowadzone jedynie odnośnie lasów państwowych, natomiast na obszarze lasów prywatnych, za każdym razem to właściciel lasu może wprowadzać samodzielnie istnienie zakazu, bądź jego braku wstępu do lasu. Dlatego tak ważna jest powszechna ochrona lasów która powinna być, kształtowana poprzez wykonywanie przez właściciela lasów i inne zobowiązane podmioty określonych obowiązków. Obowiązki te sformułowane zostały w sposób ogólny i sprowadzają się do kształtowania równowagi w ekosystemach leśnych i podnoszenia odporności drzewostanów (art. 9 ust. 1 pkt 1‒3 uol). Szczegółowe rodzaje działań, które należy podejmować, określa Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów, ustalające m.in. trzy kategorie zagrożenia pożarowego lasów.

Ważnym przedsięwzięciem jest tworzenie pasów przeciwpożarowych służących za‑ bezpieczeniu przeciwpożarowemu lasów. Wyróżnia się przy tym: pas przeciwpożarowy oddzielający las od drogi dojazdowej, nie będącej drogą publiczną, do zakładu przemysło‑ wego, obiektu magazynowego, stanowiący drzewostan o szerokości 50 m, licząc od skraju lasu, pozbawiony martwych drzew, gałęzi, chrustu, nieokrzesanych ściętych drzew oraz pozostałości po wycince drzew, oraz pas przeciwpożarowy oddzielający las od drogi pu‑ blicznej, zakładu przemysłowego, obiektu magazynowego, obiektu użyteczności publicznej oraz poligonu wykonuje się w sposób określony w pkt 1, z tym że w odległości od 2 do 5 m od granicy lasu wykonuje się bruzdę o szerokości 2 m oczyszczoną do warstwy mineralnej. Pozew do Sądu Rejonowego lub Sądu Okręgowego – w zależności od wysokości szkody – właściwego według miejsca zamieszkania sprawcy szkody (art. 27 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego)

Podpalenie lasu

(31)

W razie zagrożenia pożarowego można urządzać także inne rodzaje pasów przeciwpo‑ żarowych, według zasad gospodarki leśnej. Na podstawie np. § 38 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej bu‑ dynków, innych obiektów budowlanych i terenów, lasy położone przy obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe dla lasu oddziela się od tych obiektów pasami przeciw‑ pożarowymi, utrzymywanymi w stanie zapewniającym ich użyteczność przez cały rok.

Zauważalnym jest, że w wielu przypadkach Polacy wciąż dość zachowawczo pod‑ chodzą do sytuacji likwidacji zauważonych pożarów, nie informując straży pożarnej, leśniczego czy właściciela lasu o dokonanych spostrzeżeniach. Bardzo ma miejsce sytuacja, że Polak ma poczucie „nie będę kapusiem” i widząc podpalacza, nikogo nie informu‑ je o tym – co jest dowodem, że nie jesteśmy jeszcze w pełni państwem obywatelskim. Tymczasem chodzi tu nie tylko o ochronę dobra publicznego, jakim są lasy, ale również dobra indywidualnego, w postaci nieosiągniętego zysku (tzw. lucrum cessans). Należy zauważyć, że po akcesji Polski z Unią Europejską producent rolny może uzyskiwać dopłaty do gruntów rolnych, pod warunkiem utrzymywania ich w dobrej kulturze rolnej, przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska. Jednym z warunków uzyskiwania dopłat przez rolników, mających również lasy, jest stosowanie zasad zwykłej dobrej praktyki rolniczej, które formułują „zakaz wypalania roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużyt‑ kach, rowach, pasach przydrożnych, szlakach kolejowych lub w strefie oczeretów i trzcin. Zakaz dotyczy również miedz, ściernisk i słomy”. Wypalanie traw – przyczyniające się również do powstawania pożarów lasów – jest zabronione w świetle przepisów Ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (DzU z 2016 r. poz. 2134, ze zm.). Również art. 30 ust. 3 pkt 3 uol zabrania wypalania roślinności, wskazując, że „w lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100 m od granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo, a w szczególności rozniecenia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub nadleśniczego, korzystania z otwartego płomienia oraz wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozo‑ stałości roślinnych”.

Według zasad ogólnych określonych w przepisach Ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochro‑ nie przeciwpożarowej (DzU z 2016 r. poz. 191, ze zm.), właściciel lasu korzystający z te‑ renu leśnego obowiązany jest zabezpieczyć go przed pożarem. Natomiast szczegółowo obowiązki ochrony przeciwpożarowej formułowane są przeważnie według schematu zgodności z uproszczonym planem urządzenia lasu, a przy jego braku zgodnie z zadaniami ustalonymi w tzw. decyzji inwentaryzacyjnej starosty (decyzja starosty określająca zadania z zakresu gospodarki leśnej, wydawana na podstawie inwentaryzacji stanu lasów dla pry‑ watnych lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha) na zasadach określonych w prze‑ pisach ustawy o lasach. Istniejące obowiązki wywodzą się z dwóch zasad prowadzenia gospodarki leśnej, tj. zasady powszechnej ochrony lasów oraz trwałości utrzymania lasów. Realizacja pierwszej zasady polega na kształtowaniu równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszeniu naturalnej odporności drzewostanów, a w szczególności: wykonywaniu