HISTORIA POLSKI - JAGIELLONOWIE

HISTORIA POLSKI - JAGIELLONOWIE

1385 – 1572

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

• wspólny wróg – Krzyżacy;

• nadzieje na chrystianizację Litwy;

• rozwój handlu;

• możliwość uzyskania przywilejów przez bojarów)

1385 – Krewo: unia personalna polsko-litewska

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

Postanowienia UNII KREWSKIEJ 1385 R.:

• ślub Jadwigi z Jagiełłą,

• chrzest Jagiełły i Litwy;

• odzyskanie przez Jagiełłę Pomorza

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

• 1401 – unia w Wilnie: Witold dożywotnim władcą Litwy w zamian za wierność Jagielle i udzielanie pomocy Polsce

• 1410 – bitwa pod Grunwaldem I ZWYCIĘSTWO JAGIEŁŁY nad krzyżakami

WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO

• 1411 – pierwszy pokój toruński: Polska odzyskała ziemię dobrzyńską a Litwa Żmudź do śmierci Witolda

• 1413 – unia w Horodle: WXL uznane za oddzielne i równorzędne państwo pod rządami wielkiego księcia

• 1414-18 – Sobór w Konstancji: Mikołaj Trąba, Zawisza Czarny i Paweł Włodkowic dowodzą, że krzyżacy łamią zasady chrześcijaństwa przemocą nawracając pogan.

KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

• ucisk podatkowy w Prusach

• łamanie praw przez Krzyżaków,

• poczucie związku ludności Prus z kulturą i językiem polskim:

• poselstwo mieszczan pruskich (Jan Bażyński) do Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o

przyłączenie Prus do Polski przyczyną wybuchu wojny z zakonem

KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK

wojna trzynastoletnia 1454 - 1466 - zwycięstwo krzyżaków pod Chojnicami - zdobycie Malborka przez Polaków

- zwycięstwo Polaków pod Świecinem (Jezioro Żarnowieckie) i na Zalewie Wiślanym

• 1466 – II pokój toruński: Polska odzyskała

Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską (Prusy

Królewskie); tereny zatrzymane przez Krzyżaków – Prusy Zakonne (Krzyżackie) – stolica w Królewcu

POLSKA PO II POKOJU TORUŃSKIM

XV wiek – złota jesień polskiego średniowiecza:

• rozkwit działalności artystów

• rzeźba gotycka – ołtarz Wita Stwosza w Krakowie (inicjatywa Zbigniewa Oleśnickiego – liczne dzieła gotyckie)

• Akademia Krakowska : Mikołaj Kopernik, Paweł

Włodkowic, Jan Ostroróg – pisarze polityczni i prawnicy

• Jan Długosz (Dwór Kazimierza Jagiellończyka) – kronikarz – „ Roczniki czyli kroniki słanego królestwa Polskiego

• kultura stanowa – każdy stan miał własne obyczaje, zasady i wzorce postępowania

DEMOKRACJA SZLACHECKA

• Przekształcanie się rycerstwa w szlachtę: stan posiadający herb, przywileje , równość

wobec prawa

• Magnaci, szlachta średnia (folwarki

pańszczyźniane), zagrodowa, zaściankowa

Przywileje POLITYCZNE:

• 1454 - CEREKWICKO – NIESZAWSKI: król nie zwoła pospolitego ruszenia, nie nałoży nowych podatków i praw BEZ ZGODY SZLACHTY

• 1505 – nihil novi – nic nowego – żadna ważna decyzja nie będzie podjęta bez zgody trzech stanów sejmujących

• tylko szlachcic może sprawować wyższe urzędy

• liberum veto na sejmie

• nietykalność osobista

Przywileje gospodarcze:

- tylko jeden chłop rocznie może opuścić wieś - tylko szlachcic może posiadać ziemię

- szlachcic ma gwarancję nietykalności majątkowej

- szlachcic może wycenić i wykupić majątek krnąbrnego sołtysa

- minimum pańszczyzny – 1 dzień w tygodniu - zwolnienie z podatków i ceł

DEMOKRACJA SZLACHECKA

1493 – początek parlamentaryzmu

DEMOKRACJA SZLACHECKA

Sejmiki ziemskie:

• przedsejmowy: wybór posłów na sejm i sporządzenie dla nich instrukcji poselskich

• generalny: posłowie i senatorowie danej

prowincji zbierali się, aby uzgodnić stanowisko prowincji na sejm walny.

• Instrukcje poselskie – wykaz postulatów, jakie należy przedstawić władcy i wskazówki, jak

posłowie mają głosować

DEMOKRACJA SZLACHECKA

Rodzaje sejmów:

• sejm walny zwyczajny – co roku w Piotrkowie

• walny nadzwyczajny: w razie konieczności

• konwokacyjny – po śmierci króla, wyznacza czas i miejsce wolnej elekcji

• koronacyjny w Krakowie – kończy bezkrólewie

• rokoszowy – w czasie buntu przeciw królowi

DEMOKRACJA SZLACHECKA

• Ruch egzekucyjny – uchwalenie ustaw, jadących na celu odebranie magnatom bezprawnie zagarniętych królewszczyzn;

przeznaczenie ¼ dochodów z odzyskanych ziem na wojsko kwarciane (stała armia

zaciężna 2,5 tys żołnierzy, mających chronić granice)

DEMOKRACJA SZLACHECKA

• Szlachta bogaci się na folwarkach

pańszczyźnianych i uprawie zboża (spławiane Wisłą do Gdańska) – dualizm w rozwoju

Europy – spadek wartości pieniądza – wzrost pańszczyzny

STRÓJ SZLACHCICA

Folwark pańszczyźniany

• Dworek szlachecki

DYNASTIA JAGIELLONÓW W EUROPIE

Koniec XV wieku – rządy dynastii Jagiellonów w Czechach, na Węgrzech, Litwie i w Polsce

Zygmunt Stary i królowa Bona

1515 rok śluby wiedeńskie – małżeństwa wnuków cesarza Maksymiliana Habsburga z dziećmi Władysława

Jagiellończyka – skutek - trony Czech i Węgier w ręce

Habsburgów w zamian za niepopieranie przez

Habsburgów krzyżackich roszczeń do Pomorza

Zygmunt Stary i królowa Bona

Wojna polsko – litewska z Moskwą (zwycięstwo Konstantego Ostrogskiego pod Orszą 1514, ale utrata Smoleńska

ZYGMUNT STARY I BONA

1525 – hołd pruski: Albrecht Hohenzollern rozwiązał

zakon krzyżacki, stał się świeckim, luterańskim władcą Prus Książęcych i złożył hołd lenny

Zygmuntowo Staremu (Prusy Książęce lennem Polski)

Prusy po 1525 ROKU

Zygmunt August – ostatni Jagiellon

• 1561 – Inflanty lennem Polski

• wojna o Inflanty z

Danią, Szwecją i Rosją:

Polska zatrzymała całe płd Inflanty z Rygą.

Szwecja – Estonię

Zygmunt August – ostatni Jagiellon

1569 – unia lubelska – realna – połączenie

Polski i Litwy w RP Obojga Narodów

UNIA LUBELSKA

• Jan Matejko – unia lubelska

Polska i Litwa po unii lubelskiej

WSPÓLNE

• król

• sejm

• polityka zagraniczna

• moneta

ODZIELNE

• wojsko

• prawa

• skarb

• urzędy

XVI WIEK - ZŁOTY

czasy renesansu w Polsce:

rozkwit nauki, sztuki, literatury:

Mikołaj Rej,

Jan Kochanowski,

Mikołaj Kopernik,

Andrzej Frycz Modrzewski;

XVI WIEK - ZŁOTY

zamek na Wawelu , (arrasy) kaplica zygmuntowska

ratusz w Zamościu

Reformacja w Polsce

Polska krajem tolerancyjnym,(państwo bez stosów)

luteranizm: gł. miasta pruskie,

kalwinizm – Litwa i cz. Małopolski (Lublin), arianie – Raków (akademia).

Królewiec – drukarnie wydające dzieła w języku polskim, także Nowy Testament

Reformacja w Polsce

KONFEDERACJA WARSZAWSKA

• 1573 rok – konfederacja warszawska

• równouprawnienie szlachty bez względu na wyznania,

• zakaz prześladowania ze względów wyznaniowych,

• wieczysty pokój między różnowiercami

KONTRREFORMACJA W POLSCE

• zakon jezuitów:

(Stanisław Hozjusz)

• jezuickie szkoły średnie – kolegia (Braniewo,

Toruń, Gdańsk),

• ks. Piotr Skarga – mówca („Kazania sejmowe”)

• utrudnianie

zajmowania stanowisk przez protestantów

UNIA BRZESKA

• 1596 r. – porozumienie części duchownych prawosławnych z katolikami – uznanie

zwierzchnictwa papieża – unici lub grekokatolicy