KL. IIIti,IIItb, IIItom,III Ts
(temat zrealizować na podstawie podanej prezentacji oraz podręcznika str. 113-116, temat i uzupełnione punkty wpisać do zeszytu).
Temat: Użytkowanie ziemi na świecie.
Struktura użytkowania ziemi
1. Struktura użytkowania ziemi.
Powierzchnia lądowa stanowi mniej niż 30% powierzchni naszej planety.
Zastanów się, jaka część z tych 30% jest zamieszkiwana i użytkowana przez człowieka. Czy wiesz, jaka część z tego jest przeznaczona do użytkowania rolniczego w celu zaspokojenia potrzeb żywieniowych wszystkich mieszkańców Ziemi? Jeżeli znasz odpowiedzi na te pytania, zapoznaj się z niniejszym materiałem, żeby poszerzyć swoją wiedzę na ten temat. Natomiast jeżeli nie wiesz, spróbuj odpowiedzieć. Po przeczytaniu niniejszego materiału poznasz odpowiedź i ocenisz ją w kontekście
rosnącej liczby ludności świata.
Twoje cele
Wymienisz i skategoryzujesz czynniki wpływające na strukturę użytkowania ziemi.
Wymienisz i scharakteryzujesz formy użytkowania ziemi.
Ocenisz wielkość powierzchni użytków rolnych na tle pozostałych form użytkowania ziemi oraz jej znaczenie w kontekście wyżywienia ludności.
Użytkowanie ziemi
Wśród podstawowych form użytkowania ziemi wyróżnia się:
użytki rolne - oznaczają każdy obszar zajmowany przez:
o grunty orne: pola uprawne, ugory i odłogi, o użytki zielone: łąki i pastwiska,
o uprawy trwałe: sady (w tym winnice) i plantacje,
lasy,
grunty pozostałe, na przykład wytworzone przez człowieka (m.in. tereny komunikacyjne,
mieszkaniowe, przemysłowe, usługowe,
rekreacyjne, nieużytki) oraz nieużytki wytworzone przez naturę (np. bagna, mokradła, pustynie).
Struktura użytkowania powierzchni lądowej na świecie w 2017 roku. Opracowanie własne na podstawie danych FAOStat.
Grunty orne
Grunty orne to, jak podaje ARiMR, „grunty uprawiane w celu produkcji roślinnej lub obszary dostępne dla produkcji roślinnej, ale
ugorowane [...], bez względu na to, czy grunty te znajdują się pod uprawą szklarniową lub pod stałym bądź ruchomym przykryciem”. Są one
utożsamiane z polami uprawnymi, na których można uprawiać rośliny alimentracyjne (w tym: zboża, rośliny strączkowe, rośliny bulwiaste, warzywa, owoce, przyprawy itd.), rośliny przemysłowe (w tym: oleiste, cukrodajne, kauczukodajne itd.) czy pastewne (przeznaczone jako wyżywienie dla zwierząt). Jednakże - zgodnie z powyższą definicją - zalicza się do nich także ugory i odłogi, czyli ziemie czasowo nieobsiane i nieobsadzone, a także ogrody przydomowe, w których rosną najczęściej warzywa i kwiaty. Ugory (grunty ugorowane) i odłogi nie są
wykorzystywane przez pewien czas do upraw rolnych. Są one
utrzymywane w dobrej „kondycji” rolnej. W celu polepszenia żyzności gleby mogą być obsiane np. łubinem lub gorczycą. Ugory są wyłączone z rolniczego użytkowania przez okres 1-2 lat, natomiast odłogi - przez okres dłuższy.
Największe odsetki gruntów ornych występują w krajach gęsto
zaludnionych Europy i Azji, szczególnie tam, gdzie występują dogodne warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa.
Powierzchnia gruntów ornych na świecie wykazuje tendencję wzrostową, czego główną przyczyną jest ciągły wzrost ludności na świecie (wzrost zapotrzebowania na żywność). Jednakże w skali regionalnej problem ten jest bardziej złożony. Powierzchnia gruntów ornych w krajach
rozwijających się jest nieustannie powiększana w wyniku: nieustannej wycinki lasów i prac związanych z regulacją stosunków wodnych
(osuszanie bagien i zatok morskich oraz nawadnianie terenów suchych).
Dla przykładu, w krajach Afryki Subsaharyjskiej odsetek powierzchni gruntów ornych w powierzchni ogółem w latach 1981-2018 zwiększył się z 5,6% do 9,0%, a w krajach Ameryki Łacińskiej zwiększył się z 6,0% do 8,7% (wg danych Banku Światowego). Natomiast w wielu krajach wysoko rozwiniętych, ze względu na rozwój usług i zmniejszanie się roli rolnictwa oraz ekspansję terenów miejskich (przeznaczanie terenów pod
zabudowę), obserwujemy powolne zmniejszanie się areału gruntów ornych. Dla przykładu, w krajach Unii Europejskiej odsetek powierzchni gruntów ornych w powierzchni ogółem w latach 1981-2018 zmniejszył się z 29,0% do 24,9%, a w Japonii zmniejszył się z 13,2% do 11,5% (wg
danych Banku Światowego).
Pole kukurydzy.
Pole ryżowe.
Pole rzepaku.
Uprawy trwałe
Uprawy trwałe, jak podaje ARiMR, „oznaczają uprawy niepodlegające płodozmianowi, inne niż trwałe użytki zielone i pastwiska trwałe, które zajmują grunty przez okres pięciu lat lub dłużej i dają powtarzające się zbiory, w tym szkółki i zagajniki o krótkiej rotacji”. Wśród nich wymienić można sady i plantacje. Uprawia się tam drzewa i krzewy jadalnych owoców (np. jabłonie, porzeczki, orzechy włoskie), oliwki, palmy (np.
kokosowe) czy chmiel (tzw. chmielniki). Zlokalizowane są one głównie w rejonie Morza Śródziemnego oraz w państwach położonych w strefie
klimatów równikowych i zwrotnikowych (np. w Ameryce Łacińskiej, w Afryce nad Zatoką Gwinejską, Azji Południowo-Wschodniej).
Sad jabłkowy.
Fragment drzewa pochodzącego z plantacji orzecha włoskiego.
Fragment krzewu na plantacji porzeczek.
Uprawa chmielu.
Trwałe użytki zielone
Są to, jak podaje ARiMR, „grunty wykorzystywane do uprawy traw lub innych pastewnych roślin zielnych rozsiewających się naturalnie
(samosiewnych) lub uprawianych (wysiewanych), które nie były objęte płodozmianem danego gospodarstwa rolnego przez okres pięciu lat lub dłużej”. Należą do nich zatem porośnięte trawą tereny naturalne
i uprawne. Wykorzystywane są do pozyskiwania paszy. Łąką nazywamy teren, z którego zbiera się paszę kośną dla zwierząt, pastwiskiem zaś obszar, na którym się nie kosi, lecz wypędza się zwierzęta, np. owce czy bydło. W skali świata odgrywają największą rolę:
- na suchych obszarach formacji trawiastych różnych odmian klimatu kontynentalnego: stepy (środkowa część Ameryki Północnej, pampa w Brazylii i Urugwaju, strefa Sahelu w Afryce, Europa Wschodnia, Azja Centralna, scrub australijski) i sawanna (Afryka Subsaharyjska, Indie, północna Australia),
- w wysokich partiach gór (ponad tzw. reglem górnym),
- na terenach, które nie mogą być użytkowane jako grunty orne (ze względu na gleby).
Łąka torfowa.
Wypas owiec na pastwisku.
Lasy
Formacja leśna występuje naturalnie w strefie równikowej (lasy równikowe), zwrotnikowej i podzwrotnikowej (lasy monsunowe,
podrównikowe), umiarkowanej (lasy liściaste, mieszane i iglaste - tajga).
Las mieszany w USA.
Tajga w Rosji.
Pozostałe grunty i nieużytki ekologiczne
Są to grunty nierolne i nieleśne. Zalicza się do nich przede wszystkim tereny: komunikacyjne, mieszkaniowe, przemysłowe, usługowe,
rekreacyjne, kopalne oraz nieużytki (tereny niewykorzystywane przez człowieka, np. bagna, wydmy). Ich powierzchnia w skali świata z roku na rok powoli wzrasta. Według danych Banku Światowego, w latach
1990-2018 w krajach wysoko rozwiniętych miał miejsce większy przyrost ich udziału w powierzchni ogółem niż w krajach słabo rozwiniętych. Dla przykładu, w Unii Europejskiej wskaźnik ten w analizowanym okresie wzrósł z 14,8% do 19,1%, a w Korei Południowej wzrósł od 11,4% do 19,2%. Natomiast w krajach Afryki Subsaharyjskiej i Ameryki Łacińskiej wzrost ten był zdecydowanie mniejszy - odpowiednio: z 27,6% do 28,8%
oraz z 14,8% do 16,2%. Wzrost wartości tego wskaźnika w krajach
wysoko rozwiniętych wynika z przekształcania gruntów rolnych i leśnych na tereny komunikacyjne, zabudowane czy usługowe. W krajach słabiej rozwiniętych, o dużej liczbie ludności potrzebne są znaczne areały gruntów ornych, co powoduje mniejsze tempo wzrostu powierzchni gruntów pozostałych. Zdecydowanie większe tempo wzrostu obserwuje się w rejonie rozrastających się dynamiczne miast.
Tereny zabudowane w Wanzhou w Chinach.
Fragment bagna w rezerwacie Uroczysko Wrzosy, Park Krajobrazowy Dolina Jezierzycy (powiat wołowski, woj. dolnośląskie).
Polecenie 1
Przeanalizuj poniższą grafikę, a następnie oceń, jaka część powierzchni naszej planety służy do zapewnienia ludziom wyżywienia roślinnego i zwierzęcego.
Słownik
Nieużytek obszar niezagospodarowany przez człowieka odłóg pole nieuprawiane przez dłużej niż dwa lata
plantacja duży obszar ziemi zajęty pod wieloletnią uprawę roślin jednego gatunku (sjp.pwn.pl)
sad teren, na którym uprawia się drzewa i krzewy owocowe (sjp.pwn.pl)
ugór pole uprawiane, lecz nie obsiewane przez cały rok lub jego większą część, niekiedy także nawożone obornikiem; nazwa ugoru pochodzi od słowa goreć (encyklopedia.pwn.pl); inne źródła podają też, że okres ugorowania może trwać też dwa lata
