Zbiorowiska roślinne rezerwatu Jezioro Brudzieniec - Biblioteka UMCS

ANNALES

UNI VERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN—POLONIA

VOL. XXXIX, 11 SECTIO C 1984

Instytut Biologii UMCS Zakład Systematyki 1 Geografii Roślin

Dominik FIJAŁKOWSKI, Elżbieta CHOJNACKA- -FIJAŁKOWSKA, Danuta URBAN

Zbiorowiska roślinne rezerwatu Jezioro Brudzieniec

PacTMTejiŁHbie cooómecTBa 3anoBe^nnKa O3epo Epys3eHeu Plant Communities of Brudzieniec Lakę Reservation

WSTĘP

Rezerwat o powierzchni 35,89 ha znajduje się pod ochroną częścio­

wą. Utworzony został w r. 1973 na terenie nadleśnictwa Sobibór koło Włodawy, oddziały 265 a,b; 264 g,h,i; 285 a. Obejmuje swoim zasięgiem jezioro Brudzieniec, przylegające torfowiska oraz bory (ryc. 1).

Rezerwat utworzono przede wszystkim w celu ochrony pięknego krajobrazowo jeziora Brudzieniec oraz otaczających zbiorowisk o cha­

rakterze głównie leśnym. Cenne są szczególnie mało przekształcone różne typy olsów, zbiorowisk zaroślowych, borów bagiennych i świe­

żych. Zachowały się tu rzadkie rośliny: Betula humilis, Dianthus super- bus, Dryopteris cristata, Gentiana pneumonanthe, Nymphaea candida.

Pedicularis sceptrum-carolinum, Salix lapponum, S. myrtilloides, Utri­

cularia intermedia i inne.

STOSUNKI PRZYRODNICZE

Według Fijałkowskiego (1), rezerwat zajmuje bezodpływową kotlinę śród­

leśną, położoną 162 m n.p.m., bardzo silnie podtopioną, z jeziorem w środkowej

jej części. Samo jezioro ma pow. 17 ha, maksymalną głębokość 1,5 m. Pod taflą

wodną występuje muł organiczny o miąższości ponad 10 m. Dno misy jeziornej

jest piaszczyste. Ku wschodowi podnosi się ono bardzo łagodnie i pokryte jest

przez torfy okresu czwartorzędowego. Są to torfy prawie wyłącznie niskie. Brzeżne

partie rezerwatu zajmują piaski plejstoceńskie. Woda w jeziorze ma odcień bru-

natny, a flora glonów i roślinności naczyniowej jest uboga na skutek ubóstwa troficznego. Zbiornik zaklasyfikować można do grupy dystroficznych.

Tereny podmokłe, przylegające do jeziora, zajmują gleby bagienne wytwo­

rzone z torfów olszynkowych. Tylko na małych i najbliżej położonych partiach torfowiska występują gleby bagienne wytworzone z torfów turzycowo-mszystych.

Rezerwat mieści się w krainie Klimatów Wielkich Dolin. Michalak (7) po- daje następujące dane klimatyczne dla najbliżej położonej stacji w Chełmie. Do­

tyczą one średnich miesięcznych i rocznych temperatur oraz średnich miesięcz­

nych i rocznych sum opadów za okres od 1956 do 1970 r. (tab. 1).

Ryc. 1. Szkic rozmieszczenia zespołów rezerwatu Jezioro Brudzieniec; 1 — je­

zioro, 2 — drogi, 3 — kanały, 4 — gra­

nice rezerwatu, 5 — planowane granice rezerwatu, 6 — granice zespołów; liczby 1—22 oznaczają numery zespołów, liczby 243—245, 263—265, 284—286 — numery

oddziałów

Scheme of localization of the associations of Brudzieniec Lakę reservation; 1 — la­

kę, 2 — roads, 3 — canals, 4 — reserva- tion borders, 5 — the planned reserva- tion borders, 6 — associations borders.

1—22 denote the numbers of associations, numbers 243—245, 263—265, 284—286 —

numbers of sections

Tabela 1

Miesięcy I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Temp.

/°c/ -4.9 -3.9 -0.2 7.4 13.0 17.3 1R.0 10.9 12.9 8.2 3.0 —2.5 7,1 Opady

/nn/ 30.7 34,7 30.5 30 0 62,0 73,1 63.S 60,3 40,9 36.6 46,9 37.4 561..3

ZESPOŁY ROŚLINNE

W rezerwacie wykonano w okresie wegetacyjnym 1981 r. metodą Braun-Blanqueta (5, 10) 54 zdjęcia fitosocjologiczne. Podano jednak ska­

lę 10-stopniową, stosowaną w ośrodku lubelskim. Wykonane zdjęcia za­

klasyfikowano do 22 zespołów roślinnych. Zestawiono je w tab. 2 i 3.

Zbiorowiska roślinne rezerwatu Jezioro Brudzienlec 113 W przedstawionym niżej wykazie zespołów podano numery zdjęć fito- socjologicznych i przybliżoną powierzchnię zajmowaną przez poszcze­

gólne zespoły.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Lemnetum minoris (Oberd. 1957) Muller et Gors 1960, zdj. nr 1; la.

Elodeetum canadensis (Ping. 1953) Pass. 1964, zdj. nr 2; la.

Hydrocharitetum morsus-ranae Langendonck 1933, zdj. nr 3, 4; 2a.

Myriophyllo-Nupharetum W. Koch 1926, zdj. nr 5—7; 3a.

Phragmitetum (G a m s 1927) S c h m a 1 e 1939, zdj. nr 8, 9; 5a.

Eąuisetetum Unosi S t e f f e n 1931, zdj. nr 10; la.

Caricetum elatae Koch 1926, zdj. 11; lOa.

Juncetum effusł Oberd. 1957, zdj. nr 12; la.

Salici-Franguletum M a 1 c. 1929, zdj. nr 13—17; 50:

warianty: a) typowy,

b) z Carex acutiformłs, zdj. nr 13, c) z Polytrichum commune, zdj. nr 17.

Carici elongatae-Alnetum Koch 1926, zdj. nr 18—25; 4 ha:

warianty: a) z Phragmites communis, zdj. nr 18, 19, b) z Carei acutiformłs, zdj. nr 20, c) z Carex paradoia, zdj. nr 21,

d) z Bidens tripartitus, B. cemuus, zdj. nr 22, e) z Dryopteris thelypteris, zdj. nr 23, f) z Eąuisetum silpaticum, zdj. nr 24, g) z Deschampsia caespitosa, zdj. nr 25.

Eriophoro-Sphagnetum recurni H u e c k 1929, zdj. nr 26—28; 1 ha.

Populo tremulae-Quercetum Tflxen 1951, zdj. nr 29; lOa.

Pino-Quercetum K o z ł. 1925, zdj. nr 30.

Betuletum pubescentis R. T x. 1937, zdj. nr 31—33; 3 ha:

warianty: a) typowy, zdj. nr 31, 32, b) z Carex stricta, zdj. nr 33.

Voccinio ulioinosi-Pinetum Kleist 1929, zdj. nr 34—37; 1 ha.

Vaccinio myrtilli-Pinetum Kobendza 1930, zdj. nr 38—48; 6 ha.

Podzespół: V. m. — P. molinietosum:

warianty: a) typowy, zdj. 38,

b) z

Politrychumcommune,

zdj.

39.

Podzespół: V.

m. —

P.

typicum:

warianty: a) z Dicranum undulatum, zdj. 40—42, b) typowy, zdj. 43 (z Lycopodium claoatum), c) z

Dicranum scoparium, zdj. 44—45,

17.

18.

19.

20.

d) z Festuca opina, zdj. 46—48.

Arctostaphylo-Callunetum R. T x. etPrsg 1940, zdj. nr 49; 2a.

Cladonio-Pinetum Juraszek 1927, zdj. nr 50; 5a.

Potentillo albae-Quercetum

Libb.

1933,

zdj.

nr

51

—

53; lOa.

Cłrcaeo-Alnetum Oberd. 1953, zdj. nr 54; 1 ha.

Przedstawione wyżej zespoły nie odbiegają w sposób istotny od opi­

sanych na Lubelszczyźnie i w Polsce podobnych zbiorowisk. Stąd ogra­

niczono się do podania tylko najbardziej istotnych cech wyróżniających.

8 Annales, sectio C, t. XXXIX

ZESPOŁY WODNE Z KLAS LEMNETEA I POT AMOCETONETEA

Zbiorowiska wodne w jeziorze Brudzieniec są ubogie. Wykształcają się przy brzegach jeziora, w miejscach, gdzie woda nie przekracza głębo­

kości 1 m. Większe skupienia występują zwłaszcza od strony zachodniej i północnej. Zajmują łącznie około kilku arów powierzchni wodnej.

1. Lemnetum minoris. Zespół tworzą skupienia Lemna minor z po­

jedynczymi turzycami (Carez rostrata, C. paradoza). Tworzy małe sku­

pienia przy zacisznych brzegach jeziora.

2. Elodeetum. Gatunkiem panującym, często jedynym, jest Elodea canadensis. Tworzy łąki podwodne w jeziorze na głębokości do 1 m.

Niewielkie skupienia tej rośliny stwierdzono przy brzegu północno- - wschodnim.

3. Hydrocharitetum morsus-ranae. W zespole panują Stratiotes aloides i Hydroćharis morsus-ranae. Niekiedy liczną domieszkę tworzą Spirodela polyrrhiza i Elodea canadensis. Skupienia tego zespołu stwier­

dzono przy brzegu wschodnim.

4. Myriophyllo-Nupharetum. W zespole panuje Nuphar luteum, nie­

kiedy z domieszką Hydroćharis morsus-ranae i Schoenoplectus lacustris.

Skupienia zespołu wykształcają się od strony południowej i zachodniej.

ZESPOŁY SZUWAROWE Z KLASY PHRAGMITETEA

Zbiorowiska szuwarowe wykształcają się tylko fragmentarycznie przy brzegach jeziora. Są to skupienia luźne i wąskie, do kilku metrów szerokości. Łącznie zajmują kilkanaście arów powierzchni.

5. Phragmitetum. Zespół tworzą skupienia trzciny o pokryciu ok.

6O°/o. Dość częstą domieszkę stanowią: Hydroćharis morsus-ranae, Spiro­

dela polyrrhiza i Carex stricta. Trzcina towarzyszy tylko strefom przej­

ścia powierzchni wodnej w torfowisko, gdzie czasami odsłania się pia­

szczyste dno.

6. Eąuisetetum limosi. W zbiorowisku panuje Eąuisetum limosum z bardzo nieliczną domieszką zwłaszcza roślin pływających (Lemna minor, Spirodela polyrrhiza) oraz turzyc ze związku Magnocaricion.

Wykształca się w strefie kontaktowej wód jeziornych z płem.

7. Caricetum elatae. Zbiorowisko tworzą kępy Carex stricta z do­

mieszką innych turzyc ze związku Magnocaricion. Wykształca się na ple roślinnym przy brzegach jeziora. Tworzy wąski (do kilku metrów sze­

rokości), przerywany pas wokół jeziora.

8. Juncetum effusi. Zbiorowisko z panującym sitem rozpierzchłym

stwierdzono tylko w kilku miejscach blisko brzegów jeziora. Zajmuje

płaty nie przekraczające powierzchni 1 ara.

Tab. 2. Skład florystyczny zespołów z klas: Lemnetea, Potamogetonetea, Phragmitetea i Alne- tea glutinosae

Floristic composition of associations from: Le mnetea, Potamogetonetea, Phragmitetea and Alnetea glutionosae classes

Salici-FranguiJZ

CariJj. elongatae- - Alnetum

"espcły Associ . tions

£ §

s s

.a &

Lt

e.

Sr zespołu No of association

No of record 1234 5 6 7 8 9 10 11 12 1> _U 15 16 17 18 19 20 21 22 23 2425 Pokrycie warstwy drzew w %

Cover of trees in % 30 - 40 30 70 70 70 SO 70 -

Pokrycie wnrntwy podszycia w

Covcr of shrubs in ż» 10 • 60 80 80 80 80 30 50 20 20 10 20 5050

Pokryciewarstwy runa w

Cover of ground flora in % 90 80 80100 70 40 40 70 80 70 90 90 80 50 60 50- 30 30 00 90 80 90 90 90 90 Pokrycie warstwy mchów w .5

Cover of ir.osses in 2020 10 - 20 20 80 10 80 90 80 90 so 90 90

Gatunki charaktrystyczne i wyróżniające zespołów*

Lemna minor... .. 9 lecneiea:

Spirodela polyrrhiza ...

Blodea canadensi3 ...

Stratiotes aloides ...

Hydrochari3 iroraus-ranae iluphar luteum...

Phragmites communis ....

Eąuisotum limosum...

Phraimition:

Schoer.c cloctus lacustria Typha latifolia ...

Typha angustifolia Sparganium ranosum iioriona amohibia ..

Glyceria acuatica . Glyceria fluitans . Carex stricta ...

Kagnocaricion:

Galium 'alustre ...

Carez yjsicaria ...

Carez rcstrata ....

Carez paradoxa ....

Carez caesnitosa ..

Carex acutiforwis . Carez gracilis ....

Carez pseudocanerus Lvsimachia thyrsiflora Scutellaria galericulata Peucedanum palustre . Cicuta virosa ...

Phragmitetea:

Rumex hydrolapathum . Ranunculus lingua ...

Heleocharis palustri3 8. Juncuo effusus ....

8. Dpilnbium palustre Calthion:

Lythrum s.ilicaria . Geum rivale ...

Veronica chamaedrys Caltha palustris ..

lyosotis palustris Kol in i o -A rrhen athe re t Lysiraachia vulgaris .., Cirsiwa palustre ...

Cliir.acium dendroides . Deschar.osia caespitosa Eguisetuw palustre Galium uliginCBum . LychniJ flos-cuculi Festuca rubra ....

Poa pratensis ....

Poa trivialis ....

Rumex acetosa ....

9. Saliz aurita b ...

9. Salix cinerea b ..

9. Salix cinerea b 9. Saliz pentandra ..

10. Carex elongata ...

10. Calla palustris ..

10. Bidens tripartitus 10. Dryopteris thelypteris 10. Eąuisetum silvaticum ..

Alnetea glutinosae:

Calamagrostis canescens Dryopteris cristata ...

Lycopus eurooaeus ...

Solarium dulcamara...

SnhTgnr.-n :;nuarro3um ...

Gatunki towarzyszące:

Agrostis atolonifer;

Alnus glutir.csa a Alnus glutinosa b Alnus glutir.osa c Athyriuj; filix fsni Betula pubescens a.

Betula pubescens b Betula verruco3a a Betula verruoosa b Bidens cemuus ....

Cardamine aeara ...

Carez fu3ca...

Comarum palustre ..

Dryopteris s->1nulo3a Frangula alnus b Frangula alnus c Polygonum hydroplper Populus trenula a . Populus tremula b . Ranunculus repens . Sorbus aucuparia b.

Sorbus aucuparia c Urtica dioica ...

Yaccinium myrtillus Viola palustris ...

Acroclaiium cusnida Br’rum caespitlcum Dicranum bonjsani Drepanosladus aduncua Entodon schreberi ...

Eurynchium setterstedtii Fi3sidens adiantoid.es I/nium cuspidatum ....

Polytrichum commune . Snhagnum neroreum ...

3 2 2 ■* • .

2 + +■ 2 ..

• • • - •

• • • •

1 1 + •

4 4 + .

6 6 + 2 6

• - 7 •

•

- • 4 •

• •

+ 1 • •

• . + •

+ . .

. . + •

+ 1 1 7 1 + 1 2 + + • •

e 1 + 1 + + 1 ♦ 2 1 + +

1 1 . + + +

+ 2 1

+ 1 + + + . 4 • •

+ + + + • .

• 3 . 6 . 2 + i

+ • . •

. . + . .

+ +

+ + + + + + + + + + +

+ . + + + + 1 + +

• • + + •

+ + + + + .

. + • + . •

. .. . . . •

+ 7 • + + - •

• + + • • • *

+ + + + + + + 1 ■+ + + 2

. . . . + + • . 1 .

. . . . +

. . + . 1 . • • .

• • • • + + • •.

+ + 2 + 1 + 1 1 1 + + + +

. . . + . ..

+ 1 1 + 1 + •

+ + 1 + 5

+ . •

+ + + . +

+ .

. 3

. 2

. 1 .

. .1

1 1 1 + + + .

1 6 8 3 6 + + + ■ + +

+ . . •

+ . . -•

1 1 1 1 + 1 +

. 1 . .

. . + 1 •

+ 4 3 7 3 + 1 2 3 2 1 5 .

• • • ■ • • •. 7 •

+ + + 1 + + 1 + . + . 1

. . + + . . + • . . .

+ + + + • 1 . + 1 + + + + +

+ + 1 1 + . • + -. •

1 + 3 _•

+ + +

2 3 6 5 2 7 8 4 .

1 + 1. 1 + + + + . 3

+ . +

. + + . . 2 •

2 + 1 1 ³ + + 2 •

. 1 + . •+

1 1 2 2 1 •

1 . +

+ . + 4 .

+ + + + •

+ 1 + . . +

+ + 1 + . . 1

+ 1 + + + + + + .

+ + + 5 2 7 4 5. 2 2 + 2 5 .

+ . .

+ . + + 4 .

. 1 1

+ 1 •

+ . .1. 1 + -.

. + + .

+ • •

. + + + 2. + .

2 + + •

+ + + + .

2 1 + + •

1 . 2 • 1 •

1 . + • • + •

1 + 1 1

. 2 . + +■ .

1 1 . 1 • 2 1 1 1 •

1 • 1 1 + . +

+ . 1 . . . . + •

1 7 1 1 + + + 1 .

1 • • + • • • 1 •

Gatunki występujące sporadycznie:

Agrostis alba 25/+; A. canina 12/+? Carez.can3cens 21/+; C. stellulata 18/+,2l/+; Cerastium vulgatum 25 /+; ^rioohirum angustifolium 11/+? Lycopodium annofcwum 17/+J D- clavatum 17/+5 lajanthemum bifolium 19 /+, 20/+; i elaopyrum partenaa 17/+} iieliea nutaaa 19/+} Padus avium 25/+} Paria ąuadrifolia 19/+) K.sub- erectus 17/+} Sagittarla sagittifolia 8/+; Sanąulaorba offioinalis 21/+) Staohys paluatrla 13/+, 22/+ ) 'frianta! is europaea 19/+; Yacoinium Titla-idaea 17/+} Vlbumum opulua b 19/+J Drecanocladus fluitans 12 /1; Fiasidens torifollus 21/+} Knium affine 19/+, 20/1} K. sellgeri 19/+, 22/+} Polytrichum attenuatum 21/+} Snhagnum palustre 16/1, 21/1} Thuldium recognitum 19/+, 20/+.

Dominik Fijałkowski, Elżbieta Chojnacka-Fijałkowska, Danuta Urban

Annales UMCS, sectio C, vol. XXXIX, 11

O. JUTlCeiUTn. ejjusi. ZzUiUiwwion.u z. pazzujcp.jiu Jiucm lUŁpieióuujin

stwierdzono tylko w kilku miejscach blisko brzegów jeziora. Zajmuje

piaty nie przekraczające powierzchni 1 ara.

Tab. 3. Skład florystyczny zespołów z klas Oxycocco-Sphagnetea, Vaccinio-Piceetea i Querco-Fagetea

Floristic composition of associations from: Oxycocco-Sphagnetea, Vaccinio-Piceetea and Querco-Fagetea classes

Zespoły Associations

I b

! s

« i

Vł»ccinlo tny:

- Pineturr.

V.m.-F.typicirB v.arianty

o «

Nr zespołu No of a33oclatlon Nr zdjęcia Ho of record

Pokrycie warstwy drzew w % Cover of trees ln %' Pokrycie warstwy podszycia w %

Cover of shrubs in % Pokrycie warstwy runa w % Corer of ground flora in >

Pokrycie warstwy mchów w % Cover of moBses in %

\ •MA‘fir-0 0'0 ■

1 P?° 22222S po o o o o c

o oooooooooooooooooooooo+ooooo

> 29 P 2 2. £

P 22 99? 222 2 2° 2° 22.2S9 2 ! ^{300 0 0} Gatunki charakterystyczne

i wyróżniające zespołów:

11. Sriophorum yaginatum ....

11. Snhagnum recurvum ...

Oxycocco-Sphagnetea:

Polytrichum strictum ....

Andromeda nollfolia ...

0xycoccus ąuaćripetalus . Sphagnum medium...

12. Lycopodium annotinum ....

13. Veronica officinalis ....

Pino—Ouercion:

Gonista gcrmanica ... ..

Koleus mollis ...

Polytrichum attenuatum ..

14. Betula pubescens a ...

14. Betula pubescens b ...

15. Ledum palustre ...

15. Vaccinium uliGinosua ....

16. Łolinia coeruelea ...

Dicranum scoparium ...

1g. Dicranum undulatum. ...

1g. Pestuca ovina ...

17. Arctostaphylos uya-ursi . 18. Cladonia rangiferina ....

18. Cladonia sylvatica ...

Dicrano-Pinion, Yacclnio-Piceetalia:

Kelamnyrum pratense ...

Trlentalis eurooaea ...

Vacinium myrtillus ...

Yaccinium vitis-idaea ...

Yaccinio-Piceetea:

Majanthemum bifolium ....

Pteridium aąuilinum ...

Solidago yirga-aurea ....

Entodon schreberl ...

Hylocomium splendens ....

19 . Potentilla alba...

Oueroion netrae-pubes- centls:

Yiola hirta ...

Carex montana ...

Campanula persicifolia ..

667... 1 + ■ 255... ...

...321+... +...

...216 + 44+11...

...+ 23+ + +...

4 11...

+ 5.1 1 + 25421 1 1 + . ■

... ++ + + +. 11++2+1 11 .+ ..1 + .+ 1... + . .1++.++. + ...++.

2 3 2 + + 4 3 2 8 2 2 5 4 6 1 16 + + 2 + + + 2+ . 11 ...1 + 1+ + +11 + 11.. + 1.. + .+ .

.17 2- . + 1 . .

-. 4 4 2 1 , 2 + 1 . .

17495714++2.

1 . . 1 1... ...

Ouerco-Pagetea:

Glechoma hederacea ...

Impatiens noli-tangero ..

Gatunki towarzyszące:

Agrostis yulgaris ...

Alnus glutinosa a ...

Alnus glutinosa b ...

Anthericum ramosum ...

Anthoranthura odoratum ...

Betula yerrucosa a ...

Betula verrucosn b ...

Betula verrucosa c ...

Calamagrostis canescens ..

Calluna yulgaris ...

Carex canescens... - Ctrex fuaca... 4 Carex paradoxa ...

Carex pilulifera ...

Carex rostrata ...

Carex stricta... ..

Chamaenerion angU3tifolium , Comarum palustre ...

Cytisus nigricans ...

Cytisus ratisbonensis ...

Descham-sia caesoitosa ..

Dryopteris sninulosa ....

Dryopteris thel"pteris ..

Festuca rubra ...

Frangula alnus b ...

Frangula txlnus c ...

Galium palustre ...

Hypericum perforatum ...

Juniperus communis c ....

Luzula pllosa ...

Lycopus europaeus ...

Lysimachia yulgaris ...

Lythrum salicaria ...

Oxalis acetosella ...

Peucedanum oreoselinum ..

Pinus silye8tris a ...

Pinus silvestris b... ..

Poa pratensis ...

Polygonum hydropiner ....

Populus tremula a...

Populus tremula b ...

Potentilla erecta ...

Ouercus robur a ...

Ouorcus robur b ...

Ranunculus reoens ...

Rubus suberectua ...

Rubus idaeus ...

Runez acetosella ...

Salix cinerea b ...

Salix aurita b ...

Sieglingia decumbens ....

Sorbus aucuparia b ...

Sorbus aucunaria c ...

Thymus serpyllum ...

Trifolium montanum ...

Yeronica chamaedrys ...

Viola trioolor ...

Bryum caespiticum ...

Calliergon giganteum ....

Polytrichum eommune ...

Sphagnum nemoreum ...

Sphagnum palustre ...

Sphagnum sąuarrosum ...

. . . 2 . . + 722

+ 1 1 +

+

+ 1

1 + ++ +

+ + 8

+ +

+ + +

1 + 1 2 2

1 2 2 11 1 + 1 1 1 + 1 2 2 2 + 1 1

+ 2 + 1 + 1 + + 1 + 2 1

+

+ +

+ + + + + + 1

+ *

1

+ + + +

+ 4

+ + +

+ +

+ +

+ + 1 ++ +

+ +

+ + + + + + +

2

+ 1 + 2 3

1 2 21 52 1 53 3 3 + 3 1 1 1 + 1 2 2

+ + + + + +

1 +

+ + 1

+ 1 1 3 + 2 1

+ + +2 + 1 +++ 1 2 +

1 +

++ + +

+ +

+ +

+ + + 5 5 7 7 6 4 6 7 6 7 7 6 5 4 3 7 3 66

+ 4 5 1 .

1 1 1 + + 2 5 i

2 2 i 1 2 ,

Gatunki występujące sporadycznie:

Achillea rlllefolium 51/+, 52/5; Ajuga ,;enevennis 51/+, 53/+; Agroctls stolonifei-a 54/+;

Athyrium fllix-femina 54/+; Betonica officinalis 51/+, 52/1; 3idens cemuus 53/+; B.tri- partitus 33/+} Briza media 52/+; Calamagrostis arundinaesa 55/+} C. epigelos 45/+} Galla palustris 39/+; Caltha palustris 31/+; Carex caespitosa >>/+, 39/+; 0. lasocarpa 26/+ ; Ć. p: eudocyperus 32/+; C. stsllulata 26/+, >/+; C. yenlcnria 54/+; Cardamine am.ara 54/+

Conrallaria maialis 0/4, 47/2; Coronilla varia 51/+; Corynophorus canescens 50/2; Cicu- ta yirosa 33/*> Digitalis randiflora 51/2} 55/+} Dryopteris cristata 33/+} Euphorbia eyp?ri8slae 51/1} Eyonymus euro-aea b 54/+} Festuca rigantea 54/1, G liun rollugo 52/+ ; G. vemum 51/2; G. verum 51/1; Galeopsis pubescens 40/+, 54/+; Genista tinctoria 52/+ , 53/+; Geranium palustre 54/+; G. robartlanum 54/+; Ocur riv.ile 54/+; Kiorccium sagittatum 46/+; Koelcria polonica 51/1, 53/2; En.utia arvenols 52/+; Lenna r.lnor 53/1; Leontodon hispidus 53/+; Linarla yulgaris 53/+; Lotus comlculatus 44/+, 51/+; Luzula car^estris 51/+; L. multiflora 51/+; L-eopodium claratum 43/5; Lyohnis flo3-cucuuli 52/+; Lysima - chla nummularla 54/+; ' entha aąuatica 33/+; '• cnyanthes trifollata 59/+; nsotis nalus- tris 54/+; Peucedanum Palustre 51/+, 29/+; Phragmites communis 31/3; Plitanthera chlora- ntha 51/+; Ouercus sessilis b 42/+, 4C/+; ). rubra b 48/+; 52/+; Lanunculus lingua 35/+;

3alix pentandra b 33/+; Solanum dulcamara 35/+} Silene nut-ans 51/+; Gaorgula aryonsis 50 /+; Thalictrum minus 52/2; Thesium linonhyllon 51/2; T?..t..us nulegioićes 51/+; Trifolium medium 52/+; Urtica dioic.a 40/+, 54/3; Viburnum onulus b 54/+; Vlola palustris >1/+, 33 /4; Yiscaria yulgaris 46/+, 55/+; Acrocladlum cuspidatum 54/+; Bryum 3p. 40/+; Ceratodon purpureus 33/+; Cetraria lolandica 50/2; Cladonia rangiforc.ls 50/+; Cl. pyxidata 50/+ ; Plssldens adiantoides 29/+, 54/+; Mnium cuspidatum 54/+; seligeri 29/+, 54/l;Polytri- chum junlnerinum 50/+; Rhacomitrium canescens 50/1; Polytrichum nlliferum 50/2; Sphagnum Cuspidatum 36/1; Thuidium recognltum 54/+; Leucobrium ginucum 41/+.

Dominik Fijałkowski, Elżbieta Chojnacka-Fijałkowska, Danuta Urban

Annales UMCS, sectio C, vol. XXXIX, 11

b. Juncetum ejjusi. /.DlOrowiSKO

Z panującym aiwun

stwierdzono tylko w kilku miejscach blisko brzegów jeziora. Zajmuje

piaty nie przekraczające powierzchni 1 ara.

Zbiorowiska roślinne rezerwatu Jezioro Brudzi eniec 115

ZESPOŁY ZAROSLOWE I LEŚNE Z KLASY ALNETEA GLUT1NOSAE

Zbiorowiska o charakterze olsów panują na torfowiskach rezerwatu.

Zarośla zespołu Salici-Franguletum tworzą dość wyraźny pierścień wo­

kół jeziora na pływającym kożuchu roślinnym (ple). Nadto spotkać go można fragmentarycznie w obrębie Carici elongate-Alnetum.

9. Salici-Franguletum. Zespół tworzą zarośla złożone z Salix cinerea i Frangula alnus oraz domieszki Salix aurita, Alnus glutinosa, Betula pubescens i B. verrucosa. W runie dominują: Carex acutiformis, Dryop­

teris thelypteris i Polytrichum commune. Wydzielono warianty zespołu z tymi gatunkami zielnymi. Zespół występuje głównie nad brzegami jeziora.

10. Carici elongatae-Alnetum. Przedstawia las olchowy (Alnus glu­

tinosa) z udziałem Betula uerrucosa, B. pubescens oraz krzewów, głów­

nie Frangula alnus. Panującymi gatunkami runa są zwłaszcza turzyce ze związku Magnocaricion. Zbiorowiskom tym nadano rangę warian­

tów: z Phragmites communis, Carex acutiformis, C. paradoxa, Bidens cernuus i B. tripartitus, Dryopteris thelypteris, Eąuisetum siluaticum i Deschampsia caespitosa. Zespół pokrywa gleby bagienne i murszowe

badanego terenu.

TORFOWISKA WYSOKIE

Torfowiska wysokie reprezentowane są w rezerwacie przez jeden zespół — Eriophoro-Sphagnetum. Fragmentarycznie tylko można mówić o występowaniu Ledo-Sphagnetum.

11. Eriophoro-Sphagnetum. Gatunkiem panującym, obok karłowa­

tej sosny i brzozy brodawkowanej, jest Eriophorum uaginatum oraz torfowce: Sphagnum recurvum, Sph. medium, Sph. paluśtre i Sph. ne- moreum. Powierzchnia torfowiska ma budowę niskokępkową. Kępki tworzą Eriophorum uaginatum, a udział krzewinek jest bardzo niski.

Zespół wykształca się głównie w części południowej i południowo- -wschodniej rezerwatu.

LASY O CHARAKTERZE BOROWYM

Obok olsów, panujących w rezerwacie na torfowiskach, dominują na podłożu mineralnym bory. Ich nomenklaturę podano według Matusz­

kiewicza (5, 6) oraz prac Fijałkowskiego (2, 3) i Soko­

łowskiego (9).

12. Populo tremulae-Quercetum. Bór mieszany wilgotny występuje

wąskimi pasmami na przejściu olsu lub zarośli (Salici-Franguletum) w bór świeży (Vaccinio myrtilli-Pinetum) lub trzęślicowy (V.m. — P. molinietosum). Charakteryzuje go gromadne występowanie w runie Lycopodium annotinum oraz Frangula alnus.

13. Pino-Quercetum. Bór mieszany reprezentowany jest fragmenta­

rycznie przy północnym brzegu rezerwatu. Charakteryzuje go licznie rosnąca w runie Vaccinium myrtillus, udział roślin mniej oligotroficz- nych: Festuca ovina, Trientalis europaea, Majanthemum bifolium, Cy- tisus nigricans, C. ratisbonensis, Oxalis acetosella oraz traw (Festuca rubra i Poa pratensis).

14. Betuletum pubescentis. Zespół tworzą stosunkowo niewielkie brzozy (Betula pubescens z domieszką B. uerrucosa) z udziałem Pinus siluestris i Alnus glutinosa. Z krzewów dość duży udział (do 2O°/o po­

krycia) mają Frangula alnus i Salix cinerea. W runie największe pokry­

cie osiągają gatunki ze związku Magnocaricion (Carex paradoxa, C. rostrata, C. stricta) i Alnetalia (Lycopus europaeus, Lysimachia uulgaris i Lythrum salicaria). Licznie rosną też torfowce (Sphagnum nemoreum i Sph. sąuarrosum) oraz Polytrichum commune. Struktura i skład florystyczny zespołu wskazują na konieczność rozpatrywania go nie w obrębie klasy Vaccinio-Piceetea, lecz Alnetea glutinosae. Zespół występuje na dość dużej powierzchni (kilku hektarów) w południowej części rezerwatu.

15. Vaccinio uliginosi-Pinetum. Bór bagienny nie różni się istotnie od opisywanych wcześniej na Lubelszczyźnie (1) i w Polsce (8).

Zwraca tu uwagę liczne występowanie Vaccinium uliginosum V. myr­

tillus, Entodon schreberi, Molinia coerulea i Sphagnum nemoreum, a z krzewów — Frangula alnus (do 5O°/o pokrycia). Występuje on wąskimi pasmami na przejściu boru trzęślicowego (Molinio-Pinetum) w Salici-Franguletum oraz Sphagnetum medii i Betuletum pubescentis.

16. Vaccinio myrtilli-Pinetum. Bory świeże w rezerwacie Brudzie­

niec są bardzo zróżnicowane. Zajmują siedliska od bardzo wilgotnych do suchych. Różnicują się na 2 podzespoły i 6 wariantów.

Podzespół V.m.-P.molinietosum. Bór trzęślicowy należy do roz­

powszechnionych zbiorowisk rezerwatu. Zajmuje stanowiska wyraźnie pośrednie pomiędzy borem bagiennym (Vaccinio uliginosi-Pinetum) — poziom wód gruntowych ok. Im — a borem świeżym z Dicranum undu- latum — poziom wód gruntowych wynosi ok. 2 m. W rezerwacie wy­

różniono wariant zespołu z licznym udziałem Polytrichum commune.

Podzespół: V.m.-P.typicum. Typowa postać boru świeżego jest na

Lubelszczyźnie bardzo rozpowszechniona i dobrze poznana dzięki

pracom Sokołowskiego (8, 9). Wyróżniono w tym podzespole

cztery warianty:

Zbiorowiska roślinne rezerwatu Jezioro Brudzieniec 117 A. V.m.-P.t. z Dicranum undulatum zajmuje siedliska wilgotne lub mokre, zawsze kwaśne (pH 4,0—4,5), z dużym udziałem 60% Vaccinium myrtillus i Frangula alnus. Na terenie rezerwatu jest częsty i pokrywa niższe położenia zbiorowisk borowych, nieco suchsze niż bór trzęślicowy oraz o ustabilizowanych (o małej amplitudzie wahań) stosunkach wodnych.

B. V.m.-P.t. i subwariant z Lycopodium clauatum. Bór ten zajmuje nieco suchsze siedlisko niż wariant z Dicranum undulatum i nieco mniej kwaśne (pH 4,0—5,0). Charakteryzuje go brak lub sporadyczne występowanie Dicranum undulatum (siedliska mokre) i Dicranum sco­

parium (siedliska suche). Stwierdzono płat z panującym Lycopodium clavatum, które uznano za subwariant z tym gatunkiem.

C. V.m.-P.t. z Dicranum scoparium. Bory z Dicranum scoparium są na ogół uznawane za antropogeniczne postacie boru. Bór ten zajmuje siedliska pośrednie pod względem troficznym i wilgotnościowym pomię­

dzy borem świeżym typowym a chrobotkowym (Cladonio-Pinetum).

Zwarty kobierzec tworzy tu Dicranum scoparium z dużym udziałem Entodon schreberi, ale bez udziału lub tylko sporadycznie z Hyloco- mium splendens i Dicranum undulatum.

D. V.m.-P.t. z Festuca ovina. Bór kostrzewowy charakteryzuje duży udział (do 50% pokrycia i więcej) Festuca ovina. Zajmuje siedliska suche, przypominające Cladonio rangijerinae-Pinetum, ale mniej kwaśne (pH 5,0—6,0) i żyźniejsze. W nadleśnictwie Sobibór jest dominującym zespołem na podłożu mineralnym. Uznawany jest również za antropo­

geniczną postać boru (9).

17. Arctostaphylo-Callunetum. Zespół przypomina składem flory- stycznym i siedliskowym Festuco ovinae-Pinetum. Zajmuje jednak siedliska bardziej heliofilne i stąd ze stosunkowo dużym udziałem roślin z klasy Sedo-Scleranthetea. Na terenie rezerwatu stwierdzono tylko jeden płat (ok. 1 ara), gdzie pod rzadkimi koronami sosny mącz­

nica osiągnęła pokrycie 60%.

18. Cladonio-Pinetum. Znany w literaturze zespół, nie różniący się od podobnych podawanych z Lubelszczyzny (3, 4) i z Polski (6, 8, 10).

Wśród chrobotków dominują zwłaszcza Cladonia rangijerina i CI. syl- uatica.

19. Potentillo albae-Quercetum. Dąbrowa świetlista występuje na

kilkunastoarowym płacie od strony północnej rezerwatu. W rzadkiej

sośninie występuje w runie kilkanaście gatunków zaroślowych: Viola

hirta, Campanula persicifolia, Anthericum ramosum, Hypericum perfo-

ratum, Trifolium montanum, Ajuga geneuensis, Betonica officinalis,

Coronilla varia, Digitalis grandiflora, Galium verum, Genista tinctoria,

Koeleria polonica, Leontodon hispidus, Lotus corniculatus, Quercus

sessilis, Thalictrum minus, Thesium linophyllon, Trifolium medium i inne. W miejscach pozbawionych zarośli zagęszczenie przedstawionych gatunków wyraźnie się zwiększa, upodabniając zbiorowisko do Tha- lictro-Salvietum pratensis (zdj. nr 51).

20. Circaeo-Alnetum. Łęg tworzy wąskie pasmo od strony północnej rezerwatu, w strefie przejścia olsu w dąbrowę świetlistą. Reprezento­

wany jest przez las olszowy z udziałem Padus avium, Impatiens noli- -tangere, Rubus idaeus, Cardamine amara, Geum rivale, Viburnum opulus, Urtica dioica i innych roślin znanych z siedlisk eutroficznych.

PIŚMIENNICTWO

1. Fijałkowski D.: Szata roślinna jezior Łęczyńsko-Włodawskich i przyle­

gających do nich torfowisk. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B 14, 3 (1961).

2. F i j a ł k o w s k i D.: Zespoły leśne i trawisto-turzycowe rezerwatu krajobrazo­

wego Czartowe Pole. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 38, 14 (1973).

3. Fijałkowski D.: Zespoły leśne rezerwatu krajobrazowego Szum. Ann.

Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 24, 22 (1974).

4. Fijałkowski D., Pękala M.: Osobliwości flory naczyniowej okolic So- biboru koło Włodawy. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C 27, 19 (1972).

5. Matuszkiewicz W.: Przegląd systematyczny zbiorowisk Polski, [w:] Sca- m o n i A.: Wstęp do fitosocjologii praktycznej. PWRiL, Warszawa 1967.

6. Matuszkiewicz W.: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa 1981.

7. Michalak L.: Klimat lokalny Chełma. Rękopis pracy doktorskiej. Lublin 1982.

8. Sokołowski A.: Zespoły leśne południowo-wschodniej części Niziny Ma­

zowiecko-Podlaskiej. Monogr. Bot. 16, Warszawa 1963.

9. Sokołowski A.: Fitosocjologiczną charakterystyka zbiorowisk roślinnych nadleśnictwa Józefów koło Biłgoraja. Prace Inst. Bad. Leśn. nr 370, 65—130 (1970).

10. Szata roślinna Polski. Opracowanie zbiór, pod red. W. Szafera i K. Za­

rzyckiego, PWN, Warszawa 1977.

P E 3 IO M E

B paóOTe npegCTaBjieHbi pe3yjibTaTbi <bjiopncTH’iecKnx u <ł>nTocounojioranecKnx

HccjieflOBaiiHii 3anoBeflHMKa O3epo Epy«3eHeu. Cgenano 54 d>HTOcouHOJiornHecxHX

cuHMKa. B 03epe Epy«3eneu 6

ł

,

ijih

Bbi^ejieiibi 4 accoipiauHH Kjiacca Lemnetea

u Potcmogetonetea, nocamne ocTaTonnbifi xapaKTep: 3 accounaunn Kjiacca Phragmi-

tetea

tuktrc

ocTaTOanoro xapaKTepa; ojHa accounauna Kjiacca Molinio-Arrhenathe-

retea; ane Kjiacca Alnetea glutinosae; ogHa Kjiacca Oxycocco-Sphagnetea; 9 Kjiacca

Vaccinio-Piceetea n ppe Querco-Fagetea. Ha 3a6onoaeHHOii nn3nne

okojio

03epa

PacTirrejibiibie cooómecTBa 3anoBe/mnKa O3epo Epy^eneu 119 flOMMHHpyeT accopnai;nH Carici elongatea-Alnetum. no CBoeMy <bJiopncTM'iecKOMy cocTSBy ona He OTJin'iaeTCn

ot

yrae onuca

hhbix

accopnapiiił, HaiiAeHHbix Ha JI106- jiHHiumie u

b

nojibiue. Ee xapaKTepnaa nepTa —

sto

pa3Haa B3anM0CBH3b Mewsy cooSmecTBaMH

b

rpannuax Kjiacca Vaccinio-Piceetea. AccoipiaijMH 3Toro Kjiacca flOMHHHpyioT nouTH na Bcefł noBepxHOCTM 3anoBeflHHxa. 3acJiy»nBaeT BHHMaiina pa3Memenne 3

tmx

cooómecTB, 3aBMCflujee raaBHbiM o6pa30M

ot

rjiyBmibi ypoBHH rpynTOBbix BOfl.

SUMMARY

The paper presents results of floristic and phytosociological investigations. The following associations have been distinguished: four rudimentary associations from Lemnetea and Potamogetonetea classes occurring in Brudzieniec Lakę; three rudi­

mentary associations from Phragmitetea class; one — from Molinio-Arrhenatheretea class; two — from Alnetea glutinosae class; one — from Oxycocco-Sphagnetea class;

nine — from V accinio-Piceetea class and two — from Querco-Fagetea class. Carici elongatae-Alnetum association is the one which prevails over the peaty depression by the lakę. Its floristic composition does not differ from the composition of earlier described associations from other territories of the Lublin Region and of Poland.

The characteristic feature are various connections among the communities within

Vaccinio-Piceetea class. This class associations prevail nearly upon the whole re-

servation area. The localization of these communities depending mainly on the

depth of ground water level deserves attention.

in? <>

»!■ 71 ■ r•«• ttóO«r>o :a jurrai.'-Vf. • ą «• . Obu -^gnej

- ZN.' ,f Tl IX

' <<■' i

. it :

'SoaitM zaofiE ^a^łu^ijrw Kramixqwm Jfcwa

ok

wm tcitąHliMMojs.

arfT .euoUs; lasnrat lsalsoioi908Qteifq fcrus aUehoB to zilos-ai aiu i«i q a4T i w»m'j ;a.^aJ : .13 bing -to .iawtoH

ikw

ir • - 'I

Co - . j*i. /«-jq uli loyo ;;IUV3iq f; iw fi. i bili ’,}

t i

> uJŚttT -fib.b '••!'

*»* ■aIe«f'A.- arili. aaęił jfljsui' 4nyią,s^Ja^^-olłb-pV

.nołt:-»3.-3 i «b IriĄ-fł*' t rt:. /.