31. s. i.
£ / .
M O W A
przed licznym Gości zgromadzeniem powiedziana gdy
JWJMć X. K O ŁŁ4TA Y KANONIK KATEDRALNY KRAK:
O D PRŻESW IĘTN EY KOMMISSYI N A D E D U K A C Y Ą N A R O D O W Ą
DELEGOWANY DO AKADEM II KRAKÓW: W IZYTATO R
do Szkół Władyflawfkich
po u roczyftym Ducha S. wezwaniu
Nowy Inftrukcyi Publiczney Układ O D T E Y Z E KOM M ISSYI
na Wojewódzkie W całym Narodzie Szkoły przepifany W PROW ADZIŁ
Dnia 26. Czerwca. Roku 1777.
W K R A K O W I E .
9
i *: W
11
BO
J A Ś N I E OŚWIECONEGO XIAZEC1A g M C l ^ x
M ICH AŁA JER ZEG O
C I O S E K
PONIATOWSKIEGO
BISKUPA PŁOCKIEGO, X I4ZĘ Ć IA PUŁTUSKIEGO, KOAD
IUTORA BISKUPA KRAKOWSKIEGO, X I4Z ĘC IA SIEWIER
SKIEGO, KAN CLERZA AKADEM II K R A K O W SK IE!, K A W ALERA ORDEROWT ORŁA BIAŁEGO, i S. STANISŁAW A w PRZESW IĘTNEY KOMMISSYI NAD EDUKACY4 NA-
RODOW4 AKTUALNIE PREZYDUI4CEGO.
D
aruiefz WAS ZA X I A Z Ę C A MOS wrodzona fobieŁafkawośc tcy śmiałości, której zabiera z Cnoty Wielbiciela w, gdy fic wazy ofiarować nayplcrwfza Mowę na po
chwale Nauk w nowym InjlnikcyiPubliczncy Układzie przepijanych f Naycelnieyfzemi Literatury Pomnoży cielowiy y do
brych Nauk Obrońcy.
Perwfza Epoka Reformy Szkot znaczna itjł trzech Klafs wprowadzeniem od Stan: Zawadzkiego Akademii Rektora, po
ły m Kafztclana Woynickicgo, dla wytworney w fwoim wymo
wy Pikus Mirandula nazwanego.
Ax Bruga
^ Druga foczy ci, f ię pomnożeniem i od S Ł A W A I V . Króla Polskiego y
orężem, do ktorego będąc Krolewicem iefzczc na
fpofolnl fię wyprawie. O tey wf zaświadcza
Mowa Rzymfkm h a p i f a n a J ł y l e m Marka Brata 7 7 f Rzefzy Niemieckiey W y b a w i c i e l a . ■
Trzeciey Epoce dzijiay ufzczęśliwiomy nowym In/łnikcyi czney Układem bydż Sprawiedliwienależy ' ' Tc«0
Imieniem, pod ktorego Protckcyą nie tylko Szkoły
teraz Prezy dmącego,lecz i Krokwjką He iako
Kanclerza urodzonego, podług przywileju J A G I E Ł Ł Y , ktorego
W. X . M C Godnym iejłcś Potomkiem.
CzynifzW, X. M C iednę z naywaznieufzyck Dobroczynność dla Powszechności Narodowcy, gdy zafzczcpiwfzy Szkołach
w Rzeczypofpolitey Woiewodztwa tak pożyteczne Nauki,
ulepfzyc lofy pierwiaftkowey Krolejłw Akademii przeważna fwoia
Powagą wjpartey. '
7
Tb Nieśmiertelności Dzieło za Opatrznością
dziedzicznym Prawem NAYIASN1E Y S Z E Y K R W I W. J A G I E Ł
ŁY, nafzey Akademii Ponmozyeicla y ten Domu
Jagiełło njkiego Szczep, który przez dwa wieki w dobrych Kró
lów nieprzerwanym opatrywał porządkiem, wydał w nafzych cza/icch fzcześhwy Owoc w Poświęconey Ofobic N
N I S Ł k W A AUGUSTA, który nieba na ziemi piajhmc
władzę Tron Poljki Łajkawościądobi, a świat Mądrością zLz
v v n r j v 1Ct rZCCZ widoczna, *Naukl Pod jłodkim MĄDREGO
K R Ó L A Panowaniem zakwitnąwszy w Polfzcze wiek Ok ta.
wiujza Augujta uczony y zloty.
Lubo
Ijiibo W. X . M C ubefp:ccziiłeś fobie nayurietnieyfzemi Jwcwii nieśmiertelnej u potomności Jhwę\ atoli ta którą
demii , y dobrym daiefz Naukom (łódkąu ffe~
go Imienia wznawiać będzie pamięć.
Co zaś uznane bydż powinno za właściwy charakter ofobijłych W. X . M G pochwałyieft to, ze W. M C z Krwi
idący, i z Nią tak ścijłym związkiem z Nauk wybor
nych światła Z 'rzadką ową Ludzkością łączyfz, i z nieporównaną
czyfz Łaskawością. Z tąd icjłcś W. X . M C iedynym u całego Narodu celem miłości y poważenia.
Wznofifz IV. X.MC głęboki naytrofkliwfzą o dobro
powjzechm Gorliwością, którą na naffe-
dną bowiem ręką wfpierajz y o ś w i e c a j z iako o
przykładnośc obyczajów Gorliwy Bijdrugą, iako
pożyteczne Nauki me tylko w fwoim/ Departamencie, lecz w całym Narodzie rozkrzewiafz.
z,, iak W. X . MC; według powfzechnych życzeń naydłuzfzą lat ojnowę Chześcianom dawać błogo,
naychwalcbnieyfzemi przykładami
Gdy więc korzyfiaiący z okoliczności, y z rady pewney Ofoby do ffego Wielkiego Imienia przywiązaney, mam honor ff_. O. W. X. MCi
ftać za ofiarę to fzczupłc dziełoi z tym iefłem , które fię należy Cnocie tak Wyborney, y Dojłoyności tak wyfokiey.
Tak Wielki Ma godzien ieft przez iak
/hwicńflwa, a świat
M. Andrzey Trźcińfld . i Klafsy V. Profeffor.
■ - Tua» Coefar» aetas Fruges* & agris rettulit uberes:
Kt figna noftro reftituit Jovi.
~ m rn m m m +
• m m m m m
Janum Quirini claufit: & 'ordinem Re&um» & vaganti frasna licentiae
Jniecit» amovitque culpas»
Et veteres revocavit artes.
Hor. Od* X\\ ad Augu[tnm,
/
3&cg» :a«*
P R Z E Z A C N I G O Ś C I E !
y podług naywyżfzych Przeświętney KbmmiTśyi nad’.
Edpkacyą Narodową wyrokow Szkoły tuteyfze nową dziś biorą na siebie poftać; gdy Układ Inflrukcyi Pu bliczney wykonywa się w tey pierwiaftkowey Kroleltwa Aka
demii: tak mi się zdaie; że się teraz znayduię w nowego ftworzenia czasie, gdzie młody Polak iuz zaczyna się formo
wać na Człowieka, Chrześcianina i Obywatela. Rozporządzenie to z powodu miłości, ku Oyczyznie od naybiegleyfzych w dzie
le Edukacyi Osób ułożone, gdy od flawnych w Europie Akade
mii nie mniey wielbione, iako i za nayzdolnieyfzy do grunto
wnego Młodzi udofkonalenia fposob uznane zoftało; wnieść roz
sądnie należy: iż nie tylko wprawi młodego w poczciwość i do
bre obyczaie, ale też owe potrzebne w iego rozumie zafzcze- pi światła; które do zupełnego powinności Obywatelfkich w y
konania tak go w życiu kierować maią, ażeby nieuchronnie ftał ftał się i fobie famemu, i drogiey pożytecznym Oyczyznie.
T tn ń
r
I toć to iefl naycelnieyszyra owocem fzczęśliwego dla Na
uk wieku NAYIASNIEYSZEGO STANISŁAW A AUGUSTA M4- DSEGO KRÓLA, ktorego panowania to iefl naywłaściwfze pią- tno, że pod Jego Berłem wzroft w zięły i rozkrzewienie.
Chwała ta ożywiona WE KRWI W . JAGIEŁŁY ieft MU wfpolna z naywiękfzemi w dziełach ( * ) Monarchami, którzy
w do- /
( # ) ALEXANDER Zwycięzca Perfow aż do zazdrości b ył chciwy t:a chwa
łę z umiejętności pochodzącą. Dowodzi tego Lift iego z Azyi pilany do Ary- ftotelesa Nauczyciela: ,, iz niefkońcsenie wolałby innych ludzi wiadomo- scią rzeczy wyjokich i wytwornych* a nizeti wielkością i rozciągłością fwoiey potęgi, t, Równie wymowy Poczyą, piękne nauki i naywyżlze umiejętności wydoftton*., iił: lako lam ie należycie poftadał. Widnieć było Ucznia godne potomności świadećżwo czyniącego Nauczycielowi Twemu, przed którym nie wflydzjł fvę wyznać» iż w pewnym rozumieniu więcey mu iefl wdzigizen* a niżeli włujhtmu Oycu, Tak myślącemu i mówiącemu trzeba z gruntu znać fzacunek dobrey edukacyi.
O K T A W ! USZ zoflawfzy świata całego Panem» miał od Senatu nadane imię Augufla , właśnie iak gdyby mu nad ludzkie było przyrodzenie* Pod tym imieniem delicyami rodzaiu ludzkiego był zwany. Zbudować kazał wfpaniały Krużganek» i w nim złożyć liczną Kfięgamią ku powlzechney wygodzie, któ
rzy nadał imię Sioftry fwoiey Oktawii. Tak opiekował lię naukami, tak chęci w uczonych pomnażał, i ich darzył, iż zapanowania Augufla wiek b ył uczony i złoty.
K A R O L W. będąc fławnym wojownikiem, iefzcze przez fwoie zwycię-
"(lwa na tak fzacowne wielkiego człowieka nie zaftużyłby Imię, gdyby wfze- lakim fpofobem nie ftarał fię o ufzczęśliwienie narodu fobie poddanego. Pod- nioft upadłe w narodzie Twoim nauki, otworzył przemyftowi drogę, zachę
cił Uczonych do pracowania na dobro powfzecbne, fprowadził. biegłych lu
dzi w utnieiętnościach, i Paryiką założył Akademią.
K A Z I M I E R Z HI. ięden z nayftawnieyfzych Królów, którzy panowali w Polfzcze; od wielkich czynów i dzieł, a raczey iż poddanych Twoich do
brym b ył i łafkawym Oycem; Wielkim nazwany, R. 1361. mury założył, na uprojektowaną od fiebie Akademią, i wfpaniałe myśli Twe uflcułecznił R, 1364,
W* J A G I E Ł Ł O przyłączył do Korony Litwę, gdzie Wiarę Chrzes'ciań- (ką zafzczepił. Ten Monarcha Uszczęśliwieniem Narodow zwany dziwił O yczy-
w do/konaleniu ludzkich umyffow naymilfze znaydowali rofico- fze,
W iek7 mówię, ten w wielkie i mocne płodny dowcipy świe- tnieyfzy nam dzisiay maluie obraz owego uczonego i złotego wieku Augufła. Q Jasnieie to wfzyftko równie w ułożeniu dobrego rządu, iako i w poftanowieniu poważnegoEdukacyi Magi-
B ftra-
znę naftę ftodkością obyczaiow fwoich. R. 1400. ft wierdził prawo od Kazimierza W, Akademii nadane, i onęż równie iako i Jadwiga Krolowa upofażył.
HENRYK IV* * imię we Francyi fłodkości pełne i od poczciwych Oby
wateli ze łzami wfpominane; przepifał dla Akademii uftawy* z których iedoa niżey przytacza fię.
Wiek L U D W I K A XIV» WI E L K I M zwanego rownaią z czafami Augu- fla Cefarza i dla fławy narodu, i dla nauk kwitnących, i dla mnogości ludzi chwalebnemi ozdobionych przymiotami. Ten Ludwik był Mecenafem dla uczonych i iui to wybawianiem Akademii, iuz to zachęceniem w narodzie do nauk i wynalazków, iuż to hoynemi penfyami pokazał, iak i z tey miary WI E L K I M nazywać fię powinien. Nie tylko Wielcy Ludzie w dowcipach fwych fzczegulni, lecz i Damy Francuz kie nowemi mądrości zafzczytami, i płeć fwoią i panowanie Ludwika ozdobiły. Ci Monarchowie Ozdoby świata i po
ciec y narodow zwani, imiona w przybytku nieśmiertelności umUfzczone,chwa.
łę fwoią w pomnażaniu nauk pokładali.
( * ) Prawdzi fię teraz godne potomności zdanie J. O. XI ĘCI A f M C I KAIETA- NA S G Ł T Y K A Bi/kupa Krak: XtążęciaSiewier(kiego, nafzey Akademii Kanclerza Apoftolfkiego i J. K. M. Wizytatora, które przez głęboką przezorność fwoię wyraził w Informacyi o teyźc Akademii NAYIASN1ŁYSZEMU S T A N IS Ł A WOWI A U G U ST O W I P. N. M. podaney, R. 1 Otuczatą dzlfiay
Tron Krolewfki Muzy; fzanuiąc Berło w Ręku N A J M Ę D R S Z E G O K R Ó L A a i o famo dofyc ufności czyni» że PAN, wielki nauk MI Ł O Ś N I K, za godne Kro- tewfticb myśli i kofztow ofqdzi u/iłowanie, aby Akademia ftawna owa nauk Matka, przez hoynosŁ i opatrzenie PA S U I Ą C E G O do pierwiafłkowey przyfzła cbwały. Słynie z, nia od wieków J mię W I E L K I C H KA Z J M1E R Z O W i J A GEŁ Ł O Wy ktor*yięy pocza, tek dali: równie flynqc będzie S T A N I S Ł A W A U G U S T, gdy ky dawny przywróci lufłr, i fprawiedltwie z Augujlem Rtywftim w odległey (otomnosęi P R O T E K T O R E M nauk wielbiony będzie.
ftratu, który znakomitemi w Narodzie będąc zafzczycony Męża
mi, tak wielkie dzieło iftotną fzczęśliwości Krajowey gruntu
jące zasadę, pewnie wykonać poftrafi. Ze zaś dotąd nie było ta- kiey Zwierzchności raz na zawfze trwaiącey, ktoraby troskli
wym wzglądała dozorem, iakienii Oyczyżna ma ciefzyć się Sy
nami; ztąd nayodlegleysza potomność wielbić będzie MODRO
ŚCI BUDO WNIKA, że taż Magiftratura ieft w tym naywiękfzey wagi interefsie przez oftatnie Uftawy Seymowe mocnemi upo- waźniona prawami,.
Torem topofzło owey Aten/kiey Rzpltey, która poftanowi- w fzy Edukacyą ( * ) zaw fze się na nią zapatrywała, iak na ifto
tną czaftkę rząd fkładaiącą publiczny. Dla tego Ateny ftawfzy sie powfzechną w owym czasie świata całego fzkołą, z łona fwego wydały wielkich owych Mówców, sławnych Woiownikow, mą
drych Prawodawców,, przezornychr Polityków i rzadkich w każ
dym rodzaiu ludzi. Ten bogaty zdroy iednakieź wylał poży
tki na wfzyflkie piękne nauki, które tam aż do zadumienia roz
kwitły. Pofzło zatym, iż między w fzyllkiem i narodami w fta- roźytności nam znanemi, żadnego niebyło tak sławnego, które
go by Hiftorya tyle drogich upominków, i tyle dzieł świetnych nafzey dochowała pamięci, ile nam ich zoftawiła Grecya.
Po-
( * ' Ł’ Education ótoitregardće cfcea ces peuples (o Atcńczykach mówi Rollin) comme fai/hnt une fartie eflentieUe du Gou)?ernment,
Podobnaż chwałę ubefpieczyły sobie Nayiaśnieysze Rzpitey Seymuiące Stany,gdy wRoku 1 773. KommifsyąEdukacyinąna za*
fzczyt całego Narodu uchwaliły, z czego wiele sobie, w ięcey iefzczę potomności Obiecywać należy. Wfzak tego i (lotnego do
bra niezawodne pożytki odkrywa nam doikonałe na Władysła- wikie Szkoły Wyłożenie ( * ) nowego Jnlirukcyi Publiczney Układu, który za iedyny Cel powfzeche ma Oyczyźny ufzczę*
ślienie z dobrego i iednoftaynego Młodzi wychowania.
Cała mowy ninieyfzey osnowa do was się ściąga, zacna Prześw: Woiewodztwa Krak; Młodzi/ w których Oyczyżna na
sza pewną niefzczęśłiwości teraźnieyfzych odzyikać fpodziewa się nadgrodę. Bierzcież na żywszą uwagę tow fzyftko, co mó
wić będę w nayważnieyfzym a Wafzym interefsie, a tak dobre- mi Naukami od Przeswiętney Kommifsyi wam podanemi ufposo*
biaycie się do polepszenia łosow nafzych.
Przed okazaniem prawdziwych pożytków z nowego Nauk przepisu wynikaiących, pozwólcie nadmienić o tym, iż naylepszy fposob do wydoikonalenia Młodzi w umieiętnościach ieft, za czynać przez iakowy układ porządny, krotki i iasny. I ieźeli dla kogo, to naybardziey dla młodego człowieka potrzebne są iak
Ba nay-
<*) l V r t O Z E M E N A V K p r z e z J .W . J M C i X. Kanonika Kat: Krak: od Prześ: Kommiffyi Edukacyiney do Akademii Krakowflsiey Dele*
gowanego Wizytatora*
iiaydokładnieysze nauk rozrządzenia, ktorebymu podały doko
nały nie tylko między niemi, lecz i między ich częściami zw ią
zek, dla wyftawienia sobie czyftego umiejętności wyobrażenia.
Bo gdyby iakowy dziki człowiek ( iak ieden Maź rozsądny u- waźa) nigdy w życiu Europeykich nie widzący'budynków, przy
patrywał się częściom od pałacu lub okrętu oddzielonym, i gdy
by uważał tamtego słupy,, bramy, gzemsy, tego zaś maszty, ża
gle, zaifte wyflawił by sobie ciemne i niedoftateczne obrazy ca
łości tych to pięknych i pożytecznych budowni. Tenże fam los nieuchronny pada na tych, którzy uc^ c.się umieiętności częścia
mi po pismach rozpierzchnionemi wzajemnego nie znaią zwią- k u , od którego m iły kfztałt i dokonała między niemi zależy proporcya. Takowe osoby nie mogą całey wkrótce posiadać umie
jętności, owfzem się na nię zapatrują, iako na niekształtne członki, i rozebrane na części ciało, a m a ło o n ie y rozumiane maiąc wyobrażenia noszą w głowie swoiey ciężący zbiór pełny zamiefzania i wszelkiego pozbawiony porządku.
Pełen ognia i dowcipu młody człowiek początkowe umis- iętności, do których go zwierzchność przykłada; wyftawia sobie za miłe i porządne, które potym dokończy wszy Edukacyi biegu znayduie częfto między sobą niezgodne, i w iftotnych maxy- mach wzaiemnie przeciwne: i gdy go poźnieysza nauk znaiomość
o wła-
o własney iego przekonywa omyłce; na ten czas widzi się bydź niewolnikiem przesądu, a cz^ftckroe błąd i upór z sobą do gro
bu zaniesie.
Przezorną się to w naszych czasiech opatrznością ftało, gdy Prześ: Kominifs) a Edukacyina miłością powfzechności Narodo
wcy zagrzana, takowe dla młodych przefzkody szczęśliw ie u- prząta, przez uftanowienie iednoftaynego Nauk układu, który na wzór (■ ••) prawowiernych Akademii uczyniony trzy fobie naywa- inieyszezam ierza cele, to iefk: wfzczepienie w Młódź Pol/kąApo- ftolfkiey Religii, wpoienie w nią obyczaiow, i gruntowne rozumu oświecenie. Chce albo wiem,aby młody Polak w tym wie- ' ku, w którym to wfzyftko; co się do iego ferca i umyflu doiła*
ie,
Uftawa Akademii Paryfkiey zamierzająca t r ty cele: Naukę-* Obyczaie, Religią', wydana od HENR 7KA IV. chwaltbney pamięci Króla* ktorcgo iefzcże dzifiay cała załuie Francya; temi zaczyna $ię (łowy: Qitm omnium Regnorum ££
populorum felicitas* tuih maxime RetpubltcW ( hrifhanee falus a refta Juventutis infłitutionc pendefi qu* quidem rudes adhuc animos (td humanitatem fleftitt fterifes alioqum infru- ftuofos RPlca; munis idoneos & uulcs reddit, D E I cultum, in Parentes Patriam pietatem, erga Magtftratus reverentiam & cbedientiam promovet. Przewyższa NaY IA- 8NIEYSZY S T A N IS Ł A W A U G U ST KR OL M Ą D R Y wzmiankowanego Króla tym więkfzą chw ały im dotkliwfzą trcfkliwością* ile w Narodzie wol
nym; zaniedbaną ożywia Edukacyą* i gorliwfzą około dobra wychowania Oby
wateli iego pieczołowitością raczy KommilTyą Edukacyiną, Krolewflką powa * gą za-fzczvcac* i one kn otrzymaniu Zamierzonego celu władzą i powagą fwoią utwierdzać. Obacz konftytucya i ^74» 76.
O B WI E S Z C Z E V/£ Prześ: Kommiffyi względem napifania kfiążek Ele- tamycK w którym widzieć fię daie, równie rako w Układzie nauk na Szkoły Wdzlic* iż Religia ieft naypifciey Zalecona» aby rak naygruntowniey była w umyfty, i w ferca fodycb wfzrtepiana. Na ten koniec uczą Hiftoryi S. Ka*e*
cbizmu, i kazania bywaią o wfzyAkkh Artykułach Wiary $. Katolickiej.
ie, głębokie w nim zoftawia siady , w prawdziwey Katolickiey gruntował się vV ierze,którą dalszych dofkonałości za węgielny, że tak powiem, kładzie kamień. Chce potym, aby?tenże młody czy- fley cnocie niewinne poświęcił ferce, i w dobre wprawiał się o- byczaie. Nakoniec usiłuie rozum iego oświecić, i opatrzyć go W' wizelkie wiadomości, do życia i fpołeczności potrzebne ( ę ) Ten ieft w troiftym określony zamierzę dla młodego Polaka fpq- sob, którym się powoduje wyiść ma na cnotliwego człowieka i oświeconego Obywatela. Aby o tym bezftronnie sądzić można, należy się nie co zaftanowić uwagą w fzczeghlności nad tym, co w krótkości okazać przedsiębiorę*
I. Gdy na czele innych umieiętności Przeświętna Kommiłfya kładzie Ghrzesciań/ką Naukę, łatwo daie każdemu poznać, że nayuroczyściey pragnie nauki młodych Luazi przez Religią pofwięcić, i tak ich długo na iey łonie piaftować, póki się ze wfzech miar cnotliwemi nie ftaną Chrześcianinami. W tey chęci rozporządzono po Kiaflach, aby się M łodzież uczyła wybranych z Hiłloryi S. fentencyi dla nieiakiego tąź folą niebielką dal- fzych nauk zaprawienia. Na to bowiem pobożne ćwiczenie za-
p a -
Illi I j! i I im m r u - II - ■- 1" ...■ — — m— — » 1 ■ 11 ■' I— — — mm—mmmm i m i ■ ■ rnm— mm— tmmmm—
( * ) Tegoż obwiefzcfcenia Artykuł I, Młodzież wprawiona w dobre abyczaic i ćwiczona w użyt cznych naukach będzie tym nayfzczegulniey końcem* oby wychodząca z tychże Szkoły znaydowała fię zdolną dowfzelkich (łanów* ido dalfzych nauk tymże ftanotn włajciwych) co famo uczyni Młodzież Narodową nayzdatnieyfzą służyć Oyczyinie,
patruią się, iako na fkuteczne lekarłtwo umacniaiące młode ferca nie tylko przeciw fałfzywym zepfutegp wieko maxymom, ale też przeciwtruiącey przykładu złego zarazie. Te początkowe prawdy z czytania Pifma S.wyczerpnione ftuźyć będą,iako mądrze w yraził fławny wieku tego Pifarz ( * ) do wykierowania rzeczy niezliczonych, które w dziełach Autorow świeckich widzieć się daią, napifane ze złey podniety, tym umyflem, aby ludzie fub»
teiną fztuką i fałfzywym byli złudzeni powabem, który nam wyftępki okazuie, iakoby miłości godne.
Coź bydz może, powiedzcie mi, dzielnieyfzego w tym ra
zie , iak ta nauka z Nieba obiawiona, która za wodza ludzkiey słabości służy, i prowadzi ią frzodkiem tego ze światłem cie
mności pomięfzania. Za oświeceniem tey Boikiey pochodni ła
two można w pifmach pogańlkich odkryć nie tylko owe drogie prawdy ifluerki, które względem Boftwa i Religii zewfząd fwie- tnieią, ale też i one grube błędy, których w nie dziki ow na- mięfzał zabobon . Coź były bez obiawienia nayoświeceń- fze niegdyś narody, iezli nie owa, iak mówi pifmo, ludzi ślepych i nie czułych gromada ? Podaie nam Hiftorya, że Grecy i R zy mianie byli obyczayni, wydoflconaleni, obfitowali w ofoby bie
głe-
IJ I1 11 » 1 — ... . 1 ■ 1 'WW i n n wrnmmmtmmmm ' ' --- —
(*) La lefture de P łcriture Sainte fervtra(dit M Nicole.) a reftifier une infinite
dp choses, qui fe ren contr en t dans lesouvrages des auteurs profanes9& qui ont ete ecites par r efprit du demon dans fe dejftin de tromer les bommes par un faux agrement, qui no u s rend les vices aimabiesi lorfqtf ilf font reprefentćs avec ttn tour ingenieux.
\
umiejętne: znaydowali się u nich Mówcy, Filozofowie i Poli
c c y r wielu z nich było Prawodawcami i Pomnożyeielami fpra- wiedliwości, atoli gdy fobie na pamięci ftawiamy ich w óbycza- iaca rozwiozłosć, w zabawach frogość i okrucieńftwo, w Religii lekkomyślność, przeświadczać się mufzemy, iż rozum człow ie
ka nie wfparty obiawieniem od błędów wolnym bydź nie może, .częftokroć przyczyny bywa zguby i niefzczęśliwości.
Nie mogę przeto nie wyznać, że mi na doftatecznych zby
wa wyrazach, do iak naydokładnieyfzego wyllfawienia dobroci tego Nauk Układu, który młodego człowieka z łona Rodziców odebra
nego w ręce Religii odtJaie, i ten naycelnieyfzy fzczęścia dal- fzego punkt w niego wmawia, aby z żywym natężeniem wyfo- kich słuchał lekcyi, które mu przepifuie obiawienie, i ażeby wfzyftkie rozumu światła poddaięc mu, używał ich na pomno,
zenie chwały Twórcy fwego.
Jak pięknie takowa Nauka fzerżyć się będzie w fercach M ło
dzi przy chwalebnych tuteyfzey Akademii zwyczaiach, która nigdy z oka Apoftol/kiey nie fpufzczai^ Religii rozum Uczniów w umieiętności, a ferce w cnoty codziennie opatrywała.
II. Tak oświecony przez Obiawienie rozum młodego czło
wieka przyfpafabi&ć będzie ferce iego do tych pożytków, które mu Nauka Moralna względem obyczaiow, i życia towarzy/kiego
przed
przed oczy ftawi*. Nic bowiem nie może bydź fprawiedliwfze- go, i dla Młodzi pożytecznieyfzego, iak kiedy Inftrukcya po' święciwfzy rozum wierze i objawieniu, przyftąpi do formowa nia ferca, ktorego zaniedbanie pozbawiłoby M łodzież rftotnego końca,na ktoren w’fzyfcy urodzeni ieśtesmy? Nie trzeba tyłk a roz- trząfnąćnaturę człowieka,i iego Ikłonności zważyć, a łatwo będzie -poznać, iż nie dla siebie famego, lecz dla fpołeczności ieft ftwo- fzony. WYzakże nieodfiępnie zdrowey trzymając się Filozofii, a -błahym Fataliftou pogardzając zdaniem utrzymującym; iż to wfzyftko,co się na fwiecie dzieie, ślepym się dzieie lofem, wfzak- że, mówię, Opatrzność w przedwiecznych fwych wyrokach nay- w yżfza iuż go przeznaczyła do fpraw'owania iakowey w Oyćzy- znie powinności. Jeft bowiem iftotnym członkiem tego ciała politycznego; które ile z niego, w zylki opatrywać powinien: i tak właśnie, iak w wielkiey grze muzyczney ma się przykładać do utrzymywania fwey części, która by zgodne z innemi wyda
wała brzmienie. W tey atoli rozmaitości, która dzieli i zaprzą
ta ludzi, urzędy i zwierzchne powinności naywięoey każdą za
trudniają powfzechność, bo od nich fzczęśliwość towarzylka za- leży. A iako więcey maią powagi i dzielności: tak też aby w pomyślność rządu i publiczną fzczęśliwość wpływać mogły, za- Itępuiący takowe urżędy, nie mniey mądrością, iako dobremi obyczaiami nad innych celować powinni.
C Do-
Dobre ferca przymioty fzacunek i prawdziwą człowiekowi iednaiące zaletę, czynią go fprawcą towarzyfkiey fzcżęśliwbści.
Cnota zaś fama, od ktorey takowych przymiotów zależy wa
żność} ufpofabia ludzi do przyzwoitego publicznych urzędów lprawowania. Ta to ieft iedyna, która zaprawia smak prawdzi- wey i ftateczney chwały. Taw paia miłość O yczyzny, i mocne do wiernego iey iłużenia pobudki. Ta przekonywa nas, że zawfze powinniśmy dobro powfzechne nad prywatne przenosić,nic nie uznawać tak potrzebnego, iak powinność, nic nie znaydować tak fzacownego, iak ftufzność, i fprawiedliwość, nic tak miłego i cie- fzącego, iak świadeftwo fumnienia, nic tak wftydzącego, iak wy- ftępek. Cnota nakoniec ieft fama, która czyniąc bezintereso
wnym człowieka, zachowuje go od wfzelkich wolnym przefą- dow, wynosi nad wfzyftkie podchlebftwa, groźby i niefzczęscia, nie dopufzcza uftąpići niefprawiedljwości, jaczby była mocna i iirafzna, a w wfzelkich poftępkach w zw yczaia go do poznania nieikaiytelnego potomności rozfądku, w unikaniu fałfzywego i krótkiego chwały białku,,który zży cie m , iak dym nikczemny,;
gaśnie..
Otóż to ieft Przezacni Goście! co nowy Nauk przepis u/Ku- tecznia, gdy Moralną po Chrześciańikiey Nauce umiefzcza, Z .teysię Młodzian obiaśni, które fą pierwfze i rozumney Naturze
wro-
wrodzone prawa, i ze te wykonywać, ieft to życie fwoie urzą
dzać przyzw oicie prawom Boga, prawom nas famych, i prawom innych. Co czynić, iejfk to żyć, iak ia tłumaczę, przyzwoicie Naturze, a bez czego ani bydż, ani dobrze i Czczęśliwie żyć nie
można.- Dowie się daiey, ze te prawa nie tylko fą przyrodzone ale i Bo/kie, do zachowania których włafne potrzeby pobudzać
go będą, i w nich pozna oczewiftą wolą Boga, i przygotowane do wykonania oney fpofoby. Bo takowym kfztałtem cała Natu- Tę rzeczy Bog utw orzył, -ażeby się nieodmiennemi utrzymywa
ła, i rządziła prawami. T.ey Natury' ludzie iftotną będąc cząftką Prawom iey,podług włafnego przyrodzenia podlegać maią. Jako zaś fąuczeftnikami rozumu, tak łatwo też prawra zrozumieią, i one przez zupełne wykonywanie Naywyźfzemu nad całą Naturą Panu chętnie przyznaią. Nauczy się potym, że człowiek bydż musi albo Panuiący, albo miafta iakiego obywatel, albo poddany, albo wolny, lub w iakimkółwiek zoftaiący lianie, do ktorego są przywiązane prawa. Zkąd pozna, iż inne są panującego, inne poddanego,inne raa- giftratu, inne oby watelow,inne rodzicowi gofpodarzow,inne dzie
ci i domowników. Prócz tego, gdy naydotkliwfzym w umyftach młodych wyobrażeniem ten punkt ważny piątnować się będzie, iż człowiek należąc do Powfzechności, czuć wewnętrznie powinien, co ieft w fpołecznośći porządek, co ozdoba, co pożytecznego, co
^2 ' Izko-
fzkodliwego,. co fprawiediiwego, co uczciwego, i' cnotliwego, łatwo im się da poznać, iż ztąd wynikają prawa owe do w fzy- ftkich się w ogolności fciągaiące, których ifo tą ieft powfzechna.
rodu ludzkiego .fzczęśliwość. To ieft: Prawo Polityczne i Prawo Narodów, które fwiątobliwie zachować ieft nowym prawem i ftufznością dla tych wfzyftkich, którzy nic w fobie nie uznaią, coby było od człowieczeńftwa dalekiego. I tę nakoniec prawdę za niewzrufzońą mieć będą, że obywatele pańftw i miaft fzcze- gulnych, których naywyźfzym ieft prawem publiczne uszczęśli
wienie; właściwym prawom tak podlegać powinni, iako w fzy- fcy fą podlegli prawom tego powlzeclinego Miafta, które cały ziem i -okrąg otacza. Takowa nauka naygruntowliieyfze Panu i ą- cemu ufzanowanie, Zwierzchności wzgląd, prawem podległość i poflufżeófłwo wkorzOni, cnot ohywatelfkich fzacunek podniesie,, proftość obyczaiow, fprawiedliwość,ludzkość,fzczerość, i ku po- wizechności przychylność rozkrzewi i ugruntuje..
W yuczyw fzy się młodzi Ludzie tych iftolnych powinności, jawnie doftrzegą,iż nie pochodzą one od owego ślepego lofu, locz-od naywyżfzego Prawodawcy, i naymędrfzego Rządzcy,a tym famym będąc mu poffufzni ochotnie, iako Sprawcy i Dozorcy praw tak dobrych i świętych, wielbić Będą opatrznego Natury Tworcę?
h do Jego się objawienia garnąć.
Ale
.Ale na coż ia maro fafc obfzernie mówić o tych. niefkażytelnych prawdach? kro**c w lercacb wraizyćlv nosicie, Ptzezacni (jroscis. o- wfzem fpodziewani się po wafzey mądrości tego iptawiedliwego wniońku, iż fkoroMłodzian takowąnaukę w krew fwoią zamie
ni; dopnie umiarkowania* i tey cnoty;bez ktorey, iak mądrze Stoj
kowie nauczali: żaden w życiu fzezęśliw ym bydz nie może.
Takowąć. to cnotą ferce młodego obywateda zaprawione, przy- fpoiabiać się będzie do dobrego obywatelftwa w tym famyrfi cza
sie, kiedy rozum iego zatrudniać się mą około tych umiejętności, które potrzebom do życia fzczęśłiwego fą nieuchronne.
/
III. Ze / żmii owa wrodzona dufzy nafzey moc, którą rze
czy poymuiemy, i cgarnione z fobą równamy, że mówię, ta czu
ła i dzielna moc ieft nam dana od Boga na powfzechny rodzaiu judzkiego pożytek, tym mnieyo tym wątpić można, im do ob- fzernieyfzego zamierza końca, a niżeli ieft fzczegulny kożdego
z y f k . Bo na coźby nam się zdało tak daleko rozum zaputzczać, i nim się tak fzeroko oglądać, na co, nie tylko teraznieysze ogarnywać, iecz i na przyfzłe rzeczy wzgladać, na co, poprze
dzone z naftępnemi znosić, i o powfzechnych rzeczy przy
czynach badać, gdybyśmy tego wfzyftkiego na prywatną ty l
ko mieli używać korzyść? Ztąd Aryftoteles wielki nauczyciel w ftarożytności obyczayney nauki powiada: że się człowiek do
* , x - ‘ po-
powfzechności rodzi, i dla tego pomiędzy tylu rożnych zw ie
rząt rodzaiami, rozumną ieft udarzony mową, aby fwe zdania myśtne mógł wyrażać, i z innemi się znosić. Wnofzę przeto, ie- zeii o czym lądzie mogę, iż iako oczy nafze nie dla siebie fa- m ych, lecz dla oświecania całego ciała tą od Autora natury fpo- rządzone: tak rozum ludzki,nie dla włafney tylko pożyteczno
ści, lecz dla publiczney rodzaiu ludzkiego korzyści ieft w nas od Boga wlany. T ey nayfzlachetniey fzey cząftki w tedy przy
zwoicie zażywamy, kiedy nie tylko o fobie, i o nafzych iefteśmy trofliliwi, ale też zaradzamy o Oyczyznie i pożytkach całego Towarzyftwa, z którym kfteśm y iakimsiś wrodzonym fpoieni związkiem.
L ecz ktoraż to ieft droga do użycia dobrego rozum wio- dąca, aby swe obowiązki pełnił, i z określonych nie wykraczał obrębow? Są odpowiadam, iedyne nauki i zafzczepienie mądrości.
Trzeba nayprzod rozum do/konalic, trzeba go naukami po
mnażać, trzeba pewnemi prawidłami oświecać. Sposobnością ro
zumowania zaprawia się, powiększa się dolkonałym-rzeczy po
znaniem. To ieft: gdy nam przyrodzenie daie, proftą i gołą czu cia, myślenia i rozumienia zdolność, tym famym rozkazuie nam właściwego sobie żywiołu nabyć, i weń się przez uftawiczną naukę i ćwiczenie opatrzyć.
M iłe
M iłe dla wiadomości nafzey dzieje wfpominaią nnm, iż r .a takowe rozumu ukfztałcenie są ufianowione rozliczne po Eu
ropie Akademie, które od Erolowubogacone, opiekowar.e i wfpie- rane wydaią Ludzi w wielkie przymioty opatrzonych, którzy narodową powiększaią fzczęśliwość. Tym końcem i tuteysza Akademia od Kazimierza W. założona, od Stolicy Apoilol/kiey ftwierdzona, od Władyflawa Jagiełły uposażona,, od Naftępcow tych nieśmiertelney pamięci Monarchów ufwobodzona, a fzcZę- sliwym na Tron wftąpieniem NAYIASNIEYSZEGO STANI
SŁAW A AUGUSTA łałkawie nam PANUI4CEGO KRÓLA wiek V. wymierzająca zaw lze wydawała ( że Iłów Godnego
Rządzcy naszego użyją: ( * } Mężc. zdatne Kościołowi, zdatne Oyczy- iniCf i sobie Jameij zdatne..
Ta modrości fłolica, przytaczam zdanie znajomego Europie
’ wfzel-
0*1 IV. JM C X . Z O Ł Ę D Z I O W S K I Kanonik Katedralny, Akademii
Krakowfkiey Rektor w mowie fwoiey, którą witał J .W . 4- T A U Kanonika Katedralnego Krakowlkiego, od Przeświętney Kommiffyi nad Fdukaeyą narodową Delegowanego do Akademii Krakowlkiey Wizyta
tora,- flow u żył naftępuiących:
„ W Ł A D Y S Ł A W JAGIEŁŁO, ktorego krew Krolewflta płynie w
„żyłach fzęzęśliwie nam PANUJĄCEGO MONARCHY,- ftał fie dla Aka- ,,demii drugmi Oycem. Matkę mamy Akademią Paryłką. Tak dobrych i
„żadnych Rodziców Syny zachowaliśmy dotąd fwiąłobliwie uczącfc nas pra-
„wa, iak ma bydź kfztałcona w naukach Młódź Szlachetna na Męże zda-
„tne Kos'ciołowi, zdatne Oyczyznie, i *nam famym zdatne...
gorliwością ( * ) ta mienia Ufjzelkieh nauk przybytek, uczonych ludzi
fłw a , czulą zawfze fłrzezona opieką truiącey nigdy nie przypu
ściła nowości; i nigdy nie dała się uwieść, ani (kazić obłudne- mi pozorami, i niegodnymi iey czyftosci ozdobami. Zrzodło to nie tylko Krołeftwa naszego rozległe gęańice, ieoz i dąsiedz- kie Pańftwa niegdyś flaapiaiące mnoźnemi osufzane było ftrtóny- kami; które za czasem zakonne pootwierały fzkoły. Te mpiey 0 całość umiejętności trofldiwe na owey lubiły przeftawać czą- ftce, którą lub domowe uradziły uftawy, lub przesądna z w ie rz
chności powaga utwierdziła. Zakonności te; naywięćey do fwyęh przywiązane korzyści mniey do powszechnego nauk końca dą
żyły. Były inne; które sobie ztąd naylepszego winfzowały po- liępku, gdy w potwarzaniu niewftydliwfzemi, w czernieniu Iławy cudzey śmielfzemi, iw niewczefnym rzeczy Bofkich i ludzkich wichrzeniu fposobnieyszemi się ftały. Ztąd wynikły owe wro
dzone różniącym się w fposobie uczenia Szkołom zawiftnośei, ztąd się w zięły buntownicze w uczoney Rzpltey rozróżnienia, 1 jednego zgromadzenia przeciw drugiemu podiłępne zasadzki
_________ ‘ Na-
- i S I 312' VĄZv3*?c KAii7I^7^T7T3 ^ x T a T e a.^7.
u rm y«-r »aJtTł 1 C Cr*’ ° d 8‘ St0,lcv Apoftolflriey i od NAIASNIRY- 5ZEG(?i r T A N IS Ł A W A A U G U S T Ą P .N . M . Ddegowjny do ieyfe Aka- W * a i ? " ' R° kU W m° wie fwo*eY 7grómadroney Akademii tc
At^intabamus illam femyer yehfti.a multis faculis nominisPoloiti
faentiarum omnium Domicilium, doftijpmorumjomiwm facitndtjfimdm Matrem, Cleri - (Ktlft • « § «
Naftąpiła zatym dobrych nauk pogarda, do nich wftręt i owa wysilona nienawiść, która z czafem tego dokazała, iź w wieku nafzym iuź było zbywać zaczęło na Długofxach7
■ ptrnikach, Hozyufcach, Kromerach, i podobnych świata uczone
go ozdobach-
\
W takiey przeto ludzi różności, i w tak rozniaitey zdań, i opinii wielości; iakiź bydi może fposob do zgody i iedności prowadzący, przez któryby w fzyfcy iedno tchnęli, i iedno ro
zumieli? zaifte: albo żaden, albo ogolny na wfzyftkich przepis, ktorymby się iednomyślnie rządzili-
Dochodzicie iuz wysokim zdaniem waszym, Przezacni Go
ście.' że mówię o powfzechnym na cały Naród Jnftrukcyi Publi- czney Układzie, iako nayzdolnieyszym srzodku do umorzenia owych między uczonemi zatargów z rożnego fposobu uczenia wynikaiących.
Gdyby mi czas fzczupłością określony pozwolił mowie o Naukach w tym Układzie przepisanych, z wielkim ferca ukon
tentowaniem mówiłbym o przedziwnym fposóbie, pożyte
czności i iego dobroci, w którym iuż zamierzonych inne Wo- iewodztwa doznaią łkutkow. Wyftawiałbym na widok owe wia
domości obyczaiow, praw, i rządu każdemu Obywatelowi nader Potrzebnych. Sławiłbym owe przez Hiltoryą podawanie dzieiow
D łudź-
ludzkich, z których rozsądnie wyciągane maxymy przykładne w młodych sercach miłość do cnoty, a wieczny do wyftępku wfłręt wzniecać powinny. Zaftanowiłbym uwagi wafzena umie'- iętnościach Fizycznych i Matematycznych, które nie/kończene narodzay ludzki zlewaią pożytki. Opisywałbym owe o Ogrodni- ftwią, i Rolni&wie wiadomości, które z umieiętnością dzieł i da
rów natury przyrodzony małą zw iązek. Wiadomości uczą
ce człowieka, i znać dary Boże, i na pewne używać ich poży
tek, i naypierwfze doftatkow zrzodła odkrywaiące. Lecz gdy iuż zafzły publiczne o tym Obwiefzczenia, i rozsądne nad niemi Uwagi, ( * ) dosyć mi będzie nadmienić, iż te nauki (koro ze Wschodu na Południe przenikły, natychmiałl wielkich w y
dały Ludzi, którzy w Literaturze temu wyrównali wfzyfłkie- mu, co tylko gruntownego, co oświeconego, co głębo
kiego i doikonałego inne posiadały narody. Te, mówię, nauki w ktorychkolwiek zaiaśniały narodach, natychmiafi w inne ie prze- kfztałciły, kiedy w nie wpoiły ikłonności i obyczaie flodfze, policyą lepiey urządzoną, i prawa łagodnieyfze, a za tym w y
ciągnęły z owey ciemności, w ktorey Tchnęły i ięcźały, i zgru- bey wydobyły proitoty, która im była wrodzona. T eż narody ftały się widocznym dowodem, iż dowcipy są niemal w rożnych
kra-
» , i ■ ni .u* ...iw - o » '— .i i. ^ .i,., , i m u — — — ' u , iim n m . » ■ " I . i ... - ■ — «*■ ■ ■ — - a
UI VAGI o nowym Jnftrukcyi Publięzney Układzie przez Kommiffy^
Edukacyjną uczynionym.
kraiach iednakie, lecz same umiejętności tak fzacowną ie na
znaczały cechy, i że podług proporcyi, iako są lub pomnażane, lub zaniedbywane, wsławiaią, lub unikczemniaią narody, i zdaią się o ich decydować losach.
A lena coż ia mam hilloryą narodow roztrząsać? nie trzeba tylko rzucić okiem na dzisieyszy lian Europy. Komuź może bydz tayno, że we dwa wieki do tego bogaftw, i roikoszy wyprowa
dzona ftopnia, do ktorego przez inne liczne nie mogła się do piąć? Jle razy ia ninieyszą Europy całey poftać uważam, i w e
wnętrznego iey ducha i przemyli taiemnie w m yśli rozbieram;
tyle razy żywą leltem przenikniony dla nauk wdzięcznością, Niegdy bowiem oblężona tylko, dziś mi się panuiąca wyftawia.
Odległe światy, które od nas ocean dzielił, złączyła, i niedości
głe morza i obfzerne ziemi okręgi wym ierzyła. Nieba nawet i gwiazd, o których Anaxagoras powiedział, ze na to są (tworzo
ne, aby się nad niemi dziw ił, użyła do utrzymywania handlów, do sprowadzenia z oftatniach kraiow boga&w, i na inne życia w y
gody. Winna ieft te wfzyftkie korzyści częścią Geografii, częścią Żegludze, częścią Geometryi, częścią Fizyce: wfzyftko zaś o- wey wyczyfzczoney z próżnych subtelności i fporow Filozofii którą pofpolicie opifuią, miłością i przywiązaniem do mądrości.
Wzmiankowane bowiem nauki tak fą z powfzechnym rodu ludz-
D2 kie-
kiego fzczęściem ziednoczone, iż to za niemi nieodftępnym cho
dzi krokiem.
Nieśmiertelnym to ieft uwieńczeniem znakomitego ze wfzech miar Panowania NAYIASNIEYSZEGO STANISŁAW A AUGUSTA, że umieiętności te żywe Kraiowey fzczęśliwości zrzodła aż do podziwienia rozmnaża. ( * ) Czas odkry- ie, że pomyślność rządu z kwitnącemi Naukami w nayśei- śleyfzym zoftaią zw iązku. Sława tak wielkiego Dzieła zoftanie dla KRÓLA MĄDREGO,NAUK M IŁO ŚN IK A ,! IEDNOSTAY- NYCH UMIEIĘTNOSCI W SKRZESICIELA. Byłoć wprawdzie dotkliwe TEGO NAYŁASKAW SZEGO PANA ferce wikruś prze
razo-
(««“v Tetto d*a Narodu nieporównanego dobra fłodkie uczynił nadzieie
R i r L I O XUZEJ M C BISKUPKanclerz nalz, w wyrażoney mowis fwoiey: ' . ' o u o i e n i m t e m p u s faluti V bono U quod ma.
gisfJmre,^diernóTinquoipfemet SERENI SSI M NOSTER I W .
fuccurrerevolens Vitationem ejus inflitui Alma
' Z , } Z « i filici,L u , . . « « 1
U m ł m - * * * - >
culorum fipientes longb fuperans, Lute-ratorumq,
P A T K O NUS l cum interprimas de Regno fio
L a m (3 /e d,gni(fimam preeprimis fufieperit, bonas artes litteras protegere,
tionemA; illarum Re.giS fuo exemplf V conatu p ,
Illo der a n d * funt primaria, buicRegni Sckol*, hutc exquo.tn umverfam
ventem no (Iram omnis eruditio prommtavit! certe un, ver fis, ac
titulis Tibi UniverfitaslCum enim votum illud, quod Divinus Plato Republtca habuit, ut eam aliquando aut- Pftilofopht referent, aut Reges ipli pbuofipharentur,
R,is diebus tn P erfla S E R E NI S S I MI R adimple,umfit, quanto,
tiki polliceri fuccejfusl fi fub talibus ^gihus beatas fore totas
to; quanto beatior ejfedebet Respublica Litterarum, prima REGI S SAPI ENTI S mtntem otatpfifi * • * * •
rażone okropnym Skutkiem rozdwaianego w obradach yumyftu:
atoli gdy rozkwitłe Nauki z fiebie doyzrzałe wydadzą owoce, do
piero w gruncie flodką będzie napełnione pociechą, widząc w przyfzłym czasie tych, którzy w kwiecie młodości iednofłayne- mi Naukami oświecaią sięj Obywatelami iednomyślnym miło
ści ku Oyczyinie tchnącemi duchem.
D zieli się iuź ten POWSZECHNY OYCZYZNY OYCIEC przySzłemi trofkliwości fworey owocami zJ. O. Xiazeciem Jmcia
Biskupem Płockim, Koadiutorem Krakowskim^ a zatym Aka
demii nafzey Kanclerzem, w ktorego wielkich światłach ikla- da ufliutecznienie Obywatellkiego wychowania.
Zaszczepienie wybornego ziarna w Narodzie rozkrzewia
t e n Na u k Po m n o ż y c i e l, gdy usilnie przykładać się ra
czy do dołkonałey Młodzi Pol/kiey Edukacyi. Odbierał iuź z
uft Pofelikich (*)w obliczu TRONU i Seymuiących Rzeezypo- fpolitey Stanów Sprawiedliwe podziękowania za Oycowiką pie-
czo-
( * ) Wdzięczna oświadczył wyrazy ]W. TMc Pan W A LE lfrSKJ na o- ftatni Sevm ordynaryiny Pofeł, Hzifteyfzy Podkomorzy Krak; w tvch (łowach?
Winna Tobie f*c*egni*iey ' *. O. M C I t l Ą Z E B f S K U P I E P ŁOC Kl l konieczni
p r z y z w o i t ą Wdzięczność zarząd dokonały pod Twoia Pyezydeticyq, winna wiekopomną
pamięć, ze dokłada fa ue pif nie do dojkon/tłey teyie Młodzieży Edukacyi, ale mimo tego> co Ci KRÓL z Narodem winni* nigdy się wfpaniała chwała w potomnych nawet nie u k ryte w ieka ch , filc *4 w iek w iek o w i p o d a w a ć będzie* , . »
czołowitosć około dobrego M łodzieży Płockiey wychowa*
nia. Odbiera teraz równe wdzięczności zaświadczenie od w y
bornego Ludzi uczonych grona, kiedy za mądre Jego rady i dziel
ne ich wykonania w (prawie Edukacyi flawi Go Prawdziwym
Ob y w a t e l o w Dobroczyńca. ( * * )
Odbierać będzie całą wiekopomnością Iławy fwoiey uwiel-
* . bie-
(*) JW.JMcPan S I E R A K O W S K I .Podkomorzy Płocki »a tym Seymie będący w charakterze PofeUkim* nie chcąc obrazić choć nayprzyzwoitfzym dzięk oświadczeniem wrodzoną J.O. K I Ą Z Ę C I A )MCI fkromność,przeczytał tylkojn*
ftrukcyą fwoię w tey ofnowie. Goi może bydż użyietzn eyfzego kratowi, iak zafzczepte- nie w Młodzi doftonatey i zdrowey Edukacyi, wpoienie w umfifty wfzyjlko na ow c7as przyimutące, obowiązkom Religii, miłości Qyczyzny i dobrego Obywatelpwa, tudzież przykładney Cnoty. Któż nie przyznał iż tak wydofkonalona Młódź kraiowa są to twierdze i nie przełamane mury dobrze rządnych Pahftwt ma tych to pożytkach krato
wych) iak na naygruntownieyfzycb podporach w/ptera się rządnych Mocarjłw i Europy potęga, Seym ofłatnii za nayłafkawfzym paraniem NAT I AS NI ETS Z EGO PANA N A S Z E G O M I Ł O Ś C I W E G O założył fundament takowych korzyści kra owych w ufła*
nowieniu Kommijfyi Edukacyiney, w ktorey umiefzczonych Ofob wybór, i ich uftlne para« nia, o wprowadzeniu potrzebnych Nauk, i tak najlepsze Młodzieży ćwiczenie oznaczatą nam na przyfzłe czafy naywięk/zą dla Oyczyżny przysługę ku wielbieniu od po* tomnos\i: Z pomiędzy tegoż Zacnego Grona fkładaiących Kommijfyą Edukacyiną jF. O#
Xl Ąi ZE J M C BISK UP P Ł O C K I w okolicach do rozrządzenia przyiętych naywu docznieyfze dał iuż dowody, i dawać nie przeftaie ofobliwfzey trofkliwosci fwoiey, i parania w pilnym dozorze tak Nauczycielom, inko też uczących fię, nawet uiywaiąc wfpaniałosci umysłu /mego, gdy włafnemi dochodami zafłępować zwykł Expenfa na nauczycielom nieochybne. Dziś' przeto Woiewodztwo nafze w fzczegulnosci winnym się bydz zna temuż J .O . X I Ą Z Ę C1U B I S K U P O W I P Ł O C K I E M U za te IEGO»
o dobro publiczne usilnosci, do iak naydokładnieyfzego podziękowania, zapifuiąc oraz w fircacb obywatelfkich niewygajłą wdzięczność, którą fobie Potomkowie nasi iedni dru
gim podawać będą, z nieśmiertelną Jmienia I EGO chwałą. . . • •
(**} Mowa Jmci X . P I R A M O W I C Z A Sekretarza Przcświętney Kommif*
fyi Edukacyiney w dzień rocznicy otwarcia Towarzyftwa do KfiągElemen
tarnych miana przed N A Y IA S N IE Y S Z Y M PANEM.
bienie odpierwiaftkowey KrolefifWa Szkoły, za te naydowodniey- fze około ulepszenia iey ftanu interefsowanie się, i owę dobro- czynną ku niey przychylność, którą sobie wrodzony Z E K R W I
J A G I E L L O Ń S K I E ! dziedziczy.
Wraz z wiekiem rosnąć będzie niewygaffa wdzięczności nayżywfzey pamięć w umyilach Zacney tego pierwfzego W o
jewództwa M łodzieży, która za pomocą wprowadzonych pod
jego erezydencya Nauk ftawszy się Obywatelami sobie i Oy- czyżnie pożytecznemi, naftępnym wiekom podawać będzie chwa
łę ufzczęśliwienia fwego. Jakież: ukontentowanie uczuie serce
tego Xiazecia, gdy własnemi; oczyma obfite widzieć będzie korzyści młodzi nalzey, w którą dzisiay tak pożyteczne Nauki zafzczep ia.
Poświęcaycież, fzczęśliwa Młodzi/ czy Re ferca na powinne zawdzięczania Oycowfluey koło was pieczołowitości tym nauk ZASZCZEPICIELOM I OBROŃCOM.
Jeżeli [w fobie iaki imienia Pol/Łiego czuiećie zafzczyt, ieżeli w was tkwi miłość was famych, i Oyczyzny, która w do- brey Edukacyi waszey gruntuie nadzieję uleczenia ran sobie zada
nych, ieżeli nakoniec łudzi was owa przedziwna umyflu rofkosz?
całemi przy wiążcie się siłami do przepisanych wam Nauk, tych to pobo-
pobożności *armicielek, Pańftw rządczyn, i fprawczyn lzcź|ścia narodowy do których was Prześwietna Kommissya Edu-
kacyina pełne miłości powfzechney ferce maiaca uprzejmie
wzywa. - ’
• ' \
