Widok Rola kainos i neos w teologicznym słownictwie Nowego Testamentu

T o m X X I I I , z e s z y t 1 — 1976

K S . J A N S Z L A G A

ROLA K A IN O S I N EO I W TEOLOGICZNYM SŁOWNICTWIE NOWEGO TESTAMENTU

W ym ienione w ty tu le pipipipotriiki, :|jedne z najczęściej uży\|& nych w języku greckim , począwszy od jego epoki klasycznej, w yrażały ideę nowości, p rz y czym neos oznaczało coś, czego jeszcze nigdy nie było, co od niedlawna zaczęło istnieć lub co dopiero się pojawiło, natom iast kainos zw racało jedynie uw agę n a elem enty danej rzeczy, k tó ra w praw -i dzie istn iała ju ż przedtem , ale w porów naniu ze swą daw ną postacią b y ła czym ś now ym lub oso b liw y m 1. Inaczej m ówiąc, neos u jm o w ała nowość w aspekcie czasu je j istnienia i pochodzenia, czyli jako rzecz (lub fakt), k tó ra jest historycznie nowa, zaś kainos określało, iż dana rzecz jest inna od te j, do jak iej się p rz y w y k ło 2. J . A. H. T ittm an i R. C h i T re n c h 3 nazw ali to k w alitaty w n y m aspektem nowości.

Siedząc Stosowanie obydw u ty ch przym iotników w klasycznym języ­ ku greckim , zauw aża się, że neos 4 najczęściej byw ało używ ane w pow ią­ zaniu z rz e c z a m i5, często tak że (w ty m w ypadku podobnie jak i kainos) z ubocznym znaczeniem czegoś niespodziew anego, niezgodnego z przy-1 |B y m i sc h e m a ta m i6. W odniesieniu do osób przym iotnik neos określał nowo objęte H anow isko lub zdobytą g o d # |» 7. W konstru k cji wołaczo- w ej przym iotnikiem neos określał A jsch y lo s8, zapew ne n ie bez ironii,. nowJ§x>zycję bogów z Zeusem n a c z l|e , j a k a w y \0 1 c z lS li |b ie , ajjjjbn u

-1 J. B e ti§n. Kainos. TWNT III 450.

2 K s e n o f o n t . K yro u paideia III 1, 3®j D e m o s t e n e s . OrationeSl| | U

| j |

A p o lo g etyk 5, 3; F i 1 o n. De śp&ćiblibus le^ftm s I 28.

3 J. A. H. T i 11 m a ń. De syn o n ym is in N ovo T esta m en to . Bd. 1. Leipzig l Ä sf. ‘59-61; R. Ch. T r e n c h . SynonyrriM SM the N e w T esta m en t. Ed. 9. London 1880 (Irlrand R^frids 1960) s. 2 l||2 2 5 .

4 J. B e h m . Neos. TWNT IV 900.

5 G o r g i a s z . PalamĘftous enkorttton f r . 11a; F i l f | n . m u n - di 89 ;f K l e m e n s A l e k s i g n d r y j s k i. -.Stromata I 72, 3.

6 P l a t o n . P o lity k 2 9 il; H e r o d o t V 106, 4; V 35, 4; V 19, 2 ‘ K s e n o ­ f o n t . HistoricĘjfcrfifgca V 2, 9; D e m o s f i n e s . O r ||to n e ä |ll, 17. Por. Dz 17, 2 lj

7 A j s c h y l o s . P ro m ä te m i- 96.

’■62 K S . J A N S Z L A G A

jąc i detronizując stare pokolenia boskich tytanów . W hellenistycznym i rzym skim kulcie wodzów neos w połączeniu z im ieniem boga (np. nowy Eskulap, nowy Dionizos) miało oznaczać, że w osobie sławionego boha- ,tera należy widzieć nowe wcielenie bóstwa 9.

Mogło wreszcie neos oznaczać w iek m łodociany (do 30 roku życia), w przeciwieństwie do presbyteroi albo gerontes, lub jako eponim być określeniem młodzieńczego charakteru, tem peram entu lub niedojrzałości ży c io w ej10.

Zbliżony jest sens term inów neos i kainos w znaczeniach: :gjte|g g ny, nieoczekiwany, cudowny, niesłychany n . jlld o b n e idee, w yrażane term i­ nam i neos i kainos, spraw iły, iż z 1 biegiem czasu, jeszcze w okresie kla­ sycznego języka greckiego, pielW otnie starannie rozróżniane zakresy pojęciowe tak się zaczęły zazębiać, że dla w yrażenia idei czegoś absolut­ nie nowego używ ano kainos i neos łfilznie 12. Owa synteza nie pozosta­ w iła jednak śladów w dzisiejszym języlia greckim, w którym kainos jest ■określeniem literackim , a neos słow em -Jotocznym 13.

W LXX kainos jest zazwyczaj tłum aczeniem hebrajskiego hädäs, z jednym w yjątkiem (Iz 65, 15), gdlzie chodzi o hebrajskie ’aher 14. Po­ dobnie i neos jest przekładem hebiajipfiego hädäs, ale częściej, jakby dla hädäs rezerw ując przym iotnik kainos, jest odpowiednikiem n'ar, sa'ir, qätän 15. Także LXX używ a przyg|iiotnika neos na określenie młodzień­ czej niedojrzałości i podatności na JefPiptrzne, najczęściej złe wpływy <Lb 14, 23; P w t 1, 39; Job 13, 2). C h a ra H jg fe iiiz ® ' fgst tu zwłaszcza tek st P rz 22, 15, gdzie rózga i dyscyplina zostały uznane za niepdizDiwne, środki wychowawcze w stosunku do neos 16.

W NT kainos oznacza rzecz nową, dotychczas nie używ aną. Tak w łaś­ nie zostały określone bukłaki, które jako nowe (nie używane) n adają się do przechowania młodego w ina (Mt 9, 17; Mk 2, 21; Łk 5, 36). T ertium

9 Por. O. W e i n r e i c h . De diis ignotis quaestiones selectae. AEW 18:1915 ■s. 23-26. Obszerną egzemplifikację por. B e h ra. Neos s. 900.

10 A r y s t o t e l e s . P olityka VIII 6p 1340b 29; L i z j a s z 24, 16; P l a t o n . Rzeczpospolita II 378a.

11 E u r y p i d e s . Hecuba 689; H i p p o k r a t e s . De m orbis internis 17; 1 Ol 42, 5; J u s t y n . Apologetyk 15, 9; F i 1 o n. De m igratione Abrahae 50; Plu. Cic. 14 (867d), gdzie określenie „rzeczy now e” oznacza rewolucję.

12 P o 1 i b i u s z 1, 68, 10; V, 75, 4, K l e m e n s A l e k s a n d r y j s k i . Pae- dagogus I 5, 14.

13 J. H. M o u l t o n , G. M i l l i g a n . The Vocabulary of the G reek Testa­ m en t. T. 2. London 1917 s. 314.

14 B e h m . Kainos s. 450. 15 T e n ż e . Neos s. 901.

16 Por. G. B e r t r a m . Die religiöse Umdeutung der altorientalischen Le­ bensweisheit in der griechischen Ü bersetzung des A lten Testam ents. ZAW 13 : 1936 s. 162.

com parationis tego porów nania stanow i stw ierdzenie, że stare i nowe stoi w stosu n k u do siebie w ciągłej opozycji, gdyż rządzą się swoim i p ra ­ w am i 17. P rzym iotnikiem kainos określono też grób, w którym został złożony Jezus. W yjaśnienie tego określenia podają Łukasz (23, 53) i Jan (19, 41), stw ierdzając, że w grobie tym nikt przedtem nie był pochowany.

K ainos m a w NT także znaczenie czegoś niezw ykłego, co fascynuje lu b m oże zainteresow ać swą nowością. Tak w łaśnie ch arak tery zu je Ł u ­ k a sz zainteresow ania A teńczyków , skupiające się n a tym , co now e (Dz

17, 21). S tojący tu com parativus kainoteron może mieć także sens stop­ nia rówRfego lub najw yższego, p rz y czym idea porów nania doskonale m ieści się także w stopniu rów nym 1S. Aspekt niezw ykłości podkreślony jest także w stw ierdzeniu, że nau k a Jezusa w y w arła na słuchaczach ol­ brzym ie w rażenie, gdyż była didache kaine połączona z mocą (Mk 1 ,2 7 )19. Przeciw ieństw em kainos jest palaios. S ekcja przypow ieści kończy się u M ateusza p y tan iem Jezusa skierow anym do uczniów, czy zrozum ieli w szystko (13, 51). O ile zrozum ienie nauki Jezusa nie było łatw e dla tłum ów (Mt 13, 3 4 ||o tyle dla uczniów — p rzynajm niej w edług M ateusza — odpowiedź t^ Ü rd z a c a n a p y tan ie M istrza: „czy zrozum ieliście to w szjllpto?” nie ||a n o w iła trudności. D latego też oni, jak stw ierdził J e ­ zus, w całej pełni U s łu g u ją na m iano au tentycznych uczonych w Pi- śmie 2(? |k tó rz y znają niej tylko daw ne objaw ienie, lecz także nowe tajem - n icö królestw a Bożęflo. Zrozum ienie nauk Jezusa spraw iło, że otrzym ali w ładzę n ad słow em Bożym, podobnie jak m ieli ją ta k ż e uczeni żydowscy, Tcomentujący P raw o Mojżeszowe. Dla rabinów w łaśnie ono było czymś stary m , ich zaś kom entarz był elem entem now ym M. M isja jednak apo- s to ||w jak o nowego rodzaju uczonych1 w P iśm ie polegała na tym , że w ark an a r o z u m iM iä # is if i św. zostalW w #»|vadzeni przez samego J e ­ z u s i w prost od n tp jo otrzym ali w yjaśn|feiie tćgjjpmnic królestw a Boże­ go, pouczeni, jak |j e skarbca tych ta ||e m n || w ydobyw ać rzeczy stare (palaiiH i nowe (katr&Ą2*.

P rzeciw ieństw em starego porządku s jp M we (od kainos) zasady i p rzy­ kazania zaprowadzone^ przez Jezusa, jak też nq®|j|"! jest stän człowieka w eipb m esjańskiej. Nowy jest zataja człowiek, k tó ry na wzór Jezusa

17 Por. P. G a e c h t e r . Das M atthävfövangelium . Innsbruck 1963 s. 299;

W. N a g e l . N euer alten SchläuM en (Mt 9, 17). VigCtt||14 :1960 s. 1-8

(orriSMl: szczegółową z krytyki te k g g f w oparciu o Ewangelię Tomasza —

lo g io n 48b). A

18 P o r . M . Z e r w i c k . G raecitas biblica. B d . 5. R o m a 1966 § 150 s. 50. 19 P o d o b n e s f o r m u ł o w a n i a p o r . P a p . O x y r h . X 1224 F r 2 v e r s o .

20 P o r . J . S c h m i d . Das E vangelium nach M atthäus. R e g e n s b u r g 1965 s. 229.

21 T a m ż e .

22 Por. też J. H o h. Der ch ristl:ch d rja3m |wltews <Mt 13’ 52^' BZ 17 : 1925/26 s. 265-269.

64 K S . J A N S Z L A G A

m a nie skrępow any żadnym i!|j|żtepiiaraEdostęp dk> Ojca (Ef 2, 15), now e jest przym ierze, zaw arte za pośrednictw em Jezusa i dzięki przezeń p rze­ lanej krw i (Łk 22, 20 23; H br 8, 8. 13. 15), i nowe jest przykazani? wza­ jem nej miłości (J 13, 34; 1 J 2, 7-8; 2 J 5). A dresatom Listów J a n a było ono w praw dzie znane od daw na (1 J 2, 7), ale ta dawność jest względna, dotycząca tylko czasu poznania. W rzeczywistości bowiem idea tego przykazania, choć od daw na znanego, w porów naniu z p artykularyzm em żydowskim wciąż będzie nowa u .

Idea nowego stw orzenia jest ideałem , ku którem u zm ierza życie chrze­ ścijańskie, już na ziemi partycypujące w dobrach, jakie dopiero w całej pełni m ają stać się jego udziałem. W 2 K or 2, 17 apostoł stw ierdza: „jeśli więc ktoś pozostaje w C hrystusie, jest now ym stw orzeniem ” (por. Ga 6, 15). Epoka C hrystusa przyniosła z sobą ideę nowego stworzenia i ideę nowego człowieka. Ja k A dam zapoczątkow ał historię ludzi, k i l l rzy m uszą um ierać, tak C hrystus stanął u początków nowej historii, upływ ającej pod znakiem odkupienia i życia. Wokół dwóch Adamów koncentrują się dw a etap y historii zbaw ienia 2S. E tap zw iązany z pierw ­ szym A damem już się zakończył, a przed ludźm i otw orzyła się perspek­ ty w a włączenia się w historię nowego Adlama — C hrystusa. Zgodnie ze św iadectw em kerygm atu now otestam entalnego C hrystus jest przy­ szłością św iata i ludzi. Przyszłość ta z jednej strony już jest obecna w teraźniejszości, z drugiej zaś rr- ma dopiero nadejść. C hrystus bowiem j t p przyftiosf ludzljippĘ uspraw iedliw ienie i już odczuwalna jest obfitość jego łask, ale pełne w spółkrólow anie z Nim m a dopiero nastąpić (Rz 8, 18-25). W szystkie L isty Paw ła, w ty m przede w szystkim dwa teksty ukazujące charakterystyczną dla P aw ła typologię Adam—C hrystus (1 K or 15, 22. 44-49; Rz 5, 12-21), tchną nadzieją nowego i pełnego życia. Do­ czesny bowiem eon, choć już stoi pod znakiem uspraw iedliw ienia doko­ nanego przez C hrystusa, jest tylko kolejną fazą ku ujaw nieniu się pełni życia i pełni świętości (por. 1 K or 13, 12; 1 J 3, 2). C hrystus zatem za­ początkował nowy rodzaj ludzkości, S H przeciw ieństw ie do tej, której protoplastą był Adam, już nie podległej ani grzechowi, ani śmierci. J a ­ ko now y A dam jest Jezus centraln y m p u nktem całej historii zbawienia, która w Nim znalazła dopełnienie w szystkich dotychczasowych obietniifj zapowiedzi, oczekiwań i w y d a rz e ń 26. Poniew aż C hrystus jest nowym

2* U pozostałych synoptyków lekcja dłuższa kains diath ske jest słabiej udoku­ mentowana.

24 R. S c h n a c k e n b u r g . Die Johannestriefe. Freiburg 1965 s. I l l n. Her­ der TKNT X III 3.

25 Por. J. S z l a g a . C hrystus jako now y Adam w Listach Paiuła Apostoła. RTK 22 : 1975 z 1 s. 85-96.

A dam em , Jeg o w yznaw cy, czyli Kościół, jest now ą ludzkością, jak każdy z osobną ch rześcijanin jest też now ym człowiekiem (Ef 4, 24) w zm ienio­ n ej rzeczyw istości nowego p rzym ierza27.

R an ie j starego porządku, czyli S tarego T estam entu, są tak różne od tego, ja k i zaprow adza Jezus, że w szelki kom prom is m iędzy sta ry m a no­ w ym niechybnie prow adzi do katastrofy. Doskonałą ilu stracją tego no­ wego je st K azanie na górze ze sw ym i antytezam i m iędzy stary m a no­ wym . Jakkolw iek Jezus oświadczył, że nie przyszedł znosić P raw a i pro­ roków, to jed n ak ukazał je w takim św ietle, że n ab rały one nowego znaczenia i otrzy m ały k ieru n ek nowej i jedynie popraw nej in terpretacji.

W re la cji Ew angelii synoptycznych na czoło w ysuw a się stw ierdzenie C hrystusa, że P raw o m iało c h a ra k te r tylko tym czasow y — w ystarczające w okresie przygotow aw czym , w nowej historii zbaw ienia dom aga się uzupełnienia („powiedziano przodkom [...] a ja w am pow iadam ” , M t 5, 21 i passim). C hrystus stw ierdził przy tym , że nie zm ieni się w P raw ie najm niejsza naw et lite ra czy znak, dopóki nie nastąp i ostateczne w ypeł­ nienie się czasów (Mt 5, 17). Nie ty le zatem trzeba mówić, że C hrystus przeciw staw ił się P raw u , ile raczej, że dom agał się pogłębionego rozu­ m ienia jego wymogów, nadając stare m u praw u nową moc. S tąd też na p y tan ie o środki w iodące do życia wiecznego przytoczył pochodzące z P ra w a przykazania dekalogu (Mt 19, 16-19 i par.) bądź, także znane w ST, dw a przykazania m iłości (Łk 10, 25-28). Sam rów nież daw ał do­ w ody przestrzegania P raw a M ojżeszowego co dlo uczestnictw a w nabo­ żeństw ach św iąty n n y ch (Łk 2, 41-49) i synagogalnych (Łk 4, 15), w pła­ ceniu podatku św iątynnego (Mt 17, 24-27) czy w św iętow aniu Paschy (Mt 26, 17-19). Z o strą natom iast i bezkom prom isową k ry ty k ą Jezusa spotkało się połowiczne i obłudne w ypełnianie P raw a przez faryzeuszów (Mt 15, 1-9; Ł k 11, 37-52), zwłaszcza ich p ra k ty k a zachow yw ania postów (Mt 6, 16; por. M t 9, 14-15 i par.). Wszędzie tam , gdzie w grę wchodziło dobro człowieka, m usiało ono mieć pierw szeństw o przed k u ltem sam ej ty lk o lite ry P raw a (Mt 12, 1-8). S tąd też C hrystus nie w ahał się u zd ra­ w iać w szabat (Mt 12T, 9-14 i pajaj Ł k 13, 10-17); bezw zględną rów nież

Adam in the A pocalipse of Moses. CBQ 35 :1973 s. 35-46 (ukazuje tę oryginalną m yśl Paw łow ą w kontekście analogicznej paraleli z ApMż).

27 por. G. B o r n k a m m . Taufe und. neues Leben (Röm 6). W:

des G esetzes. 5. Aufl. München 1966 s. 47: „Der V o flä a g d es neuen Lebens kann W aaB | l p p ia n d e r s w o einsetzen als in der Tat Christi selbst. Es ist gekennzeich­ net durch einen neuen Anfang, eine neuę JSfuation, einen neuen Horizont”, i str. 48: „Das neue Leben der Getauften ist gekennzeichnet durch eine neue Dringlichkeit. Jetzt ist den Glaubenden der Horizont seiner eigenen Entscheidungen aufgetan; er ist in den Kampf zwischen Gott und der Sünde, zwischen dem alten und dem neuen Äon hineingestellt”.

6 6 K S . J A N S Z L A G A

w alkę wypowiedział form alizmow i w w ykonyw aniu przepisów P ra w a (Mt 15, 1-18)28.

Podobne stw ierdzenia Jezusa o P raw ie M ojżeszowym re fe ru je Jan ew angelista. Id ą S z a C hrystusem nie można się zatrzym ać na etapie P raw a nadanego przez Mojżesza, lecz należy przyjąć praw dę i łaskę, pochodzące od Jezusa (J 1, 17). Owszem, sum ienne w ypełnianie P raw a ułatw ia dlrogę do C hrystusa (J 5, 46-47), z żalem jednak m usiał Jezus stw ierdzić, że n ik t spomiędzy faryzeuszów nie zachow yw ał w e w łaściw y sposób P raw a Mojżeszowego (J 7, 19).

Również; w Ew angelii Ja n a C hrystus przestrzegał wymogów P raw a co do udziału w liturgii św iątynnej; Ewangelia Ja n a mówi naw et o trz y ­ k rotnym (ćżterokrotnym ?) udziale Jezusa w uroczystości P aschy (J 2, 13; 6, 4; 11, 55 i 5, 1 [?]), a także w innych św iętach żydow skich (J 7, 1-2; 10, 22-23). G w arancją jed n ak prawdziwego k u ltu nie je st sam o w ypeł­ nianie zew nętrznych obrzędów, ale cześć Ojca w D uchu i praw dzie (J 4, 23). Także i tu skorzystał Jezus ze sposobności, b y podkreślić „now e” czasów m esjańskich. Zarówno Żydzi, jak i S am arytanie byli przekona­ ni o trafn y m w yborze swojego m iejsca kultu. Tym czasem w erze m e­ sjańskiej k ry te ria decydujące o tego rodzaju w yborze przestają się liczyć, gdyż n a m iano k u ltu autentycznego zasługuje taki, k tó ry niezależnie od m iejsca łączy się ściśle z osobą Jezusa, ku którem u prow adzi D uch p raw ­ dy. „Bóg jest Duchem’*, zatem ograniczenie :Jego k u ltu do dwóch tylko m iejsc jest zakw estionow aniem Bożej wsięchobecności. W śŚŚS&ie- dziach prorockich czasy m esjańskie ukazyw ano m. in. w aspekśiś u n i­ w ersalizm u [Kultu Bożego, czyli jego rozszerzenia się po całym świecie (Ml 1, 11) *9.

Nowy Izrael zerw ał całkowicie, choć nie od razu (Dz 2, 46; 3, 1), ze sta r^ ::ś ^ ^ ty m ą J % Jerozolim ieE B y li wolą Bożą, ż e ^ o śfa ła zbudowana* i w ydaw ało się, że będzie wieczna, ale Kościół pierw o tn y dość wcześnie uświadom ił sobie, że „N ajw yższy nie mieszka w dziełach rą k ludzkich” (Dz 7, 48). To ^Stwierdzenie Szczepana stanow iło w praw dzie w yzw anie rzucone synagodze, ale było jednocześnie autentycznym św iadectw em o Jezusie, k tó ry powiedział o sobie:3j,Oto pow iadam w am , że tu jest coś większego niż św iąty n ia” (Mt 12, 6). Religia Mojżeszowa z przepisam i o kulcie św iątynnym i szabacie podlegała rów nież — jako część „peda­ gogicznej” funkcji S tarego T estam entu (Ga 4, 4 ) |S | Chrystusow i, któ ry

28 Por. P. N o l l . Jesus und das G esetz. Rechtliche A nalyse d er N orm enkritik in der Lehre Jesu. SGV 253 : 1968 s. 3-30; G. B o u w m a n. Berufen zu r Freiheit. Düsseldorf 1969 s. 73-86, zw ł 81; A. S a n d . Die Polem ik gegen „G esetzlosigkeit” im Evangelium nach M atthäus und bei Paulus. BZ 14 : 1970 s. 112-125.

20 Por. J. S z l a g a . Jezus przeciw nikom , kultu liturgicznego? AK 85: 1975 s. 312-320.

„otrzym ał w udziale o ty le w znioślejszą (=83 od Mojżesza) służbę, o ile sta ł się pośrednikiem lepszego przym ierza, k tó re oparte zostało na lep­ szych obietnicach” (Hbr 8, 6). Poniew aż Bóg je st zawsze obecny w J e ­ zusie, dlatego traci sens py tan ie o m iejsce kultu, istotną zaś troską po­ w inno być dążenie do nieu stan n ej jedności z Nim, gdyż za Jego pośred­ nictw em w m iejsce daw nej św iątyni, a przy ty m w sposób nie ograni­ czony ram am i, jakie stw arzało P raw o Mojżeszowe, Bóg rozdaje swe- łaski.

Jezus je st zatem dla swego ludu tw órcą nowego i prawdziwego k ultu Bożego. W now ej społeczności sam C hrystus, bez pośrednictw a św iątyni jerozolim skiej, um ożliwia swoim w yznaw com spotkanie z Bogiem. W Ew angelii J a n a (2, 19-23) C hrystus w skazał na sw oje ciało jako n a nowe sanktuarium . P aw eł apostoł zaś tak stw ierdza: „W nim bowiem mieszka- pełnia Bóstw a na sposób ciała, bo zostaliście napełnieni w Nim, k tó ry jest głową w szelkiej zw ierzchności i w ładzy” (Kol 2, 9-10). W ierni zatem ja k o członkowie Ciała C hrystusa, k tóre zajęło m iejsce św iątyni, uczestniczą w całej pełni bóstwa.

Taki Kościół nigdy nie chciał być ani synagogą, ani czymś przeciw synagodze czy obok synagogi, lecz m esjańską gm iną przym ierza, k tó ra będąc spadkobierczynią tr a d y c jf feprezentow anej przez synagogę, dopro- I w adzi lud do celu ostatecznego. G m ina nowego przym ierza, będąc praw ­ dziw ym Izraelem , resztą Izraela, łącząc to, co dotychczas było li ty lk o pogaństw em albo żydostw em , tw orzy trzeci rodzaj, nowe plem ię, lud św iętych, królew skie kapłaństw o (1 P 2, 9). S ta re przym ierze streszczało się w słow ach „Ja będę w aszym Bogiem, w y będziecie mi ludem ” ; K o­ ściół pierw o tn y p rz ejął te słowa jako obietnicę, k tórą sam sobą zaczął urzeczyw istniać (2 K or 6, 16b) w ogłoszonej całem u św iatu dobrej now i­ nie nowego przym ierza 30.

Rów nież w Ew angelii Jan a, gdzie spotykam y ta k ostro sform ułow aną zasadę nowego k u ltu c z ^ ||f e m esjańskich, z bezw zględną kryty k ą, po­ w ołując się na w olę samego O jc a 31, w ystępuje Jezus przeciw form aliz­ mowi i w ierności sam ej Hfwrze P raw a. Przeciw nikom swoim udowodlnił Bezus, że n a \ i m p ra w o szaSjalll ustąpić: m usi IBBSŁas, 'kl^dy p r z S p trzeba z pomocą człowiekowi (J 5, 1-18; 9, 1-14). Uczniowie, których J e ­ zus posyła do ludzi, znają już wym ogi nowego P raw a („przykazanie no­ w e” — J 13, 34 i „przykazanie m oje” — J 15. 14).

30 P o r . t e n ż e . C hrystus i apostołow ie jako fundam ent Kościoła. R T K 18 : 1971 z. 1 s. 113-130.

31 P o r . E . L o h s e . Jesu W orte über den S<H>j>at. W : Judentum , U rchristen­ tum , K irche (F estschrift J. Jerem ias). B e r l i n 1960 s. 7 9 -8 9 ; R . S c h n a c k e n ­ t a u r g. Das Johannesevangelium . F r e i b u r g 1971 s. 126. H e r d e r T K N T IV 2.

>68 _{M 3 J A N S Z L A G A}

W ydaje się zatfm j że kainos w NT akcentuje ideę nowego sposobu istnienia daw nych treści, ta k dalece jednak zm ienionych, fe-g tąjęs^ę one czymś nowym , innym , godnym czasów ostatecznego dopełnienia się dzie­ jó w zb a w ien ia32. Takie rozum ienie kainos dochodzi do głosu zwłaszcza w Apokalipsie, w k tó rej zakończenie historii zbaw ienia zostało ukazane w obrazie nowego nieba, nowej ziemi, nowego Jeruzalem , now ej pieśni i w ogóle w szystkiego (Ap 21, 5). Ja k przem inęły daw ne czasy, ta k prze­ m inęło też przym ierze zaw arte z p atriarcham i, gdyż m iało stanow ić je ­ d y n ie j n z ę w stępną i inaugurującą lud Boży. Idea odnow ienia św iątyni, zapoczątkow ana przez Ezechiela (Ez 40), rozpracow ana potem także w li­ te ra tu rz e judaistycznej (Jub 4, 26; 4 Ezd 8, 52; 10, 54 i in.), doczekała się spełnienia w czasach m esjańskich, k tó re z n a tu ry rzeczy są czasami ■ostatecznymi (por. H br 1, 2).

Z kolei neos m a w NT w yraźniejsze powiązanie z czasem, oznaczając coś, co jest świeże, niedaw ne, co j e s t , w przeciw ieństw ie do tego, czego p rz ed tem n i e b y ł o . W ty m znaczeniu now y jest zaczyn, dopiero spo­

rządzony i jeszcze nie zakw aszony (1 K or 5, 7). Analogicznie — nowe, czyli dopiero co przygotow ane, jest wino, którego proces ferm en tacji jesz­ cze się nie zakończył (Mk 2, 22). Neos służy w NT także n a oznaczeni! młodego wieku (Tt 2, 4), a jako com parativus n a określenie ludzi mło­ d y c h jako grupy społecznej w odróżnieniu od starszych w iekiem lub

urzędfem (1 P 5, 5; 1 Tm 5, 1-2) 33.

P rzym iotnik neos nie m a jednak tak głębokiego w ydźw ięku teologicz­ nego jak kainos 34|ijkład'ąc nacisk bardziej n a sam fa k t istnienia rzeczy nowej iiintżeii n a jej jakość, albo inaczej — akcentując to, że ona jest, •a przedtem je j nie było. W ty m w łaśnie znaczeniu now ą jest także n a­

uka Jezusa, k tó rą On sam przyrów nał do nowego w ina (Mk 2, 22; Mt 9, 17; Ł k 5, 37).

Także nowy eon, k tó ry zaczął się czasami Jezusa, jest inny i niepo­ rów nyw alny ze starym , k tó ry już przem inął. W nauce uczonych żydow­ sk ich dzieje św iata dzieliły się na dw ie epoki: ‘oläm hazze i ‘oläm habbä’, przy czym te n drugi term in odnoszono do epoki m esjańskiej, która bę­ dzie i nową, i ostatnią, dopełniającą historię ludzkości33. Tem at ten •wielokrotnie pow racał w teologii hagiografów NT, om aw iany przy po­

mocy różnych m etafor i przypowieści, zawsze jednak ukazyw ał erę m e- s l i p i l ą Bako nowe w ydarzenie, w praw dzie następujące po daw nych

32 B e h m. Kainos s. 451; H. H a a r b e c k , H. G. L i n k . Neu. TBNT II/l 372-976.

33 B e h m. Neos s. 901.

34 Tamże: H a a r b e c k , L i n k , jw. s. 976. •35 StrBill IV 816.

dziejach, ale t a k f i ip i f i od nich, jak różni się i|||c od dinia, a św iatło od ciem n o śc i36.

U kazyw anie zaś tego, co j e s j nowe, było celem kerygm atu apostol­ skiego. W par^jjjezidjł 1 K or 5, 7 cel ten określił apostoł jako uprzątnię­ cie starego kw asu, aby w ierni sta li się now ym zaczynem (neon phyram a), poniew aż są „przaśni”. A luzje do daw nego ry tu a łu nie przesłaniają różnic m iędzy daw ną a now ą Paschą. C hrześcijańską bowiem P aschą je st sam C hrystus. Ja k now ą w. sw ej doniosłości była zm iana żertw y paschalnej — zam iast baranków paschalnych ofiarow any został jeden B aranek — ta k odpowiedzią n a to w ydarzenie zbawcze musi być u chrze­ ścijan postaw a doskonale harm onizująca z sensem zbaw czym tej ofia­ ry 37. T ak więc życie chrześcijańskie dzięki ofierze Jezusa jest now ym życiem, zastępującym daw ny okres kw asu, czyli fiości i przewrotności.

Tę sam ą m yśl w nieco in n y m ujęciu rozw ija K ol 3, 9-10: „W yzuwszy się ze starego człow ieka razem z jego uczynkam i, przyobleczcie się w no­ wego (ton neon) człowieka, wciąż się odnaw iającego n a w zór tego, który go stw orzył”. P rzem iana ta jest ta k głęboka i tak fp d y k a ln a , że nie można je j porów nyw ać z ideałemj p o stu lo w an y m przez ascezę gnostycką. O ile ta bowiem dom agała się zm iany określonych i szczegółowo opisy­ w anych postaw życiowych, o ty le chrześcijańska przem iana ukazuje człow ieka jak o now e stw orzenie i jako jedną,^zjednoczoną w C hrystusie ludzkość bez w zględu na różnice narodowościowe, kulturow e, językow e czy społeczne 38.

Z bierając w nioski z tego przeglądu fu n k c ji kainos i neos, stw ierdzić należy, że jakkolw iek p rzym iotniki te w NT m ożna uznać za synonim y, to nie wolno je d n a k przeoczyć rezerw ow anej dla każdego z nich spe­ cyfiki teologicznej. K ainos pojaw ia się w NT zajyjsgg tam , gdzie chodzi o podkreślenie zbawczego dzieła Jezusa i jego dopełnienia się w rzeczy­ w istości eschatycznej. Neos z kolei uw ypukla tę rl|c z y w isto ść w aspek­ cie jej realizow ania się także w teraźniejszości. W praw dzie R. A. H ar- risville 39 zdecydow anie opowiedział się za tym , iż obydwa te przym iot

-36 Por. L. R. S t a c h o w i a k . Die A ntithese Lickt-Fm stf|jnii|j— ein Thema der paulinischen Paränese. ThQ 143 :1963 s. 385-421, zwl. 409; W. H a r n i s c h . Eschatologische E xistenz. Göttingen 1973 s. 125-131.

37 Por. E. D ą b r o w s k i . L isty do K oryntian. Poznań 1965 s. 181. PNT VII. 38 H. C o n z e l m a n n . D er B rief an die Kolosser. 13. Aufl. Göttingen 1972 s. 151. NTD VIII. Por. B o r n k a m m , jw. s. 49.

39 The Concept of Neumess in th e NT. Minneapolis 1960 s. 108: „We m ay then conclude that the concept of new ness in the NT, when integrated about the escha- tological theme, brings unity to elem ents in the NT which till now have been re­ garded as disparate and unrelated, and that that concept with its attendant aspects of continuity, contrast, finality and dynamic is central to the NT literature as a w hole”.

70 K S . J A N S Z L A G A

niki, określające cen traln y tem at k e ry fm a tu now otestam entalnego, są tylko i wyłącznie synonim am i, to jed n ak przyznał, że służą one uw y ­ pukleniu pew nych jego szczególnych znam ion — b |jjż to ciągłości dzieła zbawczego, bądź przeciw staw ieniu Nowego Testam entu S tarem u lub też ukazaniu nieodwołalności (czyli ostateczności) NT i jego dynam izm u.

M ając to na uwadze, z ty m w iększym zainteresow aniem należy się przyjrzeć koncepcji nowości nowego przym ierza w Liście do H ebrajczy­ ków, w m iarę możności w nikając w te racje, k tóre spraM ly, Ż0- jego adtdr, rffiöwd^: b mawyirji przym ierzu, zasadniczo posługuje się przym iot­ nikiem kainos, a tylko raz (12, 24) §§§§pg§a je diatheke nea. Nie uprze­ dzając w yników dalszych a n a liz 40, lecz korzystając jedynie z przepro­ wadzonych tu rozróżnień, m ożna powiedzieć, że n o # przym ierze jaw i się dla au to ra H br zarówno jako now a postać starego przym ierza, jak t M j a k o ||p M |p |r z e całkowicie ntiftŁ i którego p r2p ite m nie było. Czy użyty jeden raz przym iotnik neos trzeba widzieć ja p ) zw ykły synonim kainos, czy też w d ystynkcji tej widzieć oryginalną m yśl teologiczną autora? Jeżeli BB C wówczas jaw i się kolejne pytanie o odczytanie tej treści teologicznej, jak ą m ają dla H br dw a różne przym iotniki: kainos i neos.

LA FUNZIONE DI KAIN O S E NEOS NEL VOCABOLARIO TEOLOGICO DEL NT

S o m m a r i o

Dopo le ricerche fatte da J. A. H. Tittman e R. Ch. Trench che costatarono che kainos e neos esprimono diversi aspetti della novitä, R. A. Harrisville concluse invece che in NT da questa distinzione ncn si possono eon ffttta la certezza ttaKrii delle conclusioni teologiche, perche ambedue gli aggettivi secondo lui esprimono

„continuity, contrast, finality and dynamic” di kerygma neotestamentario. Qui

presentato articolo ś a dir la veritä soltanto una rassegna dei testi del NT nei quali si trovano questi due aggettivi, perć, anzitutto in rapporto con Ebr, dove kainos e neos vengono usati per la descrizione della diatheke, ci induce aU’impugnazione dell’identitä dei loro aspetti. L’autore Ebr vede la nuova alleanza parimetri come una nuova forma dell’antica alleanza, e parimetri come l’alleanza totalm ente nuova (12, 24) che prima non JC’ifSüiHaiJ

Artykuł jest integralną częścią większego opracowania na tem at istoty no­ wości nowego przym lcpff według Listu do Hebrajczyków.