Tadeusz Krahel
"Antanas Mackevičius 1863-1864
metu sukilimo reikšme lietuviu
tautos istorioje", Jouzas Žiugžda,
Vilnius 1971 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 12/1, 339-340
[35]
SPRAW OZDANIA I RECENZJE339
W ypada też sprostow ać, że w D rohiczynie n ie b yło b en ed yk tyn ów (s. 60), lecz b enedyktynki. A utorka u żyw a nadto w yrazów „jenerał" (s. 49) i „pa- rochialne" (s. 142), które dzisiaj są stosow an e jako „generał" i „parafialne". Ponadto w w y k a zie bibliografii (s. 175) oraz w przypisach (np. s. 63, 76) figurują w y d a w cy źródeł jako autorzy (S. T y n c i T. W i e r z b o w s к i).
Oprócz recenzow anej pracy opublikow ała .p an i T eofilew icz artykuł Z działa lnośc i K om isji Edukacji N a r o d o w e j w Bia łym stoku (Studia i m ate riały do d ziejów m iasta B iałegostoku, t. 3, B iałystok 1972 s. 9— 43), zajm u ją c y się szkołam i na teren ie m iasta B iałegostoku, a który od strony w ar sztatow ej zasługuje na w yższą ocen ę od om ów ionej rozpraw y. Mimo za sygn alizow an ych potknięć, zarów no praca Działalność K om isji Edukacji
N a r o d o w e j w w o j e w ó d z t w i e podla skim , jak i artykuł Z działaln ości K o m isji Edukacji N a r o d o w e j w Bia łym stoku stan ow ią w kład do historiografii
K om isji Edukacji N arodow ej oraz d ziejów szkolnictw a na terenach należą cych k ied yś do w ojew ód ztw a podlaskiego.
Tadeusz Krahel
Juozas Ż i u g ż d a, A n ta n a s M a c k e v i c iu s 1863— 1864 m etu sukilimo re ik śm e li etu viu tautos isto rijo je, V ilnius 1971 8° ss. 202, nlb. 1. Lietuvos
TSR M okslu A kadem ija Istorijos Institutas.
Juozas 2iu gżd a, profesor u niw ersytetu w ileń sk iego, n ależy do najbar dziej płodnych historyków litew sk ich . Ma na sw oim k on cie w iele publika cji, drukow anych w język u litew skim , rosyjskim i polskim . M iędzy innym i od daw na in teresow ał się on postacią ks. A n ton iego M ackiew icza, jed n ego z przyw ódców i bohaterów pow stania styczn iow ego na Litwie. P ostaci tej p o św ięcił w ie le opracow ań, w śród których zasługują na uw agę: Anfanas
M a c k e v ic iu s — L ie tuvos va ls tieciu v a d o v a s k o v o j e pries carizmą ir dvari- ninkas (Vilnius 1951 V alst. polit, ir m oksl. lit. 1-kla 8° ss. 56) i Anta nas M ackiaw icziu s (W: G ieroi 1863 zgoda. Za naszu i w aszu sw obodu. M oskw a
1964 s. 289— 302). Prezentow ana tu książka, „A ntoni M ackiew icz. Znaczenie pow stania 1863— 1864 r. w historii litew sk ieg o narodu", jest o ty le ważna, że stanow i podsum ow anie badań autora nad tą postacią.
Składa się ona z 3 rozdziałów , poprzedzonych obszerną przedmową, w której autor om ów ił literaturę, głó w n ie litew ską, na tem at pow stania sty czn io w eg o na Litwie. P ierw szy rozdział n osi tytu ł „Początek życiow ej drogi". Ks. M ack iew iczow i p o św ięco n y jest w nim tylk o jeden i to najkrót szy paragraf, ukazujący jeg o ży cie do 1863 г., a w ła ściw ie do ch w ili m iano w ania go w 1855 r. do pracy w Pobrzeziu (w n astępnych paragrafach tego rozdziału została om ów iona sytu acja ch łop ów i ich antypańszczyźniane w y stąpienia w I p ołow ie XIX w. oraz rozw ój społeczno-politycznej m yśli na Litw ie w tym okresie). Paragraf ten w szakże dostarcza cen n ych inform acji o życiu ks. A. M ackiew icza. Oto niektóre dane biograficzne.
Ks. A. M ackiew icz urodził się 14-VI-1828 r. w gm inie T ytu ven ai (Cyto- w iany) w p ow iecie rosieńskim (w obecnym rejonie Keim es) w szlacheckiej rodzinie Tadeusza i A nny M ackiew iczów . U czył się w gim nazjum w W il
3 4 0 SPRAW OZDANIA I RECENZJE [361 nie, a potem przez dw a lata na u n iw ersy tecie w K ijow ie. N a Litwę w rócił około 1849 r. i w 1850 w stąp ił do sem inarium duchow nego w W orniach. D okładnej daty św ięceń kapłańskich autor nie ustalił. Podał natom iast, że 10-11-1853 r. M ackiew icz, jako n o w o w y św ięco n y kapłan, został przeznaczo n y przez bpa M. W o ło n czew sk ieg o na w ikariusza do K rekenaw y i że w sierpniu 1855 r. został „filialistą" w K riklenie, a w październiku teg o roku został p rzeniesiony do k ościoła filialn ego w Pobrzeziu, gdzie pracow ał do pow stania 1863 r.
W drugim rozdziale autor ukazał drogę ks. M ackiew icza do udziału w pow staniu, jego id eo lo g ię i bezpośredni udział w w alkach o w olność. Jako ksiądz prow adził on działalność o św iatow ą i propagandow ą w śród chłopów . Pragnął ich u w olnienia, dania im ziem i na w łasn ość oraz w oln ości dla całego narodu. Za datę otw artego przystąpienia do w alki uw aża J. Ziugżda dzień 20 marca, k ied y to po kazaniu w k o ściele w Pobrzeziu ks. M ackiew icz odczytał m anifest i w ezw a ł lud do w alki z caratem . Oddział p ow stań ców pod jeg o w odzą, razem z oddziałem B. Jabłonow skiego-D łus- kiego, sto czy ł pierw szą bitw ę z w ojskiem rosyjskim w dniu 27 marca Î863 r. pod N aujaberźe. W alczył praw ie do końca pierw szego roku pow stania. Jego oddział został rozbity 26 listopada, niedaleko W ilkiji, przyw ódca zdołał jed nak ujść. W ręce carskich opraw ców w padł 17 grudnia przy przepraw ie przez N iem en, m iędzy W ilkiją i Seredżiusem . 28 grudnia 1863 r. został pu blicznie p ow ieszon y na placu w K ow nie.
W ostatnim rozdziale, n ie dotyczącym postaci ks. M ackiew icza, autor om ów ił zn aczenie pow stania 1863— 1864 r. dla ruchu narod ow ow yzw oleń czego litew sk ieg o narodu.
A nonsow ana publikacja jest pierw szą pracą tak szeroko traktującą o ks. A. M ackiew iczu i jeg o działalności pow stańczej na szerokim tle s y tuacji społeczn o-p olityczn ej Litw y w połow ie XIX w. oraz idei rew o lu cy j n ych teg o czasu i sytu acji ca łeg o pow stania. Jednak z pow odu braku źró deł, n ie udało się autorow i przedstaw ić w yczerpująco tej postaci, zw łaszcza życia i działalności do pow stania styczn iow ego. M im o to książka J. Żiugźdy zasługuje na uw agę, gd yż d o ty czy jednej z p ierw szoplanow ych postaci pow stania styczn iow ego na Litwie.
