Głowa państwa. Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Głowa państwa

Wprowadzenie Przeczytaj

Schemat interaktywny Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

Cechą systemu republikańskiego jest elekcyjność władzy, która dotyczy większości funkcji w państwie.

Obywatele przez akt głosowania mogą zadecydować, kto będzie ich reprezentować na danym stanowisku przez kolejną kadencję. Ten system wyboru władzy dotyczy między innymi stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Jest on wybierany przez społeczeństwo w wyborach

powszechnych na pięcioletnią kadencję. Jako głowie państwa przysługują mu liczne uprawnienia.

Jakie są sposoby wyboru głowy państwa? Jakie ma uprawnienia? Jakie są modele prezydentury?

Twoje cele

Przeanalizujesz sposób wyboru głowy państwa we współczesnych republikach.

Scharakteryzujesz formę jednoosobowej i kolegialnej głowy państwa.

Przeanalizujesz uprawnienia Prezydenta RP.

Odróżnisz prerogatywy Prezydenta RP od innych jego uprawnień.

Głowa państwa

Źródło: licencja: CC 0.

(3)

Przeczytaj

Głowa państwa – czyli kto?

Politolog Ryszard Herbut głową państwa nazwał osobę, która – ze względu na pełnione stanowisko oraz wykonywane zadania – stoi na czele państwa. Obecnie za głowę państwa uznaje się organ zajmujący najwyższą pozycję w systemie organów państwowych. Jest to najwyższy przedstawiciel państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych oraz symbol jedności narodowej i państwowej. Funkcję głowy państwa najczęściej pełni prezydent lub monarcha. Istnieje także instytucja zbiorowej (kolegialnej) głowy państwa.

Jak wybierana jest głowa państwa we współczesnych republikach? – przykłady

Najwyższym urzędem w republikach jest prezydent, który pełni rolę jednoosobowej głowy państwa. Jeśli prezydent pełni swoją funkcję przez określony czas, nazywany kadencją, mówimy o prezydencie

kadencyjnym. Dużo rzadziej występowała forma prezydentury dożywotniej, która jest kojarzona głównie z systemami dyktatorskimi.

Istotną rolę w wyborze głowy państwa ma kwestia legitymizacji władzy. Celem legitymizacji jest nie tylko uznanie prawomocności wyboru prezydenta, lecz także pokazanie społeczeństwu, że ma on podstawy prawne do sprawowania władzy.

Obecnie wyróżniamy cztery sposoby wyboru prezydenta.

Wybory powszechne

Sposób szczególnie popularny w krajach, które przeszły transformację ustrojową, np. w Polsce, Bułgarii, Czechach. W Bułgarii prezydentem może zostać obywatel, który ukończył 40 lat i zamieszkuje na terenie państwa minimum od pięciu lat.

Kandydatów na prezydenta zgłaszają kierownictwa partii politycznych lub grupa co najmniej 15 tysięcy wyborców. By wybory były ważne, musi być minimum 50‑procentowa frekwencja wyborcza.

Kandydat, by zostać prezydentem w I turze, musi uzyskać minimum 50% ważnych głosów, w innym przypadku po 14 dniach następuje II tura wyborów.

Obok prezydenta jest wybierany wiceprezydent, który ma niewielkie uprawnienia, ale prezydent może mu przekazać swoje uprawnienia na określony czas.

Wybory pośrednie (przeprowadzane przez kolegium elektorskie)

Społeczeństwo wybiera elektorów, którzy następnie dokonują wyboru prezydenta. Taka zasada występuje w Stanach Zjednoczonych i Argentynie. W USA jest 538 elektorów, którzy co cztery lata dokonują wyboru prezydenta. Prezydentem może zostać obywatel amerykański, który ukończył 35 lat, co najmniej od 14 lat zamieszkuje na terenie USA i dysponuje pełnią praw publicznych. Kandydatów zgłaszają grupy

wyborców, partie polityczne bądź sam zainteresowany kandydowaniem obywatel.

Rumen Radew, prezydent Bułgarii od 2017 r. Zastanów się, jaki wpływ na obywateli ma fakt, że wybory są ważne dopiero po uzyskaniu 50% frekwencji.

Źródło: President of Bulgaria Oﬃce, licencja: CC BY-SA 2.0.

(4)

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Oprócz prezydenta w USA wybierany jest wiceprezydent. Kandydata na wiceprezydenta wskazuje prezydent. Zastępuje on prezydenta i z urzędu jest przewodniczącym Senatu USA.

Wybory, które przeprowadza parlament

Prezydent jest wybierany przez parlamentarzystów np. w Grecji. By pełnić funkcję prezydenta tego kraju, należy mieć ukończone 40 lat. Jego elekcji dokonuje Izba Deputowanych w trybie jawnym i imiennym większością ⅔ głosów ogólnej liczby deputowanych. W przypadku niepowodzenia pierwszego

głosowania po pięciu dniach odbywa się drugie, wtedy wystarczy już większość ⅗ głosów. Gdyby i tym razem nie wybrano prezydenta, następuje rozwiązanie Izby Deputowanych i wybory parlamentarne.

Nowy parlament wybiera prezydenta większością ⅗ głosów. Gdyby i to się nie udało, w kolejnym głosowaniu wystarczy już większość bezwzględna. W przypadku niepowodzenia do kolejnych wyborów staje dwóch kandydatów, którzy zebrali największą liczbę głosów. Prezydentem zostaje ten, który zbierze ich więcej.

Ekaterini Sakielaropulu, prezydentka Grecji od 2020 r. Rozważ, jakie są skutki rozwiązania Izby Deputowanych w wypadku ﬁaska drugiego głosowania.

Źródło: Presidency of the Hellenic Republic, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wybory przeprowadzane przez poszerzony parlament

Przykładem mogą być Włochy, gdzie prezydent jest wybierany przez specjalne ciało elektorskie, które składa się z deputowanych, senatorów oraz

przedstawicieli regionów w liczbie trzech z każdego z 19 regionów i jednego z Valle d’Aosta. Przynajmniej jeden z trzech przedstawicieli danego regionu musi być z opozycji. Do grona senatorów wchodzą byli prezydenci, którzy pełnią funkcję senatora dożywotnio. Wybór prezydenta odbywa się większością ⅔ głosów, w wyborach uczestniczą ci kandydaci, którzy zostaną zgłoszeni przez co najmniej 50 elektorów. Jeśli w trzech kolejnych głosowaniach nie zostanie wyłoniony prezydent, to w kolejnych o wyborze decyduje większość

bezwzględna. Głosowanie trwa aż do skutku.

Prezydentem Włoch może zostać obywatel, który Sergio Ma arella, prezydent Włoch od 2015 r. Zastanów się, co ma zapewnić tak wysoki próg wieku kandydatów na to

(5)

ukończył 50 lat – jest to najwyższy cenzus wieku w republikach.

Modele prezydentury

Model prezydentury to zespół unormowań prawnych określających rolę, zadania i kompetencje głowy państwa oraz rzeczywisty sposób wykonywania ich przez prezydenta.

Najczęściej występującym modelem prezydentury jest prezydentura jednoosobowa – kiedy funkcję prezydenta sprawuje jedna osoba wyłoniona w wyborach.

Innym modelem jest prezydentura kolegialna. Występuje ona w niektórych państwach złożonych, wieloetnicznych lub ze względów ideologiczno‑politycznych, tak jak było w krajach realnego socjalizmu.

Obecnie model taki występuje w Szwajcarii, gdzie funkcjonuje siedmioosobowa Rada Państwa, pełniąca funkcję rządu i kolegialnej głowy państwa. W Szwajcarii jest wybierany przewodniczący Rady Państwa, zwany Prezydentem Konfederacji. Pełni on jednak jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. Innym przykładem jest Bośnia i Hercegowina, gdzie od 1995 roku głowa państwa jest trzyosobowa – stanowią ją reprezentanci trzech narodowości: Bośniak, Chorwat i Serb. Każda część państwa wybiera swojego reprezentanta w wyborach powszechnych na czteroletnią kadencję. W krajach socjalistycznych funkcjonowała Rada Państwa, która była kolegialną głową państwa.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Zgodnie z Konstytucją RP Prezydent RP jest jednoosobowym organem państwa, najwyższym przedstawicielem władz w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, najwyższym organem państwa w zakresie władzy wykonawczej. Gwarantuje ciągłość władzy państwowej i czuwa nad

przestrzeganiem przepisów i postanowień Konstytucji RP, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Prezydent RP jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym na pięcioletnią kadencję, którą można raz powtarzać. Kandydować na urząd prezydenta może obywatel RP, który ukończył 35 lat i ma pełnię praw wyborczych. Kandydat musi uzyskać poparcie co najmniej 100 tysięcy obywateli, którzy podpiszą się pod jego zgłoszeniem. Wybory odbywają się w dwóch turach.

W pierwszej startują wszyscy zgłoszeni kandydaci, którzy spełnili określone ustawą wymogi.

Prezydentem może zostać ten kandydat, który w I turze uzyska ponad 50% ważnych głosów. Jeśli tak się nie stanie, do II tury przechodzi dwóch kandydatów, którzy uzyskali największe poparcie w I turze wyborów. Prezydentem zostaje ten, który w II turze otrzyma więcej głosów. Prezydent RP obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym.

Pałac Prezydencki w Warszawie

stanowisko.

Źródło: Presidency of the Italian Republic, licencja: CC BY-SA 3.0.

(6)

Źródło: Dennis Jarvis, licencja: CC BY-SA 2.0.

Uprawnienia Prezydenta RP

Uprawnienia Prezydenta RP wynikają z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustaw. Można je podzielić na uprawnienia wymagające kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów oraz prerogatywy, czyli uprawnienia własne Prezydenta RP, wynikające z art. 144 ust. 3 Konstytucji RP.

Kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa

Kompetencje Prezydenta RP w zakresie arbitrażu politycznego i równoważenia władzy

W stosunku do parlamentu

zarządza wybory do sejmu i senatu oraz zwołuje ich pierwsze posiedzenie;

ma prawo skrócenia kadencji obu izb;

ma prawo inicjatywy ustawodawczej;

podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie;

może zaskarżyć ustawę do Trybunału Konstytucyjnego lub ją zawetować.

W stosunku do rządu

desygnuje Prezesa Rady Ministrów;

powołuje rząd;

powołuje i odwołuje ministrów na wniosek premiera oraz w wypadku uchwalenia wotum nieufności;

przyjmuje dymisję rządu;

może zwoływać Radę Gabinetową.

W stosunku do władzy sądowniczej

powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa;

powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;

powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego;

powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego;

powołuje jednego członka do składu Krajowej Rady Sądownictwa;

ma prawo składania wniosków do Trybunału Stanu o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członka Rady Ministrów;

ma prawo składania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego w sprawach z zakresu jego kompetencji.

Inne kompetencje Prezydenta RP

Kompetencje ustrojowe:

może przedłożyć projekt ustawy o zmianie konstytucji.

Kompetencje kreacyjne, organizacyjne oraz związane z kierownictwem kancelaryjnym:

powołuje dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;

wnioskuje do sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego;

powołuje trzech członków Rady Polityki Pieniężnej;

może zarządzić referendum ogólnokrajowe za zgodą senatu;

powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Prezydenta RP;

(7)

nadaje statut Kancelarii Prezydenta RP;

wykonuje kompetencje w zakresie kierownictwa zewnętrznego;

pozostałe kompetencje Prezydenta RP są określone w ustawach.

Słownik

głowa państwa

jednoosobowy lub kolegialny organ reprezentujący suwerenność państwa; jest najwyższym przedstawicielem państwa, wypełniającym należne mu z tego tytułu obowiązki protokolarne i reprezentacyjne; jest to zazwyczaj organ prosty, centralny, naczelny, kadencyjny, samodzielny, konstytucyjny, najczęściej niemający charakteru przedstawicielskiego (nie jest przedstawicielem narodu, ale państwa)

kontrasygnata

(z łac. contra – przeciw, signum – znak, sygnał); dodatkowe podpisanie aktu (ustawy bądź rozporządzenia) przez drugą osobę, potwierdzające jego ważność i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego; w systemie rządów

parlamentarno‑gabinetowych oznacza najczęściej podpisanie aktu urzędowego wydanego przez głowę państwa dodatkowo przez premiera lub ministra odpowiedniego resortu

legitymizacja

(dosł. upoważnienie do działania); uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji przy równoczesnej aprobacie rządzonych

prerogatywa

(z łac. praerogativa – przywilej, uprawnienie wynikające z zajmowanego stanowiska); w systemach parlamentarnych kompetencje głowy państwa wyłączone spod kontroli organu przedstawicielskiego, czyli w praktyce niewymagające kontrasygnaty rządowej

prezydent

(z łac. praesidens – zasiadający na czele); najwyższy urząd w państwie będącym republiką, zazwyczaj jednoznaczny z pełnieniem funkcji jednoosobowej głowy państwa; w systemie prezydenckim

prezydent jest również szefem rządu (np. w USA)

(8)

Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem interaktywnym, w którym przedstawiono działania Prezydenta RP. Wskaż, z jakich prerogatyw korzysta głowa państwa przy ich podejmowaniu. Jako wskazówkę możesz

wykorzystać poniższy fragment Konstytucji RP.

Prerogatywy Prezydenta RP Konstytucja RP

Rozdział V

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 144.

1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe.

2. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem.

3. Przepis ust. 2 nie dotyczy:

1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu,

2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, 3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji, 4) inicjatywy ustawodawczej,

5) zarządzania referendum ogólnokrajowego, 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego, 9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,

10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli, 11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,

12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków, 13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, 15) zwoływania Rady Gabinetowej,

16) nadawania orderów i odznaczeń, 17) powoływania sędziów,

18) stosowania prawa łaski,

19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, 20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, 22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,

26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, 27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93, 30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

Źródło: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997, sejm.gov.pl [online, dostęp: 10.03.2020].

(9)

Z jakich prerogatyw korzysta Prezydent RP?

Ćwiczenie 1

Określ, jaką rolę pełnią prerogatywy Prezydenta RP.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, jaka jest różnica między prerogatywą a pozostałymi kompetencjami Prezydenta RP.

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij, na czym polega przysługujące Prezydentowi RP prawo łaski.

(10)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Zaznacz, w jakim kraju funkcjonuje kolegialna głowa państwa.

w Rzeczypospolitej Polskiej w Federacji Rosyjskiej

w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w Konfederacji Szwajcarskiej

輸

Ćwiczenie 2

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Najwyższym urzędem w republikach jest urząd

prezydenta.

□ □

Funkcję głowy państwa najczęściej pełni premier lub

monarcha.

□ □

Prezydent RP desygnuje Prezesa Rady Ministrów.

□ □

Prezydent RP powołuje trzech członków Krajowej Rady

Radiofonii i Telewizji.

□ □

醙

(11)

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z materiałem źródłowym i wykonaj polecenie.

Prezydent RP Andrzej Duda mianował na ponowną kadencję gen. Jarosława Mikę na stanowisko Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych.

Źródło: Jakub Szymczuk/KPRP, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż, z jakich kompetencji skorzystał w tej sytuacji Prezydent RP.

難

(12)

Ćwiczenie 4

Uzupełnij tekst.

tylko raz, 21, 50 000, sześcioletnią, pięcioletnią, 35, komitet, dwa razy, równych, dwóch, jawnym, naród, 100 000, pośrednich, wszystkich, więcej niż połowę, 40, tajnym, większość, 14

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez ... w wyborach powszechnych, ..., bezpośrednich i w głosowaniu ...

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na ... kadencję i może być ponownie wybrany ...

Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy ... lat i korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej ... obywateli mających prawo wybierania do sejmu.

Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał ...

ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród ... kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się

o dalszych ... dni.

Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów.

Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa.

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z rysunkiem i wykonaj polecenie.

Podaj, do jakiej kompetencji Prezydenta RP odnosi się powyższy rysunek satyryczny.

難

(13)

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

Przedstaw, jak pozycję ustrojową Prezydenta RP ocenia Janina Paradowska.

難

Janina Paradowska

Jakie są kompetencje polskiej głowy państwa

Nad polską polityką od kilku lat ciąży stwierdzenie Donalda Tuska, który tłumacząc, dlaczego woli być premierem, niż kandydować na urząd

prezydenta, nazwał głowę państwa strażnikiem żyrandola. Było to porównanie nie dość, że niefortunne, to nieprawdziwe. W polskim systemie politycznym prezydent ma władzę realną, choć ograniczoną. Ma ona w dużym stopniu charakter negatywny, bo prezydent może skutecznie torpedować politykę rządu, nie ponosząc praktycznie żadnej odpowiedzialności – dysponuje trudnym do oddalenia wetem, ma możliwość odesłania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego przed lub po jej podpisaniu. Ale głowa państwa ma też duże pole do działań pozytywnych, inspirujących: ma prawo do inicjatywy

ustawodawczej i cały katalog prerogatyw osobistych, które nie wymagają kontrasygnaty premiera lub ministrów. (…)

Na miękko i na twardo

Po erze Wałęsy, czyli po 1995 r., przyszedł czas względnej stabilizacji.

Aleksander Kwaśniewski był prezydentem kompromisu, a więc dość dobrze wpisywał się w ton konstytucji, której patronował. Konstytucja wprawdzie dzieli władzę wykonawczą między prezydenta a rząd, ale podmiotem zdecydowanie wiodącym czyni rząd. Od prezydenta wymaga umiejętności negocjacji, postawy koncyliacyjnej, powściągliwości. Wtedy działają właśnie owe „miękkie środki sprawowania władzy”, którymi może oddziaływać prezydent, nieco zdystansowany od własnego politycznego zaplecza, szukający sojuszników w innych obozach i różnych środowiskach. (…)

Źródło: Janina Paradowska, Jakie są kompetencje polskiej głowy państwa, 5.05.2015 r., dostępny w internecie: polityka.pl [dostęp 3.11.2019 r.].

“

(14)

Ćwiczenie 7

Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.

Wyjaśnij, z czego wynika fakt, że Polacy opowiadają się za silną pozycją ustrojową Prezydenta RP.

難

Krzysztof Szczucki

Uprawnienia prezydenta a oczekiwania wyborców

Rząd ma kilkanaście ministerstw, a prezydent jedną małą kancelarię.

Z wyników badań opinii publicznej komentowanych niedawno w mediach wynika, że Polacy opowiadają się za silną pozycją ustrojową głowy państwa.

Chcą nadal wybierać prezydenta w wyborach powszechnych oraz gotowi są powierzyć mu dowodzenie armią w czasie pokoju. Trudno się dziwić takim wynikom. Wybory prezydenckie cieszą się zwykle największym

zainteresowaniem, a przez to relatywnie dużą frekwencją. Wybory głowy państwa są dla obywateli zrozumiałe. Spośród kilku liczących się kandydatów wybieramy osobę, która w naszym mniemaniu posiada cechy pożądane u męża stanu. Preferujemy kandydata dobrze wykształconego, z dobrą prezencją, z sukcesami w życiu prywatnym i zawodowym, słowem, takiego, który godnie będzie reprezentował Rzeczpospolitą, zwłaszcza na arenie międzynarodowej.

(…)

Źródło: Krzysztof Szczucki, Uprawnienia prezydenta a oczekiwania wyborców, 23.09.2017 r., dostępny w internecie: rp.pl [dostęp 3.11.2019 r.].

“

Ćwiczenie 8

Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.

難

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki

Poprawka XXV

§ 1. W razie usunięcia prezydenta z urzędu albo jego śmierci lub ustąpienia prezydentem zostaje wiceprezydent.

§ 2. Ilekroć urząd wiceprezydenta pozostaje nieobsadzony, prezydent mianuje wiceprezydenta, który obejmuje stanowisko po uchwale zatwierdzającej, podjętej większością głosów obu izb Kongresu.

§ 3. Ilekroć prezydent złoży prezydentowi ad interim Senatu

i przewodniczącemu Izby Reprezentantów pisemne oświadczenie, że nie może sprawować władzy i zadań swojego urzędu, władzę tę i zadania sprawować będzie wiceprezydent jako pełniący obowiązki prezydenta, dopóki prezydent nie złoży powyższym adresatom pisemnego oświadczenia, że przeszkoda ustała.

“

(15)

Wskaż rolę wiceprezydenta w systemie politycznym USA.

§ 4. Ilekroć prezydent i większość kierowników resortów lub innego ciała określonego przez Kongres w drodze ustawy złoży prezydentowi ad interim Senatu i przewodniczącemu Izby Reprezentantów pisemne oświadczenie, że prezydent nie może sprawować władzy i zadań swojego urzędu,

wiceprezydent niezwłocznie przejmuje władzę i zadania tego urzędu jako pełniący obowiązki prezydenta.

Jeżeli następnie prezydent złoży prezydentowi ad interim Senatu

i przewodniczącemu Izby Reprezentantów pisemne oświadczenie, że jego niemożność już nie zachodzi, wówczas przejmuje znów władzę i zadania swojego urzędu, chyba że wiceprezydent i większość kierowników resortów lub innego ciała, określonego przez Kongres w drodze ustawy, złoży do dni czterech prezydentowi ad interim Senatu i przewodniczącemu Izby

Reprezentantów swoje pisemne oświadczenia, że prezydent nie może sprawować władzy i zadań swojego urzędu. W takim wypadku rozstrzyga Kongres; jeżeli nie jest to okres sesji, zbiera się w tym celu w ciągu

czterdziestu ośmiu godzin. Jeżeli Kongres w ciągu dwudziestu jeden dni od otrzymania powyższego pisemnego oświadczenia, a gdy nie jest to okres sesji – w ciągu dwudziestu jeden dni od zebrania się, stwierdzi uchwałą podjętą większością dwu trzecich głosów każdej izby, że prezydent nie może

sprawować władzy i zadań swojego urzędu, wówczas wiceprezydent będzie je sprawował nadal; w przeciwnym razie prezydent znowu przejmuje władzę i zadania swojego urzędu.

Źródło: Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, tłum. Andrzej Pułło, dostępny w internecie: libr.sejm.gov.pl [dostęp 18.05.2020 r.].

(16)

Dla nauczyciela

Autor: Jarosław Dyrda

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Głowa państwa we współczesnych republikach

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

VIII. Modele sprawowania władzy.

Uczeń:

2) analizuje sposób wyboru i charakteryzuje formę (jednoosobowa lub kolegialna) głowy państwa we współczesnych republikach; odróżnia prerogatywy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej od innych jego uprawnień.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

analizuje sposób wyboru głowy państwa we współczesnych republikach;

charakteryzuje formę jednoosobowej i kolegialnej głowy państwa;

analizuje uprawnienia Prezydenta RP;

odróżnia prerogatywy Prezydenta RP od innych jego uprawnień.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

rybi szkielet;

dyskusja;

analiza materiałów źródłowych;

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych.

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

(17)

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Lekcja odwrócona. Podczas poprzednich zajęć uczniowie zostali podzieleni na pięć grup. Zadaniem poszczególnych grup było zapoznanie się ze sposobem wybierania prezydenta:

grupa I – w Bułgarii;

grupa II – w Stanach Zjednoczonych;

grupa III – w Grecji;

grupa IV – we Włoszech;

grupa V – ma porównać model prezydentury jednoosobowej i kolegialnej.

2. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

Faza realizacyjna

1. Przypomnienie wiadomości na temat pozycji ustrojowej głowy państwa we współczesnych republikach.

Uczniowie wspólnie (na tablicy) tworzą rybi szkielet – pozycja ustrojowa głowy państwa. Główne zagadnienie wpisują w „głowie” szkieletu, większe uprawnienia (np. stoi na czele państwa) „ości”

uzupełniają kategoriami kompetencji głowy państwa (np. reprezentuje państwo na zewnątrz, polityka zagraniczna).

2. Jak wybieramy głowę państwa? Każda z czterech grup prezentuje efekty swoich poszukiwań na temat elekcji prezydenta w Bułgarii, USA, Grecji i Włoszech. Omawia zasadnicze aspekty przebiegu wyborów, w każdym z omawianych państw procedura jest inna:

Bułgaria – wybory powszechne;

USA – wybory pośrednie;

Grecja – wybory przeprowadzane przez parlament;

Włochy – wybory przeprowadzane przez poszerzony parlament.

3. Każda z grup przedstawia, kto może zostać prezydentem i ile trwa kadencja głowy państwa.

4. Grupa V przedstawia porównanie modelu prezydentury jednoosobowej i kolegialnej. Dyskusja na temat, który z modeli jest lepszy dla państwa.

5. Analiza pozycji głowy państwa w Rzeczypospolitej Polskiej oraz przysługujących jej kompetencji.

6. Omówienie kompetencji Prezydenta RP z podziałem na:

sprawy zagraniczne;

bezpieczeństwo i obronność państwa;

klasyczne uprawnienia głowy państwa;

uprawnienia w stosunku do parlamentu;

uprawnienia w stosunku do rządu;

uprawnienia w stosunku do władzy sądowniczej;

kompetencje ustrojowe;

kompetencje kreacyjne i organizacyjne.

7. Analiza schematu interaktywnego poświęconego prerogatywom Prezydenta RP.

8. Rozwiązanie ćwiczeń z bloku „Sprawdź się”. Osoby chętne mogą zaprezentować swoje rozwiązania.

Faza podsumowująca

1. Dyskusja na temat pozycji głowy państwa w Rzeczypospolitej Polskiej. Podsumowanie zajęć.

(18)

Praca domowa:

Napisz wypracowanie na temat: „Monarcha jako głowa państwa – kompetencje, sposób elekcji i uprawnienia”.

Materiały pomocnicze:

Krzysztof Szczucki, Uprawnienia prezydenta a oczekiwania wyborców, rp.pl.

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., prawo.sejm.gov.pl.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, libr.sejm.gov.pl.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Schemat z prerogatywami Prezydenta RP można zastosować przy lekcji powtórzeniowej z ustroju RP.