Zasady pomocniczości i solidarności. Wprowadzenie Przeczytaj Schemat interaktywny Sprawdź się Dla nauczyciela

Zasady pomocniczości i solidarności

Wprowadzenie Przeczytaj

Schemat interaktywny Sprawdź się

Dla nauczyciela

Unia Europejska jest żywym organizmem, który się zmienia. Państwa członkowskie Unii mają swoje interesy, priorytety, historię i mentalność.

Często trudno jest pogodzić interesy poszczególnych państw z wspólnotowymi. W związku z tym ustalono zasady, którymi powinny kierować się zarówno organy unijne, jak i państwa członkowskie. Do najważniejszych należą zasady subsydiarności oraz pomocniczości. Zastanów się nad ich znaczeniem w życiu pojedynczych ludzi, którzy wspólnie tworzą Unię Europejską.

Twoje cele

Scharakteryzujesz podstawowe zasady działania Unii Europejskiej.

Przeanalizujesz zasadę pomocniczości.

Przeanalizujesz zasadę solidarności.

Ocenisz działanie zasad pomocniczości i solidarności w praktyce unijnej.

Zasady pomocniczości i solidarności

Przeczytaj

Przy podejmowaniu decyzji organy UE powinny brać pod uwagę dwie zasady:

zasadę pomocniczości;

zasadę solidarności.

Subsydiarność (pomocniczość) jest jedną z najważniejszych zasad, które powinny być przestrzegane w każdym państwie demokratycznym. Znana była już w starożytności, przypomniała o niej również katolicka nauka społeczna, według której każda władza powinna służyć jednostkom, a zasada

pomocniczości wyznacza nieprzekraczalne granice zarządu. Tymczasem zdarza się, że zarówno rządy opresyjne, jak i nadaktywne naruszają tę zasadę. Z drugiej strony należy jednak pamiętać, że ludzie wobec niektórych problemów, takich jak bezrobocie czy bezdomność, często czują się bezradni i sami nie są w stanie sobie z nimi poradzić. Wówczas potrzebna jest ingerencja grup lub władzy wyższego szczebla.

Zasada pomocniczości (inaczej subsydiarności) mówi o tym, że Unia Europejska powinna podejmować tylko te działania, z którymi nie poradzą sobie władze krajowe, regionalne i lokalne. Działania te powinny być realizowane tylko w niezbędnym zakresie, tak aby nie zastępować działań władz niższego szczebla.

Najprościej streszcza ją następujące zdanie:

Władza powinna mieć znaczenie pomocnicze, czyli ma jedynie wspierać działania jednostek, które ją ustanowiły. Jeśli nie jest to konieczne, powinna pozwalać działać obywatelom, grupom, mechanizmom rynkowym i instytucjom związanym z samorządem, zarówno terytorialnym, jak i zawodowym.

Zasada pomocniczości zawarta jest w preambule Konstytucji RP:

W przypadku Unii Europejskiej o zasadzie pomocniczości mowa jest już w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (1957):

Subsydiarność

tyle władzy, na ile to konieczne, tyle wolności, na ile to możliwe, oraz tyle państwa, na ile to konieczne, tyle społeczeństwa, na ile to możliwe.

Źródło: Subsydiarność, dostępny w internecie: physicsoflife.pl [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

(…) ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa, oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej

uprawnienia obywateli i ich wspólnot. (…)

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską

Artykuł 5

Wspólnota działa w granicach kompetencji powierzonych jej niniejszym Traktatem oraz celów w nim wyznaczonych.

“

Zasada subsydiarności została też wpisana do traktatu z Maastricht jako wynik kompromisu między eurosceptykami, niechcącymi dalszej centralizacji UE, a euroentuzjastami myślącymi o utworzeniu Europy federalnej. Odniesienie do niej znajduje się w preambule Traktatu o Unii Europejskiej:

W praktyce Komisja Europejska została zobowiązana, jeszcze przed wejściem w życie traktatu z Maastricht, do analizowania planowanych działań pod kątem subsydiarności, zanim przedłoży je Parlamentowi i Radzie. Przed przedłożeniem rozwiązań legislacyjnych ma też obowiązek konsultować je z zainteresowanymi stronami.

W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty.

Działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu.

Źródło: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].

Traktat o Unii Europejskiej

ZDECYDOWANI przejść do nowego etapu procesu integracji europejskiej, zapoczątkowanego ustanowieniem Wspólnot Europejskich,

INSPIROWANI kulturowym, religijnym i humanistycznym dziedzictwem Europy, z którego wynikają powszechne wartości, stanowiące nienaruszalne

i niezbywalne prawa człowieka, jak również wolność, demokracja, równość oraz państwo prawne, (…)

ZDECYDOWANI kontynuować proces tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje są podejmowane jak najbliżej obywateli, zgodnie z zasadą pomocniczości, (…)

POSTANOWILI ustanowić Unię Europejską

Źródło: Traktat o Unii Europejskiej, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Muzeum Kapitolińskie w Rzymie, gdzie podpisano traktaty rzymskie i Konstytucję Europejską Źródło: Hadi, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zasada solidarności nakłada z kolei na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek wzajemnego poszanowania i udzielania wsparcia w realizowaniu obowiązków wynikających z unijnych traktatów.

Państwa unijne, według zasady solidarności, powinny stawiać interesy wspólnotowe ponad krajowe i odwrotnie: instytucje unijne powinny zważać na dobro państw członkowskich, informować je

o podejmowanych działaniach oraz wspomagać ich organy w wykonywaniu przepisów unijnych. Jej celem jest więc przede wszystkim umacnianie więzi między państwami.

W Konstytucji RP jest zapis, o którym należy pamiętać – klauzula europejska:

Traktat o Unii Europejskiej

1. Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

2. Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi

strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego.

W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.

3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań

wynikających z Traktatów.

Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne

właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.

Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań

i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.

Źródło: Traktat o Unii Europejskiej, dostępny w internecie: eur-lex.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Art. 90

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: prawo.sejm.gov.pl [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Oznacza to, że Polska, a także inne kraje członkowskie mające w swoim prawie tego typu zapis, cedują na organy UE część swoich uprawnień z danego zakresu. Nigdy jednak nie mogą to być wszystkie

uprawnienia z danej dziedziny. Ponadto musi to się odbyć na zasadzie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez obie strony. UE nie ma prawa zrobić tego jednostronnie.

W praktyce zasada solidarności realizowana jest zarówno w wymiarze wewnętrznym (m.in. w polityce spójności, polityce rolnej), jak i zewnętrznym (preferencje celne i przeciwdziałanie terroryzmowi).

Słownik

zasada solidarności

obowiązek państw członkowskich Unii Europejskiej dotyczący wzajemnego poszanowania i udzielania wsparcia w zakresie realizowania obowiązków wynikających z unijnych traktatów

zasada subsydiarności (pomocniczości)

Unia Europejska powinna podejmować tylko te działania, z którymi nie poradzą sobie władze krajowe, regionalne i lokalne; działania te powinny być realizowane tylko i wyłącznie w niezbędnym zakresie, tak aby nie zastępować działań władz niższego szczebla

Schemat interaktywny

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematami i wykonaj ćwiczenia.

Zasada subsydiarności

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zasada solidarności

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, jak osoba zasiadająca w radzie miasta powinna zareagować, jeśli przyjdzie do niej ktoś z problemem dotyczącym osiedla lub miejscowości, np. braku terenów rekreacyjnych, który powoduje, że młodzież nie ma gdzie się spotykać.

Ćwiczenie 2

Zadecyduj, czy twoim zdaniem zasady pomocniczości i solidarności są przestrzegane w UE. Odpowiedź uzasadnij minimum dwoma argumentami.

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Subsydiarność to inaczej…">

Dokończ zdanie.

Subsydiarność to inaczej…

zasada pomocniczości.

zasada jednolitości.

zasada solidarności.

zasada poszanowania godności ludzkiej.

輸

Ćwiczenie 2

W przypadku zasady pomocniczości powinno być...">

Dokończ zdanie (więcej niż jedno dokończenie zdania jest prawidłowe).

W przypadku zasady pomocniczości powinno być...

tyle władzy, na ile to konieczne.

tyle wolności, na ile to możliwe.

tyle państwa, na ile nas stać.

tyle pracy, na ile każdy sobie pozwala.

輸

Ćwiczenie 3

Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Zasada solidarności nakazuje jedynie współpracę między

organami UE.

□ □

Państwa członkowskie przekazują swoje kompetencje

organom unijnym na podstawie umów międzynarodowych.

□ □

Jedynym dokumentem unijnym, w którym mowa o zasadzie subsydiarności, jest

TUE.

□ □

Zasada pomocniczości jest zawarta w Konstytucji RP.

□ □

醙

Ćwiczenie 4

Przyjrzyj się ilustracji i wykonaj polecenie.

Oprac. na podst.: (…), consilium.europa.eu, [online, dostęp: 02.06.2020].

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Powyższa mapa związana jest ze skutkami pandemii COVID-19. Podaj, o jaką zasadę działania UE chodzi.

醙

Ćwiczenie 5

Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.

Podaj, o jakiej zasadzie jest mowa w powyższym tekście.

難

Pius XI

Quadragesimo Anno – encyklika społeczna

(…) tak samo jak wielkim złem jest odbieranie poszczególnym ludziom i powierzanie społeczności tego, co mogą oni wykonać z własnej inicjatywy i własnymi siłami, tak samo krzywdzącym i zaburzającym prawowity ład społeczny jest przejmowanie przez większe i nadrzędne społeczności zadań, które mogą skutecznie wykonać mniejsze społeczności niższego rzędu. Wszelka bowiem działalność społeczna winna w swym założeniu i z samej swej natury wspomagać członków społeczności, nigdy zaś nie niszczyć ich ani nie wchłaniać.

Źródło: Pius XI, Quadragesimo Anno – encyklika społeczna, dostępny w internecie: mop.pl [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Ćwiczenie 6

Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.

Wyjaśnij, na czym polegają procedury „żółtej kartki” i „pomarańczowej kartki”.

難

Eeva Pavy

Zasada pomocniczości

Na mocy art. 5 ust. 3 akapit drugi i art. 12 lit. b) TUE parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w protokole nr 2. Procedura ta (»wczesne ostrzeganie« ex ante) przewiduje, że każdy parlament narodowy lub każda izba parlamentu narodowego ma osiem tygodni, licząc od dnia przekazania projektu aktu ustawodawczego, na skierowanie do przewodniczących Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji uzasadnionej opinii zawierającej powody, dla których uznaje, że dany projekt narusza zasadę

pomocniczości. Gdy uzasadnione opinie zostaną wyrażone co najmniej jedną trzecią głosów przyznanych parlamentom narodowym (po jednym głosie na każdą izbę w parlamentach dwuizbowych i po dwa głosy na parlamenty jednoizbowe), projekt wymaga ponownej analizy („żółta kartka”). Instytucja, od której pochodzi projekt aktu ustawodawczego, może postanowić, że utrzyma, zmieni lub wycofa projekt aktu, uzasadniając tę decyzję. Próg ten jest obniżony do jednej czwartej głosów w przypadku projektów aktów odnoszących się do współpracy policyjnej

i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych. Gdy w ramach zwykłej procedury ustawodawczej co najmniej zwykłą większością głosów przyznanych parlamentom państw członkowskich zostanie zakwes onowana zgodność wniosku

ustawodawczego z zasadą pomocniczości, a Komisja postanowi nie wycofywać swojego wniosku, sprawę kieruje się do prawodawcy (Parlamentu Europejskiego i Rady), który wypowiada się w pierwszym czytaniu. Jeśli prawodawca uzna, że wniosek ustawodawczy nie jest zgodny z zasadą pomocniczości, może odrzucić go większością głosów wynoszącą 55% członków Rady lub większością głosów oddanych w Parlamencie Europejskim („pomarańczowa kartka”).

Źródło: Eeva Pavy, Zasada pomocniczości, 2020 r., dostępny w internecie: europarl.europa.eu [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

Wskaż podobieństwa między pojmowaniem zasady solidarności w TUE i w katolickiej nauce społecznej.

難

Sharing Catholic Social Teaching: Challenges and Directions

Katolicka nauka społeczna głosi, że jesteśmy odpowiedzialni za naszych braci i siostry, gdziekolwiek żyją. Jesteśmy jedną ludzką rodziną… Nauczyć się

praktykować cnotę solidarności oznacza nauczyć się, że miłość bliźniego ma wymiar globalny w współzależnym świecie.

Źródło: Sharing Catholic Social Teaching: Challenges and Direc ons, nr 1, dostępny w internecie: usccb.org [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Ćwiczenie 8

Przeczytaj teksty i wykonaj polecenie.

Źródło I

Źródło II

難

Anna Słojewska

Podstawą Unii Europejskiej jest solidarność i odpowiedzialność

Państwa też po raz pierwszy zgodziły się, że wpłacają pieniądze do wspólnego budżetu, którego największa część (co zmieni się dopiero po wielu dekadach) będzie właśnie finansowała rolnictwo, nie dla każdego przecież kluczowe. I zaakceptowały fakt, że nie każdy dostanie z niego tyle, ile do niego wpłaci, bo nie każdy ma taką armię rolników jak Francja. Ale wtedy wszyscy uznali, że ma to sens, bo stanowi fragment większej całości. Zgoda na Wspólną Politykę Rolną, z której miała

najbardziej skorzystać Francja, otwierała granice dla produktów przemysłowych, co było ważne dla Niemiec.

Źródło: Anna Słojewska, Podstawą Unii Europejskiej jest solidarność i odpowiedzialność, 26.03.2017 r., dostępny w internecie: rp.pl [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Anna Słojewska

Wyjaśnij na powyższych przykładach, co jest podstawą zasady solidarności.

Podstawą Unii Europejskiej jest solidarność i odpowiedzialność

Jednak żeby taka solidarność była korzystna, musi towarzyszyć jej

odpowiedzialność. Gdy jej brakuje, projekt pęka w szwach. Najlepiej było to widać na przykładzie kryzysu w strefie euro, gdy okazało się, że Grecja przez lata kłamała.

Nie tylko zafałszowała dane, żeby wejść do strefy euro, ale potem systematycznie oszukiwała, żeby ukryć fatalny stan finansów publicznych i przez lata żyć na tani kredyt. To postawiło pytanie o sens istnienia wspólnej waluty. Ale jednak nie doprowadziło do jej rozpadu, bo wszyscy uznali, że byłoby to bardziej kosztowne.

W ratowaniu Grecji nie chodziło przecież o samych Greków, ale też o niemieckie czy francuskie banki, które miały w swoich por elach greckie obligacje. Nikomu więc nie opłacało się złamanie zasady solidarności, choć pojawiły się bardzo wyraźne pęknięcia. Odpowiedzią na to jest próba poprawy zarządzania wspólną walutą.

Źródło: Anna Słojewska, Podstawą Unii Europejskiej jest solidarność i odpowiedzialność, 26.03.2017 r., dostępny w internecie: rp.pl [dostęp 2.06.2020 r.].

“

Dla nauczyciela

Autorka: Małgorzata Krzeszowska Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Zasady pomocniczości i solidarności

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony XIV. Integracja europejska.

Uczeń:

4) rozważa kwestię charakteru prawnego Unii Europejskiej, korzystając z przepisów traktatu z Lizbony i wskazując na zasady pomocniczości (subsydiarności) i solidarności.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

definiuje podstawowe zasady działania UE;

analizuje zasadę pomocniczości;

analizuje zasadę solidarności;

ocenia działanie zasad pomocniczości i solidarności w praktyce unijnej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

mapa myśli;

debata;

metoda plakatu.

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

kartki A3 lub A4, pisaki, kredki.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Podanie tematu i celów lekcji.

2. Uczniowie metodą mapy myśli wypisują na tablicy najważniejsze wydarzenia związane z historią UE.

Szczególną uwagę zwracają na dokumenty unijne.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie dzielą się na kilkuosobowe grupy. Analizują multimedium, przy czym połowa grup zwraca uwagę na zasadę pomocniczości, a połowa – na zasadę solidarności.

2. Następnie w grupach uczniowie opracowują zasady w formie plakatów. Plakaty przedstawiają i omawiają te zasady na forum klasy.

3. Uczniowie wykonują ćwiczenia 4 i 8 oraz zapoznają się z treścią lekcji.

4. Na podstawie schematów, treści lekcji i ćwiczeń uczniowie przygotowują się do debaty na temat przestrzegania zasad pomocniczości i solidarności przez organy unijne i państwa członkowskie.

5. Następuje debata na temat przestrzegania zasad pomocniczości i solidarności przez organy unijne i państwa członkowskie. W jej trakcie uczniowie oceniają stan przestrzegania tych zasad. Na koniec wybrana osoba podsumowuje debatę.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia do schematów interaktywnych.

Materiały pomocnicze:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., prawo.sejm.gov.pl.

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana), oide.sejm.gov.pl.

Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), oide.sejm.gov.pl.

Robert P. Maloney, Dziesięć podstawowych zasad w społecznym nauczaniu Kościoła, tłum. ks. Henryk Przeździecki MS, lasalette.info.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Ze schematami uczniowie mogą zapoznać się wcześniej i przygotować przykłady działania zasad w praktyce, np. w najbliższej okolicy.