Prace konserwatorskie architektoniczne na terenie m. st. Warszawy

P. Biegański

Prace konserwatorskie

architektoniczne na terenie m. st.

Warszawy

Ochrona Zabytków 6/2-3 (21-22), 161-163

1953

N r 16, 1 8, 20, 22 , 24, 26 o ra z w R y n k u p o d N r 2 1 , 2 1 A , 23, 25.

W te r m in ie w z b u d z a j ą c y m p o d z iw i u z n a n ie ze sp ó ł a r ty s tó w p la s ty k ó w p r z y g o to w a ł s z c z e g ó ­ ło w e p r o je k ty z d o b ie n ia e le w a c ji sta ro m ie jsk ich . P ro jek t p o lic h r o m ii 1 :1 0 0 z a tw ie r d z o n y zo stał w d n . 21 lu te g o 19 5 3 r. p r z e z N a c z e ln e g o A r c h i ­ te k ta m . st. W a r s z a w y , 2 m a ja p r z e d s ta w io n y i z a tw ie r d z o n y n a P r e z y d iu m R z ą d u , a j u ż w c z e r w c u artyści m a la r z e pr ze n o sili k a r to n y 1 :1 n a e le w a c je r y n k o w e .

W o c z a c h p o p ro stu w y r o sły d o m y p o stron ie Z a k r z e w s k ie g o n a R y n k u .

D z ię k i z g o d n y m w y siłk o m i e n tu z ja z m o w i w y ­ k o n a w c ó w i p r o je k to d a w c ó w , p r z y p o p a r c iu R z ą d u i P a r tii, p r ze s zło 100 k a m ie n ic z e k S ta r e g o M ia s ta o d ż y ło z ru in i z g lis z c z . P ię k n ą n a r o d o w ą form ę, o c z y s z c z o n ą z n a le c ia ło śc i k a p ita lis ty c z n y c h , w y ­ p e łn ia n o w a , so c ja lis ty c z n a treść s łu ż ą c a ku d o b r u cz ło w ie k a p r a c y .

Sl. Krasińsk i

I I . P R A C E K O N S E R W A T O R S K I E A R C H I ­ T E K T O N I C Z N E N A T E R E N I E M . S T . W A R ­ S Z A W Y

P ra ce k o n serw ato rskie p r o w a d z o n e p o d n a d z o ­ rem U r z ę d u K o n se r w a to r sk ie g o n a m . st. W a r ­ s z a w ę o b e jm o w a ły d w a z a s a d n ic z e d z ia ły p r a c y : 1. d o t y c z y ły u s ta la n ia w y t y c z n y c h k o n se rw acji ze sp o łó w u r b a n is ty c z n y c h . 2. d o t y c z y ły w e r y fi­ k a cji p r o je k tó w w zak re sie k on se rw ato rsk im i n a d ­ z o r u k o n se rw ato rsk ie go z a b y t k o w y c h o b ie k tó w a r ­ c h ite k tu r y . N ie z a le ż n ie o d p o w y ż s z e g o U r z ą d K o n s e r w a ­ torski s p r a w o w a ł n a d z ó r i s p o r z ą d z a ł o r z e cz e n ia d la o b ie k tó w z a b y t k o w y c h r u c h o m y c h . i . K o n s e r w a c j a z e s p o ł ó w u r b a n i s t y c z ­ n y c h . N a teren ie m . st. W a r s z a w y p la n y s z c z e g ó ło w e są w y k o n y w a n e fr a g m e n ta r y c z n ie . W z w ią z k u z tym w z a le ż n o śc i od b ie ż ą c e j p o tr z e b y U r z ą d K o n se r w a to r sk i n a o k r e ślo n y te rm in p r z y g o to w u je sw o je o p in ie . W w ię kszo ści w y p a d k ó w z a c h o d z i p o tr z e b a w y p o w ie d z i (ro zu m ia n ej ja k o o p in ii) p r z y p o m o c y ry su n k u , ty m b a r d z ie j ż e z a b y tk o w e z a ­ g a d n ie n ia u r b a n is ty c z n e w y m a g a ją k o r e k ty w z a ­ kresie p la n u i cz ę s to u z u p e łn ie n ia i k o n ce p cji p la s ty c z n e j w zak re sie a r c h ite k tu r y . T o też w ię ­ kszość u r b a n is ty c z n y c h w y p o w ie d z i z o sta ła p r z e d ­ sta w io n a p r ze z U K w fo rm ie k o n k r e tn y c h p r o ­ je k tó w u r b a n is ty c z n y c h . S ta le np. w okresie o d i c z e r w c a 51 ro k u d o 1 c z e r w c a 52 roku z w a ż n ie j­ sz y c h p r a c k o n serw ato rskich w zak resie z a b y ­ tko w ej u r b a n isty k i U r z ą d K o n se r w a to r sk i w y ­ k o n a ł : A ) S t a r e i N o w e M i a s t o w n a jb liż s z y c h p la n a c h o d b u d o w y W a r s z a w y w c h o d z i j a k o zespół z a b y t k o w y m a ją c y b y ć z r e a liz o w a n y w fo rm ie tz w . « T r a k tu S ta re j W a r s z a w y » i o b e jm u je pas z a b u d o w y sta ro m ie jsk ie j o d P la c u Z a m k o w e g o d o u l. K o n w ik to r sk ię j (d łu g o śc i ok. 1000 m .) i od ul. B r z c z o w e j d o ul. P iw n e j (szerokości ok. 1 5 0 — 200 m ). W pasie ty m w sz y stk ie e le m e n ty z e sp o łu

R y c . 198 i 199. O d b u d o w a R y n k u . S ta n w m a rcu 1953.

z a b y t k o w e g o i u r b a n is ty c z n e g o z o s ta ły p r z e s ą ­ d z o n e z g o d n ie z te za m i k o n serw ato rskiem i.

R y n e k N o w e g o M ia s ta (p a tr z p o n iż e j p k t. B>, d la k tó r e g o U r z ą d s p o r z ą d z ił k o n serw ato rski p r o ­ j e k t u r b a n is ty c z n y , k tó r y p r z e w id u je u z u p e łn ie n ie ze sp o łu n o w y m i b u d y n k a m i p r z y z a c h o w a n iu tr ó jk ą tn e g o p la n u p la c u n a tu r a ln e g o je g o s p a d k u i d o ty c h c z a s o w e j k o n d y g n a c jo w e j z a b u d o w y . B) P ro je k t u r b a n is ty c z n e g o r o z w ią z a n ia z a b u ­ d o w y R y n k u N o w e g o M ia sta . P o z b u r z e n iu W a r s z a w y d z ie ln ic e S ta r o m ie js k ie n ie ty lk o z o sta ły sp a lo n e , a le i z b u r z o n e w 7 5 % . T a k i stan r z e c z y stał się p o w o d e m p o d ję c ia p r a c b a d a w c z y c h n a c a ły m teren ie N o w e g o i S ta r e g o M ia s ta . R e z u lta t e m ty ch b a d a ń b y ło u ja w n ie n ie w ie lu a u te n ty c z n y c h fr a g m e n tó w m u r ó w g o t y c ­ k ic h , re n e sa n so w y ch i b a r o k o w y c h . J e d n o c z e ś n ie s tw ie r d z o n y z o sta ł czę sto s ię g a ją c y w e p o k ę g o ­ ty c k ą u k ła d sieci u lic zn e j u ja w n ia ją c d a w n e lin ie z a b u d o w y o ra z p r z e ja z d y i p r ze jścia ulic. D o s y ć p o w a ż n e tru d n o ści d la u stale n ia p ie r w o tn e j fo rm y p la c u i z a b u d o w y je g o sta n o w ił d o c h w ili o b e cn e j R y n e k N o w e g o M ia s ta . B rak p e łn e j h isto ry cz n e j d o k u m e n ta c ji d la ś c ia n y p o łu d n io w e j i p ó łn o c n e j s p o w o d o w a ł p o tr z e b ę z a p r o je k to w a n ia u z u p e łn j a _

■

’

i

R y c . 200 i 2 0 1 , P la n i p e r s p e k ty w a R y n k u N o w e g o M ia s ta . P ro jek t u r b a n is ty c z n y w y k o n a n y n a p o d s ta w ie z a ło ż e ń kon serw ato rskich .

ją c e j z a b u d o w y . N R O W z o r g a n iz o w a ła m ię d z y c z te r o m a p r a c o w n ia m i z a m k n ię ty k o n k u rs, k tó r y zo sta ł u z u p e łn io n y o p in ią U K ró w n ie ż w fo rm ie p r o je k tu u r b a n is ty c z n e g o (g ra fic z n e o p r a c o w a n ie w y k o n a ły P r a c o w n ie K o n s e r w a c ji Z a b y t k ó w ) . P ro je k t U K w y s u n ą ł n a p ie r w s zy p la n k o n ie c zn o ś ć z a c h o w a n ia h isto r y c z n e g o k sz ta łtu p la c u (tr ó j­ k ą t n ie r e g u la r n y ) , je d n o lite j z a b u d o w y w 3 k o n ­ d y g n a c je , o ra z w p r o w a d z e n ie d o z e sp o łu R y n k u N o w o m ie js k ie g o tw ó r c z o p r ze k sz ta łco n e j a r c h ite k ­ tu r y s p o ty k a n e j n a N o w y m M ie ś cie . E le m e n te m w z b o g a c a ją c y m ścian ę z a c h o d n ią w p r z e c iw s ta w ie n iu d o ś c ia n y w sc h o d n ie j ( z k o ­ ścio łem i k la sz to r e m S a k r a m e n te k ) m o g ła b y b y ć stu d n ia (e w . fo n ta n n a ) w b o g a t y m a ż u r o w y m o k r a to w a n iu . N a R y n k u n ie p r z e w id u je się z a ­ d r z e w ie n ia i z a z ie le n ie n ia .

C ) S z k ic o w y p r o je k t u r b a n is ty c z n y p o d s k a r p ia n a o d c in k u S ta r e g o M ia s ta , d o k tó r e g o U K p r z e p r o w a d z ił w stę p n e stu d ia , w y k a z u je m o ż li­ w o ść u p o r z ą d k o w a n ia z a b u d o w y i stw o rze n ia k o m p o z y c ji przestrzen n ej tw o rzącej p ie r w s zy p la n d la S ta r e g o M ia s t a o d stro n y W isły . D ) R o z w ią z a n ie u r b a n is ty c z n e p l a c u K r a ­ s i ń s k i c h . W ro k u 195 2 w g w y t y c z n y c h o p r a c o ­ w a n y c h w U r z ę d z ie K o n se r w a to r sk im sp o r z ą d z o n y z o stał p r o je k t u k s z ta łto w a n ia p r z e s tr ze n n e g o p la c u , u w z g lę d n ia ją c y fa k t istn ien ia P a ła c u R z e c z y p o s p o ­ litej i b u d y n k u M e t r y k K o r o n n y c h . O p ie r a ją c się n a ry su n k u T y l m a n a i n a p ó ź n ie js z y c h s tu d ia c h M e r lin ie g o i K u b ic k ie g o u stalo n e z o sta ło , ż e p r ze d p a ła c e m i p r ze d b u d y n k ie m M e t r y k m u s zą b y ć w y k s z ta łc o n e d w a sa m o d zie ln e d z ie d z iń c o w e w n ę ­ trza, d w a z e sp o ły a r c h ite k to n ic z n e . R ó ż n a sk ala o b u z a ło ż e ń i r ó ż n y c h a r a k te r a r c h ite k tu r y o b u o b ie k tó w n a r z u c ił z k olei d w a r ó ż n e a r c h ite k to ­ n ic z n e u k ła d y , lu ź n o sto ją ce, o p a r te z je d n e j stro n y o b ie g u lic y N o w o w in ia r sk ie j i z d r u g ie j o te ­ r e n y z ie lo n e o g r o d u p a ła c u R z e c z y p o s p o lite j. W k o n se k w e n cji u z y sk a n o p r ze d p a ła c e m o b sz e r n y , w ielk o m ie jsk i p la c w o ln y od ru ch u k o ło w e g o p o d ­ b u d o w u ją c y m o n u m e n ta ln ą b r y łę je d n e g o z n a j­ P la n i p e r s p e k ty w a p r o jek tu r o z w ią z a n ia p la c u K r a siń sk ich w y k o n a n e g o na p o d ­

R y c . 204 i 205. P la n i p e r s p e k ty w a p r o je k tu r o z w ią z a n ia p l. D z ie r ży ń sk ie g o , w y k o n a n e g o n a p o d * sta w ie z a ło ż e ń kon serw ato rskich .

c e n n ie js z y c h p o m n ik ó w a r c h ite k tu r y w a r s z a w ­ skiej . E ) R o z w ią z a n ie u r b a n is ty c z n e p l a c u D z i e r ­ ż y ń s k i e g o (d a w n ie j B a n k o w e g o ) . P ro je k t o p r a c o ­ w a n y p r z e z a rch . a r ch . P io tr a B ie g a ń sk ie go i M ie c z y s ła w a K u z m ę w r a m a c h k on k u rsu n a śr ó d m ie ście (konkurs S A R P 190) o p a r ty b y ł n a d a n y c h o p r a c o w a n y c h p r ze z U . K . P u n k te m w y j ­ śc ia d la o sta te c zn e j k o n c e p cji b y ł o r y g in a ln y z a c h o w a n y p r o je k t a rch . C o r a z z ie g o (tw ó r c y z e ­ sp o łu g m a c h ó w r z ą d o w y c h n a p la c u B a n k o w y m ) z roku 18 2 5 . W w a r u n k a c h n o w e g o u k ła d u k o m u ­ n ik a c y jn e g o W ie lk ie j W a r s z a w y p la c D z ie r ż y ń ­ sk ie go sta ł się je d n y m z k o le jn y c h w n ę tr z m iejskich , p r ze z k tó r e p r z e b ie g a je d n a z a r te r y j N S .

Z k o n c e p c ji u r b a n is ty c z n e j co r a z z ia ń sk ie j p r z y ­ j ę t a z o sta ła w n o w y m o p r a c o w a n iu z a s a d a g e n e ­ ra ln a a m ia n o w ic ie : z e sp ó ł b u d y n k ó w sk a r b o w y c h r o z w in ię ty zo stał w o p a r c iu o p la c p r o s to k ą tn y

i

sk ali z a m k n ię c ie p la c u o d p ó łn o c y n a lin ii p r o ­ j e k to w a n e j p r ze z C o r a z z ie g o z a b u d o w y . U k ł a d ta k i p o z w a la n a sw o b o d n e p r z e p r o w a d z e n ie w p e ł­ nej szerokości n o w e j arte r ji łą c z ą c e j Ż o lib o r z ze Ś r ó d m ie śc ie m i stw a r z a d u ż ą p r ze s tr ze ń p la c u iz o lo w a n e g o od r u ch u k o ło w e g o . N a ta k z o r g a n i­ z o w a n e j prze str ze n i z n a k o m ic ie r ó w n ie ż p o le p s z a ją się w a r u n k i d la p o m n ik a D z ie r ż y ń s k ie g o . P ro je k t ten p r ze z S ą d K o n k u r s o w y o c e n io n y z o sta ł b. p o ­ z y ty w n ie , z a le c o n y d o d a ls z e g o o p r a c o w a n ia . 2. K o n s e r w a c j a b u d y n k ó w z a b y t k o w y c h . P r a ce w zakresie k o n s e r w a c ji o b ie k tó w z a b y t k o ­ w y c h o b e jm o w a ły d w a d z i a ły : A . K ie r o w n ic tw o p r a c k o n serw ato rskich n a o b ie k ta c h o d b u d o w y ­ w a n y c h z fu n d u sz ó w p a ń s tw o w y c h , o ra z B . n a d z ó r n a d p r z e b ie g ie m p r a c k o n se rw a to rsk ich w y k o n y ­ w a n y c h p r ze z r ó ż n y c h u ż y tk o w n ik ó w o b ie k tó w z a b y t k o w y c h . D la w sz y stk ic h o b ie k tó w w szy stk ie fa z y d o k u m e n ta c ji (p r ze jścio w e , p r o j. p o d s ta w o w e , rys. r o b o c ze itp.) b y ły o p in io w a n e i k o n s u lto w a n e p r ze z K o le g iu m O p in io d a w c z e . R o z p a t r z o n o w okresie o sta tn ic h 12 m ie się cy 9 0 5 sp ra w , o d b y to w teren ie 3 2 7 k o m isy j w z w ią z k u z e s p r a w a m i b u d o w la n o -k o n se r w a to r s k im i o r a z z e sp r a w a m i o r z e c z n ic tw a .

D la o b ie k tó w p o d le g a ją c y c h o d b u d o w ie i k o n ­ se rw a cji n a le ż y w y m ie n ić n a s tę p u ją c e ilo ści: Z e s ta w ie n ie ilości o b ie k tó w z a b y t k o w y c h o b ję t y c h n a d z o r e m U . K . n a m . st. W a r s z a w ę . O d b u d o w a fin a n so w an a I b w . 19 5 3 I I k w . 1953 I I I kw . 1953 I V k w . 19 5 3 r a z e m 19 53

z b u d ż e tu : _{szt. m 3 tys.} szt. m 3 tys. szt. m 3 tys. szt. m 3 tys. szt. m 3 tys. U r z ą d K o n se r w a to r sk i 5 88 7 ” 5 7 4 5 » ï i 5 8 12 7 D y r e k c j a B u d o w y O s ie d li R o b o tn ic z y c h 109 3 4 4 181 550 183 646 196 „ - . 6 6 4 280 826 In n e _{4 9 13 9 1 63 1 -56 7} 68 1.600 60 _{1 5 4 1} 82 1.6 58 R a z e m 163 1824 2 51 2 .2 3 4 258 2 .363 263 2 .3 2 1 CO Г" O _{2 .6 1 2} P . Biegański

163