Potrzeby i zasady sporządzania kartoteki profilów glebowych na kartach perforowanych

JANUSZ OSTROWSKI

POTRZEBY I ZASADY SPORZĄDZANIA KARTOTEKI PROFILÓW GLEBOWYCH NA KARTACH PERFOROWANYCH

Instytut Uprawy, Naw ożenia i G leboznawstwa, P uław y

P race kartograficzno-gleboznaw cze w skalach szczegółowych dostar­ czają dużej ilości m ateriałów analitycznych i opisowych, które w ym a­ gają ustalenia właściwej form y dokumentacji, ułatw iającej przeprow a­ dzenie odpowiednich syntez. Problem ten omawiany jest częściowo w ko­ m unikacie pt. „Potrzeby zastosowania maszyn m atem atycznych do anali­ zy i syntezy dokum entacji kartograficzno-gleboznaw czej” [1].

P rzy opracowywaniu m apy glebowo-rolniczej w skalach szczegółowych zostanie zbadanych w terenie około 1 000 000 odkryw ek glebowych, z któ­ rych około 240 000 zanalizują stacje chemiczno-rolnicze (oznaczenie składu mechanicznego, próchnicy, pH, C aC 03 i przysw ajalnego P 20 5, K20 i MgO). Około 12 000 profilów będzie zbadanych w możliwie szerokim zakresie jako odkryw ki wzorcowe określonych gleb [2].

Te ogromne ilości danych pow inny być zanotowane w takiej formie, która pozwoliłaby na właściwe, pełne i w ielostronne w ykorzystanie ich do opracowania ogólnych syntez gleboznawczych oraz szczegółowych zagad­ nień problem owych przy zastosowaniu możliwie najnowocześniejszych osiągnięć techniki obliczeniowej.

W związku z tym należy założyć kartotekę profilów glebowych, w której będą zapisane w sposób jednoznaczny, syntetyczny i schem a­ tyczny odpowiednie dane o właściwościach gleb.

Zasady dokum entacji odkryw ek i sposób pobierania próbek gleb okre­ ślone są w instrukcji. W celu sporządzenia tego rodzaju kartoteki pro­ ponuje się w ybranie z każdego zbadanego profilu do 5 próbek stan d ar­ towych.

478 J. O S T R O W S K I

Według dotychczasowego system u opisy profilów gleb oraz w yniki analiz zapisywane były na specjalnych form ularzach. Sposób ten, choć pozwala na usystem atyzow anie m ateriału, utru d n ia jednak dalsze posłu­ giwanie się nim w związku z ogromną ilością danych zanotowanych opi­ sowo. W ybranie spośród tak zanotowanych danych gleb posiadających ja ­ kąś określoną cechę (np. piasek słabo gliniasty w poziomie А г) zajm uje dużo czasu. Jeszcze bardziej pracochłonne jest wyliczanie wskaźników dla poszczególnych grup gleb lub wszystkich odkryw ek glebowych w e­ dług kilku określonych cech (np. gleb o miąższości poziomu A przekra­ czającej 30 cm, zaw artości frakcji spław ialnej w tym poziomie 10—20%, pH 5,0—6,0 itd.). Oprócz pracochłonności tych obliczeń należy zwrócić uwagę na możliwość pow stania pomyłek. Najważniejsze jednak jest to, że nakład czasu na zanotowanie dokum entacji opisowej gleb jest taki sam lub naw et m niejszy niż czas, który należy poświęcić na jej odczy­ tanie, tj. na w ykorzystanie uzyskanych wyników badań.

Przytoczone powyżej przykłady w skazują na konieczność zm echani­ zowania tych prac, do czego jest niezbędne zapisywanie danych opiso­ wych o właściwościach gleb w sposób, k tó ry by umożliwił liczenie za po­ mocą maszyn m atem atycznych. Dane o właściwościach profilów glebo­ wych pow inny być tak zanotowane, by ogólna i szczegółowa inform acja była czytelna i stanow iła jednoczesny dokum ent danego profilu gleby. Za najbardziej przydatne do tego celu uznano dokonywanie zapisu na 80-kolumnowych kartach perforow anych system u międzynarodowego. Nazwy poszczególnych ru bry k określają rodzaj inform acji zaw artej w danej rubryce, inform acja zaś w yrażona jest cyfram i arabskim i. Jeśli są to dane ilościowe, to zanotowane cyfry stanowią bezpośredni liczbo­ w y wynik, natom iast dane jakościowe odczytuje s ię ‘według kodu. In­ form acje z odpowiednich rub ryk i w określonych położeniach są notowane przez dziurkow anie (perforowanie) kart. Odczytanie danych w ydziur- kowanych na kartach nie wymaga specjalnych przyrządów. N atom iast korzystanie ze zbioru k a rt odbywa się za pomocą urządzeń (sortery, ko­ latory, tabulatory, m aszyny cyfrowe), które szybko i bezbłędnie sortują (w ybierają według określonych cech) k a rty oraz w ykonują obliczenia statystyczne i m atem atyczne.

Założenia omawianej k arto tek i polegałyby na w prowadzeniu obo­ w iązku w ypełniania dwu rodzajów k art dokum entacyjnych oraz zabez­ pieczenia odpowiednich w arunków do ich przechowywania.

Nawiązując do instrukcji [2], która w prowadza ujednolicony system notow ania dokum entacji gleboznawczo-kartograficznej, zbieranej w te ­ renie i otrzym yw anej z analiz laboratoryjnych gleb, opracowano odpo­ wiednie wzory zapisów na 80-kolumnowych kartach perforow anych. Są to dwie k a rty (tab. 1 i 2):

den cja k ry w ki c a tio n o f ro fi le 2 Powiat - D is tric t 3 Numer odkrywki _{P ro file Кr .}

4 Numer karty - Card Nr. 5 Użytek - Culture Określen ia p o lo w e S oi l c h a ra c te ri s ti c s

6 Klasa bonit. _{P ro d u ctiv it class} 7 Kompleks - Complex 8 Typ gleby - Soil type 9 Rodzaj gleby - So il kind 1 0a _{Skład mechaniczny gleby}

Mechanical s o il composition

1 0b

11 Głęb. zmiany sk ł. mech._{Deep changes in s o il composition} 12 Warstwa p o d śc ie l.- Underlayer 13 Miąższość - Depth A1 14 pH g ł. warstwy

pH of deep layer 15 Oglejanie - Gleying 16 G łęb.oglej. - Gleying depth 17 Wytrącenia ż e la z iste _{Ferrous extrusion} 18 Stop.kultury - Culture degree 19 Położenie - S ite

20 Stos.wodne - Water conditions 21 Ilo ść próbek Number of samples 2 2 I Głębo koś ć p o b ra n ia p ró b k i D ep th 23 II 24 I I I 2b IV 2 6 V

27 Skład mech. - Mechanical composition 28 Woda h ygr.- Hygroscopic т/ater

R o d za je w yk on an yc h ana liz - O b je ct of a n a ly si s

29 S tr. żarowa - Ig n itio n losses 30 Próchnica - Humus 31 СаСОз — СеСОз 32 pH w H2O - pH in H2O 33 pH w KCl - pH in KCl 34 Przysw. - A vail. P2O5 35 Przysw. K2O - Avail. K2O 36 Przysw. Mg - A vail. Mg 37 Kwas hydr. - Hydr. a cid ity 38 Kwas wym. - Exch. acid 39 Glin ruch. - Mob. Al 40 Ca" Mg" К' N a - Ca" Mg" K' Na' 41 S k a t. wym. - S exch. c at. 42 V ncs. zasad. - V basic, sa tu r. 43 Anal. całk. - T otal anal. 44 . . Mikroelem. - Trace elem. 45

46 47

48 Inne dane - Other data

480 J. O S T R O W S K I

1) k arta ogólna, zaw ierająca inform acje o danym profilu glebowym, 2) k arta szczegółowa, zaw ierająca w yniki analiz podstawowych danej próbki standartow ej.

K arta ogólna podzielona jest na następujące strefy:

— strefa 1 — ew idencja odkrywki. Zakodowane tu będą jednostki adm inistracyjne oraz num ery określonych odkryw ek glebowych;

— strefa 2 — określenia polowe. Będą one zawierać opisy odkrywek, sporządzone według in strukcji [2];

— strefa 3 — głębokość pobrania próbki. W poszczególnych ru b ry ­ kach podane będą dolne granice głębokości, z której pobrano daną prób­ kę standartow ą (np. jeśli próbkę standartow ą n r II pobrano z głębokości 45—55 cm, to w rubryce n r 23 w ydziurkow ana będzie liczba 55). Cyfra w ydziurkow ana w rubryce 21 określać będzie ogólną ilość próbek pobra­ nych w danym profilu;

— strefa 4 — rodzaje w ykonanych analiz. W poszczególnych ru b ry ­ kach wpisano nazwy analiz, które będą w ykonyw ane dla profilów gle­ bowych według instrukcji [2]. W ydziurkowane cyfry oznaczać będą n u ­ m ery próbek standartow ych, w których wykonano daną analizę.

Pozostałe rubryk i można będzie w ykorzystać w celu w pisania nazw analiz w ykonanych dodatkowo lub innych danych o profilu glebowym.

K arta szczegółowa zaw iera w strefie 1 również ewidencję odkrywki, a następnie rubryki umożliwiające zanotowanie wyników poszczególnych analiz.

Odczytywanie danych zaw artych w tej karcie będzie bardzo proste. Na przykład jeżeli w rubryce 8 w ydziurkow ana będzie liczba 18, znaczy to, że dany poziom zaw iera 18% części spławialnych. Linie przeryw ane w ew nątrz poszczególnych ru bryk oddzielają miejsca dziesiętne.

K artotekę należy ułożyć województwami, a w każdym województwie podzielić na powiaty. W każdym powiecie k arty zostaną ułożone w ten sposób, że za kolejną k artą ogólną znajdować się będą k a rty szczegóło­ we, dotyczące danego profilu glebowego.

Możliwość w ykorzystania k a rt w celu dokonania różnych rodzajów obliczeń jest praktycznie nieograniczona i zależy tylko od rodzaju m a­ szyn, jakie ma dana stacja obliczeniowa.

Według przybliżonych obliczeń, zgodnie z podaną na w stępie ilością zbadanych odkrywek, kartoteka zawierać będzie około 300 000 k a rt p er­ forowanych. Koszt w ydrukow ania tych k a rt wyniesie około 16 000 zł. Czas potrzebny do w ypełnienia 75 k art wynosi ok. godziny, czyli ogólny nakład pracy przy obsłudze d rukarki wyniesie około 4000 godz.

W przypadku innych sposobów zbierania dokum entacji gleboznaw- czej [3] (poza pracam i w ynikającym i z instrukcji) zasada

sporządza-R o c z n ik i G le b o z n a w c z e t. X V T a b e l a 2

Wzór karty szczegółowej - Sample card for recording an alytic r e s u lts

Ewidencja odkrywki Location of p r o file м х> -о и а. Skład mechaniczny * Mechanical composi- i •d* 1 _m >Ä pH _{Przyswajalne:} mg w 100 g gleby A vailable: mg.rown. w 100 g gleby Acidity m.e. / 100 g s o i l Kationy wymienne mg.równ. w 100 g gleby Exch.cations о £ a a> со « ла и! с « Ui Л tion % CO Ul 9= <D O -+-> CLi <0 co<D i o1Л o oCM *0 ■ in K C l mg/100 g s o i l Kwasowość m,. e . / 100 g s o il •rH с а о * 4 i Q« ja M * 3 я •f» 'ТЭ -О Ui _{'О в} G łę b o k o ść p o b S am p li n g d ep t r—ł CMo _cg o o V CM O * Jx!_{CO o} O -<H Ul o« ад o •r-t O -C co o co Ul 43 ttf) co co (C CO o o Ul <—_co ł 1 o o 1 •rH _£ о -с гн Р о 'О a • О л •гН О <0 -•-> (О © со со Wo je w . Voivodei Pow ia t D is tr ic ' о о_н М м о» ч-» 9 2 Я сц о, ф Ui »H «1 О. 1 1 « со o i o <—ł o 1 I—1 o O o V o CD -H CO -|H ui c; Ü0 co »-* Ö JC5 o Ю £ Ю o o_co o 1 o £ 1 <-л о з: P2°5 k2o Mg h y d r. h y d r o l. • Л1 а о ^ « ■в 0) Gli n rue L û ob il e А

Ca" Ug" К Ma'

-•-> X со о •—1 СО со E t СО &t V nas . z V a lk a l. H C\J ~гл чО GO СГ» o_rH <_rH—1 CM_r—1 fO _<—1 ■^r_1—ł ил vO r-i Hr- 00rH er»гЧ СМО CM•—1 см< vj СоЧ1 C\Jvr ^T\ CM - осм r^-см 1 1 1 1 1 ₁ 1 ₁ 1 1 ₁ 1 1 1 1 1 1 ₁ KARTOT EKA P R O F IL Ó W G L E B NA K A R T A C H P E R F OR OW A NY CH 4 8 1

4 8 2 J. O S T R O W S K I

nia k art się nie zmieni, tylko szczegółowa ich treść powinna być odpo­ wiednio dostosowana.

Przy sporządzaniu wzorów k a rt perforow anych korzystano z ogól­ nych konsultacji specjalistów radzieckich z zakresu program ow ania i m a­ szyn m atem atycznych oraz Zakładu Techniki Statystycznej GUS.

LITERATURA

[1] T r u s z k o w s k a R.: Potrzeba zastosowania m aszyn m atem atycznych do ana­ lizy i syntezy dokumentacji kartograficzno-gleboznawczej. Roczn. Glebozn., do­ datek do t. XVI.

[2] S i u t a J.: Zakres prac analitycznych w ykonyw anych do map glebowych w skalach 1: 5000 i innej oraz w ykorzystanie tej dokumentacji do syntez proble­ mowych. Referat na Zjazd PTG w Kielcach 1965 r.

[3] W ł o c z e w s k i T., K o m o r n i c k i T., K o w a l k o w s k i A., U g g l a H.: Projekt norm atyw ów ópisu profilu glebowego. PTG, Warszawa 1963, s. 120.

Я. ОСТРОВСКИ ОСНОВЫ СОСТАВЛЕНИЯ КАРТОТЕКИ ПРОФИЛЕЙ НА ПЕРФОКАРТАХ И нститут А гротехники У добрения и П очвоведен ия, П улавы Р е з ю м е В сообщении представлены основы составления картотеки почвенных р аз­ резов и предложены образцы перфокарт — один для записи общих свойств почвы, второй для записи результатов лабораторных анализов. Введение перфокарт позволит унифицировать документацию составляемых описаний почвенных разрезов и сделает возможным применение современной счетной техники при решении различных проблемов почвоведении. J. OSTROW SKI

NEED OF A CATALOGUE OF SOIL PROFILES AND PROPOSED PATTERN OF PUNCH CARDS In stitu te of S o il S cien ce and P la n t C u ltiv a tio n , P u ła w y

S u m m a r y

Author discusses the principles to be observed in layout of a card index of soil profiles and presents specim en cards, one for recording general soil properties, the other for laboratory analysis results.

Adoption of the punched-card system would standardize soil description and allow to use modern com putation technique in solution of various pedologie problems.