Z ak ład G leb o zn a w stw a W SR K rak ów . K iero w n ik — doc. dr T. K om orn ick i
B adania przeprow adzono z gruzełkam i glebow ym i poziom u ak u m u la cyjnego gleb różnych typów , użytk o w an y ch jako gleby orne, pastw iskow o- -łąkow e i leśne. G leby te w y tw o rzy ły się z utw orów pyłow ych pochodze n ia w odnego i eolicznego, m argli kredow ych, glin i skał fliszu karp ack ie go. N ależą one do pyłów ilastych, glin lekkich, średnich i ciężkich.
Trw ałość agregatów glebow ych jest różna w poszczególnych ty p ach glebow ych. Zależy ona nie ty lko od w ielkości i kształtu, ale także od ich s tr u k tu ry i tek stu ry , rod zaju szkieletu oraz jakości i ilości su bstancji ce m en tu ją c y c h ten szkielet. Cecha ta jest także ściśle zw iązana z rodzajem i g atun kiem gleby. A gregaty w ytw orzone w procesie sk lejan ia przez głów n e koloidy glebow e są trw ałe i n ietrw ałe. Trw ałość agregatów glebow ych c h a ra k te ry z u je dw ojaka odporność: m echaniczna i odporność na rozm y w ające działanie wody. Tę d ru g ą określam y m ianem w odoodporności lub
w odotrw ałości.
W lite ra tu rz e fachow ej nie zn ajd u jem y szczegółow ych badań jakościo- w o-ilościow ych, dotyczących agregatów glebow ych poszczególnych typów gleb. S tąd też podjęto w stępn e b ad an ia w y b ran y ch fra k c ji agregatów gle bow ych dla ogólnej c h a ra k te ry sty k i wodoodporności, w y bo ru w łaściw ych m etod i obiektów badań. Dotychczas zbadano około 40 próbek glebow ych. W ykonano następ u jące oznaczenia:
—■ w odoodporność oznaczono przez przesiew anie n a sitach w wodzie stojącej ru ch em pionow ym ,
— skład m in e raln y za pom ocą term o an alizy w agow ej J. Tokarskiego, — skład m echaniczny areom etrycznie m etodą Bouyoucosa w m odyfi k a c ji M. Prószyńskiego.
W ażniejsze w y n ik i b adań są n astępujące.
T ablica podaje w y niki w odoodporności agregatów frak cji o średnicy 5— 3 i 3— 2 mm. N ajw ięcej trw ały c h agregatów pozostaw ało n a sicie o śred nicy 2 mm. G leby w ytw orzone z u tw orów pyłow ych w ykazały n a
j-T rw ałość a gregatów poziom u a k u m u lacyjn ego gleb 779
Wodoodporność agregatów glebowych
Gleba Nr pr o i'i lu 'O'0)o O s -O o o-o F ra k c ja m m Trwałe agregaty przesiew ane na s ita c h
w wodzie % Suma w szystkich trw ałych egreg. % 2 mm 1 mm 0 ,5 mm Czarnoziem zdegrado 1 0-36 5 - 3 9 ,2 5.6 16,0 30,8 wany 3 - 2 9 ,2 10,0 20,8 40,0 2 0-40 5 - 3 18,0 30,0 30,0 78,0 3 - 2 12,0 30,0 3 4,0 76,0 Czarne ziem ia łąk. 3 0-35 5 - 3 90,0 4 ,0 2,4 56,4 3 - 2 84,4 8,4 2 ,0 94,8 4 0-32 5 - 3 8 9.2 4 ,0 2,3 96,0 3 - 2 8 2,0 6,8 4 ,6 92,4
Rędzina kredowa upr. 5 0-25 5 - 3 49,2 12,0 14,0 78.2
3 - 2 42,8 12,0 9 ,2 64,0 6 0-30 5 - 3 44,0 25,6 12,8 82,3 3 - 2 4 4,0 26,0 10,0 80,0 Rędzina górska na 7 0-8 5 - 3 92,7 3,6 2,1 98,4 w ep.łąk. 3 - 2 89,4 6,3 2,5 98,2 Brunatna uprawna 8 0-25 5 - 3 52,0 22,0 8 ,0 32,0 3 - 2 53,2 20,0 8 ,0 81,2 9 0-25 5 - 3 17,0 17,0 25,6 59.6 3 - 2 10,8 17,2 24,8 52,8 B ie lic e uprawna 10 0-40 5 - 3 18,0 15,6 22,8 56,4 3 - 2 8,4 12,4 24,0 44,8
biada zbielicow ane 11 0-35 5 - 3 14,0 27,0 23,6 64,6
uprawne 3 - 2 10,0 16,8 20,0 46,8 12 0-33 5 - 3 30,6 18,0 19,2 67,8 3 - 2 •19,6 22,8 25,2 67,6 B ie lic e leśna 13 0-17 5 - 3 80,7 6,6 3.0 90,3 3 - 2 /4 ,0 12,0 4,8 90,8 Brunatne kwaśne łąk . 14 0-21 5 - 3 8 0 ,0 13,7 5 ,0 98,7 3 - 2 8 5,2 6 ,0 3,8 95,0 upr. 15 0-14 5 - 3 50,8 10,0 8 ,8 69,6 3 - 2 5 2,0 17,6 8 , 4 78,0 16 0-10 5 - 3 8 4,0 5,6 6 ,0 95,6 3 - 2 8 7,2 8 ,0 3 ,2 98,4 łąk . 17 0-8 5 - 3 72,8 14,0 6 , С 92,8 3 - 2 60,9 16,0 2,1 79,0 18 0-8 5 - 3 8 4 , 8 2,1 0 ,2 87,1 3 - 2 56,0 2,4 4 , 4 62,8 S k ry to b ielico w a łą k . 19 0-18 5 - 3 93,6 1.5 2,3 97,4 3 - 2 93,0 4 ,2 1,2 98,4 20 0-20 5 - 3 55,0 12,0 10,0 77,0 3 - 2 55,0 14,0 10,0 79,0 21 0-11 5 - 3 87,5 5 ,0 3 ,0 95,5 3 - 2 93,4 3,5 1.7 98,6
jątk ie m próbki 1. G leby teren ów górzystych — p rofile 7, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 i 21 ogólnie rzecz biorąc m iały przew agę agregatów trw ały c h w e frak cji o średnicy 3— 2 m m nad frak cją 3— 5 m m. Sum a w szystkich trw ały c h agregatów obu frak cji jest w iększa w glebach górskich, z w y jątk ie m czarnych ziem i rędzin (profil 6). N ajm niejszy stopień trw ałości w^ykazały: próbka 1 czarnoziem u zdegradow anego i gleby pyłow e u p raw n e oraz gleba bielicow a u p raw n a i b ru n a tn a . Sum a w szystkich w odoodpor n ych agregatów zbadanych fra k c ji w glebach terenów rów ninnych — p ro file 1— 6 i 8— 13 — w aha się w g ranicach 30,8— 96,0%, a w glebach górskich 62,8— 98,7. W odoodporność agregatów czarnych ziem łąkow ych podobna je st do gleb górskich tego samego sposobu użytkow ania. A nalogicznie za chow uje się próbka 2 czarnoziem u zdegradow anego użytków trw ałych , bielica leśna oraz rędziny i u p raw n a gleba b ru n a tn a n r 8 w ytw orzona z utw oró w gliniastych. Stopień i trw ałość agregatów czarnoziem u u p ra w nego n r 1 zbliżony jest do gleby bielicow ej up raw n ej i gleby b ru n atn e j w ytw orzonych z u tw orów pyłownych. W odotrw ałość agregatów w glebach górskich jest bardziej w y ró w n an a niż w glebach terenów rów ninnych, niezależnie od skały m acierzystej i sposobu użytkow ania. W ty ch o stat nich sposób użytk ow an ia w y b itn ie w p ły w a na ilość w odoodpornych ag re gatów w zbadanych frak cjach poza rędzinam i kredow ym i.
Skład m echaniczny jest zróżnicow any w e w szystkich ty p ach glebo w ych, jak rów nież w obrębie sam ego ty p u. Różnice te zaznaczają się szczególnie w e frak cjach części spław ialnych. N ajm niejsze w ahan ia iloś ciowe w y kazała fra k c ja pyłu grubego niezależnie od skały m acierzystej.
Skład m ineralny , tj. zaw artość m in erałów ilasty ch (m ontm orylonitu i kaolinitu), próchnicy, w ęglanów i piasku (reszty term icznie nieczynnej) jest zróżnicow any ilościowo. To zróżnicow anie może być spow odow ane różnorodnym przebiegiem procesów biochem icznych w poziom ie próch nicznym , sposobem użytkow ania, odczynem itp. Z aw artość w ęglanów , poza rędzinam i, nie przekracza 1%. Zaw artość m o n tm o ry lo n itu przew aża w 9 próbkach n ad kaolinitem . S kładnik pierw szy w aha się w granicach 1.0— 28,0%, a d rugi 1,9— 31,8%; su b stan cja organiczna w granicach 1.1— 46,4%. M inerały ilaste i sub stan cja organiczna poza czynnikiem bio logicznym odgryw ają głów ną rolę w n ad aw an iu w odoodporności agrega tom glebow ym . W sum arycznej zaw artości ty ch składników zdecydow aną przew agę w y kazu ją nad glebam i u p raw n y m i gleby pod użytk am i trw a łym i.
Na podstaw ie w stęp nych b adań o rien tacy jn y ch m ożna w ysnuć n a stę pujące ogólne w nioski robocze.
T rw ałość a gregatów poziom u ak u m u lacyjn ego gleb 781
O w odoodporności agregatów glebow ych d ecydują następ ujące czyn niki, m ające w pływ ’ na ich trw ałość:
1. Ilość i jakość m inerałów ilastych i su b stancji organicznej. W w ięk szości przypadków gleby, k tó re zaw ierają w iększe ilości ty ch składników (w rów nej m ierze w pły w ający ch na cem entację), ogólnie zaw ierają w ięcej trw ały ch agregatów . Jakość składników m a tu także znaczny w pływ na u trw ala n ie agregatów . Obecność w ęglanu w ap nia w pływ a w yraźnie na zw iększenie ilościowej zaw artości w odoodpornych agregatów .
2. T ek stu ra i m orfologia szkieletu agregatów ; zaznaczają one w y raźny swój w p ływ n a trw ałość agregatów , zwłaszcza gleb górskich. A gregaty ty ch gleb w yk azu ją te k stu rę zbitą, ostro kraw ęd zisty szkielet i w w odzie nie pęcznieją.
3. S tosunek szkieletu agregatów do su b stan cji cem entujących odgryw a także rolę w niek tó ry ch glebach (rędziny, gleba b ru n a tn a u p raw n a w y tw o rzona z glin), zwłaszcza jeśli szkielet jest różnoziarnisty.
4. Sposób uży tk ow an ia gleby. W szystkie gleby pod u żytk am i trw ały m i zaw ierają znacznie w iększą ilość trw ały c h agregatów w porów naniu do gleb upraw n ych , chociaż te ostatn ie w y k azują czasem w iększe ilości le piszcza.
D alsze szczegółowe b ad an ia nad ty m zagadnieniem są prow adzone system atycznie i będą tem atem oddzielnej publikacji.
