Barbara Lenard
Mostra del Restauro Architettonico in
Toscana : omówienie wystawy
Ochrona Zabytków 23/2 (89), 141-143
1970
m ych, stw o rzy ć im w a ru n k i do w ła ś c iw e j pracy. P o n iew a ż szk oln ictw o k o n serw a torsk ie nie nadąża za rosn ącym i potrzeb am i, d y sk u ta n t zgłosił w n io sek aby w y stąp ić o k o rek tę p lanu 5 -le tn ie g o w za k resie k sz ta łc e n ia k on serw atorów , zap ew n ić szyb szy, niż ob ecn ie, w zro st kadr. N iem n iej p iln a jest potrzeba g en era ln eg o p rze d y sk u to w a n ia , c e le m w y c ią g n ię c ia w ła ś c iw y c h w n io sk ó w , sp raw a program u s tu d iów k o n serw a to rsk ich i czasu ich trw a n ia (gdy A k a d em ie S ztuk P ięk n y ch k sz ta ł cą k o n serw a to ró w przez trzy la ta , po trzecim roku stu d ió w ogóln ych , na U n iw e r sy te c ie im. M ikołaja K o p ern ik a w T oruniu kurs k o n serw a to rsk i w ra z z d yp lom em trw a la t sześć).
M gr H enryk K on d ziela (K on serw ator Z a b y tk ó w m. P ozn an ia) ap elu je o p od jęcie prac nad sp recy zo w a n iem k r y te r ió w ocen y p rzed m iotów w y w o żo n y ch za granicę. W idzi p otrzeb ę zm ian y p rzep isó w w sp r a w ie w y w o zu d zieł a rtystów żyjących ; m ógłb y się 'tym zająć Z w ią zek P o lsk ich A r ty stó w P la sty k ó w .
D oradca Józef C iesielsk i z N IK p o d k reślił, że w p isa n ie do rejestru jest k on ieczn ym akteim p ra w n y m — nie ty lk o p o d sta w ą do p od jęcia k o n serw a cji, a le i za p e w n ie n iem zab ytk ow i ochrony p raw n ej. U zn aje p otrzeb ę u d zielen ia p om ocy w o je w ó d z kim konserw atorom , w n iek tó ry ch za gad n ien iach , p rzez m u zealn ictw o. W yniki k o n tr o li uzasad n iają w n io sek , by zaostrzyć k ry teria w y d a w a n ia zezw o leń na w y w ó z d zieł sztu k i za gran icę. Z m ian y w y m a g a ją tak że op łaty za w y d a w a n ie zezw oleń . D y rek tor P ta śn ik w p o d su m ow an iu u zn ał, że d ysk u sja p o tw ierd ziła słu szn ość p o d jęcia te m a ty k i rejestru zab ytk ów i spraw w y w o zu d zieł sztu k i za gran icę na o b ec nej naradzie. R ejestr i ew id e n c ja są p o d sta w ą zab ezp ieczen ia zabytków . Zarząd M uzeów i O chrony Z a b y tk ó w u zn aje k on ieczn ość d ok ład n ego sp recyzow an ia p o jęcia „dobra k u ltu r y ” i zaostrzen ia k ry terió w ocen y d z ie ł w y w o żo n y ch za granicę. Z naczną pop raw ę da w tej k w e stii w łą c z e n ie p ra co w n ik ó w m u zealn ych do akcji, m .in. do k on troli a n ty k w a ria tó w . S p ra w a k o lek cji p r y w a tn y ch nadal pozostaje nie rozw iązana; n iem n iej jednak w sp ó łp ra ca m u zeów z k o lek cjo n era m i m oże dać p o z y ty w n e rezu ltaty. N a leży ro zw a ży ć p rob lem p ow ołan ia sto w a rzy szen ia k o le k c jo n erów , które m ogłob y w p ły n ą ć na lep szą op iek ę nad k o lek cja m i, na p odnoszenie k w a lifik a c ji sam ych k o lek cjo n eró w . Is tn ie je potrzeba roboczej w y m ia n y p o g lą d ów z p rzed sta w iciela m i G łów n ego Zarządu Ceł. S p o tk a n ia podobne do obecnego są n a jsłu szn iejszą form ą zesp o ło w eg o rozp atryw an ia zagadnień; inne p rob lem y p o w in n y się stać p rzed m iotem sp otk ań n astęp n ych . W szy stk ie w ażn e sp raw y n atury praw n ej, zagad n ien ia ew id e n c ji za b y tk ó w ru ch om ych , o k tórych b yła m ow a w tra k cie d ysk u sji, nie p o w in n y za sła n ia ć n iem n iej w ażn ej sfery n aszego d zia ła nia — sam ej k o n serw a cji.
Lech K r z y ż a n o w s k i
M O S T R A D E L R E S T A U R O A R C H I T E T T O N I C O I N T O S C A N A
(OMÓWIENIE W YSTAW Y)
W dniach 8— 13 w rześn ia 1968 r. od b yło się w P isto i k olok w iu m zorgan izow an e pod egidą U n esco, p o św ięco n e k szta łcen iu a rch itek tó w i tech n ik ó w w zak resie k o n serw a cji zab ytk ów i m iejsc za b y tk o w y ch >. Z tej też okazji to sk a ń sk ie N a d - in ten d en tu ry Z ab ytk ów (S op rin ten d en za ai M onum enti) p rzy g o to w a ły w y sta w ę k o n serw a to rsk ą , z którą zapoznać się m ogli u czestn icy n astęp n ego m ięd zy n a ro d o w e g o sp otk an ia — kon gresu „,11 restau ro d elle op ere d’a rte” (15—21.I X .1968) 2.
1 M a t e r i a ł o m z t e g o k o l o k w i u m i p o ś w i ę c o n y z o s t a ł w c a ł o ś c i tom I I I (isffl) „ M o n u m e n t u m ” , k t ó r e g o o m ó w i e n i e z a m i e s z c z o n e j e s t n a s . '151 t e g o ż n u m e r u . 2 M o ż l i w o ś ć w z i ę c i a u d z i a ł u w t y m k o n g r e s i e w c z a s i e s t y p e n d i a l n e g o p o b y t u w e W ł o s z e c h ( w r a z z m g r in ż . a r c h . A n n ą C h r z a n o w i c z z P K Z - G d a ń s k i d r . L e c h e m K r z y ż a n o w s k i m z O D Z ) z a w d z i ę c z a m p a n u d r I. C . A n g l e , S e k r e t a r z o w i W y k o n a w c z e m u C e n t r o I n t e r n a z i o n a l e d i S t u d i p e r l a C o n s e r v a z i o n e e d il R e s t a u r o d e i B e n i C u l t u r a l i .
141
W ystaw a nosząca n azw ę „M ostra del restau ro a rch itetto n ico in T oscana, 8 settem b re — 24 d icem bre 1968”, szeroko r ek la m o w a n a tran sp aren tam i ro zw ieszo n y m i w w ie lu p u n k tach m iasta, urządzona została w śred n iow ieczn ym P alazzo del C om une. Ż ałow ać n ależy, że organizatorzy w y b r a li ten obiekt na p o m ieszczen ie ek sp ozycji, b o w iem w P alazzo del C om une tr w a ły w ła śn ie roboty zab ezp ieczające i k o n ser w a to r sk ie zakrojone na szeroką sk alę, łą czn ie z p alow an iem fu n d a m en tó w i k o n so lid a c ją m urów . T rudność dostępu w o b ec z a m szto w a n ia fasad y, huk m łotów p n e u m a ty czn y ch , kurz i p y ł nie sp rzy ja ły sp ok ojn ej p ercep cji w y sta w io n y c h plansz. M im o tych n iesp rzy ja ją cy ch w a ru n k ó w oraz p ew n ej n iefra so b liw o ści p o d a n ia 3 zask ak u jącej p rzyb ysza z P o lsk i, p rzy zw y cza jo n eg o do bardzo staran n ej opraw y p la sty czn ej ek sp ozycji, w y sta w a sta n o w iła dobry r etro sp ek ty w n y przegląd d z ia ła ln o śc i i osiągn ięć w d zied zin ie k o n serw a cji arch itek tu ry T oskanii.
N a w y sta w ie p rezen to w a ły sw ój dorobek cztery — ob ejm u ją ce sw ym zasięgiem teren T osk an ii — N a d in ten d en tu ry Z ab ytk ów : 1. F lo ren cja -P isto ia , 2. A rezzo, 3. P iza -L u cca -L iv o rn o i M assa-C arrara, 4. S ien a -G ro sseto . W tej też k o lejn o ści za j m o w a ły m ie jsc e w salach ek sp o zy cy jn y ch . P rob lem y k o n serw a to rsk ie szczególn ie b ogato zilu stro w a n e na w y sta w ie i, jak m ożna w n osić, dom in u jące w p rak tyce k o n serw a to rsk iej, to: 1. w zm a cn ia n ie zagrożon ych elem en tó w ’k o n stru k cy jn y ch (m urów, ikopuł, sk lep ień dtp.) 2. o d sła n ia n ie („lib erazion e”) i k on serw acja elem en tó w p ie r w o tn y ch zakrytych p ó źn iejszy m i p rzeb u d o w a m i; 3. adaptacja o b iek tów za b y tk o w y c h n.a c ele m u zea ln e i aran żacja w n ętrz dla n ow ych form u żytk ow an ia. W p ierw szej gru p ie zagad n ień dużo m iejsca p ośw ięca s ię g en era ln em u rem o n to w i P alazzo del C om une. P ałac zb u d o w a n y w X III—X IV w ., o św ietn ej fa sa d zie z dw om a rzędam i b i- i tr ifo ry jn y ch ok ien , zajm u jący ek sp o n o w a n e m iejsce w u k ład zie przestrzen n ym P iazza del D uom o, jest sied zib ą M useo C ivico. W ra m ach prac zab ezp ieczających przep row ad za się w zm o cn ien ie fu n d a m en tó w za p o m ocą p alow an ia (system „pali ra d ice”) oraz k o n so lid a cję m u rów rów n ież lic e n c jo n ow an ym sy stem em „cordolature o rizzo n ta li” (w ieńce, zbrojenia, zastrzyk i ce m e n tow e). W dalszym etap ie p ro jek to w a n e jest p rzep row ad zen ie prac k o n serw a to r sk ich zm ierzających do p ełn ej rew a lo ry za cji obiektu. N a u w a g ę zasłu gu ją też p la n sze obrazujące k o n serw a cję k a m ien n y ch m u rów w G rosseto, w k tórych zn isz czeniu u leg ły znaczne p a rtie lica. N ow a licó w k a w y k o n a n a jest w sposób w y r a ź n ie od różn iający ją od orygin ału , d zięk i zastosow an iu od m ien n ej fa k tu ry i zn a cz n ie drob n iejszej sk a li p od ziałów .
D ruga grupa zagadnień rep rezen to w a n a jest p rzede w sz y stk im przez liczn e p rzy k ła d y bardzo efek to w n y ch prac p o leg a ją cy ch na od słan ian iu za m u row an ych , p rze w a ż n ie w X IX w iek u , k ru żgan k ów k lasztorn ych i loggi. M ożna tu w y m ie n ić liczn e ob iek ty, w w ię k sz o śc i w y p a d k ó w u ż y tk o w a n e już na inne, niż p ierw o tn ie cele, jak np.: w P istoi — k o ścio ły S. G iovan n i F o rciv ita s, S. P ier M aggiore; w S o v ic ille k oło S ie n y — kościół P ie v e di S. G iovan n i a P onte allo Spino; w e F lo ren cji — k o śció ł S. M aria M addalena de P azzi, sła w n e S p ed a le d egli In n o cen ti i O rsan- m ich ele w tym m ieście. U b y tk i orygin ału uzu p ełn ia się n a jczęściej w sposób sch em a ty czn y , zach ow u jąc an alogiczn ą form ę. „L ib erazion e” nie w y czerp u je na ogół zakresu prac k o n serw a to rsk ich , lecz p ow iązan e jest z in n ym i zab iegam i z m ie rzającym i do za b ezp ieczen ia i k o n serw a cji całego obiektu, a często ró w n ież do jego ad ap tacji dla n ow ych potrzeb. Z n ak om itym p rzyk ład em łączącym te d w ie gru p y zagadnień jest w y m ie n io n e O rsan m ich ele w e F loren cji, k tórego górne k o n d ygn acje, po u w o ln ien iu zam u row an ych otw orów , zaad ap tow an e zo sta ły na m u zeum fresk ó w .
T en w ła śn ie tem at ■— adaptacja b u d yn k ów zab ytk ow ych na m uzea — zo sta ł dość m ocn o w y e k sp o n o w a n y na w y s ta w ie i u d ok u m en tow an y św ie tn y m i p rzy k ła dam i, jak m .in.: P alazzo T aglisch i w A n gh iari k. A rezzo, k ościół S. M iniato al T ed esco w P izie i V illa G u in igi w L u k ce. Ten ostatn i ob iek t b ył ca łk o w icie zd e w a sto w a n y przez p rzeb u d o w ę i u ży tk o w a n ie na szp ital i p rzytu łek dla ubogich starców . W w y n ik u p rzeb u d ow y zm ien ion e zostały poziom y k on d ygn acji, zam u ro w a n e w ie lk ie trifo ry jn e okna, p rzeb ite n ow e otw ory itd. P rzep row ad zon e na w ie lk ą
3 U w a g a t a o d n o s i s i ę g ł ó w n i e d o o s t a t n i c h s a l w y s t a w o w y c h i d o t y c z y n i e t y l k o z a g a d n i e ń e s t e t y c z n y c h , a l e r ó w n i e ż m e r y t o r y c z t i y c h — p r z e d e w s z y s t k i m b r a k u d o s t a t e c z n y c h o b j a ś n i e ń n a p l a n s z a c h , n i e k o n s e k w e n t n y c h z e s t a w ó w f o t o g r a f i c z n y c h u n i e m o ż l i w i a j ą c y c h p o r ó w n a n i e t e g o s a m e g o e l e m e n t u p r z e d i p o k o n s e r w a c j i i t p .
sk a lę roboty k o n serw a to rsk ie p rzy w ró ciły tem u k o m p lek so w i X IV -w ieczn y ch bu d yn k ów p ierw o tn y w y g lą d i układ. W d o k u m en ta cji prac zn alazły się na w y s ta w ie in teresu ją ce w a ria n ty rozw iązań p rzeszk len ia dużych p ow ierzch n i trifo ry j- n ych okien. P ok a za n y został p ierw o tn y projek t z za sto so w a n iem u trzym u jących ta f le szk ła m e ta lo w y c h ram , które jed n a k k o lid o w a ły z k am ien n ym podziałem ok ien . Z a sto so w a n y o sta teczn ie sy stem p olega na osad zen iu szk lan ych ta fli b ez p ośred n io w m urze („na s ty k ”) z tym , że środ k ow a ta fla p rzesu w a się po p ro w a d nicach u m ieszczon ych w g lifie o k ie n n y m 4. D zięki tem u od stro n y d ziedzińca za ch ow an o w ra żen ie o tw a rty ch p rześw itó w w g o ty ck iej fasad zie, u zysk u jąc jed n o cześn ie za m k n ięte w n ętrze m u zea ln e. Z drugiej stron y dało to m ożliw ość w c ią g n ię cia zielen i dziedzińca i p o zo sta ły ch e le m e n tó w zespołu zab y tk o w eg o do ek sp ozycji, jako czyn n ik a rek rea cy jn eg o i w zb o g a ca ją ceg o jej w a lo r y p lastyczn e. N aczeln ą zasadą w ro zw ią zy w a n iu tego typu p rob lem ów k o n serw a to rsk ich jest u zysk an ie o p tym aln ych w a ru n k ó w n ow oczesn ej ek sp o zy cji m u zealn ej, przy jed n oczesn ym m a k sy m a ln y m w y d o b y ciu w a lo r ó w a rty sty czn y ch i za b y tk o w y ch budynku. N a u w a g ę zasłu gu ją rów n ież ro zw ią za n ia p la sty czn e n ow ych elem en tó w w p ro w a d zo n ych na m iejsce zn iszczon ych (np. k la tk i sch od ow e). C zasam i są one d y sk u sy jn e, ale zaw sze budzą za in tereso w a n ie. Poza w y m ie n io n y m i p rzyk ład am i pokazano też k ilk a ciek a w y ch rozw iązań w n ę tr z z z a ch o w a n y m i relik ta m i daw nej a rch itek tu ry, rzeźb czy m a lo w id eł, jak ró w n ież k o n serw a cji ca ły ch zesp ołów za b y tk o w y c h i ich ad a p ta cji dla potrzeb tu r y s ty k i (m. in . La V erna k/A rezzo — klasztor u fu n d o w a n y przez św . F ran ciszk a z A ssyżu ).
O m ów ione tu trzy grupy zagad n ień n ie w y czerp u ją n atu raln ie w szy stk ich p ro b le m ów p rzed staw ion ych na w y sta w ie , sta n o w ią c jed n ak jej w yraźn ą d om inantę re p rezen tu ją w n ajszerszym za k resie o sią g n ięcia w d zied zin ie k o n serw a cji zab ytk ów w e W łoszech. - B a rbara L e n a r d 4 P o d o b n e r o z w i ą z a n i e s p o t y k a s i ę w i n n y m — n i e r e p r e z e n t o w a n y m n a w y s t a w i e , g d y ż p o ł o ż o n y m w i n n e j p r o w i n c j i — ś w i e t n y m p r z y k ł a d z i e a d a p t a c j i n a m u z e u m ś r e d n i o w i e c z n e g o z e s p o ł u z a b y t k o w e g o C a s t e l v e c c h i o w W e r o n i e . I I Z G R O M A D Z E N I E G E N E R A L N E M I Ę D Z Y N A R O D O W E J R A D Y Z A B Y T K Ó W I M I E J S C Z A B Y T K O W Y C H ( I C O M O S )
W dniach od 6 do 12 lip ca 1969 r. odbyło się w O xford zie II Z grom adzenie G e n e raln e Icom os. O rganizacja Z grom adzenia sp o czy w a ła w rękach K o m itetu N arod o w e g o W ielk iej B rytan ii. P o lsk i K o m itet N a ro d o w y b y ł rep rezen tow an y przez sw eg o przew od n iczącego, a zarazem p rzew o d n iczą ceg o K o m itetu K o n su lta ty w n e go, — prof, dra S ta n isła w a L orentza, p rzez prof, dra A lfred a M a jew sk ieg o d e le gow a n eg o przez M in isterstw o O św iaty i S zk o ln ictw a W yższego i przez dra habil. O lgierda C zernera d eleg o w a n eg o przez M in isterstw o K u ltu ry i Sztu k i. N a jlic z n ie j sza b yła d elegacja W. B ry ta n ii (19 osób), n astęp n ie W łoch (12), F ran cji (10), N RF (9), U S A (7). Poza tym b rały u d ział d eleg a cje A u strii, B elg ii, C hile, C zecho sło w a cji, D an ii, F in la n d ii, G hany, H iszp an ii, H olan d ii, Iranu, Izraela, Japonii, J u g o sła w ii, L u k sem b u rga, M alty, M ek syk u , S zw ecji, S zw a jca rii, T u rcji, W ęgier, Z w iązk u R ad zieck iego. R ep rezen tow an e b y ły rów n ież n astęp u jące organizacje: U nesco, C entrum R zym sk ie, M ięd zyn arod ow e T o w a rzy stw o N a u k o w y ch E k sp ertów T u rystyk i, Icom , M ięd zyn arod ow a F ed era cja A rch itek tó w K rajobrazu, M ięd zy n arodow a U nia A rch itek tó w — U IA , E uropa N ostra (organizacja sp o łeczn ie o p ie ku jąca się zabytkam i).
U czestn icy zgrom adzenia b y li w O xford zie za k w a tero w a n i częścio w o w W orcester C ollege (zespole b u d y n k ó w z p ierw szej p ołow y X V I w ., z początku X V III w . i w sp ó łczesn y ch ), częścio w o w w ik to ria ń sk im R andolph H otel. O brady o d b y w a ły
