System prawa
• System prawa – pojęcie.
• Systematyzacja pozioma i systematyzacja pionowa
• Systematyzacja pozioma, czyli podział systemu na gałęzie prawa. Gałęzie prawa to
podsystemy prawa.
• Prawo publiczne – prawo prywatne.
Kryteria systematyzacji poziomej
Przedmiot regulacji –
czyli rodzaj regulowanych stosunków społecznych np. prawo konstytucyjne reguluje ustrój polityczny; prawo karneodpowiedzialność za popełnione przestępstwa.
Metoda regulacji –
sposób uregulowania danej sfery stosunków społecznych (metoda cywilistyczna, administracyjna, karna {karnistyczna}).Podmioty do których dane normy są adresowane
– kryterium to ma charakter historyczny. Wyróżniano w prawie rzymskim ius civile (zespół norm regulujących stosunki między obywatelami) i ius gentium
(zespół norm regulujących stosunki między obywatelami rzymskimi a cudzoziemcami).
Wedle kryterium podmiotowego w prawie polskim wyodrębniono preferencyjny system ubezpieczenia społecznego rolników KRUS).
Typy kolizji między normami
• Kolizje o charakterze logicznym (analitycznym) -
wynikają z samego sformułowania norm prawnych, dla ich stwierdzenia wystarczy analiza języka tekstów prawnych). W ich ramach wyróżniamy:
sprzeczność i przeciwieństwo.
• Sprzeczność
- 1. jeden przepis czegoś zakazuje, drugi na to samo zezwala; 2. jeden przepis coś nakazuje, drugi przepiszakazuje; 3. jeden przepis coś nakazuje, a drugi stwierdza, że to samo nie jest nakazane.
• W przypadku dwóch norm sprzecznych logicznie tylko jednej z nich można przestrzegać. Warunkiem zaistnienia kolizji o
charakterze logicznym jest całkowita lub częściowa wspólność zakresów zastosowania.
Kolizje o charakterze logicznym (analitycznym)
• Przeciwieństwo – normy nakazują różne
zachowania tym samym podmiotom w tych samych okolicznościach. Normy przeciwne
nakazywać będą zachowania, których zarazem
spełnić nie można, ale można zachować się w
sposób trzeci.
Kolizje o charakterze prakseologicznym (praktycznym)
• W przypadku tych kolizji oceniamy skutki określonych regulacji prawnych.
• I
Realizacja jednej normy doprowadzi do powstania sytuacji, która wyklucza przyczynowo realizację drugiej normy. Przykład:N1 nakazuje rodzicom dbać o fizyczny i duchowy rozwój dziecka;
N2 pozbawia rodziców wpływu na proces wychowania dziecka, przyznając mu suwerenne prawo wyboru światopoglądu.
• II Realizacja obu norm prowadzi do sprzecznych celów, czyli zamierzone skutki obu regulacji wzajemnie się unicestwiają.
Przykład: N1 nakazuje uznać trzeźwość za istotną wartość w procesie edukacyjnym; N2 zezwala na umieszczanie reklam piwa w pobliżu placówek oświatowo – wychowawczych.
Kolizje o charakterze prakseologicznym (praktycznym)
• Niezgodność prakseologiczna – może być dwustronna i jednostronna.
• Niezgodność prakseologiczna dwustronna – jedna norma nakazuje osiągnąć stan rzeczy S, druga zlikwidować stan rzeczy S.
• Niezgodność prakseologiczna jednostronna – możliwe uniknięcie niezgodności pod
warunkiem wykonania czynności nakazanych
przez dwie normy we właściwej kolejności.
Kolizje o charakterze aksjologicznym
• Prawodawca wbrew postulatowi racjonalności nie jest konsekwentny w swoich
preferencjach. W Normie 1 preferuje wartość
X przed Y, w Normie 2 wartość Y przed X.
Likwidacja kolizji między normami
• 1. Uchylenie przez prawodawcę jednej z norm pozostających w kolizji.
• 2. Wykładnia (interpretacja).
• Reguły kolizyjne
Reguły kolizyjne
• Hierarchii norm – Lex superior derogat legi inferiori
• Zakresów regulacji – lex specialis derogat legi generali
• Chronologiczna – lex posterior derogat legi
priori
Systematyzacja pionowa
• Relacja między normą hierarchicznie wyższą a normą hierarchicznie niższą.
• Normy usystematyzowane są ze względu na zależności wertykalne oparte na więziach kompetencyjnych, ściśle powiązanych z odpowiednią hierarchią organów
prawodawczych.
System allopojetyczny i system autopojetyczny
• System allopojetyczny –
to system, który nie jest zdolny do samoregulacji zachodzących w nim procesów i który musi byćsterowany z zewnątrz. Prawo służące jako narzędzie sterowania zmianami społecznymi może być traktowane jako posiadające cechy systemu allopojetycznego.
• System autopojetyczny -
to system, który sam tworzy elementy z których się składa. Musi spełniać określone warunki:samoodnoszenia – operacje systemu mogą się odnosić lub być powiązane tylko z operacjami tego systemu; samoorganizacji – sam konstruuje swoje struktury, bez ingerencji z zewnątrz;
samosterowania – sam przekształca swoje struktury;
samoreprodukcji – sam wytwarza elementy z których się składa.
Luki w systemie prawa
• Luka konstrukcyjna (rzeczywista) –
czyli brak zupełności istniejącej regulacji prawnej. W jej ramachwyróżniamy: 1. swoistą lukę w prawie, czyli brak normy, która powinna zostać ustanowiona zgodnie z inną normą
obowiązującą. Rozpoczęty proces legislacyjny nie został
zakończony. Brak aktu normatywnego, który powinien zostać ustanowiony zgodnie z normą upoważniającą do jego wydania, np. RM nie korzysta z delegacji ustawowej. 2. Luka techniczna – proces legislacyjny został ukończony, ale regulacja danej kwestii jest nadal niekompletna, np. wydano przepisy, które tworzą
jakąś instytucję bez określenia jej kompetencji lub trybu powoływania.
