Wady oświadczenia woli na gruncie prawa cywilnego

Wady oświadczenia woli na gruncie prawa cywilnego

Zakład Prawa Cywilnego

i Prawa Międzynarodowego Prywatnego mgr Wojciech Lamik

Przedmiot: Prawo cywilne – część ogólna Studia niestacjonarne wieczorowe

Wady oświadczenia woli

brak

świadomości lub swobody

pozorność błąd

podstęp groźba

bezprawna

Podział wad oświadczenia woli ze względu na skutki prawne

Wady powodujące bezwzględną nieważność – czynność prawna jest od samego początku nieważna, niezależnie od tego, czy druga strona mogła się dowiedzieć o przyczynie tej nieważności.

• Brak świadomości lub swobody

• Pozorność

Wady powodujące wzruszalność – czynność prawna jest ważna, jednak

wzruszalna – osoba, która chce się uchylić od skutków prawnych tej czynności prawnej, musi złożyć odpowiednie oświadczenie w formie pisemnej; złożenia oświadczenia powoduje bezwzględną nieważność tej czynności prawnej (ex tunc).

• Błąd

• Podstęp

• Groźba bezprawna

Brak świadomości lub swobody

Art. 82 KC – nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek

powodów znajdowała się w stanie

wyłączającym świadome albo swobodne

powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej,

niedorozwoju umysłowego albo innego,

chociażby nawet przemijającego, zaburzenia

czynności psychicznych.

Brak świadomości lub swobody

• Dotyczy stanu psychicznego, który pozwala odpowiedzialnie podjąć i wyrazić decyzję o wywołaniu skutków prawnych.

• Nie jest wymagane orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu danej osoby (choćby częściowym), aby móc powołać się na tę

wadę oświadczenia woli.

• Dotyczy także tylko przemijających zaburzeń psychicznych, jeżeli wystąpiły one w chwili dokonania czynności prawnych wyłączały one świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli.

• Może dotyczyć jednorazowego poważnego zaburzenia

psychicznego.

Brak świadomości lub swobody

• Wyłączenie świadomego powzięcia decyzji – np. działanie wskutek nadużycia alkoholu.

• Wyłączenie swobodnego powzięcia decyzji – osoba kieruje się w swoim postępowaniu nie na zasadzie racjonalnej oceny, lecz na konieczności zaspokojenia niemal nieprzezwyciężalnej potrzeby, np. działanie pod wpływem głodu narkotykowego.

• Przymus fizyczny – ruchy człowieka nie są w ogóle sterowane

przez jego układ nerwowy, lecz poddane ukierunkowanemu

naciskowi zewnętrznemu – np. przytrzymanie ręki drugiej

osoby i złożenie w ten sposób podpisu na dokumencie.

Pozorność

Art. 83 KC

§ 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność

oświadczenia ocenia się według właściwości

tej czynności.

Pozorność

Dwa rodzaje pozorności:

1. Strony potajemnie ustalają, że ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie

wywoła skutków prawnych (pozorność prosta);

2. Dokonanie czynności ukrytej

(dyssymulowanej), która ma wywołać

właściwe skutki prawne (pozorność

kwalifikowana).

Pozorność

• Pozornymi mogą być tylko umowy lub

oświadczenia woli składane innej osobie –

musi występować druga strona stosunku

prawnego

Pozorność

• Czynność ukryta musi odpowiadać nie tylko

przesłankom ważności przewidzianym dla

wszystkich czynności prawnych, ale również

takim, jakie prawo wskazuje dla tego rodzaju

czynności, do którego należy ukryta czynność

prawna.

Pozorność

• § 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma

wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności

osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje

zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

• Pozornością nie jest np. czynność nie na serio.

Błąd

Art. 84 § 1 KC – w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych

swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak

oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych

dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został

wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z

łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie

dotyczy czynności prawnej odpłatnej.

Błąd

• Błąd co do czynności prawnej – może dotyczyć np.

właściwości przedmiotu, treści zachowań

określonych w czynności prawnej, oceny, czy w ogóle jest to czynność prawna i jakiego rodzaju.

• Nie jest błędem co do treści czynności prawnej niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie

okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej.

• Błąd musi być istotny, a także dotyczyć czynności

prawnej.

Błąd

• Oświadczenie woli składane przez posłańca – art. 85 KC – posłańcem jest osoba niebędąca stroną czynności prawnej; odpowiednie

stosowanie przepisów o błędzie; posłaniec nie musi mieć pełnej zdolności do czynności

prawnej.

Podstęp

Art. 86 § 1 KC – jeżeli błąd wywoła druga

strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy,

gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy

nie dotyczył treści czynności prawnej.

Podstęp

• Podstęp – świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej do

złożenia oświadczenia woli o określone treści.

Podstępem jest także świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko wtedy, gdy

istniał obowiązek ich udzielenia.

Podstęp

• W przeciwieństwie do błędu (jako wady

oświadczenia woli), w przypadku podstępu

można się powołać także na błąd nieistotny

lub błąd nie dotyczący czynności prawnej.

Groźba bezprawna

Art. 87 KC – kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten może się uchylić od

skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli

z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż

jemu samemu lub innej osobie grozi poważnie

niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Groźba bezprawna

• Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej.

• Przymus psychiczny osoby składającej

oświadczenie woli.

Groźba bezprawna

• Należy mieć na względzie wyłącznie groźbę

bezprawną – cechę tę ma nie tylko zapowiedź dokonania czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny (np. pobicie kogoś), ale także zapowiedź podjęcia działań wprawdzie dozwolonych, lecz nie w tym celu, aby skłonić kogoś do złożenia oświadczenia woli o

określonej wartości.

Uchylenie się od skutków prawnych wadliwych oświadczeń woli

• UWAGA! Dotyczy to wyłącznie błędu, podstępu i groźby.

• Art. 88 KC

§ 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie

złożone tej osobie na piśmie.

§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu

– z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby –

z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Dziękuję za uwagę

Literatura

• Zbigniew Radwański, Prawo cywilne – część ogólna,

• Ulrich Ernst, Anna Rachwał, Fryderyk Zoll,

Prawo cywilne. Część ogólna.