Art. 82- 88 KC
Wady oświadczenia woli
Koncepcja wad oświadczenia woli
Zespół instytucji uregulowanych w dziale IV księgi I wskazujących w jakich
okolicznościach pewne stany psychiki lub wiedzy człowieka towarzyszące składaniu oświadczeń woli uwzględnia system
prawny, określając ich wpływ na ważność
czynności prawnej.
Wady oświadczenia woli w koncepcji teorii woli
Zgodnie z założeniami tej teorii, instytucja wad oświadczenia woli miała prowadzić do uchylenia wszelkich konsekwencji
prawnych, które nie odpowiadały treści rzeczywiście przeżywanego przez
działający podmiot „aktu woli” podjętego
zarazem w sposób świadomy i wolny.
Katalog wad oświadczenia woli
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
Pozorność,
Błąd,
Podstęp,
Groźba.
Brak świadomości lub swobody
Dotyczy stanu psychicznego, który pozwala odpowiedzialnie podjąć i wyrazić decyzję o wywołaniu skutków prawnych,
Art. 82 KC stanowi, że nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez przez osobę,
która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
Przepis dotyczy nawet przemijających zaburzeń psychicznych jeśli w chwili dokonywania
czynności prawnych wyłączały świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli,
Ciężar dowodu
Ciężar dowodu wskazanych okoliczności
spoczywa na osobie, która powołuje się z tego względu na nieważność czynności prawnej – art. 6 KC. – zwykle będzie to osoba składająca oświadczenie woli,
Często dowód ten jest trudny do
przeprowadzenia, w dogodniejszej sytuacji z tego punktu widzenia znajdują się osoby
ubezwłasnowolnione – ich brak zdolności do czynności prawnych tych osób powodujący nieważność czynności udokumentowany jest orzeczeniem sądowym.
Przymus fizyczny
Art. 82 KC odnosi się nie tylko do stanów patologicznych ale i fizjologicznych
człowieka, w których układ nerwowy nie osiągnął odpowiedniego poziomu
aktywności umożliwiającej mu odbierania i przetwarzanie informacji, ale także do
przypadków podlegania przemocy czyli tzw.
przymusowi fizycznemu – w przypadku,
którego ruchy człowieka nie są sterowane
przez jego układ nerwowy, lecz poddane
zewnętrznemu naciskowi.
Zakres podmiotowy
Ochroną określoną w art. 82 KC objęte są wyłącznie osoby, co do których można
sądzić, że składają oświadczenie woli,
Przepis ten nie odnosi się do interesów
innych osób np. kontrahenta działającego w dobrej wierze,
Nie obejmuje także sytuacji zewnętrznej, w jakiej osoba składająca oświadczenie woli została postawiona – zwłaszcza presji
ekonomicznej oddziałującej na jego
decyzję.
Pozorność
Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru – Art. 83 § 1 KC,
Przepis ten dotyczy sytuacji, w której strony
umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osoby trzeciej oświadczenie woli nie wywoła
skutków prawnych,
Nie chodzi w tym przypadku o sprzeczność z wolą i jej przejawem, ponieważ ta potajemna umowa również dochodzi do skutku poprzez przejaw woli, tyle że wyłącznie między jej stronami, a nie już wobec osób trzecich
Pozorność
Pozorne mogą być tylko umowy lub oświadczenia woli składane jednostronnie innej osobie,
Obok umowy potajemnej, powodującej nieważność strony mogą dokonać innej tzw. ukrytej
(dyssymulowanej) czynności prawnej, która
zgodnie z zamiarem ma wywołać określone w niej skutki prawne. Nie jest ona nieważna tylko ze
względu, że pozostaje ukryta wobec osób trzecich.
Czynność prawna ukryta musi odpowiadać nie tylko przesłankom ważności przewidzianym dla wszystkich czynności prawnych, ale również takim jakie prawo wskazuje dla czynności tego rodzaju do którego
należy ukryta czynność prawna.
Skutki pozorności
Pozorność może być przedmiotem dowodu między stronami, ze świadków albo z
przesłuchania stron, chociaż umowa miała postać pisemną,
Mimo, że pozorne oświadczenie woli jest
bezwzględnie nieważne ma ono doniosłość
prawną względem osób trzecich, które
odpłatnie nabyły prawo lub zwolniły
się z obowiązku, działając w zaufaniu,
że oświadczenie woli nie zostało złożone
dla pozoru.
Pozorność, a czynności prawne nie na serio i zastrzeżenie potajmene
Należy odróżniać od siebie obie kategorie czynności,
Oświadczenie woli nie na serio ma nie wywołać skutków prawnych, co wynika z samego kontekstu sytuacyjnego,
Zastrzeżenie potajemne (reservatio mentalis) polega na wewnętrznym,
niezakomunikowanym nikomu zastrzeżeniu, że czynność prawna nie wywoła żadnych
skutków – jest ono pozbawione doniosłości
prawnej.
Błąd
Przez błąd rozumie się niezgodność między obiektywną rzeczywistością i jej odbiciem w świadomości człowieka,
Ma doniosłość prawną tylko wtedy gdy dotyczy czynności prawnej i jest istotny – art. 84 § 2 KC.
Strona działa pod wpływem błędu co do treści
czynności prawnej wtedy gdy ustalony ostatecznie w drodze wykładni sens czynności prawnej nie odpowiada wyobrażeniom żywionym przez nią w tym względzie.
Nie ma charakteru błędu co do treści czynności
niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie dotyczące okoliczności nieuregulowanych w czynności, chociażby miały wpływ na jej dokonanie.
Istotność błędu
Jest drugą konieczną cechą doniosłości prawnej błędu,
Kryterium subiektywno – obiektywne – odniesienie zarówno do szczególnych okoliczności, indywidualnie dotyczących składającego oświadczenie woli jak i do wzoru „osoby rozsądnej”
Chodzi o błąd uzasadniający
przypuszczenie, że gdyby składający nie
działał pod wpływem błędu, nie złożyłby
oświadczenia woli tej treści.
Przypadki szczególne
Odnoszą się do ochrony interesów
adresatów oświadczeń woli wtedy gdy:
Oświadczenie woli składane jest innej osobie,
Dotyczą odpłatnych czynności prawnych.
Na błąd dotyczący treści czynności prawnej można się powołać w tylko wtedy gdy jest istotny a ponadto adresat oświadczenia woli:
albo błąd wywołał, chociażby nie ze swej winy,
albo wiedział o błędzie,
albo mógł z łatwością błąd zauważyć (art. 84 par. 1 zd. 2 KC)
Oświadczenie woli zniekształcone przez posłańca i inne wypadki regulowane przepisami szczególnymi
Posłańcem jest osoba niebędąca stroną czynności prawnej,
Należy stosować przepisy o błędzie (art. 85 KC) – należy ocenić czy zniekształcenie ma charakter istotny i czy adresat
oświadczenia woli o nim wiedział lub mógł je z łatwością zauważyć
W odniesieniu do niektórych rodzajów
czynności przepisy szczególne modyfikują
ogólne zasady dotyczące błędu: art. 918,
945, 1045 KC.
Skutki błędu
NIE POWODUJE NIEWAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ
Stanowi podstawę uchylenia się od jej
skutków
Podstęp – błąd wywołany podstępnie
Art. 86 – odrębna wada oświadczenia woli,
Podstępne działanie polega na świadomym wprowadzeniu jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia tej osoby do złożenia
oświadczenia woli określonej treści.
Za podstęp uważa się także świadome
przemilczenie pewnych informacji, ale tylko
wtedy gdy istniał obowiązek ich ujawnienia.
Podstęp
Składający oświadczenie woli pod wpływem podstępu może się powołać na błąd nawet wtedy gdy nie był on istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej,
Konieczne jest wykazanie związku między podstępnym działaniem wywołującym
mylne wyobrażenie o rzeczywistości a
złożeniem oświadczenia woli określonej
treści
Skutki podstępu
Wada ta, podobnie jak błąd, uzasadnia uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli,
Zwykle podstępu dopuszcza się strona
czynności prawnej, ale ze względu na dużą szkodliwość społeczną tej wady dopuszcza w dwóch przypadkach możliwość powołania się na podstęp osoby trzeciej:
Gdy czynność prawna jest nieodpłatna,
Gdy druga strona (adresat oświadczenia woli) wiedziała o podstępie osoby trzeciej i nie
zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli.
Groźba
Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej,
Sytuacja przymusowa (tzw. przymus psychiczny)
Osoba zagrożona stoi przed alternatywą: albo
dokonać żądanej czynności prawnej, albo narazić się na realizację stanu rzeczy określonego w
groźbie – nie jest ona jednak pozbawiona
możliwości wyboru (gdyby tak było zachowanie to kwalifikowane byłoby z art. 82 KC i z mocy prawa w ogóle nie miałoby cech czynności prawnej
Cechy groźby
Generalnie system prawny nie chroni osób, które dokonują czynności prawnych pod wypływem
obawy, że spotka je jakieś zło,
Jedynie w sytuacji, gdy sytuacja ta powstała
wskutek celowego i bezprawnego działania innej osoby – art. 87 KC.
Bezprawność groźby:
Zapowiedź dokonania czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny,
Zapowiedź podjęcia działań wprawdzie
dozwolonych, lecz nie w tym celu aby skłonić kogoś do złożenia oświadczenia woli określonej treści.
Cechy groźby
Znaczenie prawne groźby uzależnione jest nie tylko od tego czy jest bezprawna, ale też czy jest poważna tzn. powodująca poważne
niebezpieczeństwo dla osobistych lub
majątkowych dóbr niekoniecznie składającego oświadczenie woli, ale też innej osoby.
Zgodnie z treścią art. 87 KC takie same konsekwencje ma groźba pochodząca od
strony, której złożone zostało oświadczenie woli jak i od jakiejkolwiek osoby trzeciej., chociażby strona nie wiedziała o groźbie osoby trzeciej.
Skutek: uchylenie się do skutków prawnych ośw.
Uchylenie się od skutków prawnych
Dotyczy: oświadczenia złożonego pod wpływem:
Błędu,
Podstępu,
Groźby
Jest to prawo podmiotowe kształtujące do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia.
Warunki uchylenia się
Poprzez kolejne oświadczenie woli,
Wymaga formy pisemnej (dla celów dowodowych – ad probationem),
Złożone drugiej stronie czynności prawnej, a jeżeli jej nie ma, osobie zainteresowanej w skutkach
czynności prawnej,
Bez udziału organu orzekającego,
Sąd rozstrzyga spory co do tego czy zaistniały przesłanki uchylenia się – wyrok deklaratoryjny
Termin – rok – od dnia wykrycia błędu lub podstępu albo ustania stanu obawy w przypadku groźby.
Skutki uchylenia się
Zagaśnięcie wszelkich związanych z oświadczeniem woli konsekwencji prawnych,
Od chwili jego złożenia (ex tunc),
