Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. VI, 2001
Daniel Tereszczu k
Dw i e w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e p o b o c z n i c ew ę d z i d e ł z Gr ó d k a n a d B u g i e m, p o w. H r u b i e s z ó w
W 1999 roku zostały udostępnione do opracow ania w Katedrze Archeologii UMCS żelazne elementy dwu wcze snośredniowiecznych wędzideł. Zabytki zostały przypadko wo odkryte w Gródku nad Bugiem, można więc podejrzewać, że pochodzą z w czesnośredniow iecznego zespołu osadni czego w tej m iejscowości, składającego się grodu i dużego podgrodzia(st. 1АІ IB).
Pierwsza pobocznica - wąs (ryc. 1: 1 ) w gómej i dolnej części jest uszkodzona, posiada płaskie w przekroju, wydłu żone ramiona. Prawdopodobnie zaopatrzona była w występ z prostokątnym otw orem w części środkow ej. Do ram ion w części dolnej przymocowany był żelazny pręt pogrubiony na końcach (zachow ał się tylko jed en koniec). Szerokość pobocznicy wynosi 115 m m , w ysokość 44 mm , a grubość ramion 3 trim; długość zachowanego pręta 61 mm, jego śred nica 5 mm. Zachow any otw ór w dolnej części ram ion je st w zarysie o walny i posiada średnicę ok. 14 mm.
Zabytek ten praw dopodobnie był bogato zdobiony ko lorowym metalem. Na powierzchni ramion zachowały się śla dy po intarsji cienką b la sz k ą natom iast pręt zdobiony był cienkim drutem. Zdobienie wykonano zapewne brązem lub złotem. Na ramionach prawdopodobnie znajdował się geo metryczny wzór, natom iast drut na pręcie został nałożony w równych odstępach tworząc drabinkę.
Drugi zabytek (ryc. 1:2) zachował się w dużo gorszym stanie, większa część jego powierzchni uległa korozji. Ele mentem wyróżniającym je st łukowate wygięcie ramion do dołu. Okaz ten został wykuty z jednego kawałka metalu, po nad ramionami posiada płaski występ zaopatrzony w cztery wyrostki (dwa dobrze widoczne) oraz mały fragmentarycz nie zachowany otwór. Jeszcze jeden otwór znajdował się na zbiegu ramion i służył zapewne do mocowania wędzidła. Sze rokość zabytku wynosi 103 mm, wysokość 74 mm, grubość ramion w przekroju 5 m m O tw ór na występie ma średnicę 6 mm, natomiast u zbiegu ramion ok. 1 0 mm
Podobnie ja k w pierwszym przypadku pobocznicę pod dano intarsji kolorowym metalem (brąz lub złoto). Ślady po tym zabiegu są widoczne na ramionach oraz występie. N ie stety tutaj ornam ent zachował się bardzo fragmentarycznie i nie można powiedzieć czy tworzył jakiś wzór. Wartypodkre- ślenia jest fakt, że oba zabytki są zdobione tylko po zewnętrz nej stronie, prawdopodobnie ze względów użytkowych.
Zabytki nie posiadająbliskich analogii na ziemiach za- chodniosłowiańskich. Nie m a również tego typu pobocznie
w materiałach wczesnopolskich (A. Nadolski 1954, s. 87-88). Okaz zbliżony form ą do pierw szego egzem plarza stanowi pobocznica odkryta na grodzisku z X-XI w. w Niedowie, pow. Zgorzelec (H. Śledzik-Kamińska 1989, tabl. XXXVII/b). Zna lezisko to zostało uznane za starowęgierskie (K. Wachowski
1997, s. 61 -62, ryc. 39/e) Od zabytku z Gródka odróżniają nieco inne ukształtowanie ramion oraz brak zdobienia.
Problem pochodzenia oraz datowania omawianych za bytków, skłania do szukania analogicznych egzem plarzy poza obszarem Polski. Prezentow ane tu części oporządze nia jeździeckiego w ystępują dosyć licznie na stanowiskach staroruskich. Zostały zaliczone do pobocznie odm iany 12 1 13, stanowiąc elem ent w ędzideł typu III w g A. N. Kirpič- nikova ( 1974, ryc. 4, 5). W iększość takich zabytków w y stąpiła na obiektach osadow ych datow anych straty g ra ficznie.
Pierwszy wąs z Gródka (іус. 1:1 ) ma analogię w zabytku z grodziska w Szučince, obw. Kijów, pochodzącego z w ar stwy XI-XII w. Identycznie ukształtowane są ram iona oraz pręt w ich dolnej części (tamże, tyc. 5/13, kat. 157). Poza tym zachował się występ powyżej ramion co może wskazywać, że zabytek z Gródka posiadał analogiczny. Drugi omawiany tu zabytek reprezentuje najbardziej pow szechną odm ianę pobocznie typu III (ta m ż e , ryc. 4/III). Brak w nim jedynie prętów w dolnej części ramion, które jednak mogły ulec znisz czeniu. Wąs ten najbliższe analogie posiada w zabytku z N o wogrodu (tamże, ryc. 5/12, kat. 150) z warstwy datowanej na 2 połowę XI wieku.
Oddzielne zagadnienie stanow iąpozostałości zdobie nia obu okazów z Gródka. Analogiczne można zauważyć na wędzidle z Nowogrodu (tam że, tabl. 5/2). Ornament jaki na nim wykonano przypomina drabinkę, co można odnaleźć na pręcie pierwszego z zabytków. Intarsja wykonana żółtym me talem wskazywałaby na to, że zabytki pochodzą z wyspecja lizowanego warsztatu z głębi ziem ruskich i zostały wykona ne na zamówienie dworu feudalnego jaki funkcjonował na grodzisku w Gródku.
Przeważająca część w ędzideł w tym pobocznie typu III na ziem iach ruskich je st datow ana na X I-X II w. tylko nie wielka ich część wychodzi poza te ramy chronologiczne (tam że, tabl. 6). Takie datowanie trzeba również przyjąć dla zabyt ków z Gródka co koresponduje z funkcjonow aniem w XI- XIII wieku dużego feudalnego grodu, określanego w źró dłach mskich jako gród Wołyń (A. Poppe 1958).
2 5 6 Daniel Tereszczuk R yc . 1 G ró de k na d B u g ie m . W cz es n oś re dn io w ie cz ne pobocznice.
Dwiew czesnośredniow iecznepobocznicewędzidełz Gródkan a d Bugiem 257
Li t e r a t u r a
K i r p i č n i k o v A. N.
1973 Snarjażenie vsadnika u verchogo konja na Rusi IX-XIII w ., „Archeołogija SSSR, Svod archeolo- gičeskich istočnikov” E 1 -36, Moskva.
N ad o 1 s к i A.
1954 Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI, XII wie ku, Łódź.
P o p p e A.
1958 Gród Wołyń. Z zagadnień osadnictwa wczesno średniowiecznego na pograniczu polsko-ruskim, „Studia Wczesnośredniowieczne”, t. 4, s. 227-300.
Ś l e d z i k - K a m i ń s k a H.
1989 Grodzisko wczesnośredniowieczne nr 1 wNiedo-wie, gm. Zgorzelec. Sprawozdanie z badań prze prowadzonych w 1985 r., „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 28, s. 87-90.
W a c h o w s k i K.
1997 Śląsk w dobie przedpiastowskiej. Studium arche ologiczne, Wrocław.
Da n ie l Te r e s z c z u k
T w o E a r l y M e d i e v a l F l a n k s o f H a r n e s s C u r b B i t s f r o m G r ó d e k o n t h e R i v e r B u g , H r u b i e s z ó w Di s t r i c t
In 1999, the Department o f Archaeology at UMCS carried out analyses of two loosely found early medieval flanks of harness curb bits obtained in Gródek on the river Bug. They represent items of variety 12 and 13, thus constituting an element of bits of type III, according to A. N. Kirpićnikow. Both items are ornamen
ted with coloured metal (bronze or gold) on the outer side. They are closely related to the old Russian artefacts, generally dated to the 11,h - 12lh centuries. They should most probably be associated with the settlement complex functioning in Gródek in the 11,h -
13th centuries.
