Krajowa Konferencja Kanonistów poświęcona problematyce współdziałania Kościoła i państwa na rzecz rodziny

Józef Wroceński

Krajowa Konferencja Kanonistów

poświęcona problematyce

współdziałania Kościoła i państwa na

rzecz rodziny

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 47/3-4, 301-310

S

P

R

A

W

O

Z

D

A

N

I

A

P ra w o K a n o n ic z n e 47 (2 0 0 4 ) n r 3-4

KRAJOWA KONFERENCJA KANONISTÓW POŚWIĘCONA

PROBLEMATYCE WSPÓŁDZIAŁANIA

KOŚCIOŁA I PAŃSTWA NA RZECZ RODZINY

W d n ia c h 6-7 w rz e ś n ia 2004 r o k u w sie d zib ie W yższego S e m in a riu m D u c h o w ­ n e g o w Ł o m ż y o d b y ia się o g ó ln o p o ls k a k o n fe re n c ja p t. W spó łd zia ła n ie K o ścioła

i p a ń s tw a n a rzecz rodziny, z o rg a n iz o w a n a p rz e z S to w arzy sze n ie K a n o n is tó w P o l­

skich, D ie c e z ję Ł o m ż y ń sk ą i W y d ział N a u k P ra w n y c h T ow arzystw a N a u k o w e g o K U L .

W sy m p o zju m w zięło u d z ia ł ok. 250 o só b , w ś ró d k tó ry c h o b e c n i byli: ks. b p d r S ta n isła w S t e f a n e k , B isk u p Ł o m ży ń sk i i ks. b p p ro f, d r h a b . A n d rz e j D z i ę g a, D z ie k a n W y d ziału P ra w a , P ra w a K a n o n ic z n e g o i A d m in is tra c ji K U L , ks. b p d r A n to n i D z i e m i a n k o , S e k re ta rz K o n fe re n c ji B isk u p ó w K a to lic k ic h B ia ło ru si o ra z ks. b p . Z a w i s t o w s k i , B isk u p p o m o cn ic zy d iecezji ło m ży ń sk iej. Z a p r o s z e ­ n ie d o u d z ia łu w k o n fe re n c ji p rz y jęli ta k ż e p rz e d sta w ic ie le w ła d z sam o rząd o w y ch : p . J e rz y B r z e z i ń s k i , P re z y d e n t Ł o m ży , p . J a n J a r o t a, P rz e w o d n icz ąc y R a d y M ia sta, p . W o jc iec h K u b r a k , S ta ro s ta Ł o m ży ń sk i, a ta k ż e p . d r W a ld e m a r P ę - d z i f i s k i R e k to r W yższej Szkoły Z a r z ą d z a n ia i P rz e d się b io rc z o śc i z Ł om ży. W k o n fe re n c ji u d z ia ł w zięli ró w n ie ż d u s z p a s te rz e z Ł o m ży , p r z e d e w szystkim zaś k a n o n iś c i p o lscy re p re z e n tu ją c y o ś ro d k i n a u k o w e z W arszaw y, L u b lin a , K rak o w a, W ro cław ia, w y kładow cy W yższych S e m in a rió w D u c h o w n y c h , p ra co w n ic y są d ó w k o ścieln y ch , k u rii d iec ez ja ln y ch i p ro w in c ja ln y c h .

O tw a rc ia k o n fe re n c ji d o k o n a ł ks. b p d r S ta n isła w S t e f a n e k . W słow ie w s tę p n y m p o d k re ś lił, że u sta w o d a w stw o p a ń stw o w e n ie s p e łn ia o c ze k iw a ń w z g lę ­ d e m ro d zin y , w rę cz p rzy czy n ia się d o jej ro z k ła d u . Z n ie s ie n ie fu n d u s z u a lim e n ta ­ cyjnego s p o w o d o w a ło w z ro st liczby ro zw o d ó w , zw łaszcza w m ia s ta c h , m n ie j z aś n a w si. P rz y p o m n ia ł, iż z a d a n ie m k a n o n is tó w i d u sz p a ste rz y je s t p o g łę b ia n ie n a u k i K o ś cio ła n a te m a t ro d z in y . W y raz ił w ie c ż y czen ie, że ro z p o c z y n a ją c a się d w u d n io ­ w a k o n fe re n c ja d o te g o p o g łę b ie n ia się przyczyni. N a s tę p n ie ja k o g o s p o d a rz m ie j­ sca k o n fe re n c ji p rz y w ita ł w szystkich o b ecn y ch . S zczeg ó ln e sło w a p o w ita n ia s k ie ro ­ w a ł d o o b e cn y c h n a k o n fe re n c ji b isk u p ó w i p rz e d sta w ic ie li w ła d z sa m o rzą d o w y c h . W im ie n iu o rg a n iz a to ró w g ło s z a b ra ł ks. p ro f, d r h a b . J ó z e f K r u k o w s k i , P rz e w o d n icz ąc y S to w a rz y sze n ia K a n o n is tó w P o lsk ich . W ita ją c w szystkich u c z e s t­

n ik ó w n a w ią z a ł do m ie jsc a w y b o ru k o n fe re n c ji, o k tó ry m z a d e c y d o w a ła n ie tylko g o śc in n o ść ks. b p S ta n isła w a S t e f a n k a , ale ró w n ie ż p e łn io n e p rz e z N ie g o f u n k ­ cje. K sią d z B isk u p b o w iem je s t c zło n k iem P a p ies k ie j R a d y ds. R o d zin y , P rz e w o d ­ niczącym R a d y E p is k o p a tu P o lsk i ds. R o d z in y o ra z D y re k to re m I n s ty tu tu S tu d ió w n a d R o d z in ą w U n iw e rsy te c ie K a rd y n a ła S te fa n a W yszyńskiego w W arszaw ie. W y­ ra z ił ró w n ie ż w d z ięc z n o ś ć w szystkim o rg a n iz a to ro m z a p o n ie s io n y tru d , sz czeg ó l­ n ie z aś z a rz ą d o w i W yższego S e m in a riu m D u c h o w n e g o i z es p o ło w i k a n o n is tó w ło m ży ń sk ich . N a s tę p n ie o d c z y ta ł p o z d ro w ie n ia i ż y czen ia, k tó r e n a d e s ła ł ks. k a rd . Z e n o n G r o c h o l e w s k i z R z y m u i ks. k a rd . J ó z e f G 1 e m p z W arszaw y.

P o o ficjaln y m ro z p o c z ę c iu ks. d r T ad eu sz S 1 i w o w s к i, p rz ew o d n ic zą cy p ierw szej sesji p o p ro s ił ks. p ro f, d r h a b . J ó z e fa K r u k o w s k i e g o (K U L /U K S W ) o w y g ło szen ie p ierw sze g o r e f e r a tu n a te m a t P odstaw y p ra w n e w spó łd zia ła n ia m ię ­

dzy K o ścio łem i p a ń s tw e m n a rzecz m a łże ń stw a i rodziny. W prow adzenie d o p ro b le ­ m a tyki. P re le g e n t w e w s tę p ie d o sw o jeg o w y s tą p ie n ia zazn aczy ł, że m ó w iąc

o w s p ó łd z ia ła n iu K o ś cio ła i p a ń s tw a n a le ży m ie ć n a u w a d ze dw a o d r ę b n e system y p ra w n e , m ia n o w ic ie k o śc ie ln y i p ań stw o w y , w k tó ry c h ow e p o d sta w y są z aw a rte. P rz e c h o d z ą c do an alizy p ra w a k o śc ie ln e g o n a w ią z a ł d o h isto rii w s p ó łd z ia ła n ia p a ń s tw a i K o ś cio ła w P o lsce, a n a s tę p n ie o d w o ła ł się do p o s ta n o w ie ń S o b o ru W a­ ty k ań s k ie g o II. T enże S o b ó r w K o n s ty tu c ji G a u d iu m et spes w n r 76 sta n o w i o zd ro w y m w s p ó łd z ia ła n iu . Z d a n ie m P re le g e n ta p o w in n o być o n o p o jm o w a n e w o p a rc iu o z as ad y życia sp o łe c z n e g o i u k ie ru n k o w a n e n a d o b ro w sp ó ln e z p o s z a ­ n o w a n ie m w o ln o śc i k a ż d e g o o ra z n a o s ią g n ie cie n ie ty lk o d ó b r m a te ria ln y c h , ale ró w n ie ż d u ch o w y ch . W z w iązk u z tym p o d k re ś lił ro lę śp. k a rd . S te fa n a W yszyń­ sk ieg o w tw o rz e n iu , w tru d n y c h c za sa ch , k lim a tu w s p ó łd z ia ła n ia . W e d łu g N ie g o d o d o b ra o so b y lu d z k ie j dąży się p o p rz e z d o b ro c zło w iek a, ro d z in y i n a ro d u . K o ­ śció ł i p a ń stw o są w ię c z o b o w ią z a n e do w s p ó łd z ia ła n ia w o s ią g a n iu ty ch d ó b r.

K o ś ció ł g ło sz ąc p ry m a t c zło w iek a, w szystko je m u p o d p o rz ą d k o w u je . T ak K o ­ śció ł j a k i p a ń s tw o p o w in n y w ięc p ro k la m o w a ć i s ta ć n a stra ży p ra w c zło w iek a, w y­ n ik ają cy c h z jeg o g o d n o śc i. Z a d a n ie m p a ń s tw a je s t p e łn e ich u z n a n ie , p o c zy n a ją c o d p ra w a d o życia.

R o d z in a je s t K o ścio łem dom ow ym i p o d sta w o w ą g ru p ą sp o łeczn ą. J e s t o n a k a ż ­ d e m u p o trz e b n a . Z te j racji ro d z in a je s t p o d m io te m p ra w i o b o w iązk ó w p o d o b n ie ja k o so b a lu d zk a. W k o n tek ś cie te g o stw ie rd ze n ia P re le g e n t zw rócił u w ag ę n a sz e ­ re g p ra w n ależn y ch ro d z in ie n p . p ra w o d o z a ło ż e n ia ro d zin y , w y chow ania dzieci, in ­ ty m n o ści życia, do m ieszk an ia , do zrze sz an ia się, do godziw ego życia o só b starszych. Te i in n e p ra w a m a ją ta k ż e w y m iar społeczny. S tą d te ż z a d a n ie m p a ń stw a je s t z a b e z ­ p iec ze n ie w szelkiej p o m o cy dla d o b ra rodziny, je d n a k n ie m o że o n o w yręczać ro d z i­ ny w jej o b o w iązk ach . Z d a n ie m K sięd za P ro fe s o ra w sp ó łd z ia łan ie p a ń stw a i K o ścio ­ ła p o w in n o p rz e b ie g a ć ta k w p łaszczyźnie w erty k aln ej ja k i h o ry z o n ta ln e j.

W dalszej części sw ego w y s tą p ie n ia R e f e r e n t w o p a rc iu o K o n sty tu c ję RP, k o n ­ k o r d a t i u staw y zw ykłe o m ó w ił k w e stię w s p ó łd z ia ła n ia p a ń s tw a i K o ś cio ła w p r a ­ w ie p o lsk im . Z au w aży ł, że dw a najw yższej ra n g i z b io ry p rz e p isó w są z g o d n e co do n a s tę p u ją c y c h p rz e s ła n e k : a u to n o m ia i n ie z a le ż n o ś ć o b y d w u in sty tu c ji, d o b ro w sp ó ln e i c zło w iek a, w o ln o ść s u m ie n ia i relig ii. R ó ż n ic e je d n a k p o ja w ia ją się w r o ­ z u m ie n iu z ap isó w p ra w a k a n o n ic z n e g o i p o lsk ieg o d o ty czący ch ro d zin y . D o ty c z ą o n e p r z e d e w szystkim p o d m io to w o ś c i ro d z in y , p o jm o w a n ia m a łż e ń s tw a i trw a ło ś ci ro d zin y . S ta n o w ią o n e , z d a n ie m P re le g e n ta , p e w n ą p rz e s z k o d ę w re aliz a cji w s p ó ł­ d z ia ła n ia K o ś cio ła i p a ń stw a . D o ty ch p rz e s z k ó d zaliczył ró w n ie ż z a ło ż e n ia id e o lo ­ g iczne n ie k tó ry c h p a r tii p o lity czn y ch i g ru p n a cisk u . K o ś ció ł je d n a k ja k o stra ż n ik m o ra ln o ś c i p o w in ie n u św ia d a m ia ć s p o łe c z e ń s tw u i p a ń s tw u k o n ie c z n o ś ć o c h ro n y p ra w ro d zin y .

D ru g i r e fe r a t p t. Program p ra c y duszpasterskiej K o ścioła ka to lickieg o w Polsce

w zględem ro d zin y w ygłosił ks. b p d r S ta n is ła w S t e f a n e k . K sią d z B isk u p p rz y to ­

czył ak ty p ra w n e w y d a n e p rz e z E p is k o p a t P olski, k tó r e u m o żliw iły u tw o rz e n ie s tr u k tu r d u sz p a s te rs tw a ro d z in . P o c z ątk o w o b y ła to K o m isja E p is k o p a tu P olski, a o b e c n ie R a d a E p is k o p a tu do S p ra w R o d z in . F u n k c jo n u je ró w n ie ż k rajo w y o ś r o ­ d e k te g o ż d u sz p a ste rstw a o ra z o śro d k i d ie c e z ja ln e , k tó r e p o d e jm u ją specyficzne z a d a n ia w te r e n ie . Z w ró c ił u w ag ę n a w a żn o ś ć i w ie lk ą p rz y d a tn o ś ć p rz y ję te g o w u b ieg ły m r o k u p rz e z K o n fe re n c je E p is k o p a tu P o lsk i d o k u m e n tu n a z w a n e g o D y ­

rekto riu m D uszpasterstw a R o d zin . O d w o ła ł się d o z asad y p o m o cn ic zo śc i, k tó r ą s to ­

s o w an o ju ż n a e ta p ie o rg a n iz o w a n ia d u sz p a s te rs tw a ro d z in i z k tó re j w y n ik ają szczeg ó ło w e k o m p e te n c je . W z w iązk u z ty m p o d k re ś lił ro lę i z n a c z e n ie p ra w a k o ­ śc ieln eg o w k ie ro w a n iu d u sz p a ste rstw e m i p rz y o k re ś la n iu z a d a ń i k o m p e te n c ji ró ż n y ch p o d m io tó w s tru k tu ra ln y c h . Z a a k c e n to w a ł p o s tu la t ro c zn e j k a te ch iz ac ji n a te m a t m a łż e ń s tw a i ro d zin y , k tó r a p o w in n a w yjść p o z a szk o łę i być p ro w a d z o n a p rz e z z es p o ły d u sz p a s te rs k ie /d u ch o w n i, sp ec ja liści z ró ż n y ch d zied zin /. Z w ró c ił u w ag ę n a tru d n o ś c i i d y lem a ty z w ią z an e z p r a c ą d u s z p a s te rs k ą w ty m w zg lęd zie, p rz e d e w szystkim z te j ra cji iż m e d ia w sp ra w ie m a łż e ń s tw a i ro d z in y są b e z ­ w z g lęd n e la n s u ją c p o g lą d y p rz e c iw n e k a to lic k ie m u p o ję c iu m a łż e ń s tw a i ro d zin y . D o ty ch że d y lem a tó w K sią d z B isk u p zaliczył n a s tę p u ją c e kw estie: w p rz y g o to w a ­ n iu do m a łż e ń s tw a u czy ć te o lo g ii czy m edycyny?, k o g o uczyć? /n ie z a w cześn ie, ani te ż z a p ó ź n o /, m asó w k a , czy te ż s p o tk a n ia in d y w id u aln e ?. W z a k o ń c z e n iu w s k az ał o b o w ią zk i b isk u p a d ie c ez jaln eg o , do k tó ry c h n a le ży p o w o ła n ie w yżej w s p o m n ia ­ nych z e s p o łó w d u sz p a ste rsk ic h i p o r a d n i ro d z in n y c h o ra z sz u k a n ie now ych m e to d d o ta rc ia d o c o ra z b a rd z ie j z laicy zo w an ej m ło d zież y .

T rzeci r e f e r a t p o d c z a s p ierw sze j sesji n a te m a t D u szpasterstw o R o d zin n a B ia ło ­

rusi w ygłosił ks. b p A n to n i D z i e m i a n k o , S e k re ta rz K o n fe re n c ji B isk u p ó w K a ­

stw a ro d z in w sw oim k r a ju /b is k u p i, d u sz p a s te rz e , c e n tr a i zesp o iy /. N a B ia ło ru si fu n k c jo n u je 26 c e n tró w p o m o c y ro d z in ie i 96 z e s p o łó w d u s z p a ste rsk ic h . N a s tę p ­ n ie w sk az ał n a ro lę p a ń stw a , k tó r e w p ra w d z ie n ie p ro p a g u je w o ln ej m iło ści, ale u ła tw ia ś ro d k i a n ty k o n c e p c y jn e p o n isk ich c e n a c h i p ro w a d z i p o lity k ę p ro a b o rc y j­ n ą. N a tr o je p o c z ę ty c h d zieci d w oje z a b ija się w m a je s ta c ie p ra w a . W ię k sz o ść s p o ­ łec ze ń stw a a k c e p tu je z asad y g ło sz o n e p rz e z w ła d zę p a ń stw o w ą , co w ięcej d ziew ­ c z ę ta i k o b ie ty s to su ją c śro d k i a n ty k o n c ep c y jn e n ie u w a ża ją te g o z a g rzech . K siąd z B isk u p zw ró cił u w a g ę jeszcze n a in n e tru d n o ś c i, m ia n o w ic ie , z ła sy tu a cja m a te ria l­ n a sp o łe c z e ń s tw a p o w o d u je m ig ra cję lu d z i w p o s z u k iw a n iu p ra cy , co z k o le i o b n i­ ż a w ięzy ro d z in n e , p o n a d to n a B ia ło ru si istn ie je w ie lk i p ro b le m a lk o h o lizm u . N a o so b ę p rz y p a d a 7.8 litr a c zystego a lk o h o lu . Te d a n e n ie d o ty cz ą a lk o h o lu p r o d u ­ k o w a n e g o w d o m u . Z m n ie js z a się ró w n ie ż lic z b a lu d n o śc i, w ty m ilo ść d zie ci w r o ­ dzin ie, ok. 6 0 % ro d z in p o s ia d a ty lk o je d n o d zieck o . P o w ięk sza się ró ż n ic a m ię d z y z g o n a m i i u ro d z in a m i, s k ra c a się d łu g o ść życia. W ie lk im p ro b le m e m są rozw ody, n a 1000 z a w a rty ch ślu b ó w cyw ilnych, aż 764 m a łż e ń s tw k o ń czy się ro z w o d em . T rzeb a te ż d o d a ć , że co p ią te d z ie ck o ro d z i się p o z a zw iązk ie m m ałż e ń sk im . P r e le ­ g e n t p o d k re ś lił te ż n eg aty w n y w pływ se k t i in n y ch o rg a n iz a c ji, k tó r e p ro p a g u ją id e e p rz e c iw n e n a u c e K o ścio ła. W tej sy tu acji K o śció ł ro b i co m o że , ale je g o o d ­ działy w an ie, z o k re ślo n y c h racji, o g ra n ic z a się n a jc zęściej do o b r ę b u św iątyń. W szy stk ie z asy g n aliz o w a n e tru d n o ś c i w w ielkiej m ie rz e , z d a n ie m K s ię d z a B isk u ­ p a , w y n ik a ją z fa k tu , że s p o łe cz eń s tw o B ia ło ru s i p rz e z w iele d z ie sią tk ó w la t p o ­ zb aw io n e było d o s tę p u d o n a u k i k a to lic k ie j. P o m im o w yżej z asy g n alizo w an y ch tru d n o ś c i K sią d z B isk u p w s k az ał w iele d z ia ła ń s tru k tu ra ln y c h św iadczących o w ielkiej tro s c e K o ś c io ła n a B ia ło ru si o m a łż e ń stw o i ro d z in ę . O tó ż istn ie je R a d a do S p ra w R o d z in y p rz y K o n fe re n c ji B isk u p ó w K a to lic k ic h B iało ru si. B isk u p i w y­ sto so w ali w o s ta tn im czasie dw a listy p a s te rs k ie n a te m a t ro d z in y . N a języ k ro sy j­ ski z o s ta ł p rz e tłu m a c z o n y L ist Stolicy A p o s to lsk ie j n a te m a t b a d a ń n a d e m b r io n a ­ m i lu d zk im i. O rg a n iz o w a n e są zjazdy, re k o le k c je , k u rsy p rz e d m a łż e ń s k ie . P o ja ­ w ia ją się p u b lik a c je k sią że k , arty k u ły w p ra s ie k a to lick iej, w k tó ry c h są p o ru s z a n e p ro b le m y ro d z in y i p re z e n to w a n a je s t n a u k a K o ś c io ła n a te m a t ro d z in y i m a łż e ń ­ stw a. K ształci się o b e c n ie w iele o só b , m ie d z y in n y m i i w p o lsk ic h u c z e ln ia c h k a to ­ lickich. O rg a n iz o w a n e są sp ecjalisty czn e sz k o le n ia d la o só b , k tó r e p ro w a d z ą p o ­ r a d n ie ro d z in n e . W ie lk ą je d n a k p rz e s z k o d ą w ty ch w y siłk ach K o ścio ła, co z u b o le ­ w a n ie m p o d k re ś lił P re le g e n t, je s t b r a k re g u la c ji sto s u n k ó w m ie d z y p a ń stw e m a K o ścio łem .

P o w ygłoszonych re fe ra ta c h ro z w in ęła się oży w io n a dyskusja, w k tó re j głos z a ­ b ra ło w ie lu u c ze stn ik ó w k o n fe re n c ji. Ks. d r K . W a r c h a ł o w s k i p o d ją ł kw estie u n ik a n ia z a w ie ra n ia m a łż e ń stw k o n k o rd a to w y ch . W o d p o w ie d zi ks. b p . S. S t e f a ­ n e k w yjaśnił, że to zjaw isko p o w o d u je p rz e d e w szystkim sy tu acja m a te ria ln a ,

zw łaszcza o só b starszych. W p rz y p a d k u o só b m ło d y c h p o w o d e m m o że być np. o b a ­ w a u tr a ty re n ty p o ro d z ic ac h . Z k o le i ks. p ro f. J. K r z y w d a z a g a d n ą ł o c elow ość sto so w an ia z asad y p o m o cn ic zo śc i. K siąd z B isk u p zaznaczył, że w sw oim re fe ra c ie o p ie ra ł się n a L iście p a p . J a n a P aw ła I I d o R o d z in , gdzie je s t m o w a o p ew n y m p o d ­ p o rz ą d k o w a n iu w sferze w y ch o w an ia. N a s tę p n ie p . d r E . S z c z o t z a g a d n ę ła ks. bp. S. S te fa n k a o fo rm y o p ie k i d u sz p a stersk ie j d la m ło d y c h m a łż e ń stw o ra z ks. p ro f. J. K ru k o w sk ieg o o e le m e n ty p o d m io to w o ś ci ro d zin y . K siąd z B isk u p zauw ażył, że p o ­ sta w io n e p y tan ie to p ię ta A c h ille sa d u sz p a ste rstw a ro d z in . M a łże ń stw a m ło d e n a j­ rzad ziej byw ają n a M szy św., n ie u c z e stn ic z ą w iec w cyklicznym n a u c z a n iu K o ścio ­ ła. N ie m n ie j je d n a k o rg a n iz u je się d la n ic h p rz y g o to w an ie do c h rz tu , k o m u n ii św. ich dzieci, p ro w a d z o n a je s t tzw . sz k o ła ro d z e n ia . W ie lk ą ro lę o d g ry w ają ru c h y s p o ­ łec zn e p ro ro d z in n e . Ks. p ro f. J. K ru k o w sk i w o d p o w ie d zi p o d k re ślił, że w n a u c e K o ścio ła w y raźn ie w y stęp u je p o s tu la t u z n a n ia p o d m io to w o ś c i ro d zin y , a n ie tylko ro d zicó w . M ów i się c o raz częściej o p ra w a c h ro d z in y /K a r ta P ra w R o d z in y Stolicy A p o sto lsk ie j/, ale te ż p rz y zn a ł, iż z au w a ż a się w y m ieszan ie p ra w ro d z in y i rodziców . Ks. p ro f. R . S z t y c h m i l e r w sw ojej w y pow iedzi p o ru sz y ł k w estię p o d m io to w o ­ ści czynnej i b iern e j ro d zin y , p o stu lo w a ł te ż , p o trz e b ę o p ra c o w a n ia jasn y ch z a s a d w y ra ża n ia z g o d y lu b n ie n a z aw ie ran ie m a łż e ń stw b ez s k u tk ó w cyw ilnych. P a n d r W. P ę d z i ń s k i n a to m ia s t zw ró cił u w ag ę n a sp raw ę p rz ed się b io rc z o ści ro d z in n e j i p o ­ stu lo w ał, aby K o śció ł w ięcej o n iej m ów ił. P a n J. B r z e z i ń s k i n a k re ś la ją c sytuację w sp ó łczesn ej ro d z in y w y su n ął p o s tu la t p o w ro tu d o w a rto ści duchow ych, u p a tru ją c w n ich lek a rstw o n a w sp ó łc z esn e tru d n o ś c i ro dziny.

Sesji p o p o łu d n io w e j p rz e w o d n ic zy ł ks. p ro f, d r h a b . W ie sław W e n z, P r o r e k ­ t o r P W T z W ro cław ia . P ierw szy re fe ra t, p o d c z a s te j sesji, z a ty tu ło w a n y F u n kc ja

p ro krea cyjn a ro d zin y w p ra w ie k a n o n ic zn y m w ygłosił ks. p ro f, d r h a b . W o jc iec h G ó ­

ra lsk i (U K S W ). Sw oje w y s tą p ien ie ro z p o c z ą ł o d u k a z a n ia c eló w m a łż e ń stw a , p o d ­ k re ślając , że tw o rz ą o n e je d n ą rzeczy w isto ść i je d n ą c ało ść. W ś ró d n ic h je s t p ro - k re a c ja . W w ie lu d o k u m e n ta c h k o ście ln y ch je s t o n iej m o w a. M a łżo n k o w ie są w s p ó łp ra c o w n ik a m i B o g a w m iło śc i. P ro k re a c ja je s t n a tu ra ln y m o w o c em m a łż e ń ­ stw a. J a k ie k o lw ie k w ięc k o rz y sta n ie z m a łż e ń s tw a p o w in n o być u k ie ru n k o w a n e n a p r o k re a c ję . To u k ie ru n k o w a n ie m a łż e ń s tw a k u z ro d z e n iu p o to m s tw a p o p rz e z a k t m a łż e ń sk i w y ra ża w z a je m n e o d d a n ie się, k tó r e je s t tre ś c ią z g o d y m a łż eń sk ie j. Z te g o w z a je m n e g o o d d a n ia się, ja k zau w aży ł P re le g e n t, w y n ik a ją p ra w a i o b o ­ w iązki, m ie d z y in n y m i p ra w o i o b o w ią z e k d o a k tó w m a łż e ń s k ic h d o k o n y w a n y ch n a sp o s ó b lu d zk i. W z w iązk u z tym p o ru sz y ł k w e stię ilości dzieci w ro d z in ie z a z n a ­ czając, że d ecy zja w te j sp raw ie n a le ż y w y łączn ie d o sam y ch m a łż o n k ó w . K siąd z P ro fe s o r p rzy to czy ł w y p o w ied ź O jc a św. z e n cy k lik i F am iliaris C onsortio, g d zie je s t w y raźn ie m o w a o o d p o w ie d zialn y m ro d z ic ie lstw ie n a staw io n y m n a p ro k re a c ję . S tą d te ż n a le ży z d ec y d o w a n ie o d rz u c ić w szelk ie d z ia ła n ia p rz ec iw n e, ja k n p . ste ry ­

lizacja, ab o rcja. W da lszej części sw ojej w y p o w ied zi ks. p ro f. W. G ó r a l s k i o m ó ­ w ił sp ra w ę o c h ro n y p ra w n e j fu n k cji p ro k re a c ji w p ro w a d z o n e j p rz e z p ra w o d aw cę k o śc ie ln e g o . P rzy d z ia ła n iu p o d s tę p n y m , k tó re g o tre ś c ią m o ż e być p o w a ż n a a w e r­ sja do a k tó w m a łż e ń sk ic h , czy te ż d o p ro k re a c ji lu b n a sta w ie n ie p ro a b o rc y jn e , m a łż e ń stw o je s t n iew a ż n e . P o d o b n ie m a łż e ń stw o je s t n iew aż n e w p rz y p a d k u sy­ m u lacji, czyli w y k lu c ze n ia a k te m w o li e le m e n tu m a łż e ń stw a , n p . p ro k re a c ji. T akże w sytu acji p o s ta w ie n ia w a ru n k u co d o p rzy szło ści n p . d o ty cz ąc e g o p ro k re a c ji, czy te ż o g ra n ic z e n ia p ra w a d o p ro k re a c ji p o p rz e z d z ia ła n ia p rz ec iw n e p ra w o d a w c a d e k la ru je n iew a ż n o ść m a łż e ń stw a . R ó w n ie ż w p rz y p a d k u n ie z d o ln o śc i k o n se n su - aln ej, czy te ż b r a k u e le m e n ta rn e j w ie d zy o m a łż e ń stw ie w y rażającej się n ie m o ż li­ w o ścią p o d e jm o w a n ia a k tó w m a łż e ń s k ic h n a sp o s ó b lu d zk i m a łż e ń stw o je s t n ie ­ w a żn e . W z a k o ń c z e n iu w y s tą p ie n ia P re le g e n t p o d k re ś lił o rg a n ic z n ą je d n o ś ć p r o ­ k re a c ji z d o b re m m ałż o n k ó w .

W dyskusji ks. p ro f. R . S z t y c h m i l e r p o sta w ił p y ta n ie o m o żliw o ść u m ie jsc o ­ w ie n ia p ło d n o ś c i w ś ró d p rz y m io tó w m ałż e ń stw a . W o d p o w ie d zi ks. p ro f. W. G ó r a l­ ski stw ierd ził, że ta k ie j p ro p o z y cji n ik t do te j p o ry n ie zgłaszał. O d d a w n a w y m ien ia się dw a p rzy m io ty m ałż e ń stw a k a n o n ic z n e g o . N ie z a n o si się w ięc n a w łą cz e n ie p r o ­ k re a c ji d o isto tn y c h p rz y m io tó w m ałż eń stw a . P rzy zn ał też , że p r o k re a c ja n ależy je d n a k do isto ty m ałż eń stw a . Z k o le i ks. d r Cz. B i e l e c p o ru sz y ł p ro b le m k o r e ­ s p o n d e n c y jn e g o w n o s z e n ia sk a rg i p o w o d o w ej p rz e z P o la k ó w m ieszk ający ch w S ta ­ n a c h Z je d n o c z o n y c h b ez u re g u lo w a n e g o p o b y tu . N ie m o g ą w ięc o n i p rz y je ch a ć do P olski. O d p o w ia d a ją c n a to p y ta n ie ks. p ro f. W. G ó ra lsk i p o tw ie rd z ił ta k ą m o ż li­ w ość, iż o d stro n y p ra w n ej n ie m a ż ad n y ch p rz esz k ó d , oczyw iście p rz y z ac h o w a n iu w łaściw ości sąd u . P rz e s łu c h a n ie s tro n m o że być d o k o n a n e w m ie jsc u p o b y tu .

K o le jn y r e fe r a t n a te m a t F u n kc ja p ro krea cyjn a ro d zin y v p ra w ie U nii E u ro p e j­

skiej w ygłosił ks. d r K rz y sz to f W a r c h a ł o w s k i (TJK SW ). W e w s tę p ie sw ojego

r e f e r a tu P re le g e n t zauw ażył, iż w y d a rz e n ia IT g ie j w o jn y św iatow ej uw yp u k liły p ro b le m p ra w c zło w iek a . S tą d te ż p o d ję to w E u r o p ie w iele a k tó w p ra w n y ch z m ie ­ rz ając y c h do z a b e z p ie c z e n ia ty ch p ra w . R a d a E u ro p y w y d a ła m ię d z y in n y m i D e ­

klarację P odstaw ow ych P raw i W olności, K artę P raw P odstaw ow ych. W ś ró d p ra w

p o d staw o w y ch , d e k la ro w a n y c h w ty ch d o k u m e n ta c h , zn alaz ły się ta k ż e : p ra w o do z a w a rc ia m a łż e ń s tw a i z a ło ż e n ia ro d zin y , p ra w o do z ro d z e n ia i w y c h o w a n ia p o ­ to m s tw a o ra z p ra w o d o w o ln o śc i re lig ijn e j. I c h o ciaż p r o k r e a c ja to p ra w o p rz y z n a ­ n e m a łż o n k o m i d o ty k a o n o isto ty m a łż e ń s tw a to je d n a k n ie p rz y z n a n o ro d z in ie fu n k cji p ro k re a c y jn e j. N a s tę p n ie P re le g e n t p o d ją ł k w e stię p o c h o d z e n ia g w a ra n to ­ w an y ch p ra w , czyli czy są to p ra w a p o zy ty w n e, n a d a n e , czy te ż n a tu ra ln e ? G o d ­ n o ść c zło w iek a, w o ln o ść są to w a rto śc i, k tó r e sta n o w ią p o d s ta w ę w szelk ic h p ra w i p łaszczy zn ę a k sjo lo g ic z n ą U n ii E u ro p e js k ie j. N a le ż y je d n a k m ie ć n a u w a d ze , że fu n k c jo n u ją dw ie in te r p r e ta c je g o d n o ści: c h rz e śc ija ń sk a o p a r ta n a b iblijnym o p

i-sie s tw o rz e n ia c zło w iek a n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B o że o ra z lib e ra ln a o d e rw a n a o d ch rze śc ija ń sk iej. Z d a n ie m P re le g e n ta c h o ciaż ź ró d łe m g w a ran to w a n y c h p ra w je s t p rz y ro d z o n a g o d n o ść c z ło w iek a i p rz e z to m a ją o n e c h a r a k te r a b so lu tn y , to je d n a k ich in te r p r e ta c ja d o k o n y w a n a je s t w d u c h u filo zo fii lib e ra ln e j. R o d z in a to sta n p ra w n y i faktyczny, n ie je s t w ięc o n a p o d m io te m p ra w , s tą d te ż n ie w każd y m p rz y p a d k u n a le ży z a p e w n ić p ro k re a c ję .

K o le jn y r e fe r a t p t. F u n kc ja pro krea cyjn a ro d zin y w p ra w ie p o ls k im w ygłosił ks. p ro f, d r h a b . R y sz a rd S z t y c h m i l e r (U W M ), k tó ry n a p o c z ą tk u zauw ażył, że o w a fu n k c ja w y n ik a z k o n c e p c ji m a łż e ń s tw a i ro d zin y . W s p o łe c z n o -p ra w n e j k o n ­ c ep cji m a łż e ń s tw a i ro d z in y fu n k c jo n u ją dw a m o d e le : ch rze śc ija ń sk i, k tó ry tw o rzy z w arty sy stem w a rto ś c i sprzy jający ro d z in ie i laick i, k tó ry d e z in te g ru je sfery życia ro d z in n e g o . J a k a w ięc k o n c e p c ja leży u p o d s ta w n o rm p ra w n y ch w P o lsce? O d p o ­ w ia d a ją c n a p o s ta w io n ą k w e stię P re le g e n t p o d d a ł an alizie sz e re g a k tó w p raw n y ch . K o n s ty tu c ja R P w k ilk u m ie jsc a c h w s p o m in a o fu n k c ji p ro k re a c y jn e j, o o c h ro n ie m ac ierz y ń stw a , n ie m a w n iej je d n a k m ow y o o c h ro n ie d z ie ck a p o c z ę te g o . Także K o d e k s R o d z in n y i O p ie k u ń cz y , K o d e k s Cywilny, K o d e k s P o s tę p o w a n ia C yw ilne­ go re g u lu ją ta k ie k w e stie ja k o c h ro n a d zieck a, u s ta le n ie o jco stw a, n a d a n ie n a zw i­ ska, w y k o n y w an ie w ład zy ro d z ic ie lsk ie j. I n n e d o k u m e n ty w y k azu ją ró w n ie ż zw iąz­ k i z o m a w ia n ą fu n k c ją p ro k re a c y jn ą n p . U s ta w a o p la n o w a n iu ro d z in y i o c h ro n ie d z ie ck a p o c z ę te g o , k tó r a d o p u sz c z a w o k re ślo n y c h sy tu a cjac h a b o rc ję , d o p r z e ­ p ro w a d z e n ia k tó re j w y m ag a się ty lk o z g o d y m a tk i, b e z z g o d y o jca. K o d e k s K a rn y p rz e w id u je k a ry z a ab o rcję , n p . d o k o n a n ą b e z z g o d y m a tk i, a K o d e k s P ra c y p r z e ­ w id u je u rlo p m ac ierz y ń sk i, o c h ro n ę p ra w a d o p ra cy . P ra w o p o lsk ie g w a ra n tu je ró w n ie ż z asiłk i ro d z in n e , d o d a tk i, z asiłk i p ie lę g n a c y jn e . P o m im o is tn ie n ia w yżej w y m ien io n y ch u re g u lo w a ń p ra w n y ch , z d a n ie m P re le g e n ta , z a u w a ż a się b r a k p o li­ tyki p r o ro d z in n e j p a ń stw a . P ra w o p o lsk ie ch o c iaż p r o k re a c ję łączy z m a łż e ń ­ stw em , to je d n a k u z n a je ró w n ie ż p r o k re a c je p o z a m a łż e ń s k ą . S tą d te ż w y d aje się, że w ła d z e b a rd z ie j w s p ie ra ją ro d z in y n ie p e łn e , niż p e łn e . W z a k o ń c z e n iu sw ojego w y s tą p ie n ia K siąd z P ro fe s o r w y su n ął s z e re g p o s tu la tó w , m ia n o w ic ie , n a le ży p o ­ sz e rz a ć z n a jo m o ś ć z d ro w ej n a u k i o m a łż e ń stw ie i ro d z in ie , ak ty w n ie p rz e k o n y w a ć p o lity k ó w , aby tw o rzy li p ra w o p rz y ch y ln e ro d z in ie , w ypracow yw ać n o w e fo rm y o c h ro n y ro d zin y , tw o rz y ć w tym c e lu ru ch y , p a r tie , czy te ż in n e o rg a n iz a c je.

W dyskusji ks. J. G ó r a z a p y ta ł o re la c je p ra w a u n ijn e g o do p ra w a n a tu r a ln e ­ go, n a jak ie j w iec p o d s ta w ie o rg a n y u n ijn e u sto s u n k o w u ją się d o sk arg ? W o d p o ­ w ied zi ks. d r K . W arc h ało w sk i w yjaśnił, że o d w o ła n ie się d o g o d n o śc i o so b y lu d z ­ k iej to o d w o ła n ie się d o p ra w a n a tu ra ln e g o , n a to m ia s t in te r p r e ta c ja te g o p ra w a, p e rso n a lis ty c z n a i lib e ra ln a zależ y o d sk ła d u sęd zio w sk ieg o . U n ia w y d ając p r z e p i­ sy z a p e w n ia ich o c h ro n ę . S k arż ąc y zaw sze p o w o łu je się n a d a n y p rz e p is . Ks. d r K. O r z e s z y n a p o ru sz y ł k w e stię m a łż e ń s tw h o m o se k su a ln y c h w H o la n d ii i p o sta w ił

p y ta n ie , czy te n k ra j m o ż e być p o z w an y p r z e d try b u n a i u n ijn y , ja k o że p ra w o U n ii z a m a łż e ń stw o u w a ż a z w iąz ek k o b ie ty i m ężczyzny. K s. K. W arch aio w sk i stw ie r­ dził, że n ie m a ta k ic h p o d s ta w p ra w n y c h , p o n ie w a ż te k w e stie z o sta ły p o z o s ta w io ­ n e re g u la c jo m k rajo w y m .

P ierw szy d z ie ń sy m p o zju m zak o ń c z y ł się u ro c z y stą M szą św. w k a te d r z e ło m ­ żyńskiej i u ro c z y stą k o la c ją w C e n tru m K ato lic k im im . P a p ie ż a J a n a P a w ła I I p rz y p a ra fii pw . K rzy ża Ś w ięteg o w Ł om ży.

D ru g i d z ie ń ro z p o c z ą ł się M szą św. w k a p lic y se m in a ry jn e j. O b ra d y n a to m ia s t trze cie j sesji, k tó ry m p rz e w o d n ic zy ł ks. p ro f, d r h a b . J ó z e f W r o c e ń s k i (U K S W ) ro z p o cz ęły się o g o d z in ie d z ie w iątej r a n o . P o d c z a s te j sesji pierw szy r e f e r a t z a ty tu ­ ło w an y F u n kc ja w ychow aw cza ro d zin y w p ra w ie k a n o n ic zn y m w ygłosił ks. b p p ro f, d r h a b . A n d rz e j D z i ę g a (K U L ). K siąd z B isk u p ro z p o c z ą ł sw oje w y s tą p ien ie o d sz e ro k ie g o w p ro w a d z e n ia te o lo g ic z n e g o p rz y w o łu ją c n ie k tó re stw ie rd z e n ia K a te ­ c h iz m u K o ś cio ła K a to lic k ie g o d o ty czące ro d zin y . P o d k re ślił, iż ro d z ic e m a ją n ie ­ zb y w aln e p ra w o i o b o w ią z e k w y ch o w an ia sw oich dzieci. N a s tę p n ie o m ó w ił tre ś ć p o ję c ia w ychow anie i z esta w ił je z p o ję c ia m i b lisk o zn aczn y m i: fo rm a cja , edukacja,

kształcenie. W sk a z a ł te ż a sp e k ty w y c h o w a n ia o p a rte g o n a re la c ja c h m ię d z y lu d z ­

kich , n a ich jak o ści, d y n am ice i z m ie rz a ją c y c h do o k re ś lo n e g o celu . P rz e c h o d z ą c do p ra w a k a n o n ic z n e g o zauw ażył, że p ra w o d a w c a używ a t e r m in u w ychow anie w ie ­ lo a s p e k to w o , gdyż m ó w i o w y c h o w a n iu d o c e lib a tu , o w y c h o w a n iu c h rz e ś c ija ń ­ skim , czy te ż o w y c h o w a n iu w o g ó ln o śc i. W dalszej części r e f e r a tu K sią d z B isk u p p o d d a ł a n alizie n ie k tó re k a n o n y /к ап . 217; 1055; 1136; 835/ d o ty cząc e o m a w ia n e ­ go z a g a d n ie n ia , z w ra c a ją c u w ag ę n a p ię ć o b sz a ró w o d p o w ie d z ia ln o śc i rodziców : w y ch o w an ie fizyczne, sp o łe c z n e , k u ltu ra ln e , m o ra ln e i re lig ijn e . P ra w o i o b o w ią ­ z e k w y c h o w a n ia je s t ró w n ie ż re a liz a c ją m isji u św ię c an ia, p ro w a d z o n e j p rz e z K o ­ ściół, w k tó re j u c z e stn ic z ą ro d z ic e . N a s tę p u je tu ta j sw o iste p o w ią z a n ie m isji r o d z i­ ców z m is ją sa m e g o B o g a . P re le g e n t n a s tę p n ie p o d k re ś lił, że ró w n ie ż p a ń stw o j a ­ k o in sty tu c ja m a ją c a n a c e lu d o b ro sw oich o b y w ateli, p o w in n o w s p ie ra ć ro d z ic ó w w w y p e łn ia n iu ich z a d a ń w ychow aw czych, a c h rze śc ija n ie , k tó rz y p e łn ią u rz ę d y p a ń stw o w e p o w in n i p o d e jm o w a ć w im ie n iu p a ń s tw a o w ą p o m o c .

K o le jn y r e f e r a t p t. F u n kc ja w ychow aw cza ro d zin y w p ra w ie p u b lic z n y m w ygłosił ks. d r M iro sła w S i t a r z (K U L ), k tó ry w e w p ro w a d z e n iu do sw ego r e f e r a tu z a ­ uw ażył, że ro d z in ie p rz y p isu je się w ie le fu n k cji, a w szystkie m a ją w ie lk ą w a rto ść. Z w ró c ił te ż u w ag ę n a z a s a d ę p o m o c n ic z o śc i i in te rw e n c ji w p ro c e s ie w s p ie ra n ia ro d z in y w re a liz a c ji jej z a d a ń w ychow aw czych. Ż a d n a in sty tu c ja n a d rz ę d n a nie m o ż e w y ręczać ro d z in y w jej z a d a n ia c h . P a ń stw o w ię c m o ż e w k ra c z a ć w t e n o b sz a r jed y n ie w ów czas, gdy ro d z in a n ie m o ż e w y p e łn ia ć sw ojej fu n k c ji. N a leż y z a te m tw o rzy ć k lim a t sprzy jający ro d z in ie . N a s tę p n ie P re le g e n t o d w o łu ją c się d o a k tó w p ra w a m ię d z y n a ro d o w e g o , p ra w a e u ro p e js k ie g o i p o lsk ieg o o m ó w ił szczeg ó ło w e

k w e stie d o ty czące fu n k c ji w ychow aw czej ro d z in y . A k ty p ra w n e n a w szystkich w y­ m ie n io n y c h w yżej p o z io m a c h z a w ie ra ją w iele p rzy ch y ln y ch ro d z in ie zap isó w , g w a­ ra n tu ją c y c h ro d z ic o m p ra w o w y c h o w a n ia d z ie ci z g o d n ie ze sw oim i p r z e k o n a n ia ­ m i. W p ra w ie p o lsk im ta k ż e fu n k c jo n u ją w łaściw e p rz e p isy z a p e w n ia ją c e r o d z i­ co m re aliz a cję z a d a ń w ychow aw czych. R o d z in a b o w iem m a p ra w o oczek iw ać stw o rz e n ia w a ru n k ó w w s p ie ra ją cy c h fu n k c je w ychow aw czą. W p o d s u m o w a n iu P re le g e n t p o d k re ś lił k o n ie c z n o ś ć u z n a n ia p o d m io to w o ś c i ro d zin y , zau w aży ł też, że istn ie jąc e n o rm y n ie stw a rz a ją p ra w n y c h m o żliw o ści ich w y eg zek w o w an ia. S fo r­ m u ło w a ł ró w n ie ż p o s tu la t w y p ra co w a n ia szybszych p r o c e d u r sk u te cz n y ch in te r ­ w en cji w sy tu a cjac h p a to lo g icz n y ch .

W dyskusji g ło s z a b r a ła p . d r E . S z c z o t fo rm u łu ją c p y ta n ie d o ks. b p A . D z ię- gi, co to zn aczy w ych o w ać d zieck o p o k a to lic k u o ra z ja k n a le ży o c e n ić o d m o w ę w w ie k u 18 la t u c zę sz c z a n ia n a lek c je religii. K siąd z B isk u p w o d p o w ie d z i z a u w a ­ żył, że w y ch o w an ie to rz eczy w isto ść z niezw ykłym b o g a ctw e m w ątk ó w . P rzy zn ał też , że d u s z p a s te rz e u d z ie la ją c ro d z ic o m w sk a z ó w e k i r a d w ychow aw czych d z ia ła ­ ją tro c h ę n a w yczucie, w y ch o w an ie b o w ie m n a le ży d o ro d zicó w . N a jc e n n ie jsz e p o ­ ra d y m o g ą być o d rz u c o n e . W d ru g iej k w estii K siąd z B isk u p zauw ażył, że w p rz y to ­ c zo n ej sy tu acji z a c h o d z i k o liz ja n o rm p ra w a k a n o n ic z n e g o i p ra w a p o lsk ieg o . Ks. J. G o ł ą b p o d n ió s ł p ro b le m c h rz tu d z ie c k a w b re w w o li ro d z ic ó w w n ie b e z p ie ­ czeń stw ie śm ierci, czy ta k ie n a ru s z e n ie p ra w ro d z ic ó w m o ż e sta n o w ić p o d sta w ę sk a rg i do try b u n a łu e u ro p e js k ie g o ? K sią d z B isk u p w yjaśnił, iż z a b e z p ie c z e n ie ży­ cia w ie cz n eg o je s t w iększym d o b re m niż z g o d a ro d zicó w . W d ru g iej sp raw ie o d p o ­ w ied zi u d z ie lił ks. d r M . S ita rz p o d k re ś la ją c , że w p rz e d s ta w io n e j sy tu acji z a c h o d z i n a ru s z e n ie p ra w a ro d zicó w , ale n ie sta n o w i o n o p o d sta w y d o w n ie sie n ia skargi. Z k o le i ks. p ro f. J. K r z y w d a p o ru sz y ł k w e stię m o żliw o ści ro d z ic ó w w w y p e łn ia ­ n iu o b e c n ie ro li m is trz ó w w w y ch o w a n iu relig ijn y m , gdy o n o szw an k o w ało w m i­ n io n y m o k re sie i czy m o g ą o n i ta k ą ro lę sp e łn ia ć w p rz y p a d k u o d m o w y p o s łu s z e ń ­ stw a ze s tro n y w y ch o w a n k ó w ? K sią d z B isk u p o d p o w ia d a ją c zauw ażył, że p ra w o ­ daw ca k o ścieln y , w o k re ślo n y c h sy tu a cjac h , d o p u sz c z a p ra w o o d m o w y p o s łu s z e ń ­ stw a ro d z ic o m , n ie d o p u sz c z a z aś o d m o w y czci im n a le ż n e j. P o d k re ś lił te ż z a d a n ia d u sz p a ste rz y w u z u p e łn ia n iu b ra k ó w w w y ch o w a n iu relig ijn y m u ro d z icó w . G ło s w dyskusji z a b ra li ró w n ie ż ks. b p A . D z i e m i a n к o d o p o w ia d a ją c o sytu acji n a B ia ło ru si i ks. b p S. S t e f a n e к o b ja ś n ia ją c p ra c e n a d p rz y g o to w a n ie m D y re k to ­ riu m D u s z p a s te rs tw a R o d z in .

T rzeci r e fe r a t p o d c z a s te j sesji p t. M a łże ń stw o p o d s ta w a ro d zin y w ygłosił ks. p ro f, d r h a b . J ó z e f K r z y w d a (PA T K ra k ó w ), k tó ry ju ż n a p o c z ą tk u p o s ta w ił tez ę, że p ra w d ziw e m a łż e ń stw o je s t ź ró d łe m i w y zn acz n ik iem ro d z in y w se n sie p e łn y m . M a łże ń stw o b ę d ą c in sty tu c ją p ra w a n a tu ra ln e g o w sp o s ó b te ż n a tu ra ln y p ro w a d z i do ro d z in y . M im o to n ie m a je d n o lite g o p o g lą d u n a te m a t p o c h o d z e n ia m a łż e ń ­

stw a. W z w iązk u z tym P re le g e n t om ó w i! a s p e k t h isto ry czn y m a łż e ń stw a . P o d k r e ­ śli! ró w n ie ż ro lę K o ś c io ła i p a ń s tw a w o b e c ro d zin y . W s p ó łd z ia ła n ie o b y d w u tych in sty tu cji u m a c n ia ło in sty tu c ję m a łż e ń s tw a i b u d o w a ło ro d z in ę , z a ła m a n ie się te j w s p ó łp ra c y p rz y n o siło o k re ś lo n e tru d n o ś c i. S o b ó r W aty k ań sk i I I p o g łę b ił n a u k ę n a te m a t m a łż e ń s tw a i ro d zin y . W św ietle so b o ro w ej d o k try n y , ja k zau w aży ł P r e le ­ g e n t, ro d z in a je s t jak b y sz k o łą b o g a ts z e g o i b a rd z ie j w a rto śc io w e g o życia. O c z e k u ­ je w ięc o n a o b e c n ie u z n a n ia sw ojej to żs a m o śc i. M a łże ń stw o i ro d z in a d o m a g a ją się in sty tu c jo n a ln e j o c h ro n y .

W dyskusji ks. p ro f. J. W r o c e f i s k i p o d n ió s ł k w e stię z w iązk u m ię d z y p r z e p i­ sam i a s ta n e m faktycznym ro d zin y . S k o ro istn ie ją ta k d o b re p rz e p isy n a a re n ie m ię d z y n a ro d o w e j, e u ro p e js k ie j i w P o lsce, to d lac ze g o p o g łę b ia się kryzys m a łż e ń ­ stw a i ro d zin y ? W o d p o w ie d z i ks. d r M . S itarz p o d k re ś lił, że p rzy czy n te g o z jaw i­ sk a je s t w iele i je s t o n o b a rd z o s k o m p lik o w an e . D o ta k ic h p rzyczyn zaliczył o d e j­ ście o d w a rto ści, zły w pływ m ed ió w , k tó r e k s z ta łtu ją p o sta w y p rz ec iw n e ro d z in ie, z ła p o lity k a w ład z. D o dyskusji w łączył się ta k ż e ks. b p S. S t e f a n e k, k tó ry d o ­ p o w ie d z ia ł w sp raw ie k s z ta łto w a n ia się p o lity k i ro d z in n e j w o k re sie rz ą d ó w so li­ d arn o ścio w y ch . D o p ra c o w a n o się w ó w czas n a w e t r a p o r tu o sta n ie p o lsk iej ro d z in y i p o w s ta ły p ro je k ty d o b ry c h p rz ep isó w . Z o s ta ły o n e je d n a k o d rz u c o n e ja k o m a r z e ­ n ia p rz e z ó w c ze sn e g o p re m ie ra , p . L. B a lc ero w ic z a. T w ierd zo n o w ów czas, że n a le ­ ży p o d n ie ś ć g o s p o d a rc z o p a ń stw o a w te d y ro d z in a w e jd zie w te d o b ra k o n s u m p ­ cyjne p o p ra w ia ją c sw ój sta tu s .

P o z a k o ń c z e n iu dyskusji ks. p ro f, d r h a b . J ó z e f K r u k o w s k i d o k o n a ł z a ­ m k n ię c ia o b r a d w sk a z u ją c n a sz e ro k ą p ro b le m a ty k ę p o ru s z o n ą p o d c z a s k o ń c zą ce j się k o n fe re n c ji. D o d a ł te ż , że n ie k tó re p ro b le m y z o stały ty lk o d o tk n ię te . P o d k r e ­ ślił g o śc in n o ść i sk ie ro w a ł sło w a s e rd ec z n y ch p o d z ię k o w a ń do g o s p o d a rz a ks. bp. S. S te fa n k a ja k ró w n ie ż d o k a n c le rz a k u rii i d o całej ek ip y k sięży i alu m n ó w . P o ­ d z ię k o w a ł ró w n ie ż p re le g e n to m , p rz ew o d n ic zą cy m sesji i w szystkim z ab iera jąc y m głos w dyskusji. K sią d z B isk u p z a p ra s z a ją c n a s p o tk a n ie z k u ltu r ą k u rp io w sk ą w S k a n se n ie w N o w o g ro d z ie p o d k re ś lił w a żn o ś ć te m a ty k i sy m p o zju m , k tó r e n a le ­ ży p o tra k to w a ć ja k o u w ra żliw ien ie K o ś cio ła p a rty k u la rn e g o n a sp raw y sta n o w iąc e te m a ty k ę o d b y tej k o n fe re n c ji.