Maciej Rzewuski
Glosa do uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 23 października 2007 r., sygn.
III CZP 89
Studia Prawnoustrojowe nr 17, 113-117
2012
Glosa do uchw ały Sądu N ajw yższego z dnia 23 października 2007 r., sygn. III CZP 89/07, OSNC 2008, nr 11, poz. 123; Biul. SN 2007, nr 10; LEX nr 305607
„A rtykuł 35 w z w ią z k u z a rt. 493 u s ta w y z d n ia 28 lu te g o 2003 r. - P r a w o u p a d ło ś c io w e i n a p r a w c z e (D z.U . n r 60, p oz. 535 z e zm .) n ie w y łą c z a s to s o w a n ia art. 200 § 3 K PC”.
N iniejsza teza stanow iła odpowiedź Sąd u Najwyższego n a zagadnienie praw ne przedstaw ione przez Sąd Okręgowy w Katowicach postanow ieniem z dnia 2 lipca 2007 r. w spraw ie o wszczęcie postępow ania naprawczego, którego treść była następująca: czy przepis art. 35 w zw iązku z art. 493 P raw a upadłościowego i napraw czego wyłącza stosow anie art. 200 § 3 k.p.c.? Rzeczona wątpliwość pow stała przy rozpoznaw aniu przez sąd odwoławczy zażalenia wnioskodawcy n a postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 19 kw iet nia 2007 r. zakazujące wszczęcia postępow ania naprawczego z powodu niewy płacalności dłużnika. Analizując zagadnienie praw ne, SN uznał, że reperkusje oscylują w rzeczywistości przy sposobie liczenia term in u czternastodniow ego, o jak im mowa w art. 494 u st. 3 Pr.u.i.n., w sytuacji skierow ania przez wnioskodawcę oświadczenia o wszczęciu postępow ania napraw czego do sądu niewłaściwego. Posiłkując się m .in. tezą zacytow aną n a wstępie, SN zauw a żył, że w przedm iotowym w ypadku term in do sform ułow ania przez sąd zak a zu wszczęcia postępow ania napraw czego nie biegnie aż do m om entu otrzy m an ia oświadczenia przez sąd właściwy1.
Zadaniem glosatora będzie w ykazanie zasadności zapatryw an ia wyrażo nego przez SN ta k w tezie, ja k i w u zasad n ien iu glosowanej uchwały. W tym celu zo stan ą przedstaw ione konkretn e argum en ty stanow iące podstaw ę w aż kiego stanow iska.
Odnosząc się stricte do kw estii możliwości odpowiedniego stosow ania w postępow aniu napraw czym art. 200 k.p.c., naczelny organ w ym iaru spraw ie dliwości trafn ie stw ierdził, iż ew entualność ta k a nie pow inna budzić w ięk szych wątpliwości, zwłaszcza po zestaw ieniu art. 35 z art. 494 ust. 3 Pr.u.i.n.
114 G losy
Oczywiście „odpowiednie stosow anie przepisów”, zgodnie z w ykładnią SN, polega, co do zasady, n a ich stosow aniu w prost, aczkolwiek nie znajdą zasto sow ania te spośród nich, które z uw agi n a sw ą treść są bezprzedmiotowe w danym zakresie lub sprzeczne z regulacją praw n ą norm ującą stosunki, względem których m ają być zastosow ane”2. N adto w piśm iennictw ie podkre śla się, że jeśli dane zagadnienie z zak resu postępow ania upadłościowego nie zostało w yraźnie uregulow ane w tym praw ie, jakkolw iek może być rozstrzy gnięte w sposób pośredni, tj. poprzez in terp retację poszczególnych jego prze pisów, to nie je s t zasadne odwoływanie się do w ybranych przepisów Kodeksu postępow ania cywilnego3. U w zględniając jed n a k fakt, iż przepisy trak tu jące 0 postępow aniu napraw czym nie w prow adzają w opisywanej m aterii żadnej regulacji szczegółowej ani też unorm ow ań o charak terze pośrednim , notoryj- n a wydaje się potrzeba stosow ania tu art. 200 k.p.c. Z tego powodu w niesie nie oświadczenia, o jak im mowa w art. 494 § 1 Pr.u.i.n., do sąd u niew łaściw e go do jego przyjęcia, wiązało się in casu z potrzebą p rzekazania spraw y do sąd u napraw czego, którym był sąd rejonowy - sąd gospodarczy miejscowo właściwy dla zakładu głównego przedsiębiorstw a wnioskodawcy4. Trzeba bo wiem pam iętać, że regulacja z art. 200 k.p.c. dotyczy zarówno niewłaściwości rzeczowej, ja k i miejscowej sądu, uw zględnianej przez sąd ex officio w przy pad k u niewłaściwości o ch arak terze nieusuw alnym (vid e : art. 202 k.p.c.)5. W tych w aru nk ach oczywista wydaje się możność odpowiedniego stosow ania n a gruncie postępow ania napraw czego przepisu § 3 art. 200 k.p.c., w świetle którego b ra k je s t podstaw do przerw an ia toku postępow ania w sytuacji prze k azan ia spraw y do sądu właściwego. Takie postępow ania je s t kontynuow ane 1 nie m a przesłanek uzasadniających żądanie jego powtórzenia, gdyż czynno ści przedsięw zięte przed organem niew łaściw ym pozostają w mocy6.
Kw estią, k tó ra wym aga szerszej analizy, a k tó ra w ynikała pośrednio z przedstaw ionego przez sąd odwoławczy zagadnienia praw nego, było w ska zanie prawidłowego sposobu liczenia biegu term in u czternastodniow ego prze widzianego dla sąd u n a wydanie postanow ienia zakazującego wszczęcia po stępow ania napraw czego w przypadku złożenia oświadczenia, o jak im mowa w art. 494 § 1 Pr.u.i.n. w sądzie niewłaściwym. A spekt te n m iał istotne znaczenie n a gruncie przedmiotowej sprawy, albowiem poza sporem pozosta
2 Zob. u c h w ałę SN z d n ia 2 m a rc a 2005 r., III C ZP 96/04, O S N C 2006, n r 2, poz. 22.
3 J . K orzonek, P ra w o upa d ło ścio w e i p ra w o o p o stę p o w a n iu u k ła d o w y m . K o m e n ta rz, t. I, K ra k ó w 1935, s. 160.
4 P ra w o u padłościow e i n a praw cze. K o m e n ta rz, pod re d . A. W itosza, L exisN exis, W arsz a w a 2007, s. 575.
5 T ak J . Bodio, T. D em en d e ck i, A. J a k u b e c k i, O. M arcew icz, P. T elenga, M. P. W ójcik,
K o m e n ta rz do art. 2 0 0 K P C , [w:] K o d eks p o stę p o w a n ia cyw ilnego. K o m e n ta rz, w yd. 3, O ficyna
2008.
6 Por. T. E rec iń s k i, J . G ud o w sk i, M. Ję d rz e je w s k a , K o d eks p o stę p o w a n ia cyw ilnego. K o
m e n ta rz. C zęść p ierw sza . P o stęp o w a n ie rozpoznaw cze. C zęść d ru g a . P o stępow anie za b e zp ie cza ją ce, t. 1, L exisN exis, W arsz a w a 2006, s. 489.
wało, iż wnioskodawca w chwili skład an ia oświadczenia był już dłużnikiem niew ypłacalnym . Tymczasem przyjm uje się powszechnie, że pomiędzy „za grożeniem niew ypłacalnością” jako przesłan k ą wszczęcia postępow ania n a prawczego a „niew ypłacalnością” w rozum ieniu art. 11 Pr.u.i.n. istnieje w aż ka różnica. O ile bowiem w pierwszym w ypadku przedsiębiorca je s t zaledwie upraw niony do wszczęcia fakultatyw nej procedury napraw czej, o tyle w razie niew ypłacalności je s t on praw nie zmuszony do złożenia obligatoryjnego wnio sk u o ogłoszenie upadłości7.
N a w stępie swoich rozw ażań w zakresie wyżej opisanym SN odwołał się do art. 165 § 2 i 3 k.p.c., stosowanego odpowiednio w ram ach postępow ania naprawczego, stw ierdzając, iż powołane w treści przepisu term in y są z astrze żone n a korzyść stro n procesowych. Jednocześnie nadm ienił, że ta k a sytuacja nie m iała zastosow ania w rozw ażanym przypadku, gdyż term in c z te rn a stu dni został zakreślony wyłącznie dla sąd u naprawczego. Tym sam ym , w oce nie SN, błędne byłoby liczenie w skazanego term in u już od m om entu n ad an ia przez wnioskodawcę oświadczenia o wszczęciu postępow ania naprawczego w polskiej placówce operato ra publicznego, ponieważ w dacie tej sąd nie m iałby jeszcze żadnej wiedzy w przedm iocie w ystąp ienia przedsiębiorcy z inicjatyw ą napraw czą, a term in n a skontrolow anie takiego zachow ania i ew entualne podjęcie decyzji zakazującej rozpocząłby swój bieg. Ponadto SN zauważył, iż w procedurze cywilnej istnieje szereg znacznie krótszych term i nów przew idzianych dla określonych czynności sądowych, ja k np. term in trzydniow y n a rozpoznanie w niosku o nadanie tytułow i egzekucyjnem u k la u zuli wykonalności. W tym w ypadku, gdyby przyjąć istnienie obowiązku licze nia biegu takiego te rm in u od d aty n a d a n ia stosownego w niosku n a poczcie, w wielu sytuacjach wydanie przez sąd lub referen d arza sądowego właściwe go postanow ienia byłoby niew ykonalne przez wzgląd n a czasokres, ja k i z reguły upływ a między nad aniem pism a n a poczcie a jego wpływem do sądu. U zasadniając swoje wywody, SN powołał się również n a w ykładnię językową niektórych przepisów, w tym art. 7811 k.p.c. traktującego o ustaw ow ym te r m inie n a rozpoznanie w niosku w przedmiocie n a d a n ia klau zuli w ykonalno ści. K onkludując zatem , iż stw ierdzenie o „złożeniu oświadczenia w sądzie”, użyte w dyspozycji a rt. 493 u st. 3 Pr.u.i.n., winno był in te rp re to w a n e w ścisłym tego słowa znaczeniu, sform ułowano po stu lat o niemożliwości bie gu term in u czternastodniow ego n a wydanie zakazu wszczęcia postępow ania napraw czego w przypadku skierow ania oświadczenia wnioskodawcy inicjują cego ta k ą procedurę do niewłaściwego sąd u 8.
Z pozoru powyższe stanow isko może budzić kontrow ersje, zwłaszcza po zestaw ieniu z następującym i judykatam i:
7 P ra w o u padłościow e..., s. 572.
116 G losy
1) uchw ałą połączonych izb: Cywilnej i A dm inistracyjnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 28 listopada 1988 r., III CZP 33/87, w m yśl której: „wniesienie rew izji w term inie dwutygodniowym od doręcze n ia stronie skarżącej w yroku z uzasadnieniem w prost do sąd u rewizyjnego, z pom inięciem sądu, który wydał zaskarżony wyrok, nie może być tra k to w a ne jako w niesienie rew izji w term in ie”9, a także
2) wyrokiem SN z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 167/99, zgodnie z którym : „term in z art. 264 § 2 KP jest zachowany, gdy pracow nik złoży w tym czasie pozew o odszkodowanie do sądu niewłaściwego rzeczowo. Czynność ta pozosta je w mocy po przekazaniu spraw y do sądu właściwego (art. 200 § 3 KPC)”10.
Powyższe rozstrzygnięcia SN nie są jed n a k w stan ie skutecznie podwa żyć zasadności poglądu zaprezentow anego w uzasad n ien iu glosowanego roz strzygnięcia. N a tle uchw ały SN z dnia 28 listopada 1988 r., III CZP 33/87, ugruntow ało się tra fn e stanow isko, w edług którego skorzystanie z w ykładni korzystnej dla strony może co najwyżej u zasadniać tezę, że term in do w nie sienia rewizji (apelacji) będzie zachowany wówczas, gdy pismo to zostało w niesione do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie lub n a d an e pod a d re sem tego sądu w urzędzie pocztowym, nie tylko przez stronę, ale także przez sąd rew izyjny (apelacyjny), do którego wniesiono środek odwoławczy11. A na logiczny k ieru n ek w ykładni przez la ta (do chwili wejścia w życie k.p.k. z 1969 r.) był prezentow any n a gruncie postępow ania karnego, gdzie przyję to, że n ad anie odwołania, które zostało wniesione m ylnie do sąd u II in s ta n cji, n a poczcie przez sąd niewłaściwy pod adresem sądu właściwego, nie stw arza możliwości dla ferow ania opinii o w niesieniu środka odwoławczego przez stronę po term in ie 12. N iniejsze zapatryw anie SN znalazło odzwiercie dlenie w ak tu aln y m przepisie art. 125 k.p.k., w myśl którego: „pismo omyłko wo wniesione przez upływem term in u do niewłaściwego sądu, p rok u rato ra, o rg an u policji albo innego organu postępow ania przygotowawczego uw aża się za wniesione z zachow aniem te rm in u ”.
Z kolei pogląd wyrażony w w yroku SN z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 167/99, nie może negować popraw ności stanow iska zaw artego w uzasad n ie n iu glosowanej uchw ały z racji tego, że term in y z art. 264 k.p., w odróżnieniu od te rm in u z art. 494 ust. 3 Pr.u.i.n., m ają c h a ra k te r term inów praw a m a te
9 O SN C 1988, n r 6, poz. 73; L EX n r 3360.
10 O S N P 2000, n r 21, poz. 783; O S N P-w kł. 1999, n r 23; „M onitor P ra w n ic z y ” 2000, n r 1; „W okanda” 2000, n r 3; L EX n r 38254.
11 T ak w u z a s a d n ie n iu u ch w a ły p ołączonych izb: C yw ilnej i A d m in is tra c y jn e j o raz P ra c y i U b ezp ieczeń S połecznych SN z d n ia 28 lis to p a d a 1988 r., III C ZP 33/87. Zob. rów nież: uch w ałę s k ła d u sie d m iu sędziów SN z d n ia 16 k w ie tn ia 1955 r., I CO 20/55, O S N 1955, z. IVK, poz. 69, a ta k ż e o rzeczen ia SN: z d n ia 6 g ru d n ia 1965 r., I PZ 80/65, O S PiK A 1966, n r 12, poz. 277 i z d n ia 14 lis to p a d a 1973 r., III CZ 183/73, O S PiK A 1974, n r 5, poz. 97.
12 P a tr z u c h w a ła Izb y K a rn e j SN z d n ia 18 p a ź d z ie rn ik a 1930 r., II P r 152/30, Zb. O. z 1930 r., poz. 172.
rialnego, których uchybienie skutkuje każdorazowo potrzebą oddalenia po wództwa. Bezspornie nie stosuje się więc do nich regulacji k.p.c. dotyczącej uchybienia oraz przyw racania term inów 13. Poza tym we w skazanym wyżej orzeczeniu, podobnie ja k w uchw ale SN z dnia 28 listopada 1988 r., mowa jest tylko o czynności procesowej strony, a nie o aktyw ności sąd u rozpoznają cego d an ą sprawę.
W tym stan ie rzeczy w pełni zasadny wydaje się postu lat SN, iż bieg term in u czternastodniow ego do zak azan ia wszczęcia postępow ania n a p ra w czego pow inien rozpoczynać się dopiero od m om entu złożenia oświadczenia o wszczęciu procedury napraw czej w sądzie właściwym. Przeciwko zajęciu stanow iska odmiennego w analizow anym zakresie przem aw ia też ryzyko przysporzenia praw em nieuzasadnionej korzyści dla podm iotu, który zdecy dowałby się n a w niesienie oświadczenia o wszczęciu takiego postępow ania za pośrednictw em o peratora publicznego, gdyż term in czternastodniowy, rozpo czynając swój bieg z chw ilą n a d a n ia pism a n a poczcie, mógłby po prostu uniem ożliwić w łaściwem u sądowi (z powodu upływ u term in u ustawowego) podjęcie uzasadnionej decyzji w przedmiocie niedopuszczalności procedury napraw czej. Z tego względu m ożna sformułować tezę szerszą aniżeli u kazan a przez SN w uzasad n ien iu glosowanej uchwały, iż term in z art. 494 ust. 3 Pr.u.i.n. w zestaw ieniu z art. 165 § 2 i 3 k.p.c. stosow anym odpowiednio w postępow aniu napraw czym je s t zastrzeżony n a korzyść sądu właściwego do dokonania oceny oświadczenia, o jak im mowa w art. 494 u st. 1 Pr.u.i.n. N a m arginesie w arto zaznaczyć, że w doktrynie przedstaw iono jeszcze b a r dziej lib eraln ą koncepcję - o nakazie dokonywania przez sąd niewłaściwy wszelkich czynności spraw dzających, a naw et w ydania orzeczenia w przed miocie zakazu wszczęcia procedury napraw czej14.
O dstępując od próby ustosunkow ania się do powyższego, k tó ra z pewno ścią przekroczyłaby m erytoryczne ram y glosy, au to r pragnie raz jeszcze wy razić aprobatę dla stanow iska SN wyrażonego w uchw ale z dnia 23 paździer n ik a 2007 r., sygn. III CZP 89/07.
M aciej R zew uski
13 T ak SN w u c h w ale s k ła d u sie d m iu sędziów z d n ia 14 m a rc a 1986 r., I I I P Z P 8/86, O S N C P 1986, n r 12, poz. 194.
14 Szerzej I. D u k iel, J . P a ty s , P o stęp o w a n ie n a p ra w cze w ra zie za g ro że n ia n iew y p ła ca ln o
