ROCZNIK POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOLOGICZNEGO ANNALES DE LA SOCIETE GEOLOGIQUE DE POLOGNE
T o m (Volum e) X X X V II — 1867 Z eszyt (F ascicule) 4 K r a k ó w 1967
DR IRENA JURKIEWICZOWA (1912— 1966)
Dr Irena T r z a s k a - J u r k i e w i c z o w a , urodzona 1 VIII 1912 r.
w Warszawie, przeżyła dzieciństwo i młodość w swoim rodzinnym mieście w wyjątkowo ciężkich w arunkach m aterialnych, w robotniczej rodzinie.
Zarówno pierwsza wojna światowa, jak i w arunki powojenne zaciążyły poważ
nie na jej dzieciństwie — nigdy też Ire na nie zapomniała głodu z tego okresu.
Ojciec Jej, jako pracow nik miejski, m iał prawo do bezpłatnego kształcenia dzieci. W ykorzystywał to w pełni, for
sując ich naukę mimo wielkich tru d n o ści utrzym ania coraz liczniejszej ro
dziny.
Dr Jurkiewieżowa ukończyła gim
nazjum R. Gaczeńskiej i E. Kacprow- skiej, dzięki pomocy i życzliwości dy
rektorki, nauczycielstwa oraz kilku koleżanek, z którym i zachowała do
zgonną przyjaźń. Po uzyskaniu m atu ry w 1930 r. przyjęła pracę biurową, aby poprawić nieco byt m aterialny rodziny. Ale Jej żywy, inteligentny um ysł domagał się kontynuow ania nauki. Jako harcerka rozmiłowana by
ła w wędrówkach krajoznawczych i to zdecydowało o wyborze geografii jako kierunku studiów. Zapisała się w 1932 r. na U niw ersytet W arszaw
ski, na Wydział M atem atyczno-Przyrodniczy. Po trzech latach studiów, których koszt z trudem pokryw ała dzięki licznym, uciążliwym korepe
tycjom, Irena znalazła się nagle w tragicznej sytuacji. Zm arł Jej ojciec osierociwszy ciężko chorą żonę oraz ośmioro dzieci, z których najmłodsze miało niespełna rok. Na najstarszą córkę, Irenę, spadł ciężki obowiązek utrzym ania rodziny, a także odpowiedzialność za jej przyszłość. Renta przyznana rodzinie po ojcu była zbyt niska na najskrom niejsze naw et wyżywienie. Irena stanęła wobec problem u przerw ania nauki. Ale w tedy właśnie została zorganizowana pracownia geograficzna profesora dra B. Z a b o r s k i e g o , w któ rej Irena znalazła zatrudnienie wraz z inny
mi studentam i geografii. Znowu radośnie rozbłysły Jej oczy, a uśmiech Je j i pogoda ducha towarzyszyły pracom, wycieczkom i zabawom stu
denckim. Tak bardzo kochała ludzi, śmiech, radość, zabawę. Wszędzie było Jej „pełno”, stąd Jej przydom ek nadany w czasie studiów —- Ija, k tó ry stał się Jej imieniem wśród przyjaciół. Zawsze uczynna, koleżeńska, bezpośrednia i wesoła cieszyła się Ija wielką sym patią licznego grona serdecznych przyjaciół i znajomych.
W przedw ojennym program ie studiów na Wydz. M at.-Przyr. geografia z geologią m iały wspólne w ykłady i ćwiczenia przez 2 pierwsze lata. Stąd pochodzi zainteresowanie geologią ówczesnych studentów geografii, a w konsekwencji — uzupełniające studia geologiczne, dokonywane wów
— 576 —
czas przez licznych geografów. Zachętą do pogłębiania w iedzy geologicz
nej był zespół profesorów i asystentów Zakładu Geologii: prof. dr J. L e- w i ń s k i, prof. dr R. K o z ł o w s k i , doc. dr Z. S u j k o w s k i , dr S. Z. R ó ż y c k i , dr. A. Ł u n i e w s k i . Pod mądrym i życzliw ym kierunkiem w ym ienionych wyżej luminarzy geologii nauka uzyskiwała wysoką rangę i kształtowała młode um ysły w poczuciu odpowiedzial
ności, wielkiej wartości a także piękna pracy badawczej.
Irena wytrwała wiernie w dążeniu do poznania tajników Ziemi, entuz
jazmując się pracą geologiczną. Tematem Jej pracy magisterskiej była dolina P ilicy w przełom owym odcinku przez pasmo Przedborskie. Po uzyskaniu magisterium w 1937 r. Irena została przyjęta do pracy w Pań
stwow ym Instytucie Geologicznym. Pozwoliło to na znaczne polepszenie warunków materialnych całej rodziny Trzasków. W tym samym roku zawarła związek małżeński z Leopoldem J u r k i e w i c z e m , fizykiem.
W pierwszym rzędzie, w głębokim poczuciu obowiązku, zajęli się oby
dwoje J u r k i e w i c z o w i e swoją najbliższą rodziną. U zyskawszy 3-po- kojowe mieszkanie w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoli
borzu, zgromadzili u siebie dziewięć najbliższych osób, dzieląc się z nimi wszystkim i kierując ich dalszymi losami. Niełatwe to było życie i obo
wiązki! Ale młodzi Jurkiewiczowie pełni byli radości życia i w iary w lepsze jutro. To „jutro” stało się nagle tragiczną wojną 1939— 1945 r. Dom J u r k i e w i c z ó w zapełnił się jeszcze bardziej, gdyż udzielali serdecznej gościny przyjaciołom swoim, ludziom podziemia, należącym do różnych ugrupowań politycznych. W czasie powstania warszawskiego ich dom został zniszczony, rodzina rozproszona. Irena i Leopold J u r k i e w i c z o w i e po w ielu perypetiach znaleźli się w Krakowie i tu już zostali na zawsze. Część pozostałej rodziny zaczęła się znowu skupiać wokół nich i korzystać z ich wszechstronnej pomocy. Okres 1945/1946 r. stał się dla Jurkiewiczów początkiem stabilizacji w nowym życiu. Każde z nich mo
gło już w tedy wrócić do swojej umiłowanej pracy zawodowej.
W 1947 r. doczekali się upragnionego dziecka. Rodzice stworzyli naj
droższemu swojemu synowi, Jureczkowi, warunki szczęśliwego, radosnego dzieciństwa, a następnie lat młodzieńczych. W ypełnili je treścią pełną bogactwa wrażeń, przeżyć artystycznych i naukowych. Irena brała w ży
ciu swojego syna jak najczynniejszy udział, była mu bardziej towarzyszką i przyjaciółką niż matką, starając się w ten sposób odzyskać lata swojej ciężkiej młodości. Często powtarzała: teraz dopiero przeżywam prawdziwą młodość. Ich dom był pełen radości życia i szczęścia. Patronował temu ojciec, prof. dr Leopold, człowiek wielkiej dobroci, mądrości i filozofii życiowej, ciężko już niestety chory na serce. Toteż kiedy nagle, 16.11.66 r.
zabrakło jego ukochanej towarzyszki życia, nie przeżył tej straty i w 6 tygodni po Jej śmierci, 30. III. 1966 r. i on również rozstał się z synem.
Irena J u r k i e w i c z o w a mimo wielkiego zaabsorbowania życiem rodzinnym nie straciła głębokiego umiłowania pracy naukowej, geolo
gicznej. Znalazła czas i siły, aby do ostatnich m iesięcy swojego życia pracować w terenie, należała do tej nielicznej już dziś grupy geologów poznających geologię w terenie, nie rozstających się z m łotkiem geolo
gicznym. Zamiłowanie do prac terenowych w yniosła z czasów przed
wojennych, zwłaszcza z praktyki geologicznej, odbywanej przez w iele lat w grupie doc. dra Z. Sujkowskiego, cenionego i kochanego nauczyciela i przyjaciela młodzieży akademickiej. Jurkiewiczowa brała udział w kar
towaniu geologicznym serii szypockich na Czarnohorze (1936— 1937),
a następnie w pracach na W ołyniu (1937— 1938: szczegółowe zdjęcia geo
logiczne na arkuszach Mizocz i Ołyka). Pierwszą samodzielną pracę pro
wadziła jako pracownik Instytutu Geologicznego w 1939 r. kartując arkusz Dubno dla Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski.
W czasie okupacji pracowała w Archiwum Wierceń Instytutu Geolo
gicznego pod zarządem niemieckim. Równocześnie pod kierunkiem prof. dra R. K o z ł o w s k i e g o poznawała mikrofaunę utworów kredo
w ych i jurajskich, co w późniejszych latach wykorzystała przy opracowa
niu stratygrafii mezozoikum. Po w ojnie terenem zainteresowań i prac ba
dawczych stały się dla Jurkiewiczowej okolice pasma Przedborskiego. W y
konała szczegółowe zdjęcie geologiczne dla arkusza Przedbórz. Wobec aktualnych i pilnych potrzeb geologii Polski po wojnie, rozszerzyła rozpoznanie budowy regionu przedborskiego, opracowując wraz z prof.
drem J. D y l i k i e m arkusz Łódź — Przeglądowej Mapy Geologicznej Polski 1 : 300 000 (1950). W następnych latach, współpracując z prof. drem S. Z. R ó ż y c k i m oraz z drem F. R ó ż y c k i m , opracowała wspólnie z w ym ienionym i w yżej autorami, budowę podłoża podczwartorzędówego na obszarze arkusza Łódź 1 : 300 000 (1954).
Zmiana granic Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski wym agała dal
szych uzupełnień i badań terenowych. Opóźniło to znacznie opublikowanie materiałów geologicznych zestawionych w ramach starego cięcia. Prace kartowania geologicznego, wykonane w terenie przez Jurkiewiczową, w y
noszą ponad 5 000 km 2. W yniki wykonanych opracowań publikowała stopniowo (wyszczególnienie w spisie literatury), równocześnie dzieląc się nimi z uczestnikami wycieczek, organizowanych przez Polskie Towa
rzystwo Geologiczne (1953) oraz INQUA w 1961 r.
Obok różnorodnych zagadnień geologicznych, związanych z w ykony
waniem mapy geologicznej, zwracała Jurkiewiczowa uwagę na zagadnie
nie stratygrafii liasu. Przez w iele lat gromadziła cenne materiały, aby wreszcie ująć je w formie pracy syntetycznej pt. Stratygrafia liasu w za
chodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Opracowanie to uznane zostało jako praca doktorska i po przeprowadzeniu dysertacji J u r k i e w i c z o- w a uzyskała stopień naukowy doktora nauk przyrodniczych (1963 r.).
W ostatnich latach podsumowała również w yniki badań geologicznych na obszarze 2 arkuszy Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski (arkusz Ruda Maleniecka i Radoszyce). Wyczerpujące teksty dołączone do ma
teriału kartograficznego zawierają cenny materiał geologiczny. W Jej materiałach rękopiśmiennych znajduje się szereg rozpoczętych prac, m. in. problem wieku warstw z florą grójecką oraz zagadkowych warstw mezozoicznych z florą w zatoce gdowskiej.
Irena J u r k i e w i c z o w a odeszła od nas niespodziewanie z całym bogactwem doświadczenia naukowego, z dużym zasobem wiedzy zdobytej wieloletnią żmudną pracą — zniknęła możliwość zakończenia rozpoczętych przez Nią prac. Oprócz cennego dorobku naukowego pozostanie w pamięci naszej Jej sylwetka pełna radości życia, uśmiechu i dobrej wiary w ludzi i świat.
Janina Ł yczew ska
P U B L IK A C J E D R IRENY JUR K IEW IC ZO W EJ
1947. U w a g i na tem a t b u d o w y geo lo g iczn ej okolic M a jk o w a na w sc h ó d od S k a r ż y sk o -K a m ie n n e j. R em ark s on th e g eo lo g ica l stru ctu re of th e M a jk ó w region, east of S k a r ż y sk o -K a m ie n n a (Central P oland) P a ń stw . Inst. Geol. Biul. 31.
— 577 —
8 R ocznik PTG t. X XXVII z. 4
— 578 —
1950. (wraz z J. D y l i k i e m), P r z eg lą d o w a M apa G eologiczna P o lsk i, 1 : 300 000, ark u sz Łódź, w y d a n ie A. G en era l G eo lo g ica l M ap of P o la n d 1 : 300 000, S h eet Łódź, E d ition A . Inst. Geol.
1952a. In ter g la c ja ł S zczerco w a i D zb a n ek K o śc iu sz k o w sk ic h w ś w ie tle n o w y c h da
n y c h geo logiczn y ch . In terg la cia l of Szczercó w and D zb a n k i K o śc iu sz k o w sk ie in th e lig h t ot n e w g e o lo g ic a l data. Biul. Inst. Geol. 67.
1952b. P rzy czy n k i do g e o lo g ii arkusza Przedbórz. Geol. Biul. inf., z. 1, s. 9.
1953a. P r z ew o d n ik w y c ie c z k o w y N arad y P a ń s tw o w e j Słu żb y G eologicznej, w y c ie c z k a J a ru g i-G ro m a d zice-O stro w iec.
1953b. (wraz z W. K a r a s z e w s k i m). P r z ew o d n ik w y c ie c z k o w y N arad y P a ń s t w o w e j S łu ż b y G eologicznej, trasa S k a rży sk o -O stro w iec.
1954. (wraz z F. R ó ż y c k i m i S. Z. R ó ż y c k i m ) , P r z eg lą d o w a M apa G eologiczna P o lsk i 1 : 300 000, ark u sz Łódź, w y d a n ie B. G en era l G eo lo g ica l M ap of P oland 1 : 300 000, S h e e t Łódź, E d ition B. Inst. Geol.
1960a. (wraz z K. M a m a k o w ą), In ter g la c ja ł w S e w e r y n o w ie . The in te r g la cia l at S e w e r y n ó w near Przedbórz. Biul. Inst. Geol. 150.
1960b. (wraz z Z. D e c z k o w s k i m ) K ajper i jura okolic W ielunia. P r z e w o d n i k X X X I I I Z j a z d u Pol. T ow . Geol.
1961a. C zw artorzęd dorzecza W idaw ki. Q uaternary of th e W id a w k a B a sin (a fflu en t of th e W arta-R iver). Biul. Inst. Geol. 169.
1961b. Szczerców , G u id e-B o o k of E x cu rsio n from th e B a ltic to th e Tatras, part, II, vol. II, M id d le P oland. INQ UA .
1965. S z c z eg ó ło w a M apa G eologiczn a P o lsk i, arkusz C zerm no (Ruda M alenieck a) Inst. Geol.
1966a. S tra ty g ra fia lia su w zachodnim obrzeżeniu Gór Ś w ię to k r zy sk ic h . Biul. Inst.
Geol. 200.
1966b. Złożona do druku — S z c z eg ó ło w a M apa G eologiczna, arkusz R ad oszyce. Inst.
Geol.
r e s u m e:
Nee le 1 aout 1912 a Varsovie dr Irena J u r k i e w i c z o w a est decedee le 16 fevrier 1966 a Cracovie.
Apres avoir termine ses etudes a l ’Universite de Varsovie en 1937 dr Jurkiewiczowa fut nommee geologue de l ’lnstitut Geologique de P o- logne. Ayant participe d ’abord aux travaux du groupe du docent Z. S u j- k o w s k i a l ’etudes geologiques dans le s Karpathes Orientales et en Volhynie — elle travaillait ensuite independament en executant des levees geologiques detaillees.
Son bagage scientifique de grande valeur se concentre sur la region de la Chaine de Przedborz (Pologne Centrale). De cette region provient un travail synthetique: „La Stratigraphie du Lias dans la zone margi- nale des Monts du Saint-Croix. Cette elaboration acceptee, elle fit sa dissertation et regut le titre scientifique du decteur es Sciences Naturelles.
De la mene region proviennent les travaux d e J . J u r k i e w i c z o w a sur le Pleistocene et les deux feuilles de la Carte Geologique D etaillee de la Pologne 1 : 50.000 (1965, 1966b).
J a n i n a Ł y c z e w s k a
