M I N I S T E R S T W O K O M U N I K A C J I
O W Y INSTYTUT H YD RO LO G ICZN O - M ETEO RO LO G ICZN Y
W
SERIA A. INSTRUKCJE i PODRĘCZNIKI. N r 17.
INSTRUKCJA
D L A
STACYJ O PADO W YCH SIECI POLSKIEJ
W Y D A N I E SZÓSTE U Z U P E Ł N I O N E
W A R S Z A W A — 1 9 4 9
N A K Ł A D E M P A Ń S T W O W E G O INSTYTUTU H Y D R O L O G I C Z N O - M E T E O R O L O G I C Z N E G O
M I N I S T E R S T W O K O M U N I K A C J I
PAŃSTW OW Y INSTYTUT H Y D RO LO G ICZN O - M ETEO RO LO GICZN Y
SERIA A . INSTRUKCJE i PODRĘCZNIKI. N r 17.
INSTRUKCJA
* *D L A
STACYJ O PADO W YCH SIECI POLSKIEJ
W Y D A N I E SZÓSTE U Z U P E Ł N I O N E
i. . v
W A R S Z A W A — 1 9 4 9
N A K Ł A D E M P A Ń S T W O W E G O INSTYTUTU H Y D R O L O G I C Z N O - M E T E O R O L O G I C Z N E G O
\
Do użytku służboujego zatulierdzam .
W arszauia, dnia 19. VII. 1949 r. f
K-y%
f e í )
I n t . Z. B A L IC K I
W icem inister Komunikacji
A M 4 > 1 0 4
P. K. Z. O. O ddz. 18 tu Częstoćhoude. Zam óuiienie Nr 2089. dnia 21. 10. 49.
B. 1-93.779. Pap. druk sat. 6 1 x 8 6 -7 0 gr. kl. VII. Nakład 5000 egzem plarzy.
D ruk ukończono dn. 10. 3. 50 r.
P R Z E D M O W A .
Do niniejszego w y d a n ia „ I n s tru k c ji dla sta cy j opadow ych sieci p o l
s k ie j“ w prow adzono w p o ró w n a n iu z w y d an ie m poprzednim , m. in., n a s tę p u ją c e zm ian y i uzup ełn ien ia:
D otychczas u żyw ane te rm in y „dżdża“, „zam ieć śnieżna", „zaw ieja śn ie żn a " i „śnieżyca" zostały za stą p io n e p rzez te rm in y now e: „m żaw k a“ ,
„zam ieć n isk a “, „zam ieć w y so k a“ i „z aw ie ja“.
R ozdział „O pady i ic h ro d z a je " zo stał n a now o p rze re d ag o w an y celem u zg o d n ien ia jego tre śc i z m iędzy n aro d o w y m i o k reśle n ia m i ro d za jó w -opadów.
Z asadniczej zm ian ie uleg ł u stę p „Czas w y k o n y w an ia o b se rw a c y j“
(w ro zd ziale 9): te rm in y w y k o n y w a n ia ob serw acy j są obecnie podane w czasie u r z ę d o w y m .
N ow ą re d a k c ję o trzy m ał i p u n k t 5. rozd ziału „Zapis w ynik ó w spo
strz e ż e ń “, p rec y zu ją cy p ojęcie p o czątk u doby m eteorologicznej.
D odano now e u stę p y „D eszczom ierz ty p u górskiego“, „U staw ian ie desz- czom ierza ty p u g ó rskiego“ i ja k o d o d atek I I — „O służbie sy g n alizacy j- no-pow odziow ej śtacy j o p ad o w y ch “ oraz u w ag ę 1. do d o d a tk u I „O w y zn aczan iu gęstości śn ie g u “. T a n o w a u w ag a z a w ie ra w skazów ki d o ty czące sposobu p o m ia ró w gęstości śniegu w w y p ad k u , gdy g rubość po
k ry w y śnieżnej p rze k ra c z a 50 cm, a sta c ja posiada ty lk o „zw ykły“ p rzy rz ą d do w y zn aczan ia gęstości śniegu.
W reszcie uleg ł zm ianie te k s t w załączn ik ach 1 i 2.
W zw iązku z pow yższym i zm ianam i w szystkie sta c je m eteorologiczne sieci polskiej obow iązuje now e szóste w y d a n ie nin iejszej „ In s tru k c ji“, i z ch w ilą ogłoszenia go d ru k ie m tra c ą m oc obow iązującą w szystkie w y d a n ia poprzednie.
A u to rem p ro je k tu szóstego w y d a n ia n in ie jsz ej „ I n s tru k c ji“, p odobnie ja k i p o p rzed n ich dw óch (pow ojennych), je s t ra d c a A. R o j e c k i.
D r I n t . J. L A M B O R ,
D y re k to r P. I. H. M.
U W A G I W STĘPN E. P olska Sieć M eteorologiczna sk łada się: • 1.
a), ze sta c y j m eteorologicznych w yższych rzędów , w yk o n u jący ch spostrzeżenia n ad m niejszą' lub w iększą ilością czynników m e
teorologicznych, i b) ze sta c y j opadow ych.
O bserw acje opadów n ależą do n ajp ro stszy ch i n ajłatw iejszy ch spostrzeżeń m eteorologicznych. P ro w ad zen ie sta c ji opadow ej w y m a g a niew iele czasu i tru d u , a codzienne nóto w anie ilości opadu i zestaw ienie o trzy m an y ch w arto ści dostępne je s t n a w e t , dla osób p osiadających ty lk o e lem en tarn e w ykształcenie. J e d n a k o b serw acje te, podobnie ^ a k i in ne spostrzeżenia m eteoro
logiczne, w y m a g a ją od obserw ato ra dużej obowiązkowości i ści
słego przestrzeg an ia w skazów ek zaw arty ch w niniejszej In s tru k cji. W szczególności są niedopuszczalne jak iek olw iek p rzerw y w w y k o n y w an iu obserw acyj. Na w y p ad ek niem ożliw ości w y konania obserw acyj osobiście przez stałego o b serw atora stacji, należy przew idzieć zastępcę, którego s ta ły o b serw ator w inien zaw czasu dokładnie zapoznać ze sw oim i obow iązkam i.
ZA DAN IA STA C Y J OPADOW YCH. OBOW IĄZK I O B SER - 2.
W ATORA. Z adaniem stacyj opadow ych je s t n oto w anie ilości, czasu trw a n ia i rodzajów opadów atm osferycznych. D ane te są p o trzeb n e zarów no dla badań n au k o w y ch ja k i dla celów p r a k tycznych w dziedzinie budow nictw a w odnego, rolnictw a, leś
n ictw a itd., a n a w e t i dla sądow nictw a.
Do obow iązków o b serw ato ra stacji opadow ej należy:
1. w y k o n yw anie spostrzeżeń w term in a c h i sposobem p rz e w idzianych w nin iejszej In stru k c ji o raz prow adzenie dziennika -obserw acyjnego (załącznik 1),
2. u trz y m y w a n ie w n a le ż y ty m sta n ie przyrządów ,
5
3. w ysy łanie do dnia 3-go każdego m iesiąca do w łaściw ego O ddziału O kręgow ego P. I. H. M. w dw óch egzem plarzach „m ie
sięcznego w y k azu opadow ego“ (załącznik; 2) za m iesiąc ubiegły,.
4. zaw iad am ian ie w łaściw ego O ddziału Okręgow ego a) o każdym uszkodzeniu p rzyrząd u ,
b) o potrzebie dokonania n iezb ędn y ch n ap raw ,
c) o konieczności przeprow ad zenia zm ian w u staw ien iu przy rządów ,
d) o p rzek azan iu sw ych obow iązków zastępcy, w razie n ie m ożliw ości w y k o n yw ania czynności ob serw ato rskich przez okres czasu dłuższy o d 3 dni,-
e) o zam iarze zaniechania pracy o b serw ato rskiej.
W szelkie ro b o ty in sta la c y jn e i n a p ra w y n a sta c ji m ogą być w y k o n y w an e dopiero po up rzed n im u zy skan iu a p ro b a ty w łaści
wego O ddziału O kręgow ego P. I. H. M. Do w niosków w ty ch sp raw ach o b serw ato r w in ien załączyć odpow iedni kosztorys.
W szelkie p rzesy łki pocztow e do P. I. H. M. i jeg o O ddziałów O kręgow ych są w olne od opłat. Na p rzesy łk ach ty ch n ależy um ieszczać napis; „N a w ezw anie, urzędow e, opłatę uiści a d re s a t“ i podać adres nadaw cy.
3. K O N TR O LA D ZIA ŁA LN O ŚCI STA C JI. Celem ko n tro li sta n u p rzyrządów i u jed n o sta jn ian ia p racy o b serw atoró w sta cje opadow e są inspekcjonow ane" okresow o przez delegow a
n y c h praco w nik ó w P. I. H. M.
4. OPAD Y I ICH RO D ZA JE. O pady w y stę p u ją pod postacią:
deszczu, m żaw ki, śniegu, śnieg u ziarnistego, k ru p lekkich, k ru p ciężkich, deszczu lodowego, g rad u , deszczu ze śniegiem , igieł lodow ych, rosy, szronu, szadzi m iękkiej, szadzi tw a rd e j i goło
ledzi.
® d e s z c z — składa się z pojedynczych kropel w o d y -
w stan ie ciekłym , m ających na ogół śred nicę w iększą od 0.5 m m. Spadanie pojedynczych k ro p el w ody m ożna w y ra ź n ie odróżnić.
U w a g a . N iekiedy deszcz sk ła d a się z k ro p ele k w ody o śre d n ic y m n ie jsz ej od 0.5 m m , co szczególnie często m ożna obserw ow ać n a p o cz ątk u opadu, pochodzącego z n ad c ią g ają ce g o u k ła d u c h m u r A lto s tra -
tu s-N im b o stra tu s, lecz i w ty m w y p a d k u w przeciw ień stw ie do m żaw ki m ożna w y ra źn ie odróżnić o p ad a n ie pojedynczych kropel.
9 m ż a w k a — dość ró w n om iern y opad, złożony w yłącz- nie z bardzo d robn y ch i n a d zwyczaj licznych k ro pel w ody w stan ie ciekłym o śred nicach poniżej 0.5 m m, k tó re zdają się n iem a l unosić w p o w ietrzu i przez to uw idoczn iają n a w e t n ajsłabsze jego ruchy . M żaw ka w y p ada z n isk iej, dość zw a r
tej i gęstej w a rstw y c h m u r S tra tu s, k tó ra m oże dosięgać po
w ierzchni ziem i (w postaci m gły). Ilość spad łej wody, pocho
dzącej z m żaw ki, m oże /osiągać w iększe w artości (do 1 m m na godzinę, zwłaszcza n a w y b rzeżu i w górach.
* ś n i e g — opad złożony z rozgałęzionych, sześciokąt
nych k ry ształk ó w lojlu, gw iazdek, cąęsto pom ieszanych ze zw ykłym i k ry sz ta łk a m i lodow ym i (por. niżej). P rz y te m p e ra tu ra c h w yższych od — 10°C k rzy sz tałk i te, w sk u te k cienkiej pow łoki w odnej wzgl. kro p elek m gły, p o k ry w ający ch ich po
w ierzchnię, zazw yczaj łączą się w p łatk i. P rz y niższych te m p e ra tu ra c h w y s tę p u ją pojedyncze gw iazdki.
A ś n i e g z i a r n i s t y — białe, n ie p rzeźroczyste kulki 0 b u dow ie podobnej do budow y śniegu; są one zbudow ane z ig ieł lodow ych wzgl. k ryształów śniegu, p o k ry ty c h szronem , 1 p rz y p o m in ają k ru p y lekkie, lecz są m n iej lu b w ięcej spłasz
czone albo wydłuż.one i m a ją znacznie m niejsze w y m iary (śred
nica ich je s t .mniejsaai od 1 m m ); gdy p a d a ją n a tw a rd e podłoże, nie o d b ijają się w sposób w idoczny i n ie p ę k ają. P a d a ją tylko w bardzo m ały ch ilościach, przew ażn ie z c h m u r S tra tu s i z m gły.
£. k r u p y l e k k i e — b iałe, o k rągłe, rzadziej stożko- w ate, z ia rn a n iep rz e źroczyste o śred nicach od 2 do 5 m m ; b u - dow a ich p rzypo m in a budow ę śniegu, ziaren k a te są łam liw e i m ogą być łatw o ro zgniecione; gdy p a d a ją n a tw a rd e podłoże, w ów czas od b ija ją się i często ro zp ry sk u ją . O pad z k ru p lekkich w y stęp u je najczęściej p rzy te m p e ra tu ra c h p o w ietrza w po b li
żu 0°C i m a -na ogół m iejsce n a d lądem . P oprzedza on opad
sk ład ający się ze zw ykłego śn ieg u -, często jed n a k m ożna o b ser
w ow ać jednoczesne p ad an ie k ru p lek k ic h i zw ykłego śniegu.
A k r u p y c i ę ż k i e — półprzezroczyste, o krągłe, rzadziej stożkow ate, z ia ren k a zam arzn ięte j w ody o śred nicach od 2 do 5 m m; n a ogół s k ła d a ją się one z ją d ra — k ru p lekkich, otoczonego cienką pow łoką lodu, k tó ra n a d a je im w yg ląd s z k lis ty ;‘ziaren k a te są m ało łam liw e i tru d n o je zgnieść — ,z te go pow odu, p ad ając n a tw a rd e podłoże p o zostają na m ie j
scu nie o d b ijając się i n ie ro zp ry sk ując. K ru p y ciężkie są „w il
g o tn e “, poniew aż p a d a ją n a ogół p rzy te m p e ra tu ra c h pow yżej 0°C; opad - z k ru p ciężkich w y stę p u je często jednocześnie z deszczem i pochodzi n a ogół z c h m u r C um ulonim bus.
A d e s z c z l o d o 'w y — półprzeźróczyste wzgl. p rzeźro
czyste tw a rd e ziaren k a lodu, o k rąg łe lu b o postaciach n ie re g u larn y ch , k tó ry c h w y m ia ry w ynoszą od 1 do 4 m m ; p ad ając n a tw a rd e podłoże-ziarenka te o d b ija ją się. Deszcz lodow y tw o
rzy się ze zw ykłego deszczu, którego k ro p elk i o p a d a ją c ‘p rz e chodzą przez w arstw y pow ietrza o te m p e ra tu rz e poniżej 0°C, gdzie u leg ają zam arzan iu . Deszcz lodow y ró żni się od k ru p ciężkich i g ra d u zup ełn y m b rak iem w ew nętrznego ją d ra n ie przeźroczystego.
A g r a d — kulki, wzgl. n ie re g u la rn e k aw ałk i lodu o śre d - m cąch od 5 do 50 m m, n iek ied y n a w e t w iększych, sp ad ające bądź pojedynczo, bądź te ż złączone w w iększe, n ie re g u la rn e b r y łki; sk ła d a ją się one bądź w yłączn ie z lodu przeźroczystego, bądź na p rzem ian z w a rs tw przeźroczystych o grubości co n a j
m n iej 1 m m i w a rstw m atow ych, k tó ry ch budow a p rzy po m ina budow ę śniegu. G ra d pada p raw ie w yłącznie podczas siln y ch wzgl. d łu g o trw ały ch burz, lecz n igd y p rzy te m p e ra tu ra c h po
niżej 0°C.
• d e s z c z z e ś n i e g i e m — opad sk ła d a jąc y się z deszczu i śniegu padającego jednocześnie albo z topniejącego śniegu.
<-» i g ł y l o d o w e — bardzo drobne, nierozgałęzione k r y sz ta łk i lodu w postaci blaszek (łusek) lub pałeczek, często tak m ałych, że zdają się unosić w pow ietrzu. Są one dobrze w i
doczne zw łaszcza, gdy p o ły sk u ją w prom ieniach słonecznych („pył d iam en to w y “), i w ów czas m ogą spow odow ać pow staw a-,-Z ---
nie pionow ych słupów św ietln y ch lu b in n ych zjaw isk ty p u halo. W y stęp u ją one ty lk o w o k resach zrów now ażonych ty pów pogody przy siln y ch m rozach, n a o bszarach podbieguno
w y ch lu b w e w n ątrz kontyn entó w , a także w górnych w a r stw a c h tro p o sfery .
r o s a — k ro p elk i w ody, k tó re tw o rzą się głów nie na po w ierzchniach poziom ych (grunt, traw a, liście drzew i k rz e wów , dachy budynków ) w sk u tek sk ra p la n ia się p a ry w odnej z w a rs tw p o w ietrza bezpośrednio p rzy leg ły ch do ty c h oziębio
n y c h przez w y p rom ieniow anie pow ierzchni. Rosa tw orzy się w ciepłej porze ro k u p rz y słab y ch w ia tra ch (lecz n ie przy ciszy!) w pogodne noce (często z w ieczora wzgl. tu ż po w scho
dzie słońca).
L-J s z r o n — lekkie k ry sz ta łk i lodu w postaci blaszek, ig ie ł, p ió r lub w achlarzyków . Tw orzy się w ty ch sam ych w a - ru n k a c h co rosa, lecz p rz y t e m p e ra tu ra c h podłoża poniżej 0°C.
O siada p rzew ażnie na pow ierzchniach poziom ych (zorane pole, tra w a , liście krzew ów i drzew , dachy budynków , leżące pod gołym n iebem deski itp.).
U w a g a . N ależy o dróżniać szron od zm arzłe j rosy.
V s z a d ź ( s a d ź ) m i ę k k a — biała w arstw a, skład a- jąc a się z k ry ształó w lodu o budow ie p rzy p om inającej częścio- w o bud ow ę szronu. T w orzy się n a ogół w ok resie w y stęp ow a
n ia przechłodzonej m gły, przede w szystkim n a po w ierzchniach pionow ych, szczególnie n a k raw ęd ziach i w y stęp ach p rze d m io- tów. Od stro n y podw ietrzn ej szadź m iękk a m oże tw orzyć bardzo gru b e w a rstw y (grubość w a rstw y dochodzi zw yk le do 25 m m , n iek ied y jed n a k osiąga 50 m m , a n a w e t 100 m m ). -Proces po
w staw an ia szadzi m ięk k iej jest praw dopodobnie analogiczny do
9
procesu tw orzen ia się k ru p lekkich. W odró żnien iu od szronu szadź może tw orzyć się też w ciągu dnia.
V
s z a d ź ( s a d ź ) t w a r d a — niep rzeźroczysta m asa o s tr u k tu rze z ia rn istej i budoiwie p rzy p o m in ającej budow ę śniegu wzgl. lodu, k tó re j osiadanie odb y w a się w podobny spo- sób, ja k i w w y p adku szadzi m iękkiej. Tw orzy się ona w o k re - saę w y stęp ow an ia przechłodzonej m gły „roszącej“ i w sk u tek tego j ej budow a je s t bard ziej z w a rta i b ezk ształtn a niż szadzi m iękk iej, a bard ziej zbliżona do s tru k tu ry k ru p ciężkich.g o ł o l e d ź — gładka, przeźroczysta w a rstw a lodu, tw orząca się zarów no na p ow ierzchniach p oziom ych ja k i pio
now y ch i osiągająca n iek iedy bardzo znaczne grubości (szcze
gólnie od stro n y p odw ietrznej). Gołoledź tw o rzy się wów czas, gdy przechłodzone k rop le deszczu, m żaw ki lub m gły roszącej op adają n a po w ierzchnię ziem i wzgl. in n y ch przedm iotów przy u jem n y ch lecz bliskich zera te m p e ra tu ra c h pow ietrza, albo też gdy spad nie deszcz po d łu g o trw ały ch i siln ych m rozach. Nie należy w ięc uw ażać za gołoledź zbitego i zm arzniętego śniegu lub zam arzn iętej w ody (wobec tego te rm in „gołoledź“ w m e
teorologii używ a się w nieco in n y m znaczeniu niż w m ow ie potocznej).
Gołoledź n a g ru n cie oznacza się za pom ocą sym bolu: g . 5. M IA RA OPADÓW ATM OSFERYCZNYCH. Za m ia rę opadu
p rz y jm u je m y w y rażoną w m ilim e tra ch w ysokość w a rstw y w o
dy, pow stałej z opadu, k tó ra u tw o rzy ła b y się n a poziom ej po
w ierzch ni g ru n tu , g dyby w oda nie w siąk ała w ziem ię, nie p a row ała i nie sp ły w ała po pochyłościach.
P r z y k ł a d .
M ów iąc o opadzie 2.7 m m rozum iem y, że o trzy m an a z tego o padu w o
da p o k ry łab y pow ierzch n ią g ru n tu w arsje w k ą o‘ w ysokości 2.7- m m (przy w yżej w y m ien io n y ch założeniach).
Z auw ażym y, że opad o w ysokości 1 m m odpow iada jednem u litrow i w ody z p ow ierzchni jednego m etra kw adratow ego.
^ SPR Z Ę T ST A C JI O PAD OW EJ. N a sp rz ę t stacji opadow ej sk ład a się:
1. ko m p let deszezom ierzy, 2. śniegow skaz przenośny,
10
3. śniegow skaz stały ,
4. kilka b u telek z 'k o rk a m i o pojem ności od % do 1 litra, 5. ręczn a la ta rk a elek try czn a z zapasow ą b a te ry jk ą . Poza ty m sta c ja w in n a posiadać „ In stru k c ję dla stacyj opa
dow ych sieci po lsk iej“, dziennik o b serw acy jn y (Załącznik 1), fo rm u la rze do spraw ozdań m iesięcznych (załącznik 2 i ew. 3) i służbow e k a rty korespondencyjne.
O PIS SPR Z Ę T U I SPO SO BU JE G O USTAW IAN IA . D e - s z c z o m i e r z t y ' p u H e l l m a n n a ( rys. 1). Na s ta cjach m eteorologicznych sie-
ci-polskiej, położonych p oni
żej 500 m n a d poziom em m o
rza, do pom iarów opadu u ży
wa się deszczom ierza ty p u H e l l m a n n a ■ Deszczo- m ierz te n sk ład a się:
a) z naczynia w kształcie w alca z b lachy cynkow ej, o w ysokości około- 46 cm, złożonego z dw óch oddziel
n y c h części:
g ó r n e j (ry su n ek 2 a), w ierzch u o tw a rte j, od spodu zaś zaopatrzonej w lejek;
w ierzch tej części je s t za
kończony mosiężny m p ier
ścieniem o o stre j kraw ędzi, którego w ew n ętrzn a średnica w ynosi około 16 cm (po
w ierzchnia o tw o ru pierście
nia rów na się dokładnie 200 cm 3); na zewnęt) znej po
w ierzchni tej częśc; zn ajd u je się „z a c z e p “, służący do praw idłow ego um ieszczenia
,. , Rys. 1.
naczynia n a trzy m ad le (por. ,,
. . . . . D eszczom ierz ty p u H e l l m a n n a .
niżej), i
d o l n e j (rys. 2 b), będącej podstaw ą p rzy rządu. N a dnie
11
(w ew nątrz) tej części zn ajd u je się pierścień, um ożliw iający do
k ład n e u staw ien ie zbiornika (por. niżej);
b) ze zbiornika n a w odę opadow ą (rys. 2 c);
mat- '
a b c
Rys. 2. Części składow e deszczom ie
rz a ty p u H e l l m a n n a .
Rys. 3. W kładka do deszczom ierza.
c) z w k ła d k i z b lac h y cynkow ej (rys. 3); w k ła d k ę tę używ a się w yłączn ie w ok resie opadów śnieżnych;
d) z trz y m ad ła (rys. 4), um ożliw iającego u staw ien ie deszczom ierza na słupie;
e) z m ia rk i szklanej do m ierzenia opadów (rys. 5), po siadającej podziałkę, sp ecjaln ie do
sto sow an ą do danej pow ierzchni o tw o ru de
szczom ierza ’).
U w a g a . K ażd a sta c ja posiad a k o m p let deszezo- m ierzy, k tó ry sk ła d a się z dw óch naczyń, dw óch zbiorników , dw óch w kładek, ■ jed n eg o trz y m a d ła
i je d n ej m ia rk i szk lan ej. do deszczom ierza.
*) P o w ierzc h n ia p rz e k ro ju m ia rk i szklanej, uży w an ej do p o m ia ru o p a du, je s t m n ie jsz a n iż p o w ierz ch n ia o tw o ru d e s z c z o m i e r z a ; p rze to w o d a , p rz e la n a z n ie g o do te j m ia rk i, za jm ie w n ie j w ysokość w iększą, n iż zajm o w ała w deszczom ierzu. Z tego pow odu p odziałki n a m ia rce szklanej są o dpow iednio pow iększone w sto su n k u do m ilim e tró w rzeczy
w isty ch .
Z pow yższego w y n ik a, że u ży w a n ie do p o m ia ru o p ad u m ia re k z p o - działk ą w cm J lu b ja k ą k o lw ie k inną, nied o sto so w an ą do pow ierzch n i o tw o ru deszczom ierza, je s t niedopuszczalne.
U s t a w i a n i e d e s z c z o m i e r z ą t y p u H e l l m a n n a . Deszczom ierz u staw ia się w tak im m iejscu, aby opad, n a w e t w razie silnego w ichru i n ajb ard ziej ukośnego k ieru n k u p a dania, m iał w olny dostęp do p rzy rząd u ze w szystkich stron.
Do tego celu n ajle p ie j n ad aje się duży tra w n ik w ogrodzie k w iatow ym lub w arzyw n y m , albo też obszerne
podw órze w te re n ie płaskim i poziom ym. W szel
kie budyn k i, drzew a itd. p ow inny znajdow ać się od deszczom ierza w odległości nie m n ie j
szej, niż w ysokość ty ch przedm iotów . Nie jest w skazane u m ieszczan ie. deszczom ierza w ’m ie j
scach zupełnie o tw a rty c h (np. na łąk ach i po
lach), gdyż w ty m w y p ad k u je s t on zbyt w y staw iony na działanie w ia tru . N iew łaściw e je s t.ta k ż e u staw ianie przy rząd ó w n a dachach i balkonach, gdyż w górze silniejsze w ia try m o
gą w yw oływ ać pow staw anie w irów i ruchów w stęp u jący ch przy deszczom ierzu, przeszk a
d zających sw obodnem u sp ad an iu kropel desz
czu i p łatk ó w śniegu. N ie wolno um ieszczać deszczom ierza rów n ież w ty ch m iejscach, gdzie w ia tr w porze zim ow ej naw iew a w iększe m asy śniegu, lub gdzie p rą d y pow ietrza całkow icie zw iew ają śnieg.
O d p o w i e d n i w y b ó r m i e j s c a n a u m i e s z c z e n i e d e s z c z o m i e r z a j e s t s p r a w ą p i e r w s z o r z ę d n e j w a g i , g d y ż n i e w ł a ś c i w i e u s t a w i o n y p r z y r z ą d - d a j e w y n i k i b ł ę d n e .
Po dokonaniu w y b o ru m iejsca n a sta c ję p rzy stę p u je m y do um ieszczenia deszczom ierza. W ty m celu z drzew a odpornego n a gnicie (dąb, buk, g rab albo sosna) w y k o n u jem y słu p ek o d łu
gości około U/g m i, o p rze k ro ju k w ad rato w y m (bok k w a d ra tu w inien w ynosić około 10 cm). G órny koniec słu p k a należy ściąć ukośnie, ab y zapobiec n ag ro m ad zan iu się n a nim śniegu, k tó ry m ógłby tam ow ać dostęp do deszczom ierza lu b też zsuw ać się do jego w n ętrza. Do n ajd łuższej ściany słu p k a (rys. 1) p rzy śru b o - w u je m y trzy m ad ło tak, aby g ó rn y jego brzeg znajdow ał się
Rys, 5. M ia rk a sk la n a d o m ie
rzenia opadów .
1S
o 5 — 6 cm w yżej niż g ó rn y brzeg te j ścianki. Po p rz y tw ie r
dzeniu trz y m ad ła w k o p u je się słu pek do ziem i w te n sposób, ab y pow ierzch nia gó rn a deszczom ierza po jego założeniu na trzym ad ło , b y ła dokładnie poziom a i w y sta w a ła n a 1 m nad p o w ierzchn ią g ru n tu , a ścian k a słup k a, do k tó re j je s t p rzy m o cow ane trzy m ad ło, b y ła sk iero w an a n a północ (rys. 1). Na trz y m a d ie sta w ia się doln ą część n aczyn ia i w e w n ątrz pierście
nia, znajd ująceg o się n a jego dnie, um ieszcza się zbiornik na w odę p o w stałą z opadu. N astępn ie n a k ła d a się gó rn ą część n a czynia w ten sposób, ab y le je k tra f ił d o kład n ie do o tw o ru zbior
nik a, a dolny b rzeg te j części n aczy n ia o p iera ł się o w ystęp, z n a jd u ją c y się w pobliżu górnego b rzeg u dolnej części, g ó m y zaś koniec trzy m ad ła tr a f ił do „zaczepu“.
'Po um ieszczeniu deszczom ierza n a słu p ie n ależy spraw dzić, czy jego po w ierzchnia m a położenie poziom e; w przeciw nym w y p a d k u n ależy u staw ien ie deszczom ierza popraw ić.
W porze zim ow ej dla u n ik n ięcia w y w iew ania śniegu należy w staw ić do górnej części deszczom ierza w k ład k ę blaszaną.
W k ł a d k ę t ę w o l n o u ż y w a ć t y l k o p r z y o p a d a c h ś n i e ż n y c h , n i g d y z a ś p r z y d e s z c z u ; w ty m o sta tn im w y p a d k u u ży w an ie w k ła d k i byłoby w p ro st szkodliw e, poniew aż zw iększałoby pow ierzchn ię zw ilżania.
D e s z c z o m i e r z t y p u g ó r s k i e g o . N a sta c ja c h fneteorologicz- nych, położonych pow yżej 500 m n a d poziom em m orza, z a m ia st deszczo- m ierzy ty p u H e l l m a n n a , uży w an e są deszczom ierze ty p u górskiego D eszczom ierz te n (rys. 6) sk ła d a się:
a) z n ac zy n ia w k sz tałcie w a lc a z b la ch y cynk o w ej o w ysokości około 50 cm; o tw a rty w ierzch tego n aczynia jest/zakończony, m osiężnym p ie r
ścieniem o o strej k raw ęd z i; w e w n ę trz n a śred n ic a tego p ie rśc ie n ia w ynosi około 25.2 cm (pow ierzchnia o tw o ru jego ró w n a się d o k ła d n ie 500 cm ‘);
w e w n ą trz n ac zy n ia n a jego dn ie z n a jd u ją się trzy zaczepy, w y k o n an e z k ąto w n ik a , a u m o żliw iające d o k ła d n e u sta w ien ie zb io rn ik a (por. niżej);
n a z e w n ętrzn e j pow ierzch n i n aczy n ia, tuż. pod pierścien iem m osiężnym , z n a jd u je się dziobek u ła tw ia ją c y przelew an ie w ody, p o w sta łe j po sto
p ie n iu śniegu, z n ac zy n ia do m ia rk i s z k la n e j,,a po p rzeciw nej stro n ie n ac zy n ia u ch w y t, służący do zaw ieszan ia go n a słupie (i jednocześnie u ła tw ia ją c y jego trz y m a n ie p rzy opróżnianiu); u c h w y t te n je s t przym o
co w a n y do g ó rn ej obręczy; d ru g a ta k a obręcz z n a jd u je się p rz y p o d sta w ie n aczynia; k a ż d a sta c ja posiada dw a n aczynia;
14
b) z le jk a (rys. 7) o id e n ty cz n y m zakończeniu i p ow ierzchni górnego otw oru, co i w n aczyniu; r u r k a le jk a sięga o p a rę c e n ty m e tró w Wgłąb zb io rn ik a (por. niżej);
c) ze z b io rn ik a n ą w odę deszczow ą (rys. 8);
d) z trzy m ad ła , u m ożliw iającego u sta w ie n ie deszczom ierza n a slupie;
trzy m ad ło to s k ła d a się z dw óch w id ełek do zaw ieszenia naczy n ia n a słupie, o ra z z p odstaw y, p o d trz y m u ją c e j to n ac zy n ie od dołu;
e) z m ia rk i szk lan ej do m ie rzen ia opadów , p o siad ającej podziałkę sp ecjaln ie, p rzy sto so w a n ą do p o w ierzch n i o tw o ru deszczom ierza typu górskiego1).
U s t a w i a n i e d e s z c z o m i e r z a t y p u g ó r s k i e g o . P rz y w y b o rze m iejsca n a u sta w ie n ie deszczom ierza ty p u górskiego należy n a ogół k ie ro w a ć się ty m i sam y m i zasadam i, co i w w y p a d k u deszczom ie
rz a sy stem u H e l l m a n n a (por. str. 13), je d n a k pew ne odstępstw a o d ty c h zasad, spow odow ane w a ru n k a m i tere n o w y m i w górach, są do
puszczalne. '
D eszczom ierz ty p u górskiego u sta w ia się n a slupie (w ykonanym z d ę
bu, b u k u , g ra b u albo sosny) o p rz e k ro ju k w a d ra to w y m (co n ajm n ie j 12 x 12 cm). C a łk o w ita d ługość słupa w ynosi 2 m . G órny jego koniec w in ie n być u k o śn ie ścięty. Po przy m o co w an iu za pom ocą śru b w idełek i p o d sta w y (w sposób uw idoczniony n a rys. 9) w k o p u je się slup do ziem i ta k , a b y p o w ierz ch n ia g ó rn a deszczom ierza (bez lejka!), po jego zaw ie
sz en iu n a słupie, b y ła d o k ła d n ie poziom a i zn a jd o w a ła się n a w ysokości 150 cm n a d p o w ierz ch n ią g ru n tu . Do lepszego u m ocow ania słu p a używ a się podpórki, k tó re j je d e n koniec je s t połączony ze słu p em za pom ocą śru b y , a d ru g i — w k o p an y w ziem ię.
P o w k o p a n iu słu p a zaw iesza się za pom ocą u ch w y tu n ac zy n ie deszczo
m ie rza n a w id ełk ac h w te n sposób, ab y dno naczy n ia o pierało się o pod
sta w ę trzy m ad ła . W okresie bez opadów śnieżnych w e w n ę trz u naczynia um ieszcza się zb io rn ik n a w odę, p o w sta łą z opadów , a n a w ierz ch tego n ac zy n ia n a k ła d a się le jek (przy ty m należy zw racać uw agę, ab y dolny b rze g le jk a o p ie ra ł się o zgru b ien ie w ytłoczone n a z e w n ętrzn e j ścianie n ac zy n ia tu ż pod jego pierścien iem m osiężnym ). W porze zim ow ej p r z y o p a d a c h ś n i e ż n y c h n a l e ż y l e j e k z d j ą ć , a z b i o r n i k z n a c z y n i a w y j ą ć , (w ty m w y p a d k u opad z b ie ra się w n aczy n iu deszczom ierza).
J) N ależy p am iętać , że w ty m 'w ypadku n i e d o p u s z c z a l n e je st u ży w a n ie m ia rk i, p rzy sto so w an ej do deszczom ierza ty p u H e l l m a n n a (o p o w ierzch n i o tw o ru 200 c n r ) , lu b ja k ie jk o lw ie k in n e j, nied o sto so w a
n ej do p o w ierzch n i o tw o ru deszczom ierza ty p u górskiego.
15
8
.
Ś n i e g o w s k a z p r z e n o ś n y (rys. 10) — je s t ‘to p ręt d rew n ia n y lu b m etalow y. Śniegow skaz drew n ian y byw a zw ykle o p rz e k ro ju k w a d rato w y m (bok k w a d ra tu około 3 cm), długości około 1.2 m, z podziałką cen ty m etrow ą, zakończony rączką.
Ś n i e g o w s k a z - s t a ł y (rys. 11 n a str. 17) — jest to ła ta d rew n ian a o p rze k ro ju 2.5 X 10.0 cm i długości 1.5 m, z k tó re j 0.5 m przeznaczone jest do w kopania. Ł a ta je st zaopatrzona w podziałkę ce n ty m etro w ą (czarne c y fry n a żółtym tle).
Śniegow skaz s ta ły należy w kopać pionowo w, ziem ię w odległości 3 — 5 m od deszczom ierza w ten sposób, aby p u n k t zerow y podziałki śniegow skazu znajdow ał się n a poziom ie pow ierzchni g ru n tu .
U” w a g a . Ś niegow skaz te n u sta w ia się n a 2 ty godnie przed p rze cię tn y m te rm in e m p o ja w ia n ia się p o k ry w y śnieżnej w d a nej m iejscow ości, a w ykopuje się w iosną po c a ł k o w i t y m za n ik u pokryw y- śnieżnej.
K O N TR O LA STA NU PRZY RZĄ D Ó W I ICH KO N SER W A CJA . U trzym yw an ie w n a le ż y ty m sta n ie w szy
stk ich p rzy rząd ó w jest p ierw szym w a ru n k ie m s p ra w nego działania stacji. W szystkie p rzy rząd y w in n y b y ć od czasu do czasu czyszczone. W szczególności zbior
n ik i deszczom ierza i m ia rk i szklane w in n y być m y te co n a jm n ie j raz n a dw a tygodnie. Do m ycia ty c h p rz y rządów należy używ ać w yłącznie w ody przegotow anej o tem p e - - r a tu rz e pokojow ej. Po w ym yciu należy w ym ienione p rzy rząd y dobrze osuszyć (najlepiej m yć p rzy rząd y tu ż po zakończeniu p o ran n ej obserw acji). P rz ed m yciem zbiorników należy s p ra w dzić, czy n ie posiadają one jak ichk o lw iek o-tworków. W ty m celu należy częściowo n apełnić zbiornik w odą, n a stę p n ie o su
szyć b ib u łą lub szm atk ą z ew n ętrzn ą pow ierzchnię i pozostaw ić go na 15 m in u t n a bibule. O ile po zdjęciu zb io rn ika b ib u ła po
zostanie sucha — zbiornik je s t w porządku, w p rzeciw n y m w y p a d k u n ależy zbio rnik n a ty c h m ia st .oddać do n a p ra w y (po n a p raw ie spraw d zić pow tórnie!). P rz y rz ą d y zapasow e, w zg lędn ie w p ew ny ch p o rach ro k u nieużyw ane, rów nież po w in n y być s ta -
Rys. 10.
S m ego
w skaz p rz e nośny.
16
Rys. 8.
Z b io rn ik n a wodą deszczow ą w desz-
czom.ierzu_J.ypu
górskiego. Rys 9.
D eszczom ierz ty p u górskiego — ry su n e k uw idocz
n ia jąc y sposób u sta w ie n ia p rzy rzą d u w te re n ie Rys. 6.
D eszczom ierz ty p u gótrskiego.
Rys. 7.
L e je k deszczomie- rz a ty p u górskiego.
/
/ /
/ / l
\ / !
Y _ _
le u trz y m y w a n e w zu pełn ej czystości i od czasu do czasu pod- daw ane kontroli.
W YKONYW ANIE OBSERW A CY J. C z a s w y k o n y w a n i a o b s e r w a c j i . ' P o m iary w ysokości opadów n a sta c ja c h opa
dow ych w y k o n u jem y raz dziennie o godzi
nie 7-ej ran o w g c z a s u u r z ę d o w e g o . Z aw arto ść deszczom ierza należy sp ra w dzać w term in ie w yżej podanyrii rów nież i wtedy,' gdy w g spostrzeżeń ob serw ato ra opadu nie było; o b se rw ato r bow iem może nie zauw ażyć drobnego opadu, w szczegól
ności spadłego w ciągu nocy, w zględnie opadu, pow stałego z rosy, szronu, szadzi itdi
W n iek tó ry ch w y p ad k ach należy dokony
w ać pom iarów opadów w term in a c h dod at
kow ych, poza term in e m p o rann y m . P o m iary opadów w y k o n y w an e w term in a c h dod atko w y ch n azy w am y „po m iaram i częściow ym i“.
P o m iary częściowe w y k on u jem y :
a) w w y p a d k u ulew y; w ty m w y p ad k u po
m ia r opad u w y k o n u je m y n a ty c h m ia st po je go ustan iu, p rzy czym w dzienniku o b serw a
cy jn y m p o d ajem y obok w ysokości zm ierzo
nego opadu rów nież i czas jego rozpoczęcia . oraz zakończenia (z dokładnością do 1 m i
n uty);
b) w w yp adk u obfitego opadu śnieżnego, gdy górna część n aczyn ia deszczom ierza jest całkow icie w yp ełn ian a śniegiem .
W tym sam ym term in ie porannymi, co i po m ia r w ysokości opadu, w y k o n u je się pom ia
r y grubości p o k ry w y śnieżnej i ew. w arstw y świeżo spadłego śn ieg u (por. uw agę n a s tr. 21).
Poza p o m iaram i w ysokości opadów i grubości p o k ry w y śnieżnej (oraz ew. grubości w a rstw y świeżo spadłego śn ieg u — por. str. 21) w w yżej w y m ien io ny ch term in ach , o b se rw ato r
90
80
Es
— 70
60
li li i ll ll l
50
',0
lll ll III !!
3020
IN I
ES
10
0
lllll
R ys. 11.
S niegow skaz stały.
|3 SI3I10TEjCA*tĆ J 17
w inien stale śledzić zjaw iska zachodzące w atm osferze i w y n ik i sw ych spostrzeżeń notow ać w dzien n ik u obserw acyjnym .
P o m i a r w y s o k o ś c i o p a d ó w . A by zm ierzyć w y sokość op ad u w postaci deszczu, należy zdjąć g ó rn ą część desz- czom ierza (w deszczom ierzach ty p u górskiego — lejek), w y jąć zbiornik i ostro żnie przelać jego zaw artość do szklan ej m iarki.
Jeżeli w sk u tek w adliw ego złożenia deszczom ierza w oda zn a
lazła się i w dolnej części naczynia, w ów czas n ależy ją ró w nież p rzelać do m ia rk i i zm ierzyć w raz z w odą ze zbiornika.
N astępn ie należy m ia rk ę szk lan ą z w odą postaw ić na po
w ierzchni poziom ej (np. * n a stole poziomo stojącym ) ' albo wziąć pionowo, do rę k i (trzy m ając pom iędzy k ciu kiem a palcem
w skazującym ) i o d c z y t a ć l i c z b ę c a ł k o w i f y c h m i l i m e t r ó w i c z ę ś c i d z i e s i ę t n y c h . Podczas odczytu u m i e s z c z a m y o k o n a j e d n y m p o z i o m i e z p o w i e r z c h n i ą w o d y (rys. 12); za tę o sta tn ią p rz y jm u je m y środkow ą jej część, a n ie części, k tó re p rz y le g a ją do ścian ek m ia rk i i są nieco, w znie
sione ku górze.
Jeżeli poziom w ody w m iarce p rzy p ad a m iędzy dw iem a k re sk a m i podziałki, to n ależy odczytać podziałkę położoną bliżej po
w ierzchni wody.
W w ypadku,-.gdy poziom w ody w m iarce z n a jd u je się dokładnie n a połow ie o d stęp u dw óch sąsied
n ich kresek, bierze się pod uw agę k resk ę w yższą.
P rz y siln y ch opadach, w y stę p u ją c y ch p rzew ażn ie w, ciepłej połow ie roku, w y p ad a n iek ied y dla w y k o n a n ia całkow itego po
m ia ru n ap ełn iać m ia rk ę k ilk a k ro tn ie. W ty m w y p a d k u w sk a
zane je s t p rzy p rzelew an iu w ody ze zbiornika do m ia rk i za
chow yw ać szczególną ostrożność, n a p e łn ia ją c każdorazow o
Rys. 12. .podczas o dczytu n a le ży um ieszczać oko n a jed n y m poziom ie z pow ierzchnia, w ody.
18
m ia rk ę tylko do n ajw y ższej k resk i g órnej (t. j. do 10 mm). Cał
kow ita w ysokość op adu w ty m w y p a d k u będzie w ynosiła ty le raz y po 10 m m, ile ra z y została n ap ełn io n a m iarka, plus reszta w ody m niejsza od 10 m m.
P r z y k ł a d .
N apełniono m ia rk ę 3 ra z y (do k re s k i „10 m m “), r e s z ta zaś w yn o siła 4.7 m m . W obec tego całk o w ity opad ró w n a się: 3 X 10’ + 4.7 ==»34.7 m m .
Po w y k o n an iu p o m ia ru n ależy deszczom ierz u staw ić z po
w ro tem n a m iejsce, ściśle p rzestrzeg ając w skazów ek, podanych n a str. 14 (w o d niesien iu do deszczom ierza ty p u górskiego n a str. 15).
A by zm ierzyć w ysokość opadu w postaci śniegu (krup, g ra du, szadzi itd.), należy c a ł y deszczom ierz zdjąć ze słupa i n a ty c h m ia st n a jego m iejsce zaw iesić deszczom ierz zapa
sowy, a zd ję ty p rzenieść do lo kalu ogrzew anego. Po stopnieniu śniegu m ierzy śię w ysokość opadu podobnie ja k w w yp ad k u
■deszczu. ’ »
U w a g a 1. N ie w olno dla przy śp ieszen ia to p n ie n ia um ieszczać deszczom ierza w pobliżu pieca lu b k a lo ry fera, an i też podgrzew ać, s ta w ia ją c go na ogniu. D la u n ik n ię cia s tr a t z pow odu p a ro w a n ia w skazane je s t p rz y k ry w a ć deszczom ierz w czasie to p n ie n ia śniegu k a w a łk ie m b la c h y , te k tu ry albo dyk ty . Z ty c h sam y ch pow odów p o m ia r o padów n a le
ży w y k o n y w ać n a t y c h m i a s t po sto p n ien iu śniegu.
U w a g a 2. W raz ie stłu cz en ia m ia rk i, a b ra k u zapasow ej, należy w te rm in a c h o b se rw ac y jn y c h w odę (zim ą po sto p n ien iu śniegu!) ze zb io r
n ik a p rze lew ać do b u te lek . B u te lk i te z w odą, dobrze Z akorkow ane i za o p atrz o n e w n a le p k i z zaznaczeniem daty, w in n y być p rzech o w y w a
ne do chw ili o trzy m a n ia n ow ej m ia rk i (oczywiście opad z każdego d n ia w inien być p rzech o w y w an y w oddzielnej butelce). P o o trz y m a n iu now ej m ia rk i m ie rzy się sp a d łą w odę, przech o w y w an ą w b u te lk ac h , w sposób wyżej p o d a n y (w d z ien n ik u o b se rw ac y jn y m -'"jednak należy o 'ty m uczy
n ić odp o w ied n ią adno tację).
O b s e r w a c j e n a d p o k r y w ą ś n i e ż n ą . O bserw acje n a d p o k ry w ą śn ieżn ą rozpoczynają się od chw ili jej p o jaw ienia się i trw a ją bez p rze rw y do m o m en tu zupełnego jej zaniku.
O bserw acje te polegają:
1. n a o k reśleniu , jak a część te re n u otaczającego sta c ję je s t p o k ry ta śniegiem ,
19
2. na p o m iarach grubości p o k ry w y śnieżnej w w y p ad k u , je żeli w ięcej niż połow a te re n u w n ajb liższej okolicy sta c ji je s t p o k ry ta 'śniegiem .
Poniew aż śnieg u k ład a się w te re n ie częstokroć n ieró w n o m iernie, celem o trzy m an ia w yn ik ó w zbliżonych do rzeczy w i
stości po m iary grubości p o k ry w y śnieżnej n a sta c jac h sieci polskiej „ w y k o n u je się zasadniczo w k ilk u ró żny ch p u n k ta c h najbliższej okolicy stacji za pom ocą śniegow skazu przenośnego.
W yboru odpow iednich p u n k tó w do pom iarów grubości po
k ry w y śnieżnej za pom ocą śniegow skazu przenośnego n ależy dokonyw ać zaw czasu, przed u sta le n ie m się tej po kryw y. N ie należy w y b ie ra ć p u n k tó w w zagłębieniach te re n u (np. w ro
w ach) o raz w m iejscach, gdzie śnieg by w a n aw iew an y (np. zbo
cza, dom y, pło ty i in n e przeszkody) albo w y d m u ch iw an y przez w ia tr (np. w iększa p rz e strz e ń o tw a rta ). P u n k ty , ■ w k tó ry c h są dokonyw ane p om iary, w in n y być w m ia rę m ożliw ości z ro k u n a ro k te sam e.
O bok pom iarów gru b ości p o k ry w y śnieżnej za pom ocą śniego
w sk azu przenośnego n ależy dokonyw ać ró w nież odczytu g ru bości tej p o k ry w y n a śniegow śkażie stałym . O dczyt n a ty m o sta tn im śniegow śkażie n ależy dokonyw ać z odległości co n a j
m niej trz e ch m etró w od niego, um ieszczając oko m ożliw ie b li
sko pow ierzchni p o k ry w y śnieżnej. O dczytuje się w a rto ść tej podziałki śniegow skazu, n a p rz e c iw k tó re j p rzy p ad a poziom po
w ierzch n i p o k ry w y śnieżnej.
U w a g a . N a n ie k tó ry c h sta c ja c h , położonych w w y ją tk o w o do
godn y ch z p u n k tu w id zen ia m eteorologicznego w a ru n k a c h te re n o w y ch , m ożna ograniczyć się do p o m ia ró w g ru b o ści p o k ry w y śnieżnej ty lk o za pom ocą śniegow skazu stałego.
W y k azy tych stacy j u s ta la ją w łaściw e O ddziały O kręgow e P. I. H . M.
w poro zu m ien iu z C e n tralą .
O dczyty podziałek zarów no n a śniegow śkażie przen o śn y m ja k i n a śniegow śkażie stały m , d ok o nu je się w c a ł k o w i-
t y c h c e n t y m e t r a c h .
O stateczną grubość po k ry w y śnieżnej w yznacza się w ten sposób, że su m ę w y n ik ó w w szy stk ich w y k o n a n y c h pom iarów (tak za pom ocą śniegow skazu przenośnego, ja k i stałego) dzieli
20
się przez liczbę pun któ w , w k tó ry ch zostały dokonane pom iary, zao k rąg lając u zy sk any iloraz do całkow itych centym etrów .
P r z y k ł a d .
G rubość p o k ry w y w ch w ili d o k o n y w an ia p o m iaró w p rz y śn ieg o w sk a- zie sta ły m w yn o si 24 cm , zaś 'w trzech innych p u n k ta c h 27, 19 i 21 cm.
W obec tego o sta te czn y w y n ik w yniesie:
24 + 27 + 19 + 21 91
4 4
t.j. po z a o k rąg le n iu 23 cm.
U w a g a . N a sp e c ja ln e za rząd zen ie P. I. H. M. n a n ie k tó ry ch sta cjach opadow ych w in n y być rob io n e p o m ia ry w a rstw y ś w i e ż o s p a d ł e g o śniegu.
C elem w y k o n an ia p o m ia ru grubości św ieżo spadłego śniegu należy w odległości około 3 m e tró w od śniegów skazu stałego u m ieścić n a p o w ierz ch n i p o k ry w y śnieżnej (w zględnie .g ru n tu w ra z ie b ra k u te j po k ry w y ) cien k ą deskę d re w n ia n ą o przybliżonych w y m ia ra c h 60 X 80 cm (może to być np. p o k ry w k a od sk rzy n i um ieszczona do góry stro n ą n ie m a ją c ą poprzeczek, d y k ta itd.).
G rubość zn a jd u ją ce g o się n a te j desce śniegu należy m ierzyć a n a lo gicznie ja k ca łk o w itą grubość p o k ry w y śnieżnej, u ży w a jąc do pom iarów śn ieg ó w sk azu przenośnego.
P o w y k o n an iu p o m ia ru grubości w a rstw y św ieżo spadłego śn ie g u n a leży śnieg te n n a ty c h m ia st z deski zm ieść m iotłą, a sam ą d eskę ew. p o łożyć n a 'in n y m m iejscu ta k , a b y była o n a sta le n a tym sam ym pozio
m ie, co i g ó rn a p ow ierzchnia otaczającej ją p o k ry w y śnieżnej (por. p. 9 n a str. 26).
O b s e r w a c j e i n n y c h z j a w i s k , z a c h o d z ą c y c h w a t m o s f e r z e . Poza pom iaram i w ysokości o p a
dów i grubości p o k ry w y śnieżnej, sta c je opadow e prow adzą ob serw acje m gieł, oparów , burz, zam ieci oraz zawiei. Poniżej podajem y k ró tk ie opisy ty ch zjaw isk z p rzytoczeniem odpo
w ied nich sym b oli m iędzynarodow ych, u ży w an y ch p rzy no to w an iu ich w dzien nik ach ob serw acy jn y ch i w w ykazach m ie sięcznych.
— m g ł a — składa się z m ikroskopijnych, niew idocznych gołym okiem kro p elek wody, unoszących się w pow ietrzu, p rzy ty m odległość w idzenia n a ogół n ie p rzek racza 1000 m 1); w po
w ie trz u w yczuw a się w te d y wilgoć. B arw a m g ły jest biaław a,
') P o d odległością w id ze n ia rozum iem y odległość n ajd alszy ch p rz e d -
• * m iolow w « k ie ru n k u poziom ym , k tó re m ogą być jeszcze ro zró żn ian e go
łym okiem przy. p an u ją c y c h w a ru n k a c h atm osferycznych.
21
w ośrodkach zaś m iejskich, a szczególnie w uprzem ysłow io- 1 nych, szaraw a, w zględnie b ru d n o -żółtaw a. W zależności od stop
nia w idzialności przedm iotów ro zróżn iam y n a stę p u jąc e ro d za
je m gieł:
. = u m g ł a u m i a r k o w a n a — m gła, p rz y k tó re j p rze d m ioty są w idoczne z odległości 500 m , a ju ż niew idoczne z od
ległości 1000 m,
. : 1 m g ł a g ę s t a — m gła, px*zy k tó re j przed m io ty s ą w idoczne z odległości 200 m, a ju ż niew idoczne z odległości 500 m,
= 2 m g ł a ' B a r d z o g ę s t a — m gła, p rzy k tó rej p rze d m ioty są już niew idoczne z odległości 200 m.
Poza w y żej w ym ienionym i ro d zajam i m gieł rozróżniam y jeszcze n a stę p u ją c e postacie:
i ś m g ł a d o l n a — m gła, k tó re j w ysokość nie p rz e k ra cza w zro stu ludzkiego (do 2 m). T w orzy się ona w sk u tek ochłodzenia się po w ietrza pod w p ły w em nocnego w y p ro m ie - n iow ania, p rzew ażn ie n a d w zględnie nisko położonym i te r e nam i, ja k łąki, jeziora, rzeki, b ag n a itd.; zanika zazw yczaj w k rótce po w schodzie słońca.
= m g ł a l e k k a ( m g i e ł k a ) 3) — m gła, przy k tó re j odległość w idzenia w ynosi od 1 do 2 km .
o p a r y 1) — siln e zm ętn ien ie atm osfery, spow odow ane obecnością drobnych, sta ły c h zaw iesin (pył; sadza, sól m orska, cząsteczki pochodzenia organicznego itd.). O p ary o sła b ia ją z a b a rw ie n ie odległych przedm iotów , n a d a ją c im c ie m n o -n ie b ie -' sk aw y (niebieskaw o-fiołkow y) o dcień n a ciem nym tle (np. n ie b ieskaw y odcień gór), w zględnie żółty lu b różow o-żółty odcień n a jasn y m tle (np. b a rw a chm ur, ta rc z y , słońca znajdująceg o się nisko n a d horyzontem ). O dległość w idzen ia p rzy o p arach w ynosi pow yżej 2 km.
• K b u r z a — zespół zjaw isk, k tó ry m tow arzyszy bły ska
w ica i g rzm o t albo ty lk o g rzm o t (bo b ły sk aw icy n iek ie d y m oż
na nie zaobserw ow ać). Pow yższego z n a k u uży w am y dla ozna
czania b u rz y w w y p ad ku, gdy przechodzi o na w odległości n ie dalszej niż 3 — 3% k m od stacji (wówczas odstęp czasu m ię-
?) T erm in tym czasow y.
22
dzy m om entem zaobserw ow ania b łyskaw icy a m om entem u sły szenia g rzm o tu nie p rzek racza 10 sekund).
ft) b u r z a o d l e g ł a — bu rza, k tó ra przeciąga bokiem , w odległości w iększej od 3 — 3V2 km od stacji (odstęp czasu m iędzy m om entem zaobserw ow ania błyskaw icy a m om entem u sły sz e n ia - g rzm otu p rzek racza 10 sekund). W ty m w y p ad k u często słyszym y ty lko g rzm oty n ie o b serw u jąc błyskaw ic.
U w a g a . Czasam i (szczególnie w porze w ieczornej i nocnej) o b se rw u jem y b łyskaw ice bez grzm otu. N o tu je m y je w dzien n ik ach o b se rw ac y j
nych za 'pom ocą sym bolu < .
-p z a m i e ć n i s k a — zjaw isko, p rzy k tó ry m p rze n o szenie śniegu przez w ia tr odbyw a się ' tu ż p rzy pow ierzchni ziemi; w y stę p u je często p rzy pogodnym niebie. O pady śnieżne w ty m czasie nie m a ją m iejsca.
-f z a m i e ć w y s o k a — Zjawisko, przy k tó ry m p rze
noszenie śn iegu przez siln e w ia try odbyw a się do w ysokości k ilk u m etró w n a d po w ierzchnią g ru n tu . O pady śnieżne w tym czasie n ie W ystępują. Odległość w idzenia n a ogół jest m n ie j
sza od 1 km.
4- z a w i e j a — zjaw isko, przy k tó ry m odbyw a się p rz e noszenie śniegu przez silny w ia tr w k ie ru n k u poziom ym, przy jednoczesnym w iro w an iu śniegu w pow ietrzu. W y stępują w ów czas siln e op ad y śnieżne przy b ardzo m ałej odległości w idzenia.
Z A P IS W YNIKÓW SPO STR ZEŻEŃ . W yniki każdego po- jo.
m ia ru i każdej ob serw acji w in n y być w p isy w an e z w y k ł y m ołów kiem do dziennika obserw acyjnego (załącznik 1) b e z p o ś r e d n i o po dokonaniu odpow iedniego po m iaru w zględnie obserw acji. J a k w idzim y z załącznego w zoru dziennika do zapisyw ania w yników spostrzeżeń, n a każdy m iesiąc są p rz e znaczone 4 strony. Na zapisy w yników codziennych o b serw a- cyj przeznaczone są trz y stro n y , czw arta zaś — n a notow anie w yników ó bserw acyj bu rz o raz uw ag o b serw ato ra o p rz y rząd ach i ciekaw ych zjaw iskach m eteorologicznych, n ie ob jętych n in iejszą In stru k c ją (np. zorze polarne). P rz y p ro w adzeniu zapisów w d zienniku o b serw acy jn y m należy p rz e strzeg ać n a stę p u jąc y c h zasad:
1. W kolum nie 1-a. należy codziennie p r z e d r o z p o c z ę c i e m obserw acji w pisać dzień tygodnia.
- - ■ * " * ;;._ d
*• ~ _
- 23
2. W ysokość op ad u zm ierzonego o godzinie 7-ej ran o w p i
su je się w kolum nie 2. pod d a tą d n ia p o p r z e d n i e g o .
P r z y k ł a d y .
a) O pad, zm ierzony o godz. 7-ej ra n o dn. 16 Iipca, w p isu je się do d zien n ik a pod d a tą dn. 15 iip c a .
b) O pad, zm ierzo n y o g o d z ., 7-ej ra n o d n . 1 listo p ad a, w p isu je się do d zien n ik a pod d a tą dn. 31 p aź d ziern ik a.
c) O pad, zm ierzony o godz.*7-ej ra n o dn. 1 m arca,,'w p isu je się do dzien
n ik a pod d a tą 28 lutego (w zględnie w .w y p ad k u ro k u p rze stęp n e g o pod d a tą 29 lutego).
3. W w y p a d k u w y k o n an ia „pom iarów częściow ych“ (por.
str. 17) w y n ik i w p isu je się do dzien nik a pod d a tą teg o s a m e
g o dnia, w k tó ry m dokonano o b serw acji (o ile p o m iar doko
nano do gad am y 2 4 -ej; w p rze c iw n y m w y p a d k u — z re sz tą b a r
dzo rzad k im —»■ w y n ik i .pom iaru z ap isu je się pod d a tą dnia poprzedniego). W ty c h w y p a d k a c h w y n ik p o m iaru te rm in o w ego o godzinie 7-ej ra n o w p isu je się do d ziennika w sposób p odany w p. 2, łącząc w y n ik i ,,p om iarów częściow ych“ i t e r m inow ego znakiem „ p lu s“ i sta w ia ją c p rze d ich su m ą zn ak rów ności.
P r z y k ł a d y .
a) W ykonano p o m ia ry opadów : o godz. 15 m in. 35 dn. 11 k w ie tn ia (28.4 m m ) oraz o godz. 7-ej ra n o dn. 12 k w ie tn ia (13.9 mm).
Do d zien n ik a o b serw acy jn eg o pod d a tą dn. 11 k w ie tn ia w p isu jem y : 28.4 + 13.9 = 42.3
/ ‘
b) W ykonano p o m ia ry opadów : o godz. 19 m in. 30 dn. 30 listo p ad a (21.5 mm) i o godz, 7-ej ra n o dn. 1 g ru d n ia (b ra k w ody w zbiorniku).
Z apis w d zien n ik u o b se rw ac y jn y m pod d a tą 30 lis to p a d a w y g ląd a ja k
■następuje:
21.5 + ; = 21.5
„c) W ykonano p o m ia ry opadów : o godz. 2-ej w n o cy d n ia 4 sty czn ia
— w* czasie siln ej śnieżycy — (17.2 m m ) o ra z o godz. 7-ej ra n o d n ia 4 stycznia (10 3 mm).
W yniki p o m iaró w w p isu je m y pod d a tą d n ia 3 sty czn ia:
17.2 + 10.3 = 27.5
4. W ysokość opadów w p isu je się do dziennika o b se rw ac y j
nego z dokładnością do 0.1 m m (por. dokładność pom iarów w y sokości opadów n a str. 18).
Jeżeli w ysokość op adu w m iarce n ie dochodzi do połowy pierw szej k resk i, albo jeżeli w zb io rn ik u n ie z n a jd u jem y opa
du, ale w g spostrzeżeń o bserw ato ra w ok resie pop rzed zającym
24
p o m iar m ia ł m iejsce d ro b n y opad, to do dziennika o b serw a
cyjnego pod odpow iednią d a tą w p isu je się: „0.0“.
W w y p ad k u , gdy w ogóle n ie było opadu, to (po sp raw d ze
n iu zaw arto ści zbiornika) w dzien n ik u o bserw acy jn y m pod od
p ow ied nią d a tą sta w ia m y kropkę.
W w y p ad k u , gdy w y jątk o w o (np. z pow odu nagłej choroby o b serw ato ra i nieobecności zastępcy) w cale nie 'w ykonano po
m iaru, w dzienniku o b serw acy jn y m pod odpow iednią d a tą s ta w ia się kreskę.
W ty m w y p a d k u ew e n tu aln y o pad m ierzy się przy pierw szej n a d a rz a ją c e j się sposobności. O dczyt w p isu je się do dziennika pod odpow iednią datą, z a o p atru ją c liczbę w naw iasy i podając w u w ag ach d a ty okresu , do któ rego odnosi się opad.
P r z y k ł a d .
W d n ia c h 21 d 22 s ie rp n ia p o m ia ró w opadów n ie w y k o n an o ; o godzi
n ie 7-ej ra n o dn. 23 sie rp n ia p o m ia r o p ad u d ał „7.4 m m “ ; w d zien n ik u • po d d a tą 20 d 21 sie rp n ia w k o lu m n ie 2. piszem y „—“ (kreski), a pod d a tą 22 sie rp n ia piszem y w n aw ia sa c h „(7.4)“, w u w ag a ch za ś (w ko
lu m n ie 3) p o d ajem y „opad 7.4. m m pochodzi z d n i 20, 21 i 22 sie rp n ia “.
' 5. W yniki w szy stk ich in n y ch pom iarów i o bserw acyj, w y k o n an y ch p r z e d g o d z i n ą 21 c z a s u u r z ę d o w e g o , w p isu je się do dziennika obserw acyjnego pod d a tą t e g o s a m e g o d n i a , w k tó ry m w ykonano o b serw ację w zględnie po
m iar; n a to m ia st w y n ik i pom iarów w zględnie obserw acyj (poza w y n ik a m i pom iarów w ysokości opadów), w y k o n an y ch po w y m ienionej godzinie, n ależy w pisy w ać do dziennika o b serw acy j
ny n eg o pod d a tą d n i a n a s t ę p n e g o .
6. W y n iki c o d z i e n n y c h pom iarów grubości pok ry w y śnieżnej, w tiiągu całego o kresu jej trw an ia , zap isu je się do dzierfnika o b serw acyjnego w całk o w ity ch c e n ty m etrac h w ko
lu m n ie 5."
W w y p ad k u , gdy grubość p o k ry w y śnieżnej w ynosi m niej n iż l/z cm, w k olu m nie 5. pod odpow iednią d a tą w p isu je się „0“.
U w a g a : Jeszcze ra z zaznacza się, że p o m ia r gru b o ści śniegu w y k o n u je się, a w y n ik i p o m ia ru w p isu je się do dzien n ik a ty lk o w ów czas, je że li w ięcej niż połow a te re n u , otaczająceg o sta c ję (w p ro m ie n iu 2—3 km), j e s t p o k ry ta śniegiem .
B ra k p o k ry w y śnieżnej oznacza się w d zien n ik u w odpo
w ied n iej ¡rubryce k ro p k ą albo zostaw ia się p u ste m iejsce.
W w y p a d k u n iew y k o n an ia z jak ich k o lw iek pow odów p o m ia ru grubości' p o k ry w y śnieżnej, w ko lu m n ie 5. pod odpow iednią d a tą sta w ia się kreskę.
7. O bok zap isy w ania pom iarów grubości p o k ry w y śnieżnej w p isu jem y do d ziennika (kolum na 4) każdego d n ia sym bol gj, gdy cała okolica sta c ji jest p o k ry ta śniegiem . Jeżeli n ato m ia st ty lk o część te re n u , je d n a k w ięcej niż połow a, posiada pok ry w ę śnieżną, w p isu je się do d ziennika pow yższy sym bol z'dodaniem , w y ra z u „z p rz e rw a m i“ lu b w skrócie „p rz.“ . W w y p a d k u gdy m niej niż połow a te re n u w okolicy stacji p o k ry ta je st śniegiem , przy . czym śnieg je s t ro zrzucony po te re n ie p łatam i, w k o lu m n ie 4. w p isu je się „ p ła ty “, lub w sk rócie „pł.“ .
8. Poza pow yższym i d anym i dotyczącym i p o k ry w y śnieżnej zaznacza się w k olum nie 3.:
a) czas u tw o rzen ia się i zan ik u p o k ry w y śnieżnej,
b) pokryw ę, k tó ra u tw o rzy ła się w ciągu dnia i zn ikn ęła do n a stę p n e j obserw acji,
c) resztk i śniegu pozostałe jeszcze w dołacłi, lasach itd., d) zlodow acenie pokryw y.
9. W yniki p om iarów grubości w a rstw y świeżo spadłego śn ie
gu zapisuje się do d zienn ika o b serw acy jn eg o w całk o w ity ch ce n ty m e tra c h w k olum nie 3, p o p rzedzając zapis w y n ik u po
m ia ru sk ró tem ,,Sw. śn .“.
W w y p adk u, gdy grubość te j w a rstw y w ynosi m niej n iż cm, w p isu je się do dziennika pod odpow iednią datą: „Sw.
śn. 0“.
U w a g a . W yników po m iaró w g ru b o ści w a rs tw y św ieżo sp a d łe g o śn ieg u n ie n a le ż y p rze p isy w ać do „m iesięcznych w ykazów opadow ych“.
10. U w agi o ro d zajach opadów, b u rza c h i w szystk ich .. .¿¡nych zjaw isk ach m eteorologicznych w p isu je się za pom ocą odpo
w iednich sym b oli m iędzynarodow ych do dzienn ika o b se rw a cyjnego" w k olu m n ie 3. W ykaz sym boli p odany je s t n a k o ń cu niniejszej In stru k c ji (str. 39) oraz n a d ru g iej stro n ie o k ładki dzien nik a obserw acyjnego.
O bok sym bolu, oznaczającego rodzaj zjaw iska, n ależy po d a
w ać jego n atężen ie i czas trw a n ia .
N a t ę ż e n i e z j a w i s k a oznacza się w d zien n ik u za po
m ocą m ałych cy ferek °, 1 albo 2, um ieszczonych z p ra w e j s tr o
26
n y u ¿ó ry odpow iedniego sym bolu („0“ oznacza zjaw isko o n a tężeniu słabym , „1“ — o natężeniu, um iarko w any m , a „2“ — o n a tę ż e n iu silnym ).
C z a s t r w a n i a z j a w i s k a w p isu je s ię ' do dziennika podając chw ilę jego rozpoczęcia i zakończenia (w czasie u rzę dowym ) z dokładnością do jed n e j m in u ty (z w y ją tk ie m chw ili ostatniego grzm otu, w zględnie błyskaw icy, k tó re n o tu je się z dokładnością do 15 m in u t) i uży w ając 24-godzinnego podzia
łu doby (tj. oznaczając godziny popołudniow e 1, 2, 3 , ...
11 i 12, jak o 13, 14, 1 5 ... 23 i 24). Czas trw a n ia zjaw iska w p isu je się do dziennika po odpow iednim sym bolu.
Jeżeli o b se rw ato r nie m oże podać dokładnego czasu trw an ia pew nego zjaw iska, lecz m oże w skazać ty lk o ogólnikowo, że da
n e zjaw isko m iało m iejsce w godzinach p rzed - lu b popołudnio
w ych, w zględnie nocnych, to używ a się w ów czas dla oznacza
n ia czasu n astę p u jąc y c h sym boli:
a — jeżeli zjaw isko m iało m iejsce m iędzy godzinam i 7-m ą a 13-tą;
p — jeżeli zjaw isko m iało m ieisce m iędzy godzinam i 13-tą a 21-szą;
n — jeżeli zjaw isko m iało m iejsce m iędzy godzinam i 21-szą a 7-m ą dnia następnego, przy czym zjaw iska, zaszłe w nocy (prócz w ysokości opadów), zap isu ją się do dzien
nik a pod d atą tego dnia, do którego odnosi się ranek.
P r z y k ł a.d y .
a) O b s e r w a c j a : Podczas p o n r a r u w ysokości opadu o godz. 7 ra n o zaczął p ad a ć słab y deszcz, który, u sta ł po upływ ie k ilk u m inut.
Z a p i s (pod d atą tego sam ego 'd n ia w k olum nie 3.):
o 7"i>
b) O b s e r w a c j a : K ru p y lekkie o słabym n atęż en iu p ad a ły od godz.
10 m in. 35 do godz. 11 m in. 15.
Z a p i s (pod d atą tego sam ego d n ia w k o lu m n ie 3.):
^ 0 10« _ 11»
i ' >
c) O b s e r w a c j a : W nocy z d n ia 3. n a 4. lutego p a d a ł śnieg, n a tężenie n ie dało się określić.
Z a p i s (pod d a tą 4. lutego w k o lu m n ie 3.):
* n
d) O b s e r w a c j a : S ilny g ra d p a d a ł od godz. 14 m in. 28 do godz. 14 m in. 35.
27
