B I B L I O T E K I L E K T O R .
§« 3. K sią ż e k -w ziętych n ie m o żn a p r z e tr z y m y w a ć dhiżej niż 14 dni, -w p r z e c iw n y m r a z ie l ic z y s ię z a k a ż d y d a ls z y ty d z ie ń d o d a tk o w o a b o n a m en t t y g o d n io w y .
P r z y n o \y o s c ia c h term in o śm io d n io w y .
§. 5. Z a z g u b io n e, z n isz c z o n e lub u s z k o d z o n e k siążk i w in ie n abo n en t z a p ła c ić w y p o ż y c z a ln i za r a z o d s z k o d o w a n ie w w y s o k o ś c i jej c e n y księgarskiej w z g lę d n ie h a n d lo w ej o r a z k o sz ta o p r a w y .
Z a sp lam ienie o p r a w y p o lic z ą s ię K 1 5 0
U w a g a ; Z a u sz k o d z e n ie książk i u w a ż a sie; w y r w a n ie książki z o p r a w y , po p la m ien ie, p o k reślen ie o łó w k ie m lu b p ió rem , za gin a»
nie kartek, ś la d y ś w ie c , z a m o c z e n ie/ w y r w a n ie Ü lu stracyi, w y g i»
ńan;e k sią żek <dla r z ek o m o w y g o d n ie js z e g o c z y ta n ia ) i t. p . O ile a b o n en t p r z y c z y ta n iu k sią żek n o w s z y c h z a u w a ż y w o»
w n ą tr z jakieś u szk o d zen ie, w in ie n o tem w in teresie w ła s n y m za » w ia d o m ić Z a r z ą d .
K sią żk i n a le ż y n o s ić i o d n o s ić w p r z e zn a cz o n e j n a to to re b c e .
imw&ss's'iw®
DEMOZRATTOZWB
POLSKIE.
T[ S C f
T
I U >
t-.
D E M O K R A T Y C Z N E G O
P O L S K I E G O .
Z b r o d n ia n a P o lsc e d o k o n a n a p r z e r w a ła ty lk o b y t p o lity c z n y k r a j u , n ie z n isz c z y ła ż y c ia n a r o d u . N ie u s ta n n e o d c z a s u K o n fe d e r a c ji B a rs k ie j o n ie p o d le g ło ś ć u s i ł o w a n i a , p o to k i k r w i p o ty lu ś w ia ta s tr o n a c h z a n i ą p r z e la n e , o b e c n e tu ła c tw o n a s z e , sa m a n a w e t w ś c ie k ła m o r d e rc ó w P o ls k i z a c ię to ś ć i p o w s z e c h n e lu d ó w s p ó łc z u c ie , n ie o m y ln e p r z y n o s z ą ś w ia d e c t w o , że n a r ó d P o lsk i ż y j e , że j e s t p e w n y p rz y sz ło ś c i s w o je j. P o ls k a c z u je w so b ie nie- z g a s łe s iły , je j w s k rz e s z e n ia ż ą d a ją l u d y , lę k a ją się c ie m ię z c y : w ię c to co n o si n a so b ie ta k w ie lk ie p o w s z e c h n o ś c i z n a m ię , fałszem b y d ź n ie m o ż e . G ło s lu d z k o ś c i b y ł z a w s z e g lo so m B o g a .
W ie lk ie p o s ła n n ic tw o P o lsk i n ic j e s t je s z c z e d o k o n a n e . P r z e d d z ie s ię c iu w ie k a m i P o ls k a z je d n o c z y w sz y lic z n e p o k o le n ia , to ż s a m o śc ią r o d u , p o t r z e b , ję z y k a i c h a r a k te r u z b l i ż o n e , sa m a , lu b o w sz c z u p ły m je d n e g o s ta n u z a k re s ie p r z e c h o w a ła i
ro z w ija ła d e m o k r a ty c z n ą S ła w ia n i d e ę , k tó r ą o b c a p r z e m o c w in n y c h te g o p le m ie n ia sz czep ach z a t a r ł a i z n is z c z y ła ; s a m a z a s ła n i a ł a c y w iliz a c y ą E u r o p e js k ą i o d p ie r a ła p ie r s ia m i s w o je m i c is
n ą c e się d o E u r o p y T a ta r ó w , T u rk ó w i M o s k a łó w t ł u m y . A g d y z je d n e j s t r o n y u s a m o w o łn io n a n a z a c h o d z ie m y ś l l u d z k a , w y p o w ie d z ia ła w o jn ę s ta r e m u p o r z ą d k o w i rz e c z y , z d r u g ie j w z n io s ła się n a p ó łn o c y n o w a a b s o lu ty z m u p o tę g a , u s a m o w o l- n ie n ie to w s tr z y m a ć u s iłu ią c a , P o lsk a , o d w ie c z n a d e m o k r a ty c z n y c h id e i w y o b r a z ic ie lk a , p r z e d n ia s tr a ż c y w iliz a c ji E u r o p e j s k i e j , p o s ła n n ic tw u s w e m u w ie r n a , p ie r w s z a s to c z y ła w a lk ę , i w w a lc e te j p o le g ła .
Z j e j u p a d k ie m ^ s z e ś ć d z ie s ię c ip - m ilio n o w a S t a w i a n r o d z in a s tr a c iła je d y n e g o r e p r e z e n t a n t a , lu d y n a jw ie r n ie js z e g o s p r z y m ie rz e ń c a ; a b s o lu ty z m n a g r o b ie P o lsk i b e z b o ż n e z a ło ż y w s z y p r z y m ie r z e w z m o c n ił p o tę g ę sw o ję - a p o w s z e c h n e o d n o w ie n ie E u r o p e js k ic h s p o łe c z e ń s tw w s t r z y m a n e , o d r o c z o n e b y d ź m u s ia ło .
P o lity c z n y p rz e to b y t P o ls k i n ie p r z e s t a ł b y d ź p o tr z e b ą E u r o p y , a s p r a w a n a s z a n ie j e s t n a sz ą ty lk o d o m o w ą , a le p o w s z e c h n ą lu d z k o ś c i s p r a w ą .
O p u ś c iła w p r a w d z ie E u r o p a P o ls k ę w n a jc ię ż s z e j p r z y g o d z ie , lecz m y je j w y r z u tu o z ię b ło ś c i p o w ta r z a ć n ie b ę d z i e m y , bo d z ie je p r z e k o n y w a ją , że o jc z y z n a n a s z a n ie o b c ą p r z e m o c ą , ą łę w a d a m i s t a n u s p o łc c z n e g o .upadła,-
K ie d y n a r ó d n a jw ię k s z e g o w y tę ż e n ia p rz e c iw n a je ź d ź c o m p o t r z e b o w a ł , j u ż w ó w c z a s d łu g im b e ż r z ą d e m w e w n ę tr z n e s iły je g o o s ła b io n e b y ł y . — O d d a w ria n a g r u z a c h s ta ro ż y tn e g o g m in o w ła d z tw a p a n o w a ł a w P o ls c e .js z la c h ta , o d d a w n a sa m a ty lk o , k s z ta łc ą c się i r o z w ija ją c p o w s z e c h n e n a r o d u ż y c ie p o c h ło n ę ła w s o b ie . P i e r w o t n a n a r o d o w a id e a , w m a ł y m o b r ę b ie z a m k n i ę t a , w s z e c h m o c n ą s ilę sw o ję s tr a c ić m u s i a ł a . W o ln o ś ć , ró w n o ś ć , b r a te r s tw o , w s p ó ln e n ie g d y ś w s z y stk im , s ta ły się w y łą c z n y m je d n e g o s ta n u p r z y w i l e j e m ; m ą s$ a ,.z a ś lu d u o d ż y c i a n o lily.czneg o u s u n ię ta . . z n t r a w w s z e lk ic h w y z u ta ^ , z w ła s n o ś c i o d a r t a , sa m a n a n ie o d d z ie ln ą od z ie m i w ła s n o ś ć z a m i e n i o n a ,
w s p ó ln e g o c e lu ze s ta n e m p a n u ją c y m m ie ć n i e m o g ła . I n te r e s Siłla c h l y j _int<‘i-I»g h ld ll I M »lylfr-gntMn p r r ^ j w p y ( jaŁ w o ln o ś ć i iiicwola_, jlosl,atel( i n ę d z a . R o z e rw a n a j e d n o ś ć , ro z d w o jo n e s iły n a r o d o w e , w y d a ły n a t u r a l n y s k u te k , b e z s iln o ś ć p o w s z e c h n ą . N ie - c h c ie li je j z n ie ść u p r z y w i l e j o w a n i , z r z e c z e n ie m sie p rz y w ła s z c z e ń s w o ic h , w y m ie r z e ń ic m s u m ie n n e j u c iś n io n y m s p r a w ie d liw o ś c i.
P o ls k a w ie c n ie m a ja c w s p a r c ia w m a s s a c h d o n ie w o li i o d r ę tw ie n ia , p r z y w ie d z io n y c h , n a jc z d n ik o w sw p ic h o d e p rz e ć n ie b y ł a w s t a n ie .
W s z y s tk ie je j u s iło w a n ia o o d z y s k a n ie s tr a c o n e j n ie p o d le g ło ś c i, o k a z u ją z je d n e j s tr o n y n ie m o c z a m y k a ją c e g o się w s o b ie sa m y m s ta n u i je g o u p o r o z a c h o w a n ie p rz y w ła s z c z e ń , z d r u g ie j d o w o d z ą n ie w y g a s łe g o w m a s s a c h u c z u c ia sw o b ó d i g o to w o śc i d o w a l k i , w m i a r ę c z y n io n y c h im o b ie tn ic i n a d z ie i.
N a g ło s K o ś c iu s z k i, le p s z ą u c iś n io n y m z w ia s tu ją c y p rz y s z ło ś ć , rz u c iły się m a s sy d o b r o n i. P o la R a c ła w ic i in n y c h m ie jsc p a m ię tn y c h , św ia d c z ą o d z ie ln o ś c i d u c h a lu d u p o ls k ie g o . T a m b y li je g o p o ś w ię c e n ia się d la s p r a w y o jc z y s te j p ra w d z iw i w y o b r a - z i e i e l e , co k o są i p ik ą d z ia ła m o s k ie w s k ie z d o b y w a li. L e c z n ie- z w y c i ą Żop_y_wsJ, r ę t s z la c h ty d o r e f o n n ^ p .o le M n y c h , S£a r a i i ż o w a 1 i z n iw e c z y ł n a jw z n io ś le js z e p rz e d s ię w z ię c ie .
R e w o lu c ja L is t o p a d o w a , w y ż sz ą m a ją c a d ą ż n o ś ć , też sa m e p rz e s z k o d y i te n ż e sa m k o n ie c z n a l a z ł a . N ie s to s o w n o ś ć o b r a n e j p o r y , o g ro m s ił n ie p r z y ja c ie ls k ic h , b łę d y w o je n n e , cząstk o w o d o w ó d z c ó w zdrąely-5 riic p rz y c h y ln o ś ć i z la w ia r a s ą s ie d n ic h m o c a r s tw , a te m b a r d z ie j n ie o tr z y m a n e o d F r a n c ji i A n g lji p o s i ł k i , s ą to a lb o p o d r z ę d n e , a lb o b e z z a s a d n e je j u p a d k u p r z y c z y n y . G ł ó w n y p o w ó d z m a r n o t r a w ie n ia ty lu w y s ile ń , leży c a łk ie m W zaljn n o w a n i u j i i Ł a d a n iu w s te c z n e g o k ie r u n k u r u c h o w i , k t ó r y ł)yljJX 0cz.y.slei|i.ol)ja\yi(U H (uri n a r o d o w e g o d u c h a , p o jm u ją c e g o w ie lk ie r y ju d z k o ś c i p o s ła n n ic tw o s w o je . D z ie d z ic e p r z e s ą d o w i w y o b ra z ic ic le p a n u ją c e g o n ie g d y ś s t a n u , w p ie rw sz e j z a ra z c h w ili p o s t r z e g l i , iż p r z y w ła s z c z e n ia ic h p o d k o p a n e , w y w r ó c o n e b y d ż m u sz ą , je ś li p ie r w o tn y k ie r u n e k re w o lu c ji z w ic h n ię ty n ie b ę d z ie . C h y tr z e p r z e to u ją w sz y w o d ze r z ą d u , w p r o s tą k a m p a n ią m ili
t a r n ą , z m ie n ili r u c h r e w o lu c y jn y , a z a m ia s t p o r u s z y ć m a s s y , i e a łą s iłą n a r o d u u d e r z y ć , w o le li r z u c ie się w o b ję c ia o ß lü d iiy c h g a b in e tó w ' , u s a m y c h s p ó łm o r d e r c ó w P o ls k i p o m o c y ż e b r a ć , z w r o g ie m n a w e t w u k ła d y w c h o d z ić ; w o le li s p r a w ę o jc z y s tą - utn h ić . ia k r o z s t a ć .s i e ^ ^ i a w l a s z c z m i a i n i .s w o i e .m i • T a k n ie c n e m i k o n tr r e w o lu c y jn e m p o s tę p o w a n ie m , o s ła b ili w n a ro d z ie w ia r ę w e w ła s n e s ity , o stu d z ili z a p a ł , z n ie c h ę c ili o d w a g ę . P o ls k a ra z je sz c z e z s tę p u ją c d o g r o b u , w id z ia ła w e w ła s n y c h s y n a c h i o b ro ń c ó w i k a tó w s w o ic h ; ra z je sz c z e , n ie p r o s tą p r z e m o c ą h o r d n a je z d n ic z y c h , a le e g o iz m e m u p r z y w ile jo w a n y c h z a m o r d o w a n ą z o s ta ła .
T y m c z a s e m p ie r w o tn e d r g n i e n i a l u d u n a o k r z y k r e w o lu c ji L is to p a d o w e j , n a jp o m y ś ln ie js z ą p rz y s z ło ś ć z a p o w ia d a ły . IS'ie- w s tr z y m a n y r u c h , p r z y n ió s łb y b y ł n ie u c h r o n n e n a s tę p s tw a sw o je : p o w s z e c h n e s o c ja ln e u s a m o w o l n ie n ie , z a p a le n ie p r a w d z iw ie n a ro d o w e j w o j n y , n ie w ą tp liw e z w y c ię z tw o o jc z y ste j s p r a w y . L u d b y ł b y p o w s ta ł ja k j e d e n c z ło w ie k , u z b r o i ł s iln ą d ł o ń w żelazo , p o g r o m ił b e z o b c e j p o m o c y n a j e z d n i k ó w , a P o ls k a o d O d r y i K a r p a t aż p o z a D n i e p r i D z w in ę , o d B a łty c k ie g o d o C z a rn e g o m o rz a , b y ł a b y n a sz częściu p o w s z e c h n e m u d z ie ln y b y t sw ó j u s t a li ł a . N ie m a b o w ie m s iły , k tó r a b y d w ó d z ie s to -m ilio n o w y n a r ó d , w ę z łe m w s p ó ln y c h s w o b ó d z łą c z o n y , p o k o n a ć i u ja r z m ić z d o ła ła .
T ę m y ś l z b a w ie n ia , n ie o m y ln y m in s ty n k te m s w o im , p rz e c z u w a ł lu d P o l s k i , a m ło d e u m y s ły c a łą je j r o z c ią g ło ś ć p o ją ć u m i a ł y . T a ż s a m a m y śl z w ie lk ie g o ro z b ic ia o c a lo n a , p r z e n io s ła się w g a r s tc e w y c h o d ź c ó w za g r a n ic ę , a b y d o jr z e ć w ś ró d o ś w ie c o n e g o z a c h o d u , i k ie d y ś w c a łe j sile ro z w in ą ć się w k r a j u . O n a to d a ła p o c z ą te k T o w a rz y s tw u D e m o k r a ty c z n e m n P o ls k ie m u .
T o w a rz y s tw o a k te m z a ło ż e n ia z d n i a 1 7 g o M a rc a 1 8 3 2 r . w y k a z a w sz y k o n ie c z n o ś ć r e fo r m y s p o łe c z n e j, p o s ta n o w iło p r a c o w a ć w d u c h u za sa d d e m o k r a ty c z n y c h , n a d o d z y s k a n ie m n ie p o d le g ło śc i k r a ju , i u s a m o w o ln ie n ie m lu d u .
D la o s ią g n ic n ia ty c h c e ló w , ó w c z e sn e o k o lic z n o ś c i n a k a z y w a ły
7
m u p rz c d c w s z y s lk ie m s p r o s to w a ć o p in ia p u b lic z n ą , p rz e z z a tra - c ic ie li s p r a w y o jc z y ste j u s iln ie w y k r z y w ia n ą ^ o d s ł o n i ć n ic d o te ż - n o ś ć i z la w ia r ę t y c h , k tó rz y w c i ą g u d z ie s ię c io • m ie się c z n e j w a lk i p r z y o d z ie w a ją c się o b łu d n i e m a je s ta te m lu d u i z a g r a m c ą je s z c z e za r e p re z e n ta n tó w s p r a w y o jc z y ste j u c h o d z ić p r a g n ę l i — o k a z a ć d ą ż n o ś ć r e w o lu c ji L is to p a d o w e j’ i |u p a d k u je j p rz y c z y n y
— p r z y p o m n ie ć E u r o p i e n ie p r z e d a w n io n e n a r o d u p r a w a P™ ' tc s tó yyać p rz e c iw k o t r a k.ta ło n L z h ro cIn ie r o z b io ru u ś w ię c a ją c y m p r z e d s ta w ić w n o w e m ś w ie tle w ie lk ie c y w iliz u ją c e P o ls k i p o s ł a n n i c t w o , p r a w d z iw e lu d u p o tr z e b y , i n ie p o ż y tą je g o s iłę , sło w e m w y ja ś n ia ć , r o z w ija ć i s z e rz y ć w ś ró d t u ł a c t w a , p r z e d P o ls k ą i E u r o p ą , też s a m e p r a w d y , k tó r e w czasie w a lk i c ią g le p o w ta r z a n e , a le sz c z ę k ie m o r ę ż a i c h y tr y m k ic r o w n ik ó w g ło s e m t ł u m i o n e , d o sz e re g ó w w o js k a i m a s s lu d u p rz e d r z e ć się n ie m o g ły .
P r a c e te p o m im o lic z n y c h p rz e sz k ó d ju ż w z n a c z n e j c z ę śc i d o k o n a n e z o s ta ły . T r u d n o w p r a w d z ie o c e n i ć , ja k d a le c e u p o w s z e c h n ie n ie d e m o k r a ty c z n y c h p o ję ć , n a o g ó ln y s ta n s p r a w y p o lsk ie j w p ł y n ę ł o ; w m a ły m w sz a k ż e e m ig r a c y jn y m z a k re s ie , n ie w id z im y ju ż d z is ia j , ta k o b s z e rn e g o p a n o w a n i a p r z e s ą d ó w , k t ó r e j z a c ie m n ia ją c u m y s ł y , u d a r e m n i ł y i d a w n ió js z e i o s ta tn ie ó n ie p o d le g ło ś ć u s iło w a n ia — z a b y te k s z la c h e c k ie g o b e z rz ą d u ,
w ia r a w o so b y / r o z d z ie ra ją c a p r z e d te m j e d n e r o d z in ę w y g n a ń c ó w n a ty lo lic z n e s tr o n n ic tw a , u s tę p u je m ie js c a w ie r z e w z a s a d y — n a u k a d e m o k r a ty c z n a , r o z p a m ię ty w a n ie m d z ie jó w n a r o d o w y c h , c o ra z le p ie j p o jm o w a n a i w ż y c ic p r a k ty c z n e w c h o d z ą c a , p r z e s ta ła b y d ź je d n o z n a c z ą c ą z o p o w ia d a n ie m a n a r c h ii i te r r o r y z m u : z m a łe g o z a w ią z k u ro z sz e rz y ła się s t o p n i o w o , i z n is z c z y ła te z łu d z e n ia , k to r c m i A c v s to k r a c ia z g u b n e z a m ia r y sw o je o s ł a n ia ł a — n a s tą p iło n a re sz c ie w y r a ź n e ro z d z ie le n ie d w ó c h w a lc z ą c y c h z s o b ą p ie r w ia s tk ó w . A r y s to k r a c ja o d e p c h n ię ta , p o b ita , i za n ie p r z y ją c ió lk ę s p r a w y o jc z y ste j w ś ró d tu ła c tw a u z n a n a , p o s z ła s z u k a ć o s ta tn ie g o r a t u n k u w m a ta c tw a c h d y p l o m a c j i , a b y tą p a t r y o ly c z n ą w o czac h ła tw o w ie r n y c h z a b ic g ło s c ią , d a w n ą sw o ję w z ie lo ś ć w k r a ju p r z e d łu ż y ć ; w y z n a w c y z a ś d e m o k r a ty c z n y c h
z a sa d , z g r o m a d z e n i w w ię k s z e j c z ę śc i p o d j e d y n e w ia r y sw o je j g o d ło , l ą n a jp e w n ie js z ą d r o g ą z a m ie r z y li u is z c z a ć się z d łu g u w z g lę d e m o jc z y z n y i lu d z k o ś c i.
T y m w ię c s p o s o b e m T o w a rz y s tw o u s u n ą w s z y n a jb liż e j o ta c z a ją c e sie b ie p rz e sz k o d y , z a p e w n iw s z y z a s a d o m s w o im z n a c z e n ie i p r z e w a g ę m ię d z y sp dl b r a c ią tu ła c tw a , z y s k a w s z y k o n ie c z n e d o k a ż d e g o p o lity c z n e g o z a w o d u w a r u n k i :: m o r a l n ą i m a t e r j a l n ą s iłę , p o w ie rz y w s z y n a k o n ie c w y b r a n e j z g r o n a s w e g o in s ty tu c ji te z e w n ę tr z n e c z y n n o ś c i , k t ó r e z n a l u r y s w o je j c a ł ą m a s s ą p r z e d s ię b r a n e i w y k o n y w a n e b y d ź n ie m o g ą , c z u je się d z iś w s ta n ic p .ra c o w a n ia s i l n i e j, s k u te c z n ie j i w ię c e j b e z p o ś re d n ie m i ś r o d k a m i n a d u r z e c z y w is tn ie n ie m g łó w n e g o c e lu sw o je g p .
W s tę p u ją c T o w a rz y s tw o n a to o b sz e i n ie jsz e d z ia ła ń sta n o w is k o , w p r z e k o n a n iu , że o t w a r t e , s u m i e n n e , n ie d w u z n a c z n e p o ję ć je g o o b j a w i e n i e , n a jp e w n ie js z ą d a d ź m o ż e r ę k o jm ią p r a w o ś c i z a m ia ró w i s k u te c z n o śc i d a ls z y c h u s iło w a ń , p o s ta n a w ia p u b lic z n y m A k te m , w o b e ę P o lsk i i E u r o p y , p o lity c z n ą w ia r ę sw o ję p o n o w ić , i w id o k i n a p rz y s z ło ś ć o d s ło n ić .
P rz e z p ó ł b liz k o w ie k u , lu d z k o ś ć E u r o p e js k a , n a g ru z a c h d a w n e g o p o r z ą d k u ro z w ija sw o je n o w e p r z e z n a c z e n i e , n o w y c h ż y c ia s p o łe c z n e g o sz u k a w a r u n k ó w . D ą ż n o ś ć ta o b ja w ia się d z i
sia j w c a ły m u m y s ło w y m i p o lity c z n y m ś w ie c i e , w e w s z y s tk ic h u s iło w a n ia c h i p o r u s z e n ia c h lu d ó w , w s a m y c h n a w e t k o n c e s - s ja c h r z ą d ó w , w y m a g a n io m u s a m o w a lń ia ją c e j się m y śli s k u te c z n e g o o p o r u s ta w ić n ie m o g ą c y c h . N a jś w ia tle js i o b r o ń c y z e s z łe g o p o r z ą d k u , n a jlę k liw s i i n a jś m ie ls i je g o b u r z y c ie le , r ó w n ie n a n a jw y ż s z y c h , ja k n a o s ta tn ic h sz c z e b la c h o r g a n iz a c ji s p o łe c z n e j p o s ta w ie n i l u d z i e , w szy scy p r z e w id u ją lu b ż ą d a ją d e m o k r a c j i , to j e s t z n is z c z e n ia p r z y w ile jó w , p a n o w a n ia ró w n o ś c i.
T a r ó w n o ś ć , to w a r z y s k ie g o p o r z ą d k u S ła w ia ijsk ic h ^ s p p łe - c z e ń s t w l y w o t n a n ie g d y ś p o d s ta w a , p o te m c a łą m a s s ą p a n u ją c e g o w P o lsc e s t a n u r o z w ija n a i k s z ta łc o n a , dziś ś w ia tłe m i p o tr z e b ą w ie k u ta k s iln ie w y w o ły w a n a i z u p e łn e szczęście lu d z k o śc i z a p o w ia d a ją c a je s t k a r d y n a l n ą , n ic p r z c m ie n n ą , n a ro d o w ą , T o w a r z y
9
stw a naszego zasadą , godfem jego zjednoczenia , w sp ó ln ą w szy stkich członków w ia rą. G łę b o k o albow iem p rzek o n an i jesteśm y , iż p o rząd ek tow arzyski n a p rz y w łasz c ze n ia c h o p a rty w k tó ry m je d n i uży w ają w szystkich korzyści do życia sp o łeczn eg o p rz y w ią zanych , d ru d zy sam e tylko ciężary życia tego znosić są p rz y m u s z e n i, je s t je d y n ą p rz y cz y n ą nieszczęść o jczy zn y naszej i ludzkości całej. P óki p orządek taki p rzyrodzoną sp raw ied liw o ść g w ałcący , istn ieć n iep rzestan ie , trw a ć b ęd zie w e w n ę trz n a w alka m ięd zy u c ie m ię ż o n y m i, a ich c ie m ię ż c a m i, m iędzy m assą n a ciem n o tę , nęd zę i niew o lę sk azan ą , a szczu p łą liczb ą tych , k tó rzy w szystkie korzyści życia sp o łeczn eg o z ag a rn ęli d la sie b ie . W o ln e i h a rm o n ijne ro zw ijan ie sił n aro d o w y ch w śród takiej a n a r c h ii , m iejsca m ieć n ie m oże. U czu ła to ludzkość. P ra w o przeto ró w n o ści d o tąd w m yśli tylko ż y ją c e , w w y k o n a n ie w p ro w ad zo n e bydż m u si.
W tern p o w szech n ćm , n ieo m y ln em ludzkości su m ie n iu , ró w n ie ja k w m yśli n aro d o w ej czerp am y w ia rę naszą.
W szyscy lu d z ie , jak o isto ty je d n e j i tejże sam ej n a tu ry , ró w n e m ają -praw a i ró w n e p o w in n o ści : w szyscy są b r a ć m i , w szyscy d ziećm i jed n e g o ojca — B o g a , w szyscy c zło n k am i jed n e j ro d z i n y ^ ludzkości.
K ażdy czło w iek m a p ra w o szukać w łasn eg o szągęścia, w szystkie p o trz e b y , fizy c zn e , u m y sło w e i m o raln e z a s p o k a ja ć , w szystkie w ład ze rozw ijać i d o s k o n a lić , a w m ia rę p ra cy i z d o ln o ś c i, we w szystkich korzyściach ż jc ia sp ołecznego ró w n y m ieć u d ział.
K ażdego rów nież człow ieka p o w in n o ścią je s t szukać szczęścia d r u g ic h , do zasp o k o jen ia ich p o trze b i ro z w ija n ia w ładz p o m a
g a ć , w ła sn y in te res szczęściem d ru g ic h i społeczności ograniczać a w m ia rę o trzy m an y c h z życia społecznego korzyści do c ię ża ió w p u b lic z n y ch p rz y k ła d a ć się.
P rzy w ilej jak im k o lw iek n azw iskiem o k ry ły , je s t w y łam an iem się z pod o g ólnych p o w in n o ś c i, lu b p r^ jw ła sz c z e n ie m jakiego p ra w a , je s t zatem n eg acją r ó w n o ś c i, zg w ałcen iem n a tu ry .
Bez rów ności n iem a w o ln o ś c i, bo tam gdzie jed n y m n iew o ln u czynić tego , co d ru d z y czynić m ogą , m usi bydż z jed n ej stro n y
n ie w o la , z d ru g ie j d e s p o t y z m , a w c a le m s p o łe c z e ń s tw ie a- n a r c h ija .
Liez r ó w n o ś c i n ie m a b r a t e r s t w a , b o ta m g d z ie je d n i z rz u c a ją z sie b ie p o w in n o ś c i i p r z e n o s z ą j e n a d r u g i c h , m u s i b y d ź z j e d n e j s tr o n y e g o i z m , z d r u g ie j u m y s ło w e i m o r a ln e z n ik c z e m - n ie n ie , a w c a le m s p o łe c z e ń s tw ie w z a je m n a m ie d z y c z ło n k a m i n ie n a w iś ć .
P r a w o c z ł o w i e k a , m a sw oje, ź r ó d ło w in d y w id u a ln e j, je g o „na- liirz e , w w o ln o ś c i : p o w in n o ś ć z n a t u r y s o c j a l n e j , z n r a t e r - s iw a w y p ły w a . M ię d z y p r a w a m i i p o w in n o ś c ia m i k o n ie c z n ą j e s t h a r m o n i ja . T ę h a r m o n j ą s tw o r z y ć i u t r z y m a ć , j e s t s p o łe c z n o ś c i o b o w ią z k ie m . G d z ie p o je d y n c z e i n d y w i d u a s ą w s z y s tk ie m a sp o ł e c z n o ś ć n ic z e m , ta m je s t a n a r c h i j a ; g d z ie z n o w u sp o łe c z n o ś ć p o c h ł a n i a i n d y w i d u a l i z m , ta m d e s p o ty z m b y d ź m u s i. A n i a- n a r c h i j a , a n i d e s p o ty z m n ie j e s t n a t u r ą s p o łe c z e ń s tw . S ą to ty lk o d w ie j e j o sta te c z n o śc i.
S p o łe c z n o ś ć o b o w ią z k o m s w o im w i e r n a , d l a w s z y s tk ic h c z ło n k ó w je d n a k o w e z a p e w n ia k o rz y śc i, k a ż d e m u d o z a s p o k o je n ia j e g o p o tr z e b fiz y c z n y c h , u m y s ło w y c h i m o r a ln y c h r ó w n ą n ie s ie p o m o c ; p r a w o p o s ia d a n ia z i e m i , i k a ż d e j in n e j, w ła s n o ś c i p r a c y ly lk o p r z y z n a j e ; p rz e z p u b lic z n e , j e d n o s ta jn e i w s z y s tk im d o s tę p n e w y c h o w a n ie , p rz e z z u p e ł n ą , n i e o g r a n ic z o n ą w o ln o ś ć o b ja w ie n ia m y ś li , w ła d z e c z ło n k ó w s w o ic h r o z w ija , w o ln o ś c i s u m ie n ia p rz e ś la d o w a n ie m i n ie to le r a n c ją n ie k r ę p u je ; d r o g ę sw o b o d n e g o r o z w ija n ia się i w y r a b ia n ia s ił n a r o d o w y c h z p rz e s z k ó d e g o iz m u i c ie m n o ty o c z y sz c z a , i n i e p o je d y n c z e ty lk o , o d e r w a n e części n a r o d u , a le c a łą je g o m a s s e k o le ją c ią g łe g o p o s tę p u i d o s k o n a le n ia p r o w a d z i.
T y m o b o w ią z k o m s p o łe c z n o ś ć z a d o s y ć u c z y n ić n ie m o ż c , p o d ż a d n a fo rm ą n a p ie r w ia s tk u a n t y - s o c j a l n y m , n a p r z y w ile ju o p a r tą : k a ż d e j b o w ie m z n ic h j e s t n ie u c h r o n n e m n a s tę p s tw e m n ie r ó w n y ro z d z ia ł k o rz y śc i i c ię ż a r ó w ż y c ia s p o łe c z n e g o , k a ż d a d z ie lą c lu d z i n a p a n u ją c y c h i p o d w ła d n y c h , je d n y m d a je w ła d z ę b o g a c tw a i o ś w ia tę , d r u g im u ja r z m ie n ie , u b ó s tw o i c ie m n o tę .
11
L o s i p r z y s z ło ś ć s p o łe c z n o ś c i n ie oü n ie j sa m e j lecz od p a n u ją c e g o s t a n u , o d g a r s tk i u p r z y w ile jo w a n y c h z a le ż y . W szelk a p r z e to f o rm a p o w s z e c h n ą z a s a d ą r ó w n o ś c i g w a łc ą c a , j e s t p rz e c iw n a n a tu rz e , s p r a w ie d liw o ś c i i p r a w d z ie .
W s z y s tk o d la l u d u , p rz e z lu d : o to n a jo g ó ln ie js z a z a s a d a d e m o k r a c ji , c e l i f o rm ę z a ra z e m o b e j m u j ą c a . W s z y s tk o d la lu d u , d la w s z y s tk ic h , j e s tc e l e m ; w s z y tk o p rz e z lu d , p rz e z w s z y s tk ic h , j e s t f o rm ą .
P o d f o rm ą n a ró w n o ś c i o p a r t ą , w sz y sc y w s p ó ln y m a ją in t e re s , n ie m a p rz e to ro z d w o je ń , j e s t j e d n o ś ć . T a je d n o ś ć w s z ę d z ie się o b ja w ia , p o w s z e c h n ą tw o rz y h a r m o n ją i d a je s iłę , a s iła m o ż n o ś ć s p e łn ie n ia w ś ró d in n y c h s p o łe c z e ń s tw , n a r o d o w e g o p o s ła n n ic tw a . W s z e c h w ła d z tw o lu d u , w d e m o k r a c ji ty lk o z łu d z e n ie m b y d ź p r z e s ta je , K a ż d y s p o łe c z n o ś c i c z ło n e k r ó w n y w n ie m m a u d z ia ł. N i e j e d n a c z ą s tk a p o w s z e c h n o ś c i , a le n a r ó d c a ły j e s t tu u s ta w o d a w c ą ; W s u m ie n iu a lb o w ie m m a s s , le ż y n a j p e w n ie js z a rę k o jm ia , iż u s ta w y b ę d ą p r a w d z iw e m o b ja w ie n ie m p rz e d w ie c z n e j , n ie o m y ln e j s p r a w ie d liw o ś c i. D o ic h w y k o n a n ia w y b r a n a p rz e z lu d w ła d z a , je ś li p r z e s ta je b y d ź o p a tr z n ą , p o t r z e b o m i w o li n a r o d u n ie o d p o w ie d n ią , w d e m o k r a ty c z n e j ty lk o fo rm ie b e z g w a łto w n y c h w s tr z ą ś n ie ń u s u n ię tą b y d ż m o ż e ; w n ie j je d n e j w s z y stk ie z m ia n y c ią g ły m n ie p r z e r w a n y m p o s tę p e m , c o raz o b s z e rn ie js z e m m y ś li n a ro d o w e j ro z w ija n ie m się w y m a g a n e , s p o k o jn ie z a p r o w a d z a ć się d a ją .
T y m s p o s o b e m u rz ą d z o n e s p o ł e c z e ń s t w a , w h a r m o n ijn e m d ą ż e n iu d o w s p ó ln e g o , p o w s z e c h n e g o c e lu , sz c z e g ó ln e p o s ł a n n i c t w a , w z u p e łn o ś c i s p e łn ić m o g ą . D o te g o c e lu j e d n a ty lk o je s t d r o g a : c ią g łe i j e d n o c z e s n e w p o rz ą d k u fiz y c z n y m , u m y s ł o w y m i m p r a lń y m d o s k o iia le n ic s ię . — D o s k o n a le n ie się to n a s w o b o d n e m i h a r m o n i jn e m r o z w ija n iu w s z y s tk ic h s i ł n a r o d o w y c h z a l e ż ą c e , n ie m o ż e m ie ć m i e j s c a , je ż e li k a ż d a sp o łe c z n o ś ć c a ł ą m a s s ą c z ło n k ó w j ą s k ła d a ją c y c h d o s k o n a lić się n i e b ę d z ie ; c a ła z a ś m a s sa d o s k o n a lić s ię n ic m o ż e , je ż e li n ic w szy scy lu d z ie p o w in n o ś ć sw o je p e ł n i ć , p r a w a w y k o n y w a ć b ę d ą , je ż e li po-.
z o s ta n ie .
R ó w n o ś ć p rz e to z a m y k a w s o b ie w s z y s tk ie w a r u n k i i n d y w i d u a ln e g o i s o c ja ln e g o sz c z ę śc ia : b e z n ie j a n i p o je d y n c z y c z ło w ie k , a n i s p o łe c z n o ś ć , a n i lu d z k o ś ć , p o s ł a n n ic tw u s w e m u n ic o d p o - w ia d a ją .
R ó w n o ś ć w p ro w a d z a w ż y c ic d w a w ie lk ie w s z e c h m o c n e u c z u c i a : b r a te r s tw o i w o ln o ś ć . C z a ru ją c a m a p o tę g ę m iło ś ć lu d z k o ś c i ; ta p o tę g a c o d z ie ń w z r a s ta . W o ln o ś ć j e s t r ó w n ie ż n ie p o ż y lą s i ł ą , c o ra z w ię k s z e m a s sy o g a r n ia ją c ą . M iło ś ć lu d z k o śc i i w o l n o ść z łą c z y w sz y s iły sw o je r o z b u r z ą s ta r y ś w ia t p r z y w ile jó w : ta ż s a m a m iło ś ć i w o l n o ś ć , w s p ó ln e m i s iła m i n o w y ś w ia t r ó w n o śc i z b u d u j ą .
T a k p o jm u je m y z a s a d y , d o k tó r y c h u r z e c z y w is tn ie n ia d ą ż y dziś lu d z k o ś ć . N a n ic h o p ie r a m y p r z y s z łe o d r o d z e n ie s p o łe c z n o ś c i P o l s k i e j , w ic h d u c h u n a d o d z y s k a n ie m n ie p o d le g łe g o je j b y tu p r a c u je m y .
P o ls k a w ię c n ie p o d le g ła i P o ls k a d e m o k r a ty c z n a , o to cel sto , w a rz y s z e n ia n a s z e g o .
N ie j e d n a c z ą s tk a , n ie je d e n u ła m e k w ie lk ie g o n a r o d u , a le c a ła w g r a n ic a c h p r z e d r o z b io ro w y c h z a w a rta P o l s k a , z d o ln ą j e s t s a m o is tn y b y t sw ó j u t r z y m a ć , p o s ła n n ic tw u s w e m u z a d o s y ć u c z y n ić . T r a k ta ty m n ie m a n ą je j n ie p o d le g ło ś ć w d r o b n y c h częś- c ia c h w a r u j ą c e , p o t a r g a ł ju ż n a r ó d w o b lic z u ś w ia ta o s la tn ie m p o w s ta n ie m s w o je m . U m o w y s p r a w c ó w lu b s p ó ln ik ó w z b r o d n i n a P o lsc e d o k o n a n e j , n ie m o g ą o b o w ią z y w a ć P o ls k i : o n a z m o r d e r c a m i sw o je m i w ż a d n e n ie w c h o d z iła u k ł a d y , i p r z e c iw n a r z u c a n y m , is tn ie n iu s w e m u w a r u n k o m , c i ą g ł ą , ż y ją c ą , k r w a w ą b y ła p r o t e s t a c j ą .
O d r o d z o n a , n ie p o d le g ła P o ls k a , d e m o k r a ty c z n ą b ę d z ie . W s z y s cy b ez ró ż n ic y w y z n a ń i ro d u , o d b io r ą w n ie j u m y s ł o w e , p o , lity c z n e i s o c ja ln e u s a m o w o ln ie n ie , n o w y p o r z ą d e k o b e jm u ją c y w ł a s n o ś ć , p r a c ę , p r z e m y s ł , w y c h o w a n ie i w s z y stk ie s to s u n k i t p w a r z y s k i e , n a z a s a d a c h ró w n o ś c i o p a r t y , z a jm ie m ie jsc e b e z -
13
r z ą d u , k tó r e m u p rz y w ła s z c z y c ie le n a z w isk o p r a w d o tą d n a d a j ą . O d r o d z o n a p o lsk a a r y s to k r a ty c z n ą R z e c z ą p o s p o lilą b y ć n ie m o ż e . W s z e c h w la d z tw o w ró c i d o lu d u ; sta n n ie g d y ś p a n u ją c y ro z w ią ż e się o s t a te c z n i e , m ię d z y lu d z s t ą p i , s ta n ie się lu d e m ; w sz y sc y b ę d ą r ó w n i , w szy scy w o l n i , w sz y sc y d z ie ć m i j e d n e j m a tk i O jc z y z n y .
N ie p o d le g ła ty lk o i d e m o k r a ty c z n a P o ls k a z d o ln ą je s t w ie lk ie p o s ła n n ic tw o sw o je s p e ł n i ć , a b s o lu ty z m u p r z y m ie rz e ro z e rw a ć , je g o z g u b n y w p ły w n a c y w iliz a c ją z a c h o d u z n iszczy ć , d e m o k r a ty c z n ą i d e ę , w śró d S ła w ia n , d z iś za n a rz ę d z ie u ja r z m ie n ia s ł u ż ą c y c h , ro z s z e rz y ć , tą id e ą ic h z łą c z y ć , a p rz e z c n o ty sw o je , przez c z y sto ść i s iłę d u c h a sw e g o , p o w s z e c h n e m u n a w e t u sa m o - w o ln ie n iu E u r o p e js k ic h lu d ó w d a d ż p o c z ą tk o w a n ie .
D la o d z y s k a n ia n ie p o d le g łe g o b y t u , P o lsk a m a w ł o n ie w ła s - n e m o lte K y ilW lT 'iriy ^ tö i^b 'fc i d o tą d ż a d e n g ło s s u m ie n n y i sz c z e ry n ic w y w o ł a ł je s z c z e . N ie tk n ię ta to p r a w i e , r ó w n ie z e w n ę tr z n y m , j a k w e w n ę tr z n y m n ie p r z y ja c io ło m s tr a s z n a p o tę g a . N ią P o lsk a p o w s ta n ie .
L u d P o lsk i z p r a w w s z e lk ic h w y z u ty , c ie m n o tą , n ę d z ą i n ie w o lą p r z y c i ś n i o n y , w y d a r tą m u p rz e d w ie k a m i z ie m ię d o lą d w k r w a w y m p o c ie n a c u d z ą k o rz y ść u p r a w ia ; d o tą d je sz c z e w p ro w in c ja c h d a w n y c h p rz e z M o sk w ę z a g a r n i o n y c h , ja k o w ła s n o ś ć n ie o d d z ie ln a od z i e m i , w r a z z n ią j e s t p r z e d a w a n y . C ie r p ią c a i z n ie w a ż o n a w n im lu d z k o ś ć o s p r a w ie d liw o ś ć w o ła . N a g lo s te n g łu c h y m i b y li w e w n ę tr z n i u ja r z m ic ie le . W c ią g u o s ta tn ic h o n ie p o d le g ło ś ć u s iło w a ń , c h c ie li o n i n a d u ż y w a ją c ś w ię te g o im ie n ia m iło śc i O j c z y z n y , s a m y m d ź w ię k ie m słó w n a . k a r m ić lu d n ie d o s ta tk ie m fiz y c z n y m d r ę c z o n y , c h c ie li a b y k re w sw o ją p rz e le w a ł za O jc z y z n ę , k tó r a p rz e z ty le w i e k ó w , w z g a r d ą , p o n iż e n ie m i n ę d z a p r a c ę je g o n a g r a d z a ła , w o ła li a b y p o w s ta ł i n a je z d n i,tó w |z n is z c z y ł — o n i ! k tó rz y s a m i n a je z d n ik a m i p r a w je g o b y li. D la teg o n a o b ł u d n e ic h w o ła n ia s ła b e ty lk o o d p o w ie d z ia ło e c h o — i u p a d liś m y !
J e ż e li ta p rz e r a ż a ją c a n a u k a , ly lą k r w a w e m i o k u p io n a o !ła-
d a w n y c h p o w s t a ń p o w t ó r z e n i e m , p i g r w s z e m d o b o j u h a s ł o m p o w i n n o b y d ź u s a m o w o l n i e n i e l u d u , o d d a n i e w y d a r t e j m u zie m i M w ł a s n o ś ć b e z w a r u n k o w ą , w r ó c e n i e p r a w , p o w o ł a n i e d o u ż y w a n i a k o r z y ś c i n i e p o d l e g ł e g o b y t u , w s z y s t k i c h b e z r ó ż n i c y w y z n a ń i r o d u . — T a k i t y l k o w y m i a r s u m i e n n e j , s z c z e r e j , n i e d w u z n a c z n e j s p r a w i e d l i w o ś c i , r o z w i n ą ć m o ż e w c a łe j u c i ś n i o n y c h m a s s i e u c z u c i e p r a w d z i w e g o p o ś w i ę c e n i a s i ę , i w l a ć to w i e l k i e p r z e k o n a n i e iż d w u d z i e s t o - m i l i o n o w y n a r ó d , k o a l i c j ą E u r b p y c a ł e j z b u r z y ć i z n i s z c z y ć j e s t w s t a n i e , ta k j a k j ą zn isz c z y ł a n i e d a w n e m i czas y r e p u b l i k a n c k a F r a n c j a . — M a ł o k t ó r y N a r ó d z r ó w n a ł N a r o d o w i P o l s k i e m u w m i ł o ś c i O jc z y s te j z i e m i ; w p o ś w i ę c e n i a c h ż a d e n g o n i e p r z e w y ż s z y ł . J e ż e l i w o s t a t n i e m p o w s t a n i u , n a j p o t ę ż n i e j s z y n i e p r z y j a c i e l lu d z k o ś c i w d z i e s i ę c i o m i e s i ę c z n e j z n a m i w a l c e , w ś r ó d t y l u b ł ę d ó w , z d r a d i n i e d o ł ę - ż n o ś c i d o w ó d z c ó w n a s z y c h ż a d n e m z w y c i ę z t w e m p o c h l u b i ć się n i e m ó g ł , c z c m ż e b ę d ą j e g o z b r o j n e t ł u m y w o b e c w s z y s t k i c h sił n a r o d o w y c h m i ł o ś c i ą o j c z y z n y , i o d w i e c z n ą s p r a w i e d l i w o ś c i ą w y w o ł a n y c h .
D l a u g r u n t o w a n i a o d z y s k a n e j n i e p o d l e g ł o ś c i , n a d e m o k r a t y c z n y c h z a s a d a c h , P o l s k a m a r ó w n i e ż w ł o n i e w ł a s n e m n a r o d o w e ż y w i o ł y . I d e a d e m o k r a t y c z n a , w c a ł y m n a r o d z i e n a p r z ó d r o z l a n a , p o t e m w s t a n i e sz l a c h e c k i m r o z w i j a n a i k s z t a ł c o n a , ł a t w o n a p o w r ó t w c i e l o n ą b y d ź m o ż e w l u d , k t ó r y m i m o d ł u g ą n i e w o l ę i U c i s k , z a c h o w a ł n i e z a t a r t e je s z c z e d a w n e g o g m i n o - w ł a d z £ w s ~ ś l a d y . C i e r p i ą c a u n a s l u d z k o ś ć n i e j e s t d o c i e r p i ą c e j l u d z lio śc i z a c h o d n i e j E u r o p y p o d o b n ą ; n i e z a r a z i ł y je j z e p s u c i e i e g o i z m k la s s u p r z y w i l e j o w a n y c h ; j e s t w ni e j d o t ą d c a ł a d a w n y c h c n ó t p r o s t o t a , j e s t p r a w o ś ć i p o ś w i ę c e n i e si ę , s ą r e l i g ij n e u c z u c i a , c zy ste i ł a g o d n e o b y c z a j e . N a t a k n i e s k a ż o n y m i ś w i e ż y m j es zc ze g r u n c i e , ł a t w o r o z k r z e w i si ę s t a r o ż y t n e , n a r o d o w e d r z e w o r ó w n o ś c i , s u m i e n n ą r ę k ą b r a t e r s t w a i w o l n o ś c i p i c l ę g n o w a n e . —
W P o l s c e w i ę c s ą w s z y st k i e w a r u n k i o d z y s k a n i a n i e p o d l e g ł e g o
i d e m o k r a t y c z n e g o b y t u . O n a s a rn a z d o l n ą j e s t w l a s n e m i s i l a m i p o w s t a ć , n a j e z d n i k ó w z n i s z c z y ć , j a r z m o W e w n ę t r z n e z ł a m a ć ' , i n a t r w a ł y c h z a s a d a c h d e m o k r a c j i i s t n i e n i e s w o je u g r u n t o w a ć .
L e c z P o l s k a o p r ó c z s i ł w ł a s n y c h , m a n a t u r a l n y c h s p r z y m i e r z e ń c ó w . Je sz c z e p o d c z a s k r w a w e j z n i e p r z y j a c i e l e m w a l k i , k a ż d e je j z w y c i ę z l w o o k r z y k a m i r a d o ś c i i u w i e l b i e n i a p r z y j m o w a ł a E u r o p a : a m y w y o b r a z i c i e l e n i e s z c z ę ś ć i n a d z i e i u j a r z m i o n e g o n a r o d u , z n a l e ź l i ś m y w y l a n e d l a si e b ie se rc a i p r z y t u ł e k n a ł o n i e p o w s z e c h n e j s y m p a t i i . Z n i e ś m i e r t e l n y m d u c h e m P o l s k i s p r z y m i e r z y ł y si ę l u d y , i n a lej s a m e j m o g i l e , n a k t ó r e j a b s o l u t y z m p i e k i e l n y z a w a r ł z w i ą z e k , b r a t n i e p o d a ł y s o b i e r ę c e . N a s z n i e p r z y j a c i e l s t a ł się ich n i e p r z y j a c i e l e m , a ic h n i e p r z y j a c i e l e n a s z y m i . D la le go t e ż m y , p r z e k o n a n i , iż p o d s y c a n e d a w n i e j n i e n a w i ś c i n a r o d o w e z u p e ł n i e z a g i n ę ł y , w i e r z y m y w sz c z e r e l u d ó w s p ó ł d z i a ł a n i c , n a p o w s z e c h n e m b r a t e r s t w i e i w s p ó ln e j u s a m o w o l n i e n i a p o t r z e b i e o p a r t e . —
G ą b i n e t o w e u k ł a d y n j e p r z y w r ó c ą P o l s k i ; a m o n a r e h i c z n e w o j n y s p r a w i e d l i w o ś c i l u d o w i n i e w y m i e r z ą . T a k n a m j e d n a k d r o g ą j e s t O j c z y z n a , t a k m o c n o b o l ą n a s jej r a n y , iż z ż a d n e g o w y p a d k u , z ż a d n e j p r z y j a z n e j o k o l i c z n o ś c i k o r z y s t a ć n i e z a n i e d - b a m y . O g a r n i e m y p r z e t o w s z y s t k o , co s p r a w i e n a s z e j w c z e m - k o l w i e k u ż y t e c z n e b y d ź m o ż e ; co o s i ą g n i e n i e g ł ó w n e g o celu , u ł a t w i ć l u b z b l i ż y ć j c s l z d o l n e . —
O t o j e s t s u m i e n n y , s z c z e r y , n i e d w u z n a c z n y w y k ł a d n a s z y c h z a s a d , c e l ó w i ś r o d k ó w — I c h u r z e c z y w i s t n i e n i u p o ś w i ę c i m y c a ł e ż y c i e . — P r z y s i ę g l i ś m y w' o b l i c z u O j c z y z n y i l u d z k o ś c i , n i e w p r z ó d s p o c z ą ć , aż P o l s k a o d z y s k a n i e p o d l e g ł o ś ć , i b y t sw ó j n a z a s a d a c h d e m o k r a t y c z n y c h u s t a li . T o u r o c z y s t e z o b o w i ą z a n i e z m ł o d z i e ń c z y m u c z y n i o n e z a p a ł e m , z m ę z k ą d o k o n a m y w y t r w a ł o ś c i ą . N i e z r a z i l n a s o g r o m p r z e d s i ę w z i ę c i a , n i e z a t r w o ż ą p r z e c i w n o ś c i ; b o s p r a w i e d l i w o ś ć o k t ó r ą w o ł a m y , p r a w d a k t ó r ą o g ł a s z a m y , m a j ą w s z e c h m o c n ą p o t ę g ę . —
K t o j a k m y w i e r z y w ś w i ę t o ś ć c e l ó w , w s u m i e n n o ś ć za s a d i s k u t e c z n o ś ć ś r o d k ó w n a s z y c h — czyje s e rc e cz y sto b ije d la Oj-
r z y z n y i l u d z k o ś c i , n i e c h u s i ł o w a n i a s w o je z n a s z e m i ł ą c z y ć p r z y c h o d z i . I n n e j w i a r y l u d z i o m n i e p o d a m y r ę k i , b o z s u m i e n i a ż a d n y c h k o n c e s s y i z r o b i ć n i e j e s t e ś m y w s t a n i e . D l a p o z o r n e j j e d n o ś c i n i e p o ś w i ę c i m p o l i t y c z n e j w i a r y , a n i c h w i l o w e j z g o d y p ó ł ś r o d k a m i k u p o w a ć n i e b ę d z i e m y . O w s z e m b u r z y ć w s z y s t k i e n a p r z e c i w n y c h p o d s t a w a c h o p a r t e i d o w ł a d z y d ą ż ą c e z w i ą z k i , j e s t n a s z e m p o w o ł a n i e m i m o c n e m p o s t a n o w i e n i e m ; b y ł e g o S e j m u n a w e t , g d y b y m ó g ł je s z c z e ze s w o ic h s z c z ą t k ó w z e b r a ć si ę w j a k i m k o l w i e k s k ł a d z i e , j a k o r e p r e z e n t a n t a p r z y w i l e j ó w i z a tra c i c i e l a r e w o l u c j i L i s t o p a d o w e j , k i e r o w n i k i e m s p r a w y o j
c z y s te j n i e u z n a m y . D a l e c y zaś w s z e l k i c h u b o c z n y c h i z o d r o d z e n i e m O j c z y z n y ż a d n e j s t y c z n o ś c i n i c n a a j ą c y c h p r z e d s i ę w z i ę ć , p r a c o w a ć b ę d z i e m y przez Towarzystivo dla Pohlu—przezP ohio dla Indzliośei. —
O ś w i a d c z a m y n a k o n i c c iż d a l e k ą j e s t od n a s c h ę ć m o r d o w i p o ż o g i w ł a s n e g o k r a j u . N i e z m i e c z e m A r c h a n i o ł a , a le z k s i ę g ą d z ie jó w o j c z y s t y c h w r ę k u — z j e d n e j s t r o n y w y k a z y w a ć b ę d z i e m y u c i ś n i o n y m , iż a n i p r a w a b o s k i e , a n i k i l k o w i e k o w a p r z e m o c l u d z k a , n i e o b o w i ą z u j ą ic h d o p o z o s t a w a n i a d ł u ż e j w n ę d z y i z n i e w a ż a j ą c e j g o d n o ś ć c z ł o w i e k a n i e w o l i — z d r u g i e j , b u d z ą c też s a m e u c z u c i a o d w i e c z n e j s p r a w i e d l i w o ś c i , p r z y w o d z ą c też s a m e h i s t o r y c z n e w s p o m n i e n i a , n i e p r z e s t a n i c m y w o ł a ć n a d z i e d z ic ó w p r z y w ł a s z c z e ń i p r z e s ą d ó w s z l a c h e c k i c h , w i m i e w ł a s n e g o ich i n t e r e s u , w i m i e d z i s ie js z e j o ś w i a t y , a sz c z e g ó l n i e j w c z a r o d z i e j s k ie d l a n a s w s z y s t k i c h i m i e m i ł o ś c i o j c z y z n y , o p o w r ó c e n i e w y d a r t y c h p r a w l u d o w i . N i e w i e r n y czyli u c z u c i e s p r a w i e d l i w o ś c i w j e d n y c h , c z y li z n i e c i e r p l i w i e n i e i z a w i e d z i o n e o c z e k i w a n ia W d r u g i c h , b ę d ą h a s ł e m W y s w o b o d z e n i a P o l s k i . G d y b y j e d n a k k o n i e c z n a z m i a n a p o r z ą d k u s p o ł e c z n e g o , i za n i ą id ą c a n i c p o d l e g ł e ś ć , bez g w a ł t o w n y c h w s t r z ą ś n i e ń o b e j ś ć si ę n i e m o g ł y ; g d y b y l u d m u s i a ł b y d ż s u r o w y m s ę d z i ą p r z e s z ł o ś c i , m ś c i c i e l e m w y r z ą d z o n e j s o b i e k r z y w d y , i w y k o n a w c ą n ie co - f n i o n y c h w y r o k ó w C z a s u , m y , d l a g a r s t k i u p r z y w i l e j o w a n y c h n i e p o ś w i ę c i m y sz c z ę śc ia d w u d z i e s t u m i l i o n ó w , a p r z e l a n a k r e w
17
b r a t n i a s p a d n i e t y l k o n a g ł o w y t y c h , co w z a p a m i ę t a n i u , w ł a s n y e g o i z m n a d w s p ó l n e d o b r o i w y j a r z m i e n i e O j c z y z n y p r z e n i o s ą . —
Konopiński Franci, z Gub. W ileńskiej. Niewiarowicz Michał z gub. W ileńskiej. Broszniowski Klemens z gub. Podolskiej.
Broszniowski Józef z Podolskiej. Mierzwiński Kazim. z W ileńskiej Pirogowicz Andrzej z wóje. Lubelskiego. Sapiński Piotr. Sobo
lewski Józef. Serednicki Teofd z Powiatu Humańskiego. Gołem- biowski Anto. z woje. Augustowskiego. Puehacki T eodor z woje.
Krakowskiego. Iwiński Tomasz z w. Krakowskiego. Iwiński Józef z w. Krakowskiego. W olski W alery z w. Mazowieckiego. W il
czyński Anto. z gub. W ołyńskiej. Eisenberg Ferdynand z w. P ło
ckiego. Kaczarovvski Michał z
w .Mazowieckiego. Jezierski Juliusz z gub. W ołyńskiej. Marcinkowski Albert zw o je. Podlaskiego.
Mickiewicz Kazim. z woje. Augustowskiego. Eysymont Jan z woje.
Augustowskiego. Pasierbski Józef Albin ze Żmudzi.Filanowicz Fau
styn z gub. Podolskiej. Korsak Antoni z gub W ileńskiej. Orze
chowski Julian z gub. W ileńskiej, Kozielt Mikołaj z gub. W ileń
skiej. Czernicki Hieronim Adolf z gub. Podolskiej. JesmanAgaton z g u b . w itep sk iej. Cieświcki Felix z woje. Sandomirskiego. Zed- kalik P iotr z woje. Podlaskiego. Mayer Franci, z g u b . Wileńskiej Szmyciński Ignacy z gub W ileńskiej, Jarzębowski W incen. z woje- Kaliskiego. Palysiewicz Franci, z pod łysej góry. Sojecki Franci, z w. Augustowskiego. Potocki Mateusz z obwo. Białostockiego. Bell Benedykt z gub. W ileńskiej. Dymkowski Anto. z Poznańskiego.
Nielubowicz Tomasz z gub. Grodzień. Dowmontt Ignacy Onufry z g u b . W ileńskiej. Urbanowicz Mateusz z gub. W ileńskiej. Szot- kowski Kajet. Kobyliński W incen. z woje. Podlaskiego. Drohomi- recki Jakob. Bloch Jakób z woje. Płockiego. Gałkowski Marc. z w.
Płockiego. Jarecki Teofil z W arszawy. Pignań Karól z Warszawy Małecki Błażej z w. Lubelskiego. Piotrowski Mateusz z w. Płockie
go. Przyłuski Józef z w Mazowieckiego. Piwowar Paweł z w. Lu
belskiego. W roński Kasper z w. Kaliskiego. Podbereski Fortunat.
P untner Edw, Ciechomski Antoni z w Mazowieckiego. Latasiew icz Teodor Jan Kanty z w-. Krakowskiego. Łypaczewski Igna. z w Ka-
2
i
Üskiego. Piotrowski Filip z Kamieńca Podolskiego. Sroczyński Ja- kób z w. Krakowskiego. Slrychalski August z woj. Krakowskiego.
Szymański Teodor.z w. Krakowskiego. Zdechlikiewicz W awrzyniec z w. Krakowskiego. Zalewski Felix z w. Mazowieckiego. Turczyń- ski Tomasz z w. Mazowieckiego. W aszkowski Konst. z w. Lubel
skiego Tokarski Franci, z w Sandomirskiego. Krąciewski Stani, z w. Lubelskiego. Mikulicz Kazim. z g u b . W ileńskiej. Niemirycz Mieczys. z gub. Kijowskiej. SJomiński Anto. z w. Płockiego.Nowo
dworski Marceli z w. Płockiego. Grabowski Jakób. Lewicki Felix Jasiński Józef. Kurowski Jakób. Skrzynecki Kasper z Poznańskiego.
Kwiatkowski Marcin z Poznańskiego. Drzewiecki Anto. z Poznań
skiego. Myślicki Mikołaj z gub. Grodzieńskiej. Zaleski Jan z W ar
szawy. Karczewski Rafał z gub. Grodzieńskiej. Januszkiewicz Adam z gub W ileńskiej. Juchnowicz Adam z gub. W ileńskiej. Klo- nowicz Mateusz z gub. W ileńskiej. Jagm in Józef z gub. W ileńskiej Ptaszyński Maciej z gub W ileńskiej. Dunikowski Józef z gub. W i
leńskiej. Sztifft Karol z Rzpos. Krakowskiej. Jennert Jan z W arsza
wy. Karwowski Franci, z w. Lubelskiego. Taraszkiewicz Ludw.
ze Żmudzi. Nowak Sebastyan z w. Krakowskiego. Anciulewicz E dw ard z g u b . Grodzień. Strzelecki Paweł ze Lwowa. Haliburton Józef z w. Podia. Brzymek W aw r.z Sand. Swatow'ski Marcin Teodor.
Szymański Hilary z Poznań. Chodorowicz Mich. z gub. Grodzień
skiej. Kozłowski Józef ze Żmudzi. Żychoń Franci, z C yr. Bocheń
skiego. Guderl ej Konst. z gub. Grodzieńskiej. Broniec Stani. zgub.
Grodzieńskiej. Zadunajski W incenty z Kamieńca Podolskiego. Ra
kowski Kazim. z w. Płockiego. Staszewski W acław. Perzanowski Michał. Łazowski Leonard. Pułtaw Michał. Raciborski W incen.
Zalewski Wicency. Tomaszewski Mateusz. Kędzierski Kazi. Bienie- wicz Justyn. Tuczkiewicz Konst. Przewóski Tomasz. Obrębski Mi
chał. Świerczewski Józef. MiedzychowskiMichał z gub.W ileńskiej.
Kordzikowski Augustyn z Litwy. Staszyński Felix z Litwy. A ndru- lewicz Kazim. z Litwy. G łębocki Józef z gub. Mińskiej. Chałgasie- wicz Stani, z w. Sandomierskiego. Tymowski Sewer. Rzążewski P iotr z gub. Podolskiej.W ilkoszewski Onufry zgub. Grodzieńskiej.
Malewski Marek z gub.Grodzieńskiej. Kulznery Em il z Poznańskie-
19
go. Suchoi'ski Alexa. Stani, z gub. W ołyńskiej. Strzałkowski Piotr A dolf ze Stonima. Różycki Karol z gub. W ołyńskiej. Pilchowski Seweryn z gub. Kijows. Sawicz Józef z w. Augustowskiego. Top
czewski Anto. z gub. W ołyńskiej. Szarzyński Tytus z gub. W ołyń
skiej. Boleszyc Jan z w. Krakowskiego Obalski Józef z w. Kaliskie
go. Seredyński Jgnacy z Poznańskiego. Pietkiewicz Daniel z gub.
W ileńskiej. Zwierkowski W alenty Józef W incenty z w. Krakow
skiego. Dmochowski W lodzim . z gub. Grodzieńskiej. Małewicz Hi
lary z gub. Grodzieńskiej. Świerki Apolina. Cygański Marcelli.
Dacewicz Stanislaw. Rodowicz Andrzej. Zawiski W incen. Mako
wiecki Ignacy. Smulski Dyoni. z w. Płockiego Kondycki Józef z w.
Lubel. Bojänowski Michał z w. Kaliskiego. Szwahski W alen, z w.
Kali. Suchecki Igna. z w. Lubel. Kowszewiez Stef. z. w Lubel.
Bellefroid Anto. z w. Podia. RząszewskiJan z gub. W ołyńskiej.
Jahołkowski Józef z Brześcia Litewskiego. Lewicki Szym, z w. Lu
belskiego. Maszkowski Julian z W arszawy. Kalinowski Ludwik z W arszawy. Chodźko Benedykt z gub. W ileńskiej. Mackiewicz Stani. Zdanowicz Leonard z w. Augustowskiego.Czapski Józef z w.
Płockiego. Andrzejkowicz Adam z gub. W ołyń. Koperski Lucyan z w. Lubelskiego. Kirmisson Edward z gub. W ołyńskiej. Krajewski Karol z w. Mazowie. Maluśki Alexan. zw . Podlas. Bleski Antoni z w.
Płock. Tuchowski Józef z Cyr. Sandec. Krzeczkowski Franci, z w.
Kalisk. Maluśki W alen, z w. Płockiego. Krajewski Jan z woj. Pod
laskiego. W rocław Roch z w. Mazowieckiego. Ambroziński Frań.
Xawe. z W arszawy. Malinowski Sewer, z Podola. Jackowski Aloizy z gub. W ileńskiej. Zarzecki Florentyn Igna. z gub. Grodzieńskiej.
Ambrożewski Józef z w. Płockiego. Chmieliński Tomasz z w. Pło
ckiego. Dzierzbicki Roma. z w. Mazowieckiego. Eysymont Kazim.
z w. Augustowskiego. Hryniewicz Dymitr Anto. z Podola. Merkiel Jan z w . Kaliskiego. Strawiński Edward W o j. i pow. Trocki. W i
szniewski Stef. z w. Augustowskiego. Jaworski Teofil z Podola. La
chowicz Jan ze Żmudzi. Gajewski W inc. ze Żmudzi. Kuczyń
ski Leopold ze Żmudzi. Radzieński Józef. Milewski Alexa. z w.
Płockiego. Heer Józef z w. Kalis. Roczniacki Franci, z w. L ubel
skiego. Heysler Franci, z Cyr. Jasielskiego. Lepich Julian z gub.
W ileńskiej. Pacliulski Florjan
łCyr. Rzeszów. Kownacki Józef z w. Płockiego. Bitkowski Paweł z w. Podlaskiego. Makowski Mi
chał z w. Augustowskiego. Stępkowski Jau W ik to r zw. Augustów.
Przeździecki Jan z w. Podlask. Kamiński Felix z w. Mazow. Grze- goszewski Fran. z w. Maz. PolockiLeop. zPoznań. Niementowski Ta
deusz z gub. Żytom. Kahl Jan z w. Podlaskiego. Badowski Józef z w. Sandom. Sochaczewski Piotr z w. Sandomirskiego.Sochaczew- ski Fran. z w. Sandomirskiego. W róblewski W alen, z w. Sando- m irskiego. Osiecki Alexa. z Cyr. Tarnów. Szwykowski Kazim.
z gub. W ileńskiej. Jaworski Stef. z gub. W ołyńskiej. Giedgnwd Onufry z gub W ileńskiej. JachimowiczAnto. z W ołynia. Błażow- ski Jakób z gub. Kijów. Okkołolowicz Tade. z gub Grodzieńskiej Roesler W ilhelm z w. Mazowieckiego. Jaksztowicz Karol z gub.
W ileńskiej. Jansen Stanis. z w. Augustowskiego. Kazimirski Piotr z gub. Mińs. Godlewski Anto. z w. Augustowskiego. Fijewski X awe. z w. Kaliskiego. Babski Leon z w. Kaliskiego, Żarski Anto.
z w. Lubelskiego. W itkowski Ludw. Budziszewski Ignacy z w.
Płockiego. Laskowski Antoni obw. Białostocki. Ostrowski Jan. Ar
nold Pius z w. Kaliskiego. Czajkowski Józef. Gołembiowski Alexa.
W yszkowski Albin z W ołynia.SzamowskiM arcin. Grabiański W ikt.
z Kong. Polski. Łem picki Aug. Czuwasza Tomasz. Chrzanowski Freinend. Sokołowski Piotr z Litwy. Czajkowski Stanisław. W od- pol Michał z Poznańskiego. Iwaszkiewicz A dolf z Inflant. Chrza
nowski Stanislaw. Kisielewski Dyoni. Zienkiewicz Jan. Morgulec Xawe. Bitner R udolf z Polski Kong. Korzeniewski Jan z Polski Kong.Jungowski Ernest.Fijałkowski Francis/.Gk.Baezewski Krzyszt.
z W ołynia. Chrapański z Augustowskiego. Potocki Kazim. z Poznań
skiego. Czerwiński H yacint, Kolczyński Filip z W'arszawy.Bryliński Teodor z Krakowa.W ychow ski Anto. z W ołynia. Domański Xawe.
z W ołynia. Niebyłowski Cyp. z W ołynia. Dcczkiewicz Jan. Godu- rowski Józef z Cyr. Brzezań. Jezierski Jan Kazim.z Mazowieckiego.
W innioki Adolf z Mazowieckiego. Dembski W ik. z gub. W ileń
skiej. Kawecki Ludw. z Poznańskiego. Misiewicz Jan z Augustow
skiego. Orłowski Fran. z Sandomirskiego. W innicki Franci. Sałezy
z Augustowskiego. Pruszyński Romuald z W ołynia. Brazewicz Ka-
21
