P I S M O P R Z Y R O fĘ Ę Ę .
ORGAN POLSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYRODNIKÓW IM. KOPERNIKA
P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W O N A U K O W E ZESZYT I STYCZEŃ 1960
Z a le c o n o do b ib lio te k n a u c z y c ie ls k ic h i lic e a ln y c h p is m e m M in is te r s tw a O ś w ia ty n r lV /O c-2 7 3 4 /4 7
*
S P I S T R E Ś C I Z E S Z Y T U 1 (1905)
M a ś l a n k i e w i c z K ., G u s ta w P o l u s z y ń s k i ... 1
M a r c h l e w s k i T., Z a g a d n ie n ie d o b o ru n a tu r a ln e g o w e w o lu c ji . . . . 3
S w i d z i ń s k a L ., N a jw s p a n ia l s z e k a t a r a k t y ś w i a t a ... 8
Ł u k a s z e w i c z K ., Z w ie r z ę ta w o k ó ł D a r w i n a ...15
S u b o t o w i c z M ., R a d z ie c k a s o n d a k o s m ic z n a n a s r e b r n y m g lo b ie . . . 18
D ro b ia z g i p r z y r o d n ic z e Z ż y c ia r y b ła ź c o w a ty c h ( A n a b a n tid a e ) ( K u l a m o w i c z ) ...20
J a k ju ż p r z e d 70 l a t y m y ś la n o o p o d r ó ż a c h k o s m i c z n y c h ... 22
S w ie rs z c z o w a te — G r y llo id e a (I. S a m e k ) ... 23
N o w y s z k o d n ik w m a g a z y n a c h z ia r n a (J. R a z o w s k i ) ...24
R o z m a i to ś c i ... 25
R e c e n z je P r z e k r o je g e o lo g ic z n e p r z e z P o ls k ę (K . M a ś la n k i e w i c z ) ...27
F u d a k o w s k i: J a k ż y ją n a s z e z w ie r z ę ta w z im ie ( K a - M a r ) ... 27
W y d a w n ic tw a p r z y r o d n ic z e „ W ie d z y P o w s z e c h n e j” (K . M.) . . . . 27
„ C h ro ń m y p r z y r o d ę o jc z y s tą ” (K . M . ) ... 28
S p r a w o z d a n ia Z ja z d a n a to m ó w i z o o lo g ó w p o ls k ic h w K r a k o w ie 21— 25 w r z e ś n ia 1959 (L. S y c h ) ... 28
V I J u b ile u s z o w y Z ja z d P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a C h e m ic z n e g o (W. K a h l) . 29 W a ln y Z ja z d P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y r o d n ik ó w im . K o p e rn ik a (K . Ś w i ą t k o w s k a ) ...30
S p i s p l a n s z
I. W O D O S P A D W K A C W IN IE N A S P IS Z U — fo t. J. V ogel
I l a . S A R E N K A W Z O O W O JE W Ó D Z K IE G O P A R K U K U L T U R Y W C H O R Z O W IE — fo t. S. K o z ło w s k i
H b . H IS T O R IA Z IM O W E J N O C Y . Ś L A D Y M Y S Z Y , L IS A , Ł A S IC Y I Z A J Ę C Y N A O Ś N IE Ż O N Y M L O D Z IE T O R F O W IS K A — fo t.
T . G a liń s k i
I l i a . G A W R O N Y (C o r v u s fr u g il e g u s L.) — fo t. W . S tr o jn y I H b . G A W R O N Y N A Ś N IE G U — f o t. B. S ie m a s z k o
IV a . T A S IE M IE C N IE U Z B R O JO N Y (T a e n ia r h y n c h u s s a g in a tu s G oeze).
P o c z ą tk o w a czę ść s t r o b il i — fo t. W . S tr o jn y
IV b . W Ł O S O G Ł O W (T r i c h u r is tr ic h iu r a L.) — fo t. W . S tr o jn y
Z 0.C
6 Cos)
N a o k ła d c e : O D Y N IE C W K N IE I — fo t. W . P u c h a ls k i
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W I M. K O P E R N I K A
STYCZEŃ 1960 ZESZYT 1 (1905)
K A Z IM IE R Z M A Ś L A N K IE W IC Z (K ra k ó w )
G U S T A W P O L U S Z Y Ń S K I
( K a r t a z d z ie jó w P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y r o d n ik ó w im , K o p e rn ik a ) *
Zarówno dla nauki polskiej**, jak i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika bar
dzo bolesną stratą była śmierć profesora Gu
staw a P o l u s z y ń s k i e g o , byłego prezesa naszego Towarzystwa.
Prof. Poluszyński był jednym z najdawniej
szych i naj czynniejszych członków Pol. Tow.
Przyrodników im. Kopernika. Od r. 1931 zaj
m ował prof. Poluszyński przez w iele lat odpo
w iedzialne stanowisko skarbnika Towarzystwa, biorąc czynny udział w e wszystkich posiedze
niach zarządu głów nego i w alnych zgroma
dzeń Towarzystwa, które przez w iele lat da
w ało w yraz uznaniu Jego ofiarnej pracy, powo
łując go raz po raz na powyższe stanowisko.
W ypadki w ojenne nie om inęły i Towarzy
stw a Przyrodników im. Kopernika. Bezlitosna śm ierć w yrw ała w ielu 'z jego grona, a samo To
w arzystw o pozbawione zostało swego ośrodka, w którym pow stało i rozwijało się. Jak silna
* P r z e m ó w ie n ie w y g ło sz o n e n a u ro c z y s ty m p o s ie d z e n iu d la u c z c z e n ia p a m ię c i p r o f e s o r a d r G u s ta w a P o lu s z y ń s k ie g o , z w o ła n y m p r z e z P o ls k ie T o w a r z y s tw o Z o o lo g iczn e, P o l. T o w . P r z y r . im . K o p e rn ik a , P o l. T ow . P a ra z y to lo g ic z n e , P o l. Z w ią z e k E n to m o lo g ic z n y i P o l.
T o w . N a u k . W e te r y n a r y j n y c h 5 c z e rw c a 1959 r. w I n s t y tu c i e Z o o lo g ic z n y m U n iw e r s y te tu W ro c ła w s k ie g o .
** N e k ro lo g o m a w ia ją c y d z ia ła ln o ś ć n a u k o w ą p ro f.
d r a G . P o lu s z y ń s k ie g o , p ió r a d r a Z b ig n ie w a J a r y , u k a z a ł się w zesz. 7— 8/1959 W s z e c h ś w ia ta s. 226.
była więź łącząca członków Towarzystwa dawną długoletnią tradycją, świadczy fakt, że gdy w kraju gnębionym i terroryzowanym przez hitlerowskiego okupanta nie można było marzyć o żadnej działalności, daleko na obczyźnie grono polskich przyrodników utw orzyło jak gdyby ekspozyturę dawnego Towarzystwa Koperni
kowskiego, urządzając odczyty i naukowe dys
kusje z różnych dziedzin przyrody, a naw et wydając publikacje z dziedziny przyrody.
Nic też dziwnego, że niem al natychm iast po uwolnieniu kraju od okupanta grono dawnych działaczy z Polskiego Towarzystwa Przyrodni
ków im. Kopernika postanowiło przystąpić do pracy nad odbudową Towarzystwa. Nastąpiło to w r. 1945 w Krakowie, gdzie ukonstytuowano prowizorycznie pierw szy zarząd Towarzystwa, a naw et w tym sam ym roku przystąpiono do wydawania czasopisma W szechświat. Wśród grona przyrodników, którzy zabrali się do tej niełatwej pracy, nie brakło profesora Poluszyń
skiego, którego doświadczenie oparte na długo
letniej przedwojennej pracy w Tow arzystwie m iało duże znaczenie dla wstępnych prac orga
nizacyjnych.
Już w r. 1947 stanął prof. Poluszyński na czele Towarzystwa, zajmując to stanowisko aż d o r. 1952, tj. do ogólnopolskiego zjazdu, na któ
rym nastąpiło połączenie ze Zrzeszeniem Przy-
i
I . A
rodników Marksistów. W chw ili przekazywania prezesury Towarzystwa w ręce obecnego pre
zesa P olskie Tow arzystw o Przyrodników im.
Kopernika liczyło ponad 2200 członków sku
pionych w 10 oddziałach: w Bydgoszczy, Gdań
sku, Lublinie, Łodzi, Krakowie, Poznaniu, P u ławach, Toruniu, W arszawie i W rocławiu. Za siedzibę Zarządu G łów nego obrano W rocław, który po K rakowie szybko rozwinął najbardziej ożywioną działalność. Tu kierow ał pracami organizacyjnym i Towarzystwa Prezes Poluszyń
ski.
Po w znow ieniu W szechświata, który począt
kowo nie zawsze mógł ukazyw ać się regularnie w skutek trudności finansow ych i techniczno- wydawniczych, przystąpiono do w znow ienia Kosmosu, tj. Kosmosu A, zawierającego orygi
nalne prace naukowe i Kosm osu B, bądącego przeglądem zagadnień naukow ych z różnych dziedzin przyrody.
Na redaktora Kosm osu A pow ołany został profesor Poluszyński. W pierw szych pow ojen
nych latach odbudowy zniszczonego kraju i po
wszechnego zubożenia niełatw a była praca nad powołaniem do życia tow arzystw naukowych i w znow ienia dawnych w ydaw nictw .
W ielką trudnością dla Tow arzystw a był brak regularnie otrzym yw anych subw encji ze źródeł państw ow ych. Druk pierw szych zeszytów K o s mosu B oraz Kosmosu A odbyw ał się powoli, przeciągając się na dłuższe okresy czasu, ponie
waż drukarnie w strzym yw ały rozpoczęty druk wobec nieotrzym yw ania zaliczek lub niepłace
nia przez Tow arzystwo zaległych rachunków.
Niespodziewanie, pod koniec 1947 roku Mi
nisterstw o O św iaty zdecydow ało w strzym anie dalszego wydawania głów nego organu Tow arzy
stw a Kosmosu A, zawierającego oryginalne prace z zakresu nauk przyrodniczych, wyraża
jąc pogląd, że kontynuow anie tego czasopisma o charakterze ogólnoprzyrodniczym nie odpo
wiada dzisiejszym potrzebom w zakresie racjo
nalizacji czasopiśm iennictwa naukowego. Prace zamieszczone dotąd w Kosmosie A m ogły być — zdaniem M inisterstwa — ogłaszane bądź w w y daw nictwach tow arzystw naukowych ogólnych, np. W rocławskiego Tow arzystw a Naukowego, bądź w czasopismach specjalnych. Wobec tego, zdaniem M inisterstwa, należałoby zamknąć se rię Kosmos A przez w ydanie jednego tylko tomu, w którym władze Towarzystwa w inny dać na w stępie odpowiednie w yjaśnienie.
Natom iast M inisterstw o oceniło jako bardzo pożyteczną serię Kosmos B (Przegląd zagadnień naukowych) uważając, że T ow arzystw o powinno ją kontynuować w m ożliw ie szerokim zakresie.
M inisterstwo uznało również za celow e dal
sze w ydawanie przez T ow arzystw o czasopisma W szechświat, z tym by nadać tem u czasopism u określony charakter bądź w yraźnie popularno
naukow y (na wzór francuskiego La Naturę lub rosyjskiego Priroda), bądź też inform acyjno- naukow y (na wzór angielskiego N a turę).
2
Zgodnie z uchwałą zarządu głównego, zwo
łanego przez profesora Poluszyńskiego do Wroc
ławia na dzień 3 grudnia 1947 r., opracowany został obszerny m emoriał w sprawie w ydaw nictw Towarzystwa, a w szczególności K o s
mosu A, do którego utrzym ania Towarzystwo usilnie dążyło. Dzięki tem u bowiem w ydaw nictw u Polskie Towarzystwo Przyrodników im.
Kopernika otrzym ywało w okresie m iędzyw o
jennym drogą w ym iany z zagranicą około 1200 czasopism przyrodniczych z całego świata. Po
wstała w ten sposób biblioteka Towarzystwa, która stanowiła największy w Polsce księgozbiór czasopism przyrodniczych.
Zdaniem Towarzystwa zaniechanie w ydaw a
nia Kosmosu A byłoby dla zagranicy jedno
znaczne z zawieszeniem działalności Towarzy
stw a w ogóle, co na tle powojennych stosunków międzynarodowych byłoby osłabieniem naszej pozycji kulturalnej. Byłoby to tym bardziej niew łaściw e, że propagandę nauki polskiej za granicą przez Kosmos A prowadzono pod ha
słem nazwiska K o p e r n i k a , którego znowu w okresie ostatniej w ojny propaganda niemiecka usiłow ała anektować jako rzekomego przedsta
wiciela rasy germańskiej.
N iestety, starania Towarzystwa nie dały ocze
kiw anych rezultatów . Pism em z kw ietnia 1948 r.
M inister Oświaty, opierając się na opinii kom i
sji doradczej do spraw w ydaw niczych przy W y
dziale Nauki, zakomunikował, że czasopismo Kosm os A w sw ej przedwojennej postaci nie odpowiada dzisiejszym wym aganiom organizacji pracy naukowej i jest przeżytkiem z ubiegłego stulecia, kiedy w ydaw anie czasopism ogólno- naukow ych o charakterze m ieszanym było rze
czą powszechną.
Z prawdziwym żalem m usiało Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika dostosować się do decyzji M inisterstwa, popartej wstrzym aniem dalszych subw encji na druk Kosmosu. Nie mo
gła dać w tak trudnych warunkach życiow ych większych i trw ałych rezultatów akcja dobro
wolnych składek na dalsze w ydawanie Kosmosu, zainicjowana przez prof. S z y m k i e w i c z a i prof. Poluszyńskiego, którzy pierw si złożyli na ten cel poważniejsze kwoty.
Po wydaniu przez prof. Poluszyńskiego w 1948 r. 55 rocznika Kosmosu A, obejm u
jącego ponad 300 stron druku, rozpoczęto stara
nia o uzyskanie zgody na ogłoszenie drukiem znajdujących się jeszcze w tece redakcyjnej prac naukowych. Po długich staraniach uzyskał prof. Poluszyński zgodę ze strony M inisterstwa na druk jeszcze jednego, tym razem nieodwo
łalnie ostatniego tomu Kosmosu, seria A (Roz
prawy naukowe). Redaktorem tego 66 tomu, poświęconego pamięci byłego prezesa i członka honorowego Pol. Tow. Przyrodników im. Ko
pernika, niezm iernie zasłużonego dla jego rozwoju, profesora D ezyderego Szym kiewicza, który nagle zmarł w r. 1948, był również prof.
Poluszyński.
W S Z E C H Ś W I A T
S t y c z e ń 1960 3
Już w roku 1949 rozpoczął profesor Poluszyń
ski prace nad w ydawaniem nowej serii K os
mosu, zgodnie z zaleceniami M inisterstwa. Re
daktorem nowego pisma miał być prof. Jan D e m b o w s k i , który później w związku z pra
cami nad organizacją Kongresu Nauki Polskiej i Polskiej Akademii Nauk zrzekł się stanowiska redaktora, pozostając jedynie w kom itecie re
dakcyjnym . Redakcję nowego Kosmosu, który miał być poświęcony naukom biologicznym, po
wierzono prof. W łodzimierzowi M i c h a j ł o- w o w i, który do dnia dzisiejszego pozostaje na stanowisku naczelnego redaktora tego perio
dyku, początkowo kwartalnika, a następnie dwum iesięcznika. Pierw szy zeszyt tego pisma ukazał się za prezesury prof. Poluszyńskiego w r. 1952.
W iele trudu, ofiarnego w ysiłku i czasu po
św ięcił prof. Poluszyński pracom nad odbudową i rozbudową Towarzystwa, z którym przez tyle lat był związany. A le niew ątpliw ie z dużym w e
w nętrznym zadowoleniem mógł patrzeć na uzy
skane rezultaty. Liczba członków dorównująca liczbie z najpom yślniejszych lat m iędzyw ojen
nych, ożywiona działalnością w oddziałach, re
gularnie wychodzący W szechświat, powołanie do życia now ego Kosmosu — oto najważniejsze sukcesy Towarzystwa za prezesury prof. Polu
szyńskiego.
Przekazując w r. 1952 prezesurę prof. Kazi
m ierzowi P e t r u s e w i c z o w i , nie w ycofuje się prof. Poluszyński z pracy w Towarzystwie.
Przez dalsze trzy lata pełni obowiązki wicepre
zesa Towarzystwa, a w roku 1955, uchwałą w al
nego zjazdu w Warszawie, obejmuje przewod
nictwo głównej kom isji rewizyjnej.
Uzyskanie tak w ielu pięknych owoców swej działalności zawdzięczał prof. Poluszyński nie tylko ofiarnej pracy i dużemu doświadczeniu, lecz również w dużej m ierze i cechom własnego charakteru. Każdy, kto pracował z prof. Podu- szyńskim, z najwyższym uznaniem i sentym en
tem musi wspominać spędzone razem chwile.
Szczera bezinteresowność i ofiarność, bez
względna uczciwość w najwyższej formie i szla
chetność postępowania przy stałej pogodzie usposobienia, której nie potrafiły zmącić naj
większe naw et trudności i chwile niepowodze
nia — to może najistotniejsze cechy charakteru Profesora. Walcząc otwarcie i stanowczo, gdy przekonany był o słuszności sw ych poglądów i postępowania, um iał równocześnie profesor Po
luszyński uszanować zdanie tych, którzy z nim się nie zgadzali. Niezm iernie ułatw iało mu to kierowanie pracami Towarzystwa w tak trud
nych często sytuacjach, łagodzenie powstałych nieraz różnic zdań czy nieporozumień, przeko
nyw anie o słuszności wyznawanych przez sie
bie poglądów i pozyskiwanie współpracowni
ków, którzy starali się mu pomóc w w ytrw a
łych usiłowaniach.
Dobrze zasłużył się profesor Poluszyński w w ielu dziedzinach, którym poświęcił swe pracowite życie, a pamięć o nim wśród pol
skich przyrodników żywa będzie przez długie lata.
T E O D O R M A R C H L E W S K I (K ra k ó w )
Z A G A D N IE N IE D O B O R U N A T U R A L N E G O W E W O L U C J I
P o d c z a s p o d ró ż y d o k o ła ś w ia ta D a r w i n g ro m a d ził, z w ła s z c z a n a te r e n ie A m e ry k i P o łu d n io w e j, f a k ty
i o b s e r w a c je , k tó r e s k ie ro w a ły jeg o u m y s ł d o k o n c e p c ji e w o lu c y jn y c h . B y ły to o b ja w y z m ie n n o śc i z w ie r z ą t w s w o is ty c h w a r u n k a c h b y to w a n ia , a w ię c p rz e d e w s z y s tk im n a w y s p a c h o c e a n ic z n y c h , a w p ie r w s z y m rz ę d z ie n a w y s p a c h G a la p a g o s . D a r w in p ro w a d z ił ta k ż e ro z m o w y z a m e r y k a ń s k im i p a s tu c h a m i w y p a s a ją c y m i o g ro m n e s ta d a k o n i, b y d ła i o w iec n a s te p a c h a r g e n t y ń s k ic h i in te r e s o w a ł się b a rd z o ic h o s ią g n ię c ia m i w z a k r e s ie h o d o w li. T e o b s e r w a c je p o s łu ż y ły m u n a te r e n ie ro d z im y c h w y s p b r y ty js k i c h do b a r d z ie j w n ik liw e g o z a z n a jo m ie n ia się z w y n ik a m i p r a c y h o d o w cy , w w a r u n k a c h b a r d z ie j k u ltu r a ln e g o ju ż s t a n u g o s p o d a r k i lu d z k ie j. B y ł to o k re s tz w . r e w o lu c ji p r z e m y s ło w e j w A n g lii, p o d c z a s k tó r e j w y ra ź n ie w z r a s ta ło z a p o tr z e b o w a n ie n a p r o d u k t y p o c h o d z e n ia z w ierzęceg o , w m i a r ę w z r o s tu d o b r o b y tu lu d n o ś c i. W o k re s ie ty m is to tn ie z m ie n ia ły się, ja k b y za d o tk n ię c ie m ró ż d ż k i c z a ro d z ie js k ie j, w y g lą d i w ła ś c iw o ś c i g o sp o d a rc z e b y
d ła , o w iec, k o n i i in n y c h z w ie rz ą t, k tó r e s ta w a ł y się c o ra z b a r d z ie j p r z y d a tn e d la c e ló w c z ło w ie k a i w y ra ź n ie o d b ie g a ły od sw o ic h p ie r w o tn y c h p ro to ty p ó w . N a p ie r w s z y r z u t o k a m o ż n a b y n a w e t p rz y p u s z c z a ć , że z w ie rz ę ta te n a le ż ą do z u p e łn ie in n y c h g a tu n k ó w . W p ra w d z ie n ie k tó r z y a u to r z y tw ie r d z ą , że c z ło w ie k u d o m o w ił s z e re g d z ik o ż y ją c y c h o d m ia n w ło n ie p o szcz e g ó ln y c h g a tu n k ó w , k tó r y c h c e c h y z a z n a c z a ją się jeszcze d ziś u ic h u d o m o w io n y c h p o to m k ó w , n ie m n ie j je d n a k ż e ró ż n ic e p o m ię d z y tz w . k u lt u r a l n y m i r a s a m i z w ie rz ą t d o m o w y c h , a ic h d z ik im i p rz o d k a m i s ą is to t
n ie b a rd z o u d e r z a ją c e . Je sz c z e w ię k s z ą z m ie n n o ść w s t a n ie u d o m o w ie n ia w y k a z u ją z w ie rz ę ta , k tó r e cz ło w ie k h o d u je n ie ty lk o w y łą c z n ie d la u ty l it a r n y c h c e lów , le c z d la z a s p o k o je n ia p e w n y c h a m a to r s k ic h s k ło n n o ści, ja k n p . g o łę b ie c z y p sy . T rz e b a te ż p rz y z n a ć , że h o d o w la z w ie r z ą t d o m o w y c h od d a w n a n a jb a r d z ie j r o z w ija ła się w A n g lii i p o z o s ta ły c h k r a j a c h a n g lo s a s k ic h . W p ły w w y s o k ie g o s to p n ia r o z w o ju h o d o w li a n g ie ls k ie j n a k s z ta łto w a n ie się te o r ii D a r w in a b y ł
1*
4 W S Z E C H Ś W I A T
b a rd z o p o w a ż n y , a m o m e n t t e n d o s trz e g ło s z e re g lu d z i b liż e j z a jm u ją c y c h się ty m z a g a d n ie n ie m .
N ie ty lk o n a z a s a d z ie o g ó ln y c h o b s e r w a c ji, a le n a p o d s ta w ie w ła s n e g o d o ś w ia d c z e n ia w h o d o w li g o łę b i, k tó r ą D a r w i n z a jm o w a ł s ię b a r d z o b lis k o , tw ie r d z ił on, że o w e z m ia n y , k tó r e p r o w a d z ą d o p o w s ta w a n ia o d r ę b n y c h , c z a s e m b a r d z o d a le k o o d b ie g a ją c y c h od p ie r w o tn e g o p r o t o ty p u r a s , r e a l iz u j ą s ię w w y n ik u s to s o w a n ia p rz e z h o d o w c ę m e to d y d o b o ru . W y b ie r a o n z d a n e g o p o g ło w ia d o d a ls z e g o r o z m n a ż a n ia się ta k i e o s o b n ik i, k tó r e c h o ć b y c o k o lw ie k o d b ie g a ją od p r z e c ię tn e g o ty p u , z b liż a ją c s ię n ie c o d o s e le k c y jn y c h z a ło ż e ń h o d o w c ó w . W s z y s tk ie in n e o c z y w iśc ie u s u w a . Z b ie g ie m p o k o le ń m e to d a t a d o p r o w a d z a d o p o w s ta n ia g r u p z w ie r z ą t b a r d z o s iln ie o d b ie g a ją c y c h od w y j śc io w e g o p o g ło w ia . W y jś c io w y m z a ś p u n k t e m d z ia ła ń s e le k c y jn y c h s ą n ie w ie lk ie , c z a s e m le d w o d o s tr z e g a ln e o d c h y le n ia o d p rz e c ię tn e g o ty p u , k tó r e h o d o w c a d o s trz e g a . T a sp o s trz e g a w c z o ś ć to tzw . o k o h o d o w la n e o d g ry w a w c a ły m z a g a d n ie n iu p ie r w s z o r z ę d n e z n a cz e n ie .
D a r w i n z r e s z tą w ie lo k r o tn ie p r z y r ó w n y w a ł d z ia ł a l
n o ś ć h o d o w c y d o tw ó r c z e j d z ia ła ln o ś c i a r t y s t y i n a p e w n o s ię n ie m y lił. S łu s z n e te ż i b y n a jm n ie j n ie o b r a ź liw e m u s i w y d a w a ć się z d a n ie w y b itn e g o h o d o w c y b y d ła J o h n a B o o t h a, k t ó r y m a w ia ł, że n a 1000 o b y w a te li W . B r y ta n ii, k tó r z y w p e ł n i n a d a ją się d o p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w p r e z e s a r a d y m i n is tr ó w r z ą d u J e g o K ró le w s k ie j M o ści, je d e n z a le d w ie p r z e d s t a w i a m a t e r i a ł n a w y b itn e g o h o d o w c ę s h o r th o r n ó w . K o lo s a ln a z m ie n n o ś ć ż y w y c h o rg a n iz m ó w n ie ty l e m o ż e p o ja w ia j ą c a się, ile u t r z y m u ją c a w s t a n ie u d o m o w ie n ia , p o z o rn ie d o p r o w a d z iła d o p r z e k r a c z a n ia r a m w y jś c io w e g o g a tu n k u , c h o c ia ż w is to c ie rz e c z y te g o r o d z a j u z ja w is k a w h o d o w li z w ie r z ą t w y s tę p u j ą . I n n a rzecz, że u d a ło s ię w y tw o r z y ć s z tu c z n ie k i l k a g a tu n k ó w ro ś lin , a w y h o d o w a n a p r z e z D u b i n i n a D ro so p h ila a r tific ia lis o d z n a c z a się c a ły m k o m p le k s e m s w o is ty c h c e c h . Z m ie n n o ś ć t a u tr z y m u j e s ię u is to t b ę d ą c y c h p r z e d m io te m r a c z e j a m a t o r s k i e j h o d o w li, g d y ż h o d o w c a w y b ie r a c z ę s to m a ło ż y c io w e , a n a w e t p o tw o r n e is to ty i tw o r z y z n ic h n o w e r a s y i o d m ia n y . S tą d te ż t a k i e d z ia ły h o d o w li d a j ą o w ie le s z e r s z y m a t e r i a ł o b s e r w a c y jn y o d h o d o w li n a s t a w io n e j n a c e le c z y s to u ty l it a r n e .
D a r w i n n a jw ię c e j p r z y k ł a d ó w z m ie n n o ś c i r a s o w e j p r z y ta c z a z z a k r e s u h o d o w li g o łę b i. Z c z a só w z aś, w k tó r y c h je g o o p ie k u n o w ie n a r z e k a li, ż e z b y t w ie le c z a s u p o ś w ię c a p o lo w a n io m n a k u r o p a t w y z a m ia s t o d d a w a ć się p o w a ż n y m s tu d io m , p o c h o d z ą je g o r o z w a ż a n ia n a d z m ia n ą ty p u p s a m y ś liw s k ie g o — p o i n - t e r a. P ie s t e n za jeg o c z a s ó w w y g lą d a ł z u p e łn ie i n a c z e j n iż je g o p rz o d k o w ie s p r o w a d z e n i z H is z p a n ii, o k tó r y c h w s p o m in a ł n ie r a z d z ia d K a r o la — E r a z m D a rw in .
W y n ik i p o w y ż e j n a s z k ic o w a n y c h h o d o w la n y c h p o c z y n a ń p r z y p i s u je D a r w i n d z ia ł a n iu d o b o r u s z tu c z n e g o p r o w a d z o n e g o p r z e z c z ło w ie k a , k t ó r y u s u w a w s z y s tk o to c o m u n ie o d p o w ia d a , z a tr z y m u ją c o s o b n i k i o d p o w ia d a ją c e z g ó r y n a k r e ś lo n e m u c e lo w i h o d o w la n e m u . T e n c e l b y w a n ie k ie d y i s to t n ie n a k r e ś lo n y w d o s ło w n y m te g o s ło w a z n a c z e n iu . T w ó r c ą b o w ie m n a j s t a r s z e j , le c z d z iś je s z c z e h o d o w a n e j o p a s o w e j
o w c y a n g ie ls k ie j r a s y L e ic e s te r , R o b e r t B a k e w e l ł w is to c ie rz e c z y n a r y s o w a ł p o ż ą d a n y ty p o w c y i p r z e c h o w y w a ł ó w r y s u n e k w s w o im p o k o ju , b y m ie ć go s t a le p r z e d o c z a m i. Z a te m w w a r u n k a c h s z tu c z n e j h o d o w li w ła ś n ie d o b ó r s z tu c z n y s ta n o w i g łó w n y e le m e n t z m ia n y u s tr o jó w z w ie rz ę c y c h i p o w s ta w a n ia n o w y c h ra s .
W r o z w a ż a n ia c h D a rw in , k t ó r y b y ł n ie s ły c h a n ie ś c is ły m o b s e r w a to re m , s z u k a ł a n a lo g ii p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w s z tu c z n e j h o d o w li d o te g o , c o się d z ie je w n a tu r z e . W id z ia ł on n a k a ż d y m k r c k u , że ró ż n y c h r o ś lin i z w ie r z ą t p rz y c h o d z i n a ś w ia t n ie p o r ó w n a n ie w ię c e j n iż d o ż y w a w ie k u d o jrz a łe g o . Z a g a d n ie n ie to s ta ło się d la n ie g o ty m b a r d z i e j f a s c y n u ją c e , że p r z e s tu d io w a ł s ły n n e d z ie ło M a l t h u s a z a jm u ją c e się z a g a d n ie n ia m i p o p u la c y jn y m i. N ie w c h o d z ą c b liż e j w d y s k u s ję z p u n k t u w id z e n ia M a lth u s a , co s t a ło się d o m e n ą r a c z e j e k o n o m is tó w n iż b io lo g ó w , s tw ie rd z ić tr z e b a , że s z e re g m o m e n tó w w y s u n ię ty c h p rz e z te g o a u t o r a s ta ło się p o d s ta w ą d o d a ls z y c h ro z w a ż a ń D a r w in a . W o b e c te g o z aś, że w w o ln e j p rz y r o d z ie k a ż d a i s to ta ż y w a s t a je się p r z e d m io te m a ta k ó w ze s tr o n y n a jr o z m a its z e g o r o d z a j u w ro g ó w , że co n a jm n ie j o k r e so w o w y s tę p u j ą tr u d n o ś c i w z d o b y w a n iu p o ż y w ie n ia itd ., D a r w in z b ie g ie m c z a s u s f o r m u ło w a ł te o r ię d o b o r u n a tu r a ln e g o , tj . p r z e ż y w a ln o ś c i n a jb a r d z ie j u z d o l
n io n y c h (th e s u r v iv a l o f th e f i tt e s t ) , a r a c z e j d o s t a w a n y c h d o p e w n e g o ś ro d o w is k a o so b n ik ó w .
D o b ó r n a t u r a l n y b y łb y z a te m o d p o w ie d n ik ie m d o b o r u s z tu c z n e g o s to s o w a n e g o p rz e z h o d o w c ę , a le d z ia ła ją c e g o w w o ln e j p rz y r o d z ie . P r o c e s t e n o c z y w iśc ie o b e jm u je o g ro m n ą ilo ść o s o b n ik ó w i d z ia ła w s k a li c z a s u n ie p o r ó w n a n ie d łu ż s z e j n iż d o b ó r s z tu c z n y . W r e
z u lta c ie je g o o d d z ia ły w a n ia p o w s ta j ą o d m ia n y w z g lę d n ie r a s y g e o g ra fic z n e , p o d g a tu n k i, k tó r e z b ie g ie m c z a s u n a b i e r a j ą w ła ś c iw o ś c i tz w . d o b ry c h zoologicz
n y c h g a tu n k ó w . P r o c e s z a te m p r z e m ia n y g a tu n k ó w b y łb y c z y m ś o d b y w a ją c y m się w d łu g ie j s k a li c z a su , z d ą ż a ją c y m ja k g d y b y w p e w n y m o k re ś lo n y m k i e r u n k u . Iz o la c ja n a s k u te k r u c h ó w lo d o w c o w y c h d o p r o w a d z iła w t e n s p o s ó b do p o w s ta n ia d w u g a tu n k ó w je ż a i p e łz a c z y . K la s y c z n y m p r z y k ła d e m f o r m o w a n ia się g a tu n k ó w w g te g o w z o ru je s t z n a n y i w ie lo k r o tn ie p o w ta r z a n y p r z y k ł a d p o w s ta w a n ia je d n o p a lc z a s te g o k o n ia z w ie lo p a lc z a s ty c h p rz o d k ó w . P o d o b n y c h p r z y p a d k ó w n a u k a z n a z r e s z tą s z e re g , ja k n p . f o r m o w a n ie s ię s ło n i i s z e r e g u z w ie r z ą t b e z k rę g o w y c h .
Z a te m d o b ó r n a t u r a l n y b y łb y je d n y m z g łó w n y c h m o m e n tó w p r z e m ia n y o ż y w io n e g o ś w ia ta . J e g o n a r z ę d z ia m i b y ła b y k o n k u r e n c j a p o m ię d z y o s o b n ik a m i, z a p e w n ia ją c a o d p o w ie d n ie w a r u n k i b y tu n a jl e p ie j do ś r o d o w is k a d o s to s o w a n y m je d n o s tk o m i p o z w a la ją c a im u n ik a ć w ro g ó w . T y lk o o so b n ik i s to s u n k o w o d o b rz e d o s to s o w a n e d o sw o je g o ś ro d o w is k a m o g ą w ty m u j ę c iu d o c h o d z ić do m o ż liw o śc i r o z m n a ż a n ia się. I s tn ie j e z a te m t u p e łn a a n a lo g ia d o p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w h o d o w li, z ty m że ro lę m o m e n tu s e le k c jo n u ją c e g o o d g ry w a t u n ie c z ło w ie k , le c z k o n k u r e n c j a p o m ię d z y o s o b n ik a m i w z g lę d n ie d o s ło w n ie w a lk a o b y t.
D z ię k i ty m c z y n n ik o m p o w s ta j ą d a le k o id ą c e p r z y s to s o w a n ia o rg a n iz m ó w d o p o d ło ż a , a p rz y s to s o w a n ia te m o ż n a n a w e t p o d d a ć d o ś w ia d c z a ln e j p ró b ie . I ta k w y s tę p u j ą c e w 2 o d m ia n a c h b a r w n y c h m o d lis z k i s t a ją
S t y c z e ń 1960 5
s ię ła t w ą z d o b y c z ą d la p ta k ó w w te d y , g d y u m ie sz c z o n e z o s ta ją w n ie w ła ś c iw y m p o d ło ż u : b r u n a t n e n a p o d ło ż u tr a w i a s ty m , a z ie lo n e n a z ie m i o rn e j. W n o rm a ln y c h w a r u n k a c h sw e g o b y to w a n ia u c h o d z ą o n e p rz e w a ż n ie w z ro k o w i d ra p ie ż n ik ó w . C ie k a w e je s t te ż w y s tę p o w a n ie g a tu n k ó w p o lifo rm ic z n y c h , ja k ś lim a k C ep ea n e - m o r a lis . W e d łu g b a d a ń S h e p a r d a o d m ia n a ż ó łta je s t le p ie j d o s to s o w a n a do ś r o d o w is k a w o k re s ie w io s e n n y m lu b w io s e n n o - le tn im , a p rę g o w a n a w je s ie n i i d r u g i e j p o ło w ie l a t a . D la te g o te ż o b ie o d m ia n y u tr z y m u ją się w t e j s a m e j okolicy.
F a k ty s tw ie rd z o n e p rz e z D a rw in a , a w ię c n ie w ą t
p liw e p r z e m ia n y g a tu n k ó w p o tw ie r d z o n e z o s ta ły t a k w ie lo k r o tn ie i w s z e c h s tro n n ie , że n ie m o g ą ju ż d ziś w z b u d z a ć n a jm n ie j s z e j w ą tp liw o ś c i. C a łe b o g a c tw o d a n y c h p a le o n to lo g ic z n y c h s tw ie r d z a p o c h o d z e n ie w s p ó ł
c z e s n y c h f o r m r o ś lin i z w ie rz ą t od d a w n ie js z y c h , p rz y cz y m w y r a ź n ie w id a ć , że fo r m y w s p ó łc z e s n e d o szły do
d z is ie js z e j p o s ta c i d ro g ą p o w o ln e g o ro z w o ju . Ś w ia d e c tw o s łu s z n o ś c i id e i w ie lk ie g o A n g lik a d a ją n a u k i t a k ie , j a k a n a to m ia p o ró w n a w c z a , a z w ła sz c z a e m b r io lo g ia , w r a m a c h k t ó r e j n ie w ą tp liw ie s łu s z n ie o b o w ią z u je tz w . p r a w o b io g e n e ty c z n e H a e c la . N a le ż a ło b y z a s ta n o w ić się c o k o lw ie k n a d is to tą ty c h m o m e n tó w , k tó r e p r o w a d z ą d o r e a liz a c ji w y n ik ó w d o b o ru n a t u ra ln e g o . I t a k z a p y ta ć b y się m o ż n a , czy p o szczeg ó ln e p r z y p a d k o w e w a h a n ia is to tn ie m o g ą s ta n o w ić p o d s ta w ę d z ie d z ic z n e j z m ie n n o śc i, p ro w a d z ą c e j d o p o w s ta w a n ia n o w y c h fo rm . P r z y z n a ć tr z e b a , że n ie k ie d y m a m y do c z y n ie n ia z n ie d z ie d z ic z n y m i o d c h y le n ia m i od ja k ie g o ś p rz e c ię tn e g o ty p u , n a co z w r a c a ją u w a g ę g e n e ty c y . J e d n a k ż e z m ia n y d z ie d z ic z n e b y n a jm n ie j n ie m u s z ą o b ja w ia ć się d u ż y m i s k o k o m i i ta k ie w ła ś n ie n ie w ie lk ie , a le d z ie d z ic z n ie u w a r u n k o w a n e o d c h y le n ia od ja k ie g o ś p rz e c ię tn e g o ty p u n a p e w n o są p rz y c z y n ą d a ją c ą m o ż liw o ść p o w s ta w a n ia n o w y c h o d m ia n , a w p e r s p e k ty w ie ta k ż e i g a tu n k ó w .
T u m a m y w ła ś n i e m o m e n t, w k tó r y m g e n e ty c y , a w ię c p r z e d s ta w ic ie le n o w e j n a u k i o z ja w is k a c h d z ie
d z ic z e n ia k r y ty k o w a li n ie c o p ie r w o tn e u ję c ia d a r w i
n o w sk ie . I t a k w y b itn y g e n e ty k a m e r y k a ń s k i M o r g a n , k tó r y m ia ł do c z y n ie n ia z lic z n y m i, b a r d z o g w a ł
to w n y m i i d z ie d z ic z n y m i o d s k o k a m i od p rz e c ię tn e g o ty p u , tj . m u t a c ja m i g e n ó w , p o d d a w a ł w w ą tp liw o ś ć tw ó rc z ą ro lę p o w o ln e g o ro z w o ju w d a rw in o w s k im se n s ie , w y o b ra ż a ją c so b ie , że e w o lu c ja p o s t ę p u je r a czej s k o k a m i. D a ł te m u w y ra z w k sią ż c e p t. K r y t y k a te o r ii e w o lu c ji. J e d n a k ż e p o g lą d y sw o je , n a ty m o d c in k u p r z y n a jm n ie j, w k r ó tk im c z a sie z m o d y fik o w a ł z o rie n to w a w s z y się, że p ro c e s y e w o lu c y jn e , o p e ru ją c e c a ły m i k o m p le k s a m i c e c h d z ie d z ic z n y c h , są c z y m ś i n n y m n iż d z ie d z ic z e n ie p o sz c z e g ó ln y c h z m ia n m u t a c y j
n y ch . D a ł te m u z re s z tą w y r a z w I I w y d a n iu sw e j k s ią ż k i, k tó r a n o siła ju ż ty t u ł G e n e ty k a i e w o lu c ja .
B yć m o że z re s z tą , że n ie k ie d y p o je d y n c z e m u t a n ty m o g ą o d g ry w a ć tw ó rc z ą ro lę w fo r m o w a n iu się n ie k tó r y c h p o p u la c ji. W ia d o m o n p ., że n a w y s p a c h o c e a
n ic z n y c h b y t u j ą p r z e w a ż n ie o w a d y b e z s k rz y d łe , o k a z y b o w ie m s k r z y d la te i la t a ją c e w i a t r y ła tw o w y r z u c a ją n a o c e a n , w f a la c h k tó r e g o z n a jd u j ą o n e n ie c h y b n ą śm ie rć . D a r w in w y o b r a ż a ł so b ie, że w ty c h w a r u n k a c h u tr z y m u j ą się p r z y ż y c iu r a c z e j o so b n ik i o n ie c o g o rz e j w y k s z ta łc o n y c h s k r z y d ła c h , ja k się w y r a z ił — b a rd z o le n iw e — u n ik a j ą c e sa m o d z ie ln y c h lo tó w . W y d a je się w sz a k ż e , że m in im a ln e ró ż n ic e w w y m ia r a c h s k r z y d e ł c z y c h ę c i l a t a n i a n ie m o g ą m ieć w ię k sz e g o z n a c z e n ia w o b e c m o c y s z a le ją c y c h h u r a g a n ó w , że n ie m a j ą o n e z a te m d o s ta te c z n e j s e le k c y jn e j w a rto ś c i. P o n ie w a ż z a ś u s z e re g u o w a d ó w z n a m y m u ta c je b e z s k rz y d ło w e c z y s z c z ą tk o s k rz y d łe , w y d a w a ć się m oże b a r d z i e j p ra w d o p o d o b n e , że n a w y s p a c h o c e a n ic z n y c h u tr z y m a ł y s ię r a c z e j t e fo rm y , u k tó r y c h w y s tę p o w a ły p rz y p a d k o w e m u t a c je p o w o d u ją c e z a n ik o m a w ia n y c h o rg a n ó w lo tu .
O b o k n a tu r a ln e g o d o b o ru D a r w in w p ro w a d z ił ta k ż e p o ję c ie i d o b o ru p łc io w e g o , są d z ą c , że d o ro z p ło d u u s z e r e g u g a tu n k ó w z w ie r z ą t d o c h o d z ą o s o b n ik i o d z n a c z a ją c e s ię s p e c ja ln ie a t r a k c y jn y m g ło se m , p o s ia -
6 W S Z E C H Ś W I A T
R yc. 2. B a r a n y : a) m e r y n o s z S a k s o n ii z r . 1810, s trz y ż e w e łn y o k o ło 2 k g , b) m e r y n o s w s p ó łc z e s n y z płd . A fry k i, s trz y ż e w e łn y o k o ło 10 kg.
d a n ie m p o tę ż n y c h ro g ó w itd . W y d a je się w s z a k ż e , że w ty c h p r z y p a d k a c h w c h o d z i w g rę jesz c z e in n y c z y n n ik , m ia n o w ic ie c z y n n ik w ie k u do ro z p ło d u . W w y n ik u w a lk p o m ię d z y s a m c a m i d o c h o d z ą r a c z e j o s o b n ik i z n a j d u ją c e się w p e łn i ro z w o ju s ił ż y w o tn y c h , a e lim in o w a n e b y w a ją z b y t m ło d e l u b z b y tn io ju ż p o s u n ię te w w ie k u . M o m e n t t e n je s t w k a ż d y m w ie k u w tó r n y ju ż i b y n a jm n ie j n ie p o d w a ż a z a s a d n ic z e j k o n c e p c ji d o b o ru n a tu r a ln e g o .
W z a s a d z ie z a te m m o ż n a p o w ie d z ie ć , że w s p ó łc z e s n a n a u k a w p e łn i p o tw ie r d z a z a s a d n ic z e te z y w y s u n ię te p r z e z D a r w in a , s t a r a j ą c się je ty lk o u z u p e łn ić i d o k ła d n ie o p ra c o w a ć w sz c z e g ó ła c h . O c z y w is ta rzecz, n ie b r a k i p e w n y c h g ło s ó w k r y ty c z n y c h w z w ią z k u z p e w n y m i z a s a d n ic z y m i p o s t u l a t a m i d a r w in o w s k i e j k o n c e p c ji. O p e r a c je d o b o ru n a t u r a l n e g o p o d k ą te m p r z y p a d k o w y c h d z ie d z ic z n y c h z m ia n , id ą c y c h w p o ż ą d a n y m p r z e z s e le k c ję k ie r u n k u , u w a ż a się n ie k ie d y z a s u g e r u ją c e is tn ie n ie tz w . p r e a d a p t a c ji . W o b e c te g o w s z a k ż e , że z a w ią z k i c e c h d z ie d z ic z n y c h — g e n y p o s i a d a ją c o r a z le p ie j p o z n a w a n ą o s t a tn im i c z a s y s w o is tą b u d o w ę c h e m ic z n ą , ja k o jedno& tki s k ł a d a ją c e się z k w a s ó w n e u - k le in o w y c h p o w ią z a n y c h z c z ą s te c z k ą b ia ł k a , w y d a je s ię r z e c z ą n a t u r a ln ą , że z m ie n n o ś ć ic h m u s i p r z e b ie g a ć w r o z m a ity c h k ie r u n k a c h . P r z y o lb r z y m ie j m o ż liw o ś c i p o w s ta w a n ia n a jr ó ż n ie js z y c h iz o m e ró w , p o ja w i a j ą się ta k ż e i ta k ie , k tó r e m o że w y k o r z y s ty w a ć d o b ó r n a t u r a ln y . Z a r z u t z a te m z g ó ry n a r z u c a ją c e g o p e w n e k i e r u n k i ro z w o jo w e i n t r a k a u s a l i z m u c a łk o w ic ie o d p a d a .
O b s e r w u ją c z r e s z tą s y t u a c ję w p r z y r o d z ie n ie z a w sze i n ie w sz ę d z ie s p o s tr z e g a m y is tn i e n ie ro z w o ju c e lo w eg o , d a ją c e g o p o z y ty w n e e f e k t y d la r o z w o ju g a tu n k ó w . I t e k k s z t a łt o w a n ie się a p a r a t u n o ż y c o w e g o
w u z ę b ie n iu z w ie r z ą t d ra p ie ż n y c h d w u k r o tn ie się n ie u d a ło , a ż p o w s ta ła , id e a ln a z p u n k t u w id z e n ia u k ła d u a p a r a t u d ź w ig n io w e g o a c h a r a k t e r y s t y c z n a d la w s p ó ł
c z e s n y c h d ra p ie ż c ó w , k o n s te la c j a te g o n a rz ę d z ia , zło
ż o n a z c z w a rte g o z ę b a p r z e d trz o n o w e g o ż u c h w y i p ie r w s z e g o z ę b a tr z o n o w e g o g ó r n e j szczęk i.
N ie k ie d y n ie w ą tp liw ie o b o k d z ia ła n ia n ie k o r z y s t
n y c h w a r u n k ó w z e w n ę tr z n y c h n ie u d o ln o ś ć w e w n ę t r z n a , ja k to s ię n ie r a z m ó w i — k o n s t y tu c y j n a — d o p ro w a d z a do w y m a r c ia c a ły c h g r u p z w ie rz ę c y c h i r o ś lin n y c h . O k a z u je się d a le j, że te m p o p r z e m ia n e w o lu c y j
n y c h n ie je s t b y n a jm n ie j, ja k w y k a z a ł m ię d z y in n y m i a m e r y k a ń s k i p a le o n to lo g S i m p s o n, p r o p o r c jo n a ln e d o sz y b k o ś c i n a s t ę p s tw a p o k o le ń a n i te ż c z ę s to tliw o ś c i m u ta c ji. T e m p o e w o lu c ji m u s z k i o w o c o w e j, z ro d z a ju D ro so p h ila , je s t o w ie le p o w o ln ie js z e n iż te m p o ro z w o ju sło n i u k tó r y c h z m ia n y m u ta c y jn e m a j ą b a r d z ie j k ie r u n k o w y i e w o lu c y jn y p r z y d a t n y c h a r a k t e r . P o d o b n ie n ie w ą tp l iw ie p r z e d s ta w ia s ię s p r a w a z e w o lu c ją r o d z a j u lu d z k ie g o , z w ła sz c z a w je j k o ń c o w y c h fa z a c h p o d k o n ie c tr z e c io r z ę d u i n a p o c z ą tk u p le js to c e n u
Z re s z tą je ż e li c h o d z i o te m p o ty c h p rz e m ia n , to b a r dzo w ie le z y s k a liś m y w o s ta tn ic h la t a c h d z ię k i ro z w o jo w i b a d a ń z z a k r e s u g e n e ty k i p o p u la c y j n e j i p o w ią z a n iu ic h z p r a c a m i e k o lo g ic z n y m i. W h is to r i i w ie lu g a tu n k ó w z w ie rz ą t, a le c z ę śc io w o ta k ż e i ro ś lin , is tn i e ją o k re s y w ie lk ie g o n a s ile n ia g ę s to ś c i p o p u la c ji.
S p r a w y te s ą z w ią z a n e z o k re s o w y m i z m ia n a m i k l i m a tu . W ty c h o k re s a c h w k a ż d y m ra z ie n a s t ę p u je o g ro m n e n a s ile n ie t a k w e w n ą t r z g a tu n k o w e j w a lk i o b y t, ja k i d z ia ła n ie w ro g ó w n a le ż ą c y c h do o b cy ch g a tu n k ó w . U w ie lu g a tu n k ó w p o ja w ia j ą się te ż ro z m a ite g o r o d z a j u e p id e m ie . W w y n ik u te g o s t a n u rz e c z y
S t y c z e ń 1960 7
lic z e b n o ść o d n o ś n y c h p o p u la c ji s p a d a b a rd z o g w a łto w n ie , a w te d y n a s ile n ie w a lk i o b y t o c z y w iśc ie b a rd z o m a le je . N ow e c e c h y m u ta c y jn e m a ją c z a s e m s z a n s e ro z p r z e s tr z e n ie n ia s ię i u t r w a l e n ia w d a w n y c h p o p u la c ja c h . W y k a z a ł to F i s h e r n a z a s a d z ie m a te m a ty c z n y c h ro z w a ż a ń , a o s ta tn io p o tw ie r d z ił d o ś w ia d c z a ln ie F o r d . W y k r y ł o n b a rd z o c ie k a w ą z m ia n ę e w o lu c y jn ą w y s tę p u ją c ą u ć m y B is to n b e tu la r ia , sp o w o d o w a n ą g o s p o d a r k ą c z ło w ie k a . Ć m a t a w y s tę p u je g łó w n ie w b rz o z a c h i p o s ia d a b a r w ę d o s to s o w a n ą ja k o b a r w a o c h ro n n a d o b ia łe g o p n ia b rzo zy . O d d a w n a z n a n a je s t o d m ia n a c z a rn a t e j ć m y , o d z n a c z a ją c a się d o ść d u ż ą ż y w o tn o ś c ią , le c z b a rd z o s iln ie tę p io n a p rz e z o w a d o ż e rn e p ta k i. B rz o z y je d n a k ż e ro s n ą c e w o k o li
c a c h o s iln ie ro z w in ię ty m p rz e m y ś le w ę g lo w y m , ja k n p . w o k o lic a c h N e w c a s tle , n a s k u te k d u ż y c h ilo śc i p y łu w ę g lo w e g o z n a jd u ją c e g o s ię w a tm o s fe rz e , m a ją m o c n o p rz y c ie m n io n e p n ie , t a k że c z a r n a o d m ia n a o m a w ia n e j ć m y n ie o d b ija się od o to c z e n ia . Z a u w a ż o n o te ż , że w c ią g u o s ta tn ic h k ilk u d z ie s ię c iu l a t w ty c h o k o lic a c h o d m ia n a c z a rn a B is to n b ie r z e z d e c y d o w a n ą g ó rę n a d n o r m a ln ą , ja k o le p ie j od s w e j w y jś c io w e j f o r m y d o s to s o w a n a d o o ta c z a ją c e g o ją śro d o w is k a . M a m y t u b a r d z o c ie k a w y p r z y p a d e k e w o lu c ji p e w n e j o d m ia n y , o d b y w a ją c e j się w ś c iśle d a rw in o w s k im s e n sie i to n a n a s z y c h oczach.
W ro z w a ż a n ia c h p o w y ż sz y c h n ie b y ło m o w y o o d w ie c z n y m p ro b le m ie d z ie d z ic z e n ia c e c h tz w . n a b y ty c h . O s ta t n ie u ję c ia o p a r t e p rz e d e w s z y s tk im o p r a c e W a d d i n g t o n a , k tó r e p o p rz e d z iły p e w n e b a d a n ia n a d D ro so p h ila d o k o n a n e w m o je j d a w n ie js z e j p r a c o w n i, d o w o d z ą , że ś ro d o w is k o w e w a r u n k i m o g ą d o p ro w a d z ić d o u tr w a l e n ia p e w n y c h cech p ie r w o tn ie n ie - d z ie d z ic z n y c h , tz w . fo n o k o p ii. Z y s k u ją o n e w te d y sw o is tą g e n e ty c z n ą p o d s ta w ę . S ą d z ić je d n a k m o ż n a , że p r z y p a d k i ta k i e n ie s ą s p e c ja ln ie c z ę ste , a k to w ie, czy n ie w y ją tk o w e r a c z e j, t a k że w p ro c e s ie e w o lu c ji o d g r y w a ć o n e m o g ą c o n a jw y ż e j o g ra n ic z o n ą ro lę .
P e w n e k o n c e p c je g e n e ty c z n e w y s u w a n e p rz e z M i- c z u r i n a , a n a s tę p n ie p rz e z Ł y s e n k ę, m im o te g o że c a ła ic h te o r ia o k a z a ła się n ie s łu s z n a , z a w ie r a ją is to t n e ź ró d ło p r a w d y . I t a k n p . z a g a d n ie n ie s t a d ia l - n o śc i ro z w o ju , z n a n e z re s z tą e n to m o lo g o m n a 100 l a t p rz e d w y s tą p ie n ie m Ł y s e n k i, n ie w ą tp liw ie p o tw ie r d z a się, je ś li c h o d z i o ro ś lin y . W a m e r y k a ń s k i e j l i t e r a t u rz e p o tw ie r d z a to M i l l e r , a n a s tę p n ie D a r l i n g . W y d a je się te ż , że n ie w ą tp liw ie is tn ie je w n ie k tó r y c h w a r u n k a c h w y b ió rc z o ś ć k o m ó r e k ro z ro d c z y c h i że
w w ie lu p r z y p a d k a c h p ro c e s z a p ło d n ie n ia u ro ś lin i z w ie r z ą t m a b a r d z ie j s k o m p lik o w a n y c h a r a k t e r n iż d o ty c h c z a s p rz y p u s z c z a n o . P o d o b n ie te ż p rz e c h o d z e n ie zbóż ja r y c h w o zim e p r a k ty k o w a n e p rz e z Ł y s e n k ę , z d a n ie m G o l d s c h m i d t a , n ie d a się w y tłu m a c z y ć w y łą c z n ie m o m e n ta m i s e le k c y jn y m i, co p o s tu lu je n ie m ie c k i b o ta n ik S t u b b e, lecz m a r a c z e j c h a r a k t e r tzw . d łu g o tr w a ły c h m o d y f ik a c ji. T o b y ły b y ow e ź d ź b ła p r a w d y z a to p io n e , j a k się o k a z u je , w m o r z u a lo g ic z n e j i m is ty c z n e j te o r ii d z ie d z ic z e n ia , w y s u n ię te j p rz e z Ł y sen k ę, n a p o p a rc ie k tó r e j w y s u n ię to sz e re g d a n y c h , ja k się o k a z u je , n ie o d p o w ia d a ją c y c h śc iśle fa k to m .
N a to m ia s t e w o lu c y jn e k o n c e p c je , d o w o d z ą c e p o w s ta w a n ia s k o k o w e g o z n a n y c h ju ż i is tn ie ją c y c h g a tu n k ó w ro ś lin z in n y c h , ró w n ie ż od d a w n a ż y ją c y c h , o r a z z a p rz e c z e n ie e w o lu c y jn e j p o te n c j a ln e j w a r to ś c i r a s i o d m ia n , o k a z a ły się c z y m ś c a łk o w ic ie b łę d n y m . P i e r w o tn e te o r ie Ł y s e n k i o p a r te n a n ie p o r o z u m ie n iu ro z b u d o w a n e z o s ta ły n a s tę p n ie w p u b lik a c ja c h p r o w a d z o n y c h m e to d y c z n ie b łę d n ie , w sp o só b p r y m ity w n y i zgoła c z ę sto n a iw n y . N ie m o g ą o n e z a te m o d e g ra ć ż a d n e j ro li w ro z w o ju w sp ó łc z e s n e g o e w o lu c jo n iz m u .
W s p ó łc z e sn a n a u k a e w o lu c jo n iz m u s ta n o w i d a ls z ą ro z b u d o w ę p o d s ta w o w e j id e i o g ło szo n ej p r z e d 100 la t y p rz e z D a r w in a . P o le g a o n a n a w p rz ę g n ię c iu w z a k re s s y s te m a ty c z n e j p r a c y n a u k ta k ic h , ja k e k o lo g ia , fiz jo lo g ia i b io c h e m ia , n ie m ó w ią c ju ż o k la s y c z n y c h n a r z ę d z ia c h e w o lu c y jn e g o b a d a n ia , ja k ie s ta n o w ią p a le o n to logia, a n a to m ia p o ró w n a w c z a i e m b rio lo g ia . O c z y w i
ście n a jb a r d z ie j d y n a m ic z n y m m o m e n te m w c a ło k s z ta ł
cie o d n o ś n y c h z a g a d n ie ń s ą m o m e n ty g e n e ty c z n e , p o le g a ją c e n a ś c isły m b a d a n iu p rz e b ie g u p r z e k s z ta łc e ń po k o leń , z w ią z a n y c h z n a s tę p u ją c y m ro z w o je m n o w y c h fo rm . M e to d a ta m a coś w sp ó ln e g o z tw ó r c z ą p r a c ą h o d o w cy , n ie m oże b y ć n a s ta w io n a w s z a k ż e n a r e a l i
z a c ję c e ló w słu ż ą c y c h b e z p o ś r e d n ie j p r a k ty c e . Im b a r d z ie j u w a ln ia się od ż ą d a ń p r a k ty c y s ty c z n e j n a tu r y , ty m w ię k s z e je s t p ra w d o p o d o b ie ń s tw o , że w ła ś n ie go
s p o d a rc z o w a ż n e w y n ik i m o g ą z o s ta ć o s ią g n ię te . J e ś li c h o d z i o g e n e ty k ę , to w z a g a d n ie n ia c h e w o lu c y jn y c h g łó w n ą ro lę o d g ry w a g e n e ty k a p o p u la c y jn a , w k tó r e j b a d a w c z ą je d n o s tk ę s ta n o w i w ła ś n ie p o s łu s z n a p r a w o m M e n d l a ja k a ś o k re ś lo n a p o p u la c ja r o ś lin lu b z w ie rz ą t. N o w y te n d z ia ł g e n e ty k i w y p r a c o w u je ju ż s p e c ja ln e m e to d y b a d a w c z e , c z ęścio w o o p a r te o m a t e m a ty c z n e u ję c ia , co p o z w a la n a ś c is łą in t e r p r e t a c j ę fa k tó w .
Z a r z ą d G łó w n y P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a P r z y r o d n ik ó w im . K o p e r n ik a p r z y p o m in a 0 k o n ie c z n o śc i w p ła c e n ia s k ła d k i c z ło n k o w s k ie j za r o k 1960 (50 z ł, d la m ło d z ie ż y a k a d e m ic k ie j 20 zł). C z ło n k o w ie T w a n ie z a le g a ją c y ze s k ła d k ą c z ło n k o w s k ą , o tr z y m u ją W s z e c h ś w ia t b e z p ła tn ie . U lg o w a p r e n u m e r a t a d la c z ło n k ó w T w a K o s m o s u A w y n o si 42 zł, KO sm osu- B 28 zł. S k ła d k i c z ło n k o w sk ie o r a z p r e n u m e r a t ę za K o s m o s A 1 K o s m o s B n a le ż y w p ła c a ć w O d d z ia ła c h .
