"Vox P a tru m " 8 / 1 9 8 8 / z . 14
R
E
C
E
N
Z
J E
1 . POCZĄTKI ŁACIŃSKOJgZYCZNEJ BIOGRAFISTYKI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
W a lte r B e r s c h i n , B i o g r a p h i e u n d E p o c h e n s t i l im l a t e i n i s c h e n M i t t e l a l t e r , Bd. i : Von d e r " P a s s i o P e r p e -t u a e " z u d e n " D i a l o g i " G re g o ra d e s G ro s s e n / Q u e l l e n und U n te r s u c h u n g e n z u r l a t e i n i s c h e n P h i l o l o g i e d e s M i t t e l -a l t e r s 8 / , S t u t t g -a r t 1 9 8 6 , A n to n H ie rs e m -a n n Y e r l-a g , s s . X II + 3 5 8 , 2 n l b . , t a b l , 1. Z ró ż n y c h w zględów n i e d o c z e k a liś m y s i ę d o tą d c a ł o ś c i o w e go u j ę c i a ś r e d n io w ie c z n y c h d z ie jó w g a tu n k u p i s a r s k i e g o b i o g r a f i i Nie b ra k o w a ło g ło s ó w , ż e o b i o g r a f i s t y c e w o g ó le n i e m ożna mó
wić we w c z e ś n ie js z y m ś r e d n i o w i e c z u , p r z y n a jm n ie j do "Ż yw ota K a ro la W ie lk ie g o " E i n h a r d a . J e ż e l i je d n a k p o j ę c i e b i o g r a f i s t y k i ro zu m ieć s i ę b ę d z ie w s z e r s z y m z n a c z e n i u , w y k ra c z a ją c y m p o z a kanony b i o g r a f i i P l u t a r c h o w s k o - S w e t o n i u s z o w s k i e j , t r u d n o n i e d o s t r z e c , że z n a c i c z ę ś ć p i ś m i e n n i c t w a p ó ź n o a n ty c z n e g o i ś r e d n io w ie c z n e g o p o s i a d a c e c h y b i o g r a f i c z n e . J e s t t o o c z y w i ś c ie h a g i o g r a f i a , a c z k o lw ie k w j e j o b r ę b i e w y s tę p o w a ły , j a k w iadom o, ta k ż e n u r t y n i e b i o g r a f i c z n e / n p . m i r a c u l a i t r a n s l a t i o n e s / , c z y
zach o w u jące z b i o g r a f i s t y k ą c z ę s t o lu ź n y j e d y n i e z w ią z e k / p a s s i o - n e s / . H a g i o g r a f i a ś r e d n i o w i e c z n a s t a n o w i ł a i po c z ę ś c i s ta n o w i
do d z i ś sto su n k o w o s ł a b o r o z p o z n a n e p o l e b a d a w c z e , a c z k o lw ie k o b e c n ie m ało k t o ch y b a s k ło n n y b y łb y o t w a r c i e negow ać w a r to ś ć poznaw czą ź r ó d e ł h a g i o g r a f i c z n y c h . N ie u l e g a w sz a k ż e w ą tp liw o
ś c i , że w a r to ś ć t a w d u ż e j c z ę ś c i t w ó r c z o ś c i h a g i o g r a f i c z n e j p o le g a na czymś innym n i ż b i o g r a f i s t y k a . P oza h a g i o g r a f i ą e le m e n ty b i o g r a f i s t y k i w y s tę p u ją w d z i e ł a c h n a le ż ą c y c h do in n y c h g a t u n
ków p i s a r s k i c h , n i e k i e d y d a l e k i c h od b i o g r a f i s t y k i s e n s u s t r i c t o , t a k i c h c h o ć b y j a k h i s t o r i o g r a f i a , e p i s t o l o g r a f i a , h o m i l e t y k a ,
4 6 2 U k a z a n ie s i ę I tomu d z i e ł a h e i d e l b c r s k i e g o u c z o n e g o W. B e r s c h in a / k t ó r y , d o d ajm y , k i l k a l a t w c z e ś n ie j o p u b lik o w a ł o b s z e r n ą m o n o g r a f ię wpływów j ę z y k a i k u l t u r y g r e c k i e j na ł a c i ń s k i e ś r e d n i o w i e c z e / ^ p o z w a la żyw ić n a d z i e j ę na w y p e łn ie n ie t e j p o w ażn ej l u k i b a d a w c z e j. P re z e n to w a n y I tom d z i e ł a d o ty c z y , ś c i ś l e r z e c z b i o r ą c , r a c z e j p ó ź n e g o / c h r z e ś c i j a ń s k i e g o / a n ty k u i o b e jm u je - w raz z VI w iek iem - j e d y n i e p ie r w s z e s t u l e c i e
ś r e d n i o w i e c z a . Z ró ż n y c h z a p o w ie d z i w y d aw n iczy ch w y n ik a , że tom I I , k t ó r y być może w c h w i l i u k a z a n ia s i ę n i n i e j s z e g o omó
w i e n i a z o s t a n i e j u ż o p u b lik o w a n y , ma obejm ow ać o k r e s m ero w iń sk i w G a l i i w raz z G erm an ią b i o g r a f i s t y k ę I t a l i i , H i s z p a n i i
i Wysp B r y t y j s k i c h . Tom I I I ma zaw i b i o g r a f i s t y k ę p a ń stw a k a r o l i ń s k i e g o w ram ach c z a so w y c h 750 do 9 2 0 . D a ls z e z a m ie r z e
n i a n i e z o s t a ł y j e s z c z e u ja w n io n e , ta k że n ie w iadom o, dokąd
A u to r z a m ie r z a d o p ro w a d z ić swe d z i e ł o w s e n s i e c h ro n o lo g ic z n y m . F o r m a ln ie A u to r n i e b y ł do te g o z o b o w ią z a n y , w y d aje s i ę
j e d n a k , że z k o r z y ś c i ą d l a k s i ą ż k i , a na pewno d l a c z y t e l n i k a , b y ło b y s y s te m a t y c z n e , ch o ć b y b a rd z o s k r ó to w e , o m ó w ien ie d z i e jów b i o g r a f i s t y k i a n t y c z n e j , mimo że t a w znikomym s t o p n i u
i n i e od r a z u o d d z ia ły w a ła na b i o g r a f i s t y k ę c h r z e ś c i j a ń s k ą . Tom I s k ł a d a s i ę ze w s tę p u / s . 1 - 3 2 / i p i ę c i u c z ę ś c i , k t ó r e z k o l e i z o s t a ł y p o d z i e l o n e p r z e j r z y ś c i e na r o z d z i a ł y . P o m ija - 2 j ą c t u t a j wywody z a w a r te we w s t ę p i e , m a ją c e c h a r a k t e r m eto d y cz ny i h i s t o r i o g r a f i c z n y , zaznaczym y j e d y n i e , że B e r s c h i n d e k l a r u j e / s . 3 1 / s z c z e g ó l n e z a i n t e r e s o w a n i e d l a n i e k t ó r y c h typów utw orów : " k la s y c y b i o g r a f i i " /u tw o r y o s z c z e g ó ln y m z n a c z e n iu z p u n k tu w id z e n ia d z ie jó w g a t u n k u / , d z i e ł a k t ó r e w y r a ź n ie /w sen s i e h is to r y c z n y m lu b l i t e r a c k i m / o d d z ia ły w a ły na c z a s y p ó ź n i e j s z e , w r e s z c i e d z i e ł a zach o w an e w r ó ż n y c h , w y r a ź n ie z a z n a c z a j ą c y c h s i ę k o n w e n c ja c h s t y l i s t y c z n y c h . P ie r w s z a c z ^ ś ć tomu / s . 3 3 - 1 1 0 / , " G l o r i a p a s s i o n i s " , o b e j m uje p ie r w o c in y b i o g r a f i s t y k i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , t o z n a c z y żywoty 1 P o r . W. B e r s c h i n , G r i e c h i s c h - l a t e i n i s c h e s M l t t e l a l t e r . Von
llie ro n y m u s zu N ik o la u s von K u e s, B ern-M łlnchen 1980.
2 P o r . n ie c o s z e r s z ą w e r s j ę n i n i e j s z e j r e c e n z j i o d d a n ą do d r u k u n a ła m a c h " E o s " .
463
-m ęczenników w czesn eg o c h r z e ś c i j a ń s t w a . P o c z ą t k i te g o r o d z a j u p iś m ie n n ic tw a w h e m i s f e r z e ł a c i ń s k i e j p r z y p a d a j ą na 2 połow ę
I I w ieku / p o r . P a s s i o S S . S c i l i t a n o r u m , p o w s ta ła w K a r t a g i n i e ok. 180 r . / . Na uwagę z a s ł u g u j ą r o z w a ż a n ia A u to r a o w pływ ach p r o to k o łu sądow ego na A c ta m a rty ru m , c h o c i a ż n ie d a w n o o d n a l e
zio n e z a b y t k i p a p ir u s o w e , z a w i e r a j ą c e tz w . a k t a m ęczen n ik ó w p o g a ń s k ic h , n a s u n ę ły n ie k tó r y m d o m y s ł, i ż mamy być może do c z y
n ie n ia z pew ną k o n w e n c ją s t y l i s t y c z n ą . P o p rz e z g a tu n e k l i t e r a c k i zwany " L x i tu s i l l u s t r i u m v ir o r u m " d o c h o d z i B e r s c h i n do u ł o żonej l i t e r a c k o " P a s s i o S S . P e r p e t u a e e t F e l i c i t a t i s " / p o c z . I I I w . / , w k t ó r e j e le m e n t a u t o b i o g a r f i c z n y w ią ż e s i ę z p r z e ż y ciam i w i z j o n e r s k i m i , a p o k a lip ty c z n y m i i p o c h o d z ą c y m i od r e d a k t o r a c z ę ś c ia m i p a s y jn y m i. N a s tę p n ie r o z p a t r z o n e z o s t a ł y d o k ł a d n i e j : "A c ta C y p r i a n i " i " V ita C y p r i a n i " P o n c ju s z a / n a j s t a r s z y p rz y k ła d ł a c i ń s k i e g o ży w o ta b i s k u p a , w tym p rz y p a d k u z a ra z e m
m ę c z e n n ik a /, " P a s s i o SS. IV C o ro n a to ru m " / i n t e r e s u j ą c e a k c e n ty s p o łe c z n e - w a ru n k i ż y c i a i p r a c y w k a m ie n io ło m a c h /, " P a s s i o S. S e b a s t i a n i " / p r z y k ł a d d r a m a t y z a c j i n a r r a c j i h a g i o g r a f i c z n e j / , a p o k r y f ic z n e " P a s s io n e s a p o s to lo r u m " . Po ty c h w s z y s t k i c h n a s t ę p u j ą / r o z d z i a ł 7 / r o z w a ż a n ia o c h a r a k t e r z e porównawczym i t y p o lo g ic z n y m . P r z e d s t a w i a j ą c e ta p y e w o l u c j i n a j w c z e ś n i e j s z e j h a g i o g r a f i i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , A u to r z w ra c a uwagę n a ta k b a r d z o wy r ó ż n i a j ą c ą j ą od l i t e r a t u r y a n t y c z n e j c e c h ę , j a k ą j e s t z w r ó c e n ie s i ę ku s z e ro k im i n a jn iż s z y m w arstw om ó w cze sn eg o s p o ł e c z e ń s t w a .
*
"W l i t e r a t u r z e a n t y c z n e j b r a k b i o g r a f i i k a m i e n i a r z y , p o n ie w a ż g ó rn ic tw o b y ło p r a c ą z b r o d n i a r z y i n ie w o ln ik ó w " / s . 1 1 0 /.
Wiek I I I /d o p rz e ło m u k o n s t a n t y ń s k i e g o / b y ł w d z i e j a c h b i o g r a f i s t y k i c h r z e ś c i j a ń s k i e j w iek ie m m ęczen n ik ó w , w iek IV
n a to m ia s t b y ł w iek iem m nichów . D ruga c z ę ś ć m o n o g r a f ii B e r s c h i n a , "C o n c o rd ia p o e n i t e n t i a e . M M nchslcben z w is c h e n A n tik e und M i t t e l - a l t e r " / s . 1 1 1 - 1 9 1 /, p o ś w ię c o n a z o s t a ł a żywotom m nichów . I c h
p o c z e t o t w i e r a "Żywot św . A n to n ie g o p u s t e l n i k a " a u t o r s t w a św. A n astaz eg o A l e k s a n d r y j s k i e g o , r e p r e z e n t u j ą c y duchow ość c h r z e ś
-3 W n a le ż ą c y m do t e j g ru p y " M a rty riu m B. P e t r i a p o s t o l i
a L in o e p is c o p o c o n s c r ip tu m " w y s tę p u je s ł y n n a , u w ie c z n io n a p r z e z H en ry k a S i e n k i e w i c z a s c e n a "D om ine, quo v a d i s ? "
4 6 4
-c ij a ń s t w a w s-c h o d n ie g o , a l e o d d z ia ły w u ją -c y ta k ż e s i l n i e na póź n i e j s z e d z i e j e m onastycyzm u z a c h o d n ie g o . Przedm iotem n a stę p n e j a n a l i z y s t a ł y s i ę "A poftegm aty Ojców" - z b io r y s e n t e n c j i a s c e
tów i m nichów, z r a c j i za w a rty ch w n ic h p rzyk ład ów z ż y c ia tych b o g o b o jn y ch mężów. O ł a c i ń s k i c h p r z e k ła d a c h ap oftegm atów p is z e A utor na s . i 3 2 - i 3 3 . Czym na W schodzie b y ła b i o g r a f i a A n toniego,
tym na Z a c h o d z ie s t a ł y s i ę b i o g r a f i e św . H ieron im a: " V ita P auli p r im i e r e m ita e " , " V ita S . H i l a r i o n i s " i " V ita M a lc h i" , n ie l i
c z ą c ró ż n y c h fragm entów i wątków b io g r a f ic z n y c h zaw artych w j e go k o r e s p o n d e n c j i i w j e g o "De v i r i s i l l u s t r i b u s " / t o o s t a t n ie d z i e ł o s ta n o w i p o c z ą te k c h r z e ś c i j a ń s k i e j k o n t y n u a c j i gatunku l i
t e r a c k ie g o p o p u la rn eg o i w s t a r o ż y t n o ś c i / . B e r s c h in d o ło ż y ł tu w i e l e s t a r a ń , by o k r e ś l i ć m ie j s c e t e g o D ok tora K o ś c io ła w d z ie
j a c h u m y sło w o ści p ó ź n o a n ty c z n e j i na t l e z ja w is k a " c h r z e ś c ija ń s k ie g o k la sy c y z m u " .
K o le jn y r o z d z i a ł za jm u ją dw ie " b io g r a f ie p ą t n ic z e " późno- a n ty c z n y c h dam: św . M e la n ii / V i t a S . M e la n ia e s e n a t r i c i s / oraz
" I tin e r a r iu m E g e r ia e " / l u b P e r e g r i n a t i o A e t h e r i a e / . W r o z d z ia le 5 B e r s c h in p r z e d s t a w ił s z c z e g ó ło w o b i o g r a f i e dwóch s y r y j s k i c h pu
s t e ln ik ó w V w ., o sz c z e g ó ln y m z n a c z e n iu z punktu w id z e n ia póź n i e j s z e j r e c e p c j i i r o l i w d z i e j a c h e u r o p e j s k ie j k u lt u r y ducho w ej: Szymona S łu p n ik a i " c z łe k a Bożego" A le k s e g o . Z w ró cił przy
tym t r a f n i e uwagę na n ie s p o d z ie w a n ą z g o d n o ść id eow ą dwóch tak p o z o r n ie r ó ż n y c h , a l e jednakow o s k r a jn y c h lo só w a s c e tó w , bez
r e s z t y wyobcowanych od ś r o d o w is k a , bądź d z i e s i ę c i o l e c i a m i p rze
ży ty m i na s ł u p i e , bądź ró w n ie świadomym i konsekwentnym zatarciem w ła s n e j o so b o w o śc i i p o w ią za ń s p o łe c z n y c h ja k w wypadku św . Ale k s e g o . Z u p e łn ie in n y ty p b i o g r a f i i ś w i ę t e g o , z n a c z n ie b a r d z ie j
o d p o w ia d a ją cy potrzebom s p o łe c z e ń s t w a z n a jd u ją c e g o s i ę w tru d n ej s y t u a c j i p r z e j ś c i a od porządku s t a r o ż y t n e g o do ś r e d n io w ie c z a , a zarazem " a k ty w isty czn em u " n a s t a w ie n iu umysłów lu d z i Za ch od u , r e p r e z e n t u j e " V ita S . S e v e r in i" M u g ip lu sza , będący waż nym źró d łem h is to r y c z n y m d la d z ie jó w p r o w in c j i n a d d u n a jsk ich
w V w ie k u . Ten ty p " h is to r y c z n y c h " żywotów b ę d z ie s i ę , n ie k ie d y s p o r a d y c z n ie , z czasem c o r a z c z ę ś c i e j , p o w ta r z a ł w w iek a ch na
s t ę p n y c h . C zęść m o n o g r a fii p o ś w ię c o n e j h a g i o g r a f i i m n isz e j zamyka r o z d z i a ł om aw iający k r ó tk o g a tu n ek l i t e r a c k i " V ita e Patrum" -
s z e r o k o na W sch od zie i na Z a ch o d zie r o z p o w sz e c h n io n y z b ió r żywo tów s ły n n y c h mnichów i nuwróconych n ie r z ą d n ic /w r o d z a ju P a e n
i465
-ascj, !
te n tia
S . T h a i s i s i V ita S . M a ria e m e r e t r i c i s / , w z b o g a c o n y t y powo w sch o d n im i s e n t e n c j a m i .
Wraz z " V i t a S . M a r t i n i T u r o n e n s i s " S u ł p i c j u s z a S ew era tr,/+ 4 1 i / d o c h o d z i do g ł o s u ważny n u r t b i o g r a f i i w i e l k i c h b i s k u -Piiipów /I V c z ę ś ć m o r to g r a f ii B e r s c h i n a , s . i 9 3 - 2 6 6 / . B i o g r a f i e p u
s te ln ik ó w m ogły m ieć c h a r a k t e r j a k gdyby p o n a d c z a s o w y , b i o g r a -
dLfio za ś ś w ię ty c h b isk u p ó w m u s ia ły zachow yw ać - j a k i c h b o h a t e r o - Utwie - z n a c z n ie b l i ż s z y k o n t a k t z e p o k ą i s p o łe c z e ń s tw e m . A u to r
omawia w k o l e j n o ś c i : "Żywot M a rc in a " S u ł p i c j u s z a S ew era /w r a z -Muz d r o b n ie js z y m i u tw o ram i d o ty c z ą c y m i M a rc in a p i ó r a te g o ż a u -
4) t o r a / , "Żywot św. A m brożego" P a u l i n a z N o li / p r z y k ł a d b i o g r a f i i b is k u p a -b o jo w n ik a o p ra w a K o ś c i o ł a , j a k gdyby s c h r y s t i a n i z o w a -
'ii nej w e r s j i w ła d c z e g o R z y m ia n in a /^ , "ży w o t św . A u g u s ty n a " P o s s y -
Mtjidiusza /A u to r j e s t s k ło n n y uw ażać t e n u tw ó r z a j e d n ą z n a j p i ę k n ie js z y c h b i o g r a f i i p ó ź n e g o a n t y k u / , "Żyw ot ś w . t F u l g c n c j u s z a pkz Kuspe" d ia k o n a F e r r a n d u s a / j a k o p r z y k ł a d k w i t n ą c e j h a g i o g r a - /ttifii p ó ł n o c n o a f r y k a ń s k i e j / , o r a z s e r i ę " r e t o r y c z n y c h b i o g r a f i i :4:itbiskupich" z A r l e s , d o ty c z ą c y c h k o l e j n y c h b isk u p ó w t e j m e t r o - icbpolii na p r z e s t r z e n i l a t 4 3 0 -5 5 0 : H o n o r a ta , H i l a r e g o , a z w ł a s z - 4,t cza C e z a re g o . Na p r z y k ł a d z i e "Ż yw ota św . C e z a re g o z A r l e s " , b ę
dącego zbiorow ym d z ie łe m a ż p i ę c i u a u to ró w / p o r . s . 249 n n . / , łim p r z e d s ta w ił B c r s c h i n p o c z ą t k i św iadom ego s t o s o w a n i a s t y l u p o - htiipularnego, d o s to s o w a n e g o do p o t r z e b i m o ż liw o ś c i i n t e l e k t u a l
ni nych b a r b a r y z u ją c e g o s i ę a u d y to r iu m . P r o c e s t e n w s t o p n i u z a -
iHM awansowanym b ę d z ie m ożna ś l e d z i ć w d z i e ł a c h G rz e g o r z a z T o u rs Mtt; i w " D ia lo g a c h " św . G rz e g o r z a W ie lk ie g o .
}ł,[ O s t a t n i a , p i ą t a c z ę ś ć m o n o g r a f ii / s . 2 6 7 - 3 2 4 / o b e jm u je ^ p o w s t a ł e w VI w. z b i o r y b i o g r a f i c z n e . W p ie rw sz y m r o z d z i a l e
; t e j c z ę ś c i omówił B e r s c h i n n a s t ę p u j ą c e s e r i e : d w ie d o ty c z ą c e
^ p a p i e ż y - tz w . " F ra g m e n t L a u r e n c j a ń s k i " i " L i b e r p o n t i f i c a l i s " , oraz / z n a c z n i e p o b i e ż n i e j / tz w . " M a rty ro lo g iu m H iero n y m ian u m "
o; ! dwa z b io r y b u r g u n d z k ie : " V ita e P a tru m I u r e n s iu m " o r a z " V i t a e Abbatum A cau n en siu m " /A g au n u m / . Na c z o ł o ty c h ro z w a ż a ń w y b
i-tiK' 4 żf 5 3^ T u ta j w a n e k s i e k r ó t k a c h a r a k t e r y s t y k a in n y c h b i o g r a f i i b is k u p ic h V i VI - w ie c z n e j I t a l i i / m . i n . A c tu s S i l v e s t r i - z a c z y n p ó ź n i e j s z e j le g e n d y p a p i e ż a S y l w e s t r a I / .
O " V ita e P a tru m I u r e n s iu m " z o b . i n t e r e s u j ą c e uw agi I . Wooda, A p r e lu d e t o C o lu m b an u s: th e m o n a s tic a c h ie v e m e n t i n th e
ona-466 j a s i ę o c z y w i ś c i e " L i b e r p o n t i f i c a i i s " . W o b r ę b i e te g o z b i o r u A u to r o d r ó ż n i a c z ę ś c i " s u c h e " , s c h e m a ty c z n ie r e f e r u j ą c e b i o gram y p a p i e ż y , od p a r t i i " k u m u la ty w n y c h " , j a k na p r z y k ł a d b i o gram y z l a t 5 3 5 - 5 7 4 , s i ę g a j ą c y c h n i e k i e d y wyżyn g a tu n k u b i o g r a f i c z n e g o . R o z d z i a ł 2 p o ś w ię c o n y z o s t a ł W e n a n c ju sz o w i F o r tu n a to w i. W śród l i c z n y c h j e g o b i o g r a f i i palm a p i e r w s z e ń s tw a p r z y n a l e ż y b e z w z g lę d n ie ży w o to w i k r ó l o w e j R a d e g u n d y . D z ię k i W e n a n c ju sz o w i, z d a n ie m B e r s c h i n a / s . 2 8 7 / , " d i e B i o g r a p h i e . . . w urde s o g a r das w i c h t i g s t e Medium s c h r i f t l i c h e n A u s d ru c k s i n l a t e i n i s c h e r Sprache". C a łą k s i ą ż k ę z a m y k a ją r o z w a ż a n ia o dwóch a u t o r a c h , w k t ó r y c h t w ó r c z o ś c i b i o g r a f i s t y k a n i e o d g ry w a ła w p ra w d z ie n a j w a ż n i e j s z e j r o l i , a l e k t ó r y c h n i e m ożna w y łą c z y ć z d z ie jó w t e g o g a tu n k u l i t e r a c k i e g o . P ie rw s z e m u z n i c h - G rz e g o rz o w i z T o u rs - m ie js c e w m o n o g r a f i i B e r s c h i n a z a p e w n iły p r z e d e w s z y s tk im " L i b r i m ir a - c u lo ru m " i " L i b e r v i t a e P a tr u m " , j a k r ó w n ie ż i n n e d r o b n i e j s z e u tw o ry b i o g r a f i c z n e / n p . P a s s i o V II D o r m ie n tiu m /, c h o ć t a k ż e w głów nym j e g o h i s t o r i o g r a f i c z n y m d z i e l e / H i s t o r i a F ra n c o ru m / n i e b r a k e le m e n tó w b i o g r a f i c z n y c h . D ru g i a u t o r , k tó re m u B e rs c h in p o ś w i ę c i ł t u n i e c o u w a g i, t o p a p i e ż G r z e g o r z ń i a l k i z e w zg lęd u n a j e g o p a r t i e b i o g r a f i c z n e w " D i a l o g a c h " , z w ł a s z c z a w y p e łn ia j ą c ą I I k s i ę g ę h i s t o r i ę św . B e n e d y k ta z N u r s j i . W. B e r s c h i n wy
k a z a ł , że t a k ż e i n n e w ażne d z i e ł o G r z e g o r z a W ie lk ie g o - " M o ra lia i n l o b " , w a d z i e o c h a r a k t e r z e e g z e g e ty c z n y m , z a jm u je w y b itn e m i e j s c e w d z i e j a c h b i o g r a f i s t y k i ś r e d n i o w i e c z n e j . " A n tr o p o lo g ia G r z e g o r z a W ie lk ie g o j e s t a n t r o p o l o g i ą c z ł o w i e k a c i e r p i ą c e g o " / p o r . s . 3 2 3 - 3 2 4 / . I tom m o n o g r a f i i W a l t e r a B e r s c h i n a z o s t a ł w y p o sażo n y w r o z m a i t e z e s t a w i e n i a : c e l n i e j s z y c h z a b y tk ó w b i o g r a f i c z n y c h w e d łu g p o s z c z e g ó l n y c h g r u p z p o d a n ie m m i e j s c a a k t u a l n e j n a u k o wo e d y c j i , w y k o r z y s ta n y c h r ę k o p i s ó w , o r a z s k o r o w i d z . P r z e z c a ł ą p r a c ę , c h o ć z r ó ż n ą i n t e n s y w n o ś c i ą , obok a n a l i z y h i s t o r y c z n o - l i t e r a c k i e j , id e o w e j i h i s t o r y c z n e j , p r z e w i j a s i ę w ą te k a n a l i z y j ę z y k o w e j , k t ó r y w n i n i e j s z y m o m ó w ien iu z o s t a ł p o m i n i ę t y . s t i c i s m , e d . by H. B. C i a r k ę an d Mary B re n n a n /BAR I n t e r n a t i o n a l S e r i e s , 1 1 3 / , O x fo rd 1 9 8 1 , 3 - 3 2 . W z b i o r z e tym z punktu w i d z e n i a p r o b l e m a t y k i k s i ą ż k i B e r s c h i n a na uwagę z a s ł u g u j e t a k ż e r o z p r a w k a R . C o l l i n s a , O b s e r v a t i o n s on t h e fo rm , l a n - g u a g e a n d p u b l i c o f t h e p r o s e b i o g r a p h i e s o f V e n a n tiu s F o r - t u n a t u s i n t h e h a g i o g r a p h y o f M e r o v in g ia n G aul / s . 1 0 5 - 1 3 1 /.
467
D z ie ło b u d z i r e s p e k t i k a ż ę z n i e c i e r p l i w o ś c i ą o c z e k iw a ć k o n t y n u a c j i . N i e u w z g l ę d n i e n i e , c h o ć b y w f o r m i e t ł a p o ró w n a w c z e g o , rozw oju b i o g r a f i s t y k i k r ę g u g r e c k i e g o , u t r u d n i a może z o b i e k t y
w izow anie o b r a z u o s i ą g n i ę ć b i o g r a f i s t y k i ł a c i ń s k i e j , a l e t r u d n o z te g o powodu c z y n i ć z a r z u t a u t o r o w i p r a c y n i e w ą t p l i w i e p i o n i e r s k i e j , c e c h u j ą c e j s i ę s z c z e g ó l n e g o r o d z a j u " b l i s k o ś c i ą " do ź r ó deł o ra z s z e r o k im p o tr a k to w a n ie m p r z e d m i o t u . J e r z y S t r z e l c z y k - P o z n a ń 2 . J i b l i o t c c a P a t r i s t i c a . C o l l a n a d i r e t t a da M a rio N a i d i n i e M a n lio S i m o n e t t i , v o i . 1 - 1 0 , F i r e n z e 1 9 8 4 -1 0 8 7 , N a r d i n i k d i t o r e . C e n tr o I n t e r n a z i o n a l e d e l L i b r o . Od 1984 r . u k a z u j e s i ę now a, d w u ję z y c z n a / o r y g i n a l n y t e k s t k ry ty c z n y + p r z e k ł a d / w ło s k a s e r i a w y d a w n ic z a d z i e ł Ojców - " B i - b i i o t c c a P a t r i s t i c a " / f o r m a t 13 X 2 0 ,5 cm; o k ła d k a p i ę c i o k o l o r o - wa, p J a s t y k o w a n a / , k ie r o w a n a p r z e z dwóch w y b itn y c h b a d a c z y s t a r o ż y tn o ś c i k l a s y c z n o - c h r z c ś c i j a ń ^ k i e j : M a r iu s z a N a l d i n i e g o i M a n liu s z a S i m o n e t t i e g o p r z y w s p ó ł u d z i a l e k o n s u l t a n t ó w : S a m u e la 0 1 i v i e r i e g o OFM i D ina P i e r a c c i o n i e g o . K ażdy z tomów obok
t e k s t u p a t r y s t y c z n e g o z a w i e r a naukowy w s t ę p , o b s z e r n y kom en t a r z , b i b l i o g r a f i ę i i n d e k s y . Do k o ń c a 1987 r . w ydano i c h 1 0 . P ie rw sz y m z n i c h j e s t o p u b lik o w a n y w 1984 r . : T e r t u l l i a n o , La T e s tim o n ia n z a d c l l 'a n i m a . A c u r a d i C a r l o T i b i l e t t i , s s . 1 1 8 , Omawiana t u p r z e z T c r t u l i a n a te m a ty k a j e s t b a r d z o a k t u a l n a rów n ie ż i w ś w i e c i e w s p ó łc z e s n y m , s z c z e g ó l n i e j e ś l i c h o d z i o b a d a n ia e t n o g r a f i c z n e : d i a l o g m ię d z y lu d ź m i o r ó ż n y c h p r z e k o n a n ia c h r e l i g i j n y c h , c z y t e ż z a g a d n i e n i a z w ią z a n e z a n t r o p o l o g i ą
t e o l o g i c z n ą . "La T e s t i m o n i a n z a d c l l ' a n i ; i a " p o .te j au j e bowiem i r o z w ija c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a T e r t u l i a n a t e m a t y k ę : " d u s z a d z i ę k i
swej n a t u r z e c z y l i s t r u k t u r z e o tr z y m a n e j od B oga, a n i e p r z e z wpływy z e w n ę tr z n e d z i a ł a j ą c e j u ż po s t w o r z e n i u , p o z n a jc n i e k t ó
re podstaw ow e praw dy c n r z c ś c i j a ń s k i e " . D z ie łk o z a jm u je s i ę w ię c "d u sz ą z n a t u r y c h r z e ś c i j a ń s k ą " , k t ó r a - o t w i e r a j ą c s i ę na
Dobrą Nowinę C h r y s tu s o w ą - " s t a j e s i ę w c a ł e j p e ł n i c h r z e ś c i - j a ń s k ą " .
