Antoni Bądkowski
Zmiany, jakie do obecnego stanu
prawnego wprowadza Księga
pierwsza Kodeksu cywilnego
Palestra 8/10(82), 5-14
N r 10 (82) Z m ia n y w p r o w a d z o n e p r z e z k s . I k o d . c y w . 5
1) w Warszawie — dla Izb Adw. w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdań
sku, Koszalinie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinie
i Warszawie,
2) w Krakowie — dla Izb Adw. w Kielcach, Krakowie i Rzeszowie,
3) w Katowicach — dla Izb Adw. w Katowicach, Opolu, W rocławiu
i Zielonej Górze.
ANTON! BADKOWSKI
Zm iany, jakie do obecnego słanu praw nego
wprowadza Księga pierwsza Kodeksu cywilnego
P rz e p is y K się g i p ie r w s z e j k.c., n o sz ą c e j p o d ty tu ł „C zęść o g ó ln a ” , o d p o w ia d a ją w z a s a d z ie tr e ś c i o b o w ią z u ją c y c h o b e c n ie P rz e p is ó w o g ó ln y c h p r a w a c y w iln e g o . W z a sa d z ie , to z n a c z y że w n ie k tó r y c h w y p a d k a c h z n a jd u j e m y w te j K s ię d z e p r z e p is y n ie m a ją c e o d p o w ie d n ik a w p.o.p.c i o d w ro tn ie : są w p.o.p.c. p r z e p is y , k t ó ry c h w K się d z e p ie rw s z e j k.c. n ie z n a jd u je m y .K a ż d a k s ię g a k.c., a w ię c ró w n ie ż K s ię g a p ie rw s z a , d z ie li się n a ty t u ły , d z ia ły i ro z d z ia ły . T Y T U Ł I P r z e p isy w stęp n e A rt. 1 .i 2* n ie m a ją o d p o w ie d n ik ó w w p.o.p.c. R e g u lu ją o n e z a k r e s p r z e p i s ó w k . c., w p ro w a d z o n e zaś z o s ta ły n a s k u te k o b ję c ia p rz e z t e n k o d e k s z a sa d n ic z y c h in s ty tu c ji p r a w a g o sp o d a rc z e g o .
W ed łu g a r t. 1 § 1 k o d e k s c y w iln y r e g u lu je s to s u n k i m ię d z y je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j, m ię d z y o so b a m i fiz y c z n y m i o ra z m ię d z y je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j a o so b a m i fiz y c z n y m i.
W w y n ik u te g o m a m y w k.c. p rz e p is y d o ty c z ą c e :
1) je d n o s te k g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j i ic h w z a je m n e g o s to s u n k u , 2) o só b fiz y c z n y c h i ic h w z a je m n e g o s to s u n k u o ra z
3) w z a je m n e g o s to s u n k u je d n o s te k g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j i o só b fiz y c z n y c h . B liższe o k re ś le n ie je d n o s te k g o s p o d a rk i u sp o łe c z n io n e j o d e s ła n e z o s ta ło d o d z ia łu tr a k tu ją c e g o o o so b a c h p r a w n y c h (a rt. 33 i 34). Z g o d n ie z § 2 a r t . 1 p rz e p is y k o d e k s u d o ty c z ą c e je d n o s te k g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j s to s u je się ró w n ie ż do in s ty t u c ji p a ń s tw o w y c h o ra z do o r g a n iz a c ji s p o łe c z n y c h lu d u p ra c u ją c e g o , n ie m a ją c y c h n a ce lu d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r c z e j, ja k i m i są n p . z w ią z k i z a w o d o w e , P C K itp . N a to m ia s t d o o só b p r a w n y c h n ie b ę d ą c y c h je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j n a le ż y ■— z g o d n ie z § 3 te g o ż a r t . 1 — sto so w a ć o d p o w ie d n io p r z e p is y d o * A r ty k u ły b e z d a ls z e g o o k r e ś le n ia o z n a c z a ją a r t y k u ł y k .c . a sa m w y r a z „ K o d e k s ” o z n a cza „ K o d e k s c y w iln y ” .
§ A n t o n i B ą d k o w s k i ]Sfr (82)
ty c z ą c e osób fiz y c z n y c h . W ch o d zić t u b ę d ą w g rę m .i. s p ó łk i z o.o. i s p ó łk i a k c y j n e, co do k tó r y c h p r z e p is y z a w a r te w K o d e k s ie h a n d lo w y m z o s ta ły u tr z y m a n e w m o c y (a rt. V I § 1 p rz e p . w p ro w . k.c.). J e d n a k ż e s y t u a c ja s p ó łe k , w k tó r y c h u d z ia ł p a ń s tw a w y n o si p rz e s z ło 50% k a p it a łu z a k ła d o w e g o , b ę d z ie w y m a g a ć w y ja ś n ie n ia . * A rt. 2 p r z e w id u je m o ż n o ś ć o d m i e n n e g o u r e g u l o w a n i a sto s u n k ó w m ię d z y je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j p rz e z R a d ę M in is tró w lu b z je j u p o w a ż n ie n ia p rz e z in n y n a c z e ln y o rg a n a d m i n is tr a c j i p a ń s tw o w e j w w y p a d k a c h , g d y w y m a g a ć te g o b ę d ą sz c z e g ó ln e p o tr z e b y o b ro tu m ię d z y ty m i je d n o s tk a m i. W z w ią z k u z ty m a r t . IX p rz e p . w p ro w . u tr z y m u je w m o c y w y d a n e ju ż p rz e z R a d ę M in is tró w i in n e n a c z e ln e o rg a n y a d m in is tr a c j i p a ń s tw o w e j p rz e p is y c y w il n o p r a w n e re g u lu ją c e s to s u n k i o b ro tu m ię d z y je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j. J a k w y n ik a z p o w y ższeg o , m o żn o ść o d m ie n n e g o u re g u lo w a n ia n ie d o ty c z y s t o s u n k ó w p o m ię d z y je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j a o so b a m i fiz y c z n y m i i o s o b a m i p r a w n y m i, k tó r e n ie są je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j.
A rt. 3 u tr z y m u j e z a s a d ę b r a k u m o c y w s t e c z n e j u s ta w y , p o w ta r z a ją c d o
s ło w n ie b rz m ie n ie a r t. 2 p.o.p.c.
A rt. 4 o k r e ś la z a s a d y w y k ł a d n i p rz e p is ó w p r a w a c y w iln e g o i o d p o w ia d a
•art. 1 p.o.p.c. z t ą ty lk o ró ż n ic ą , że w y r a z y „ P a ń s tw a L u d o w e g o ” z a s tą p io n e z o s t a ł y w y ra z a m i „ P o ls k ie j R z e c z y p o sp o lite j L u d o w e j”. Z m ia n a t a s p o w o d o w a n a -zo stała p rz e z w y d a n ą w 1952 r. K o n s ty tu c ję iP o lsk iej R z e c z y p o s p o lite j L u d o w e j
(Dz. U . N r 33, poz. 232), k tó r a o k re ś la cele i u s t r ó j n a s z e g o p a ń s tw a . A rt. 5 o k re ś la p o ję c ie n a d u ż y c i a p r a w a , u jm u ją c je w sp o só b n ie c o o d m ie n n y od o d p o w ia d a ją c e g o te m u ż a r ty k u ło w i a r t . 3 p.o.p.c. U p a tr u j e b o w ie m n a d u ży cie p r a w a n ie ty lk o w w y p a d k a c h c z y n ie n ia ze sw o je g o p r a w a u ż y tk u s p r z e c z n ie z z a s a d a m i w s p ó łż y c ia sp o łe c z n e g o w P o ls k ie j R z e c z y p o sp o lite j L u d o w e j (r ó w n ie ż i tu w y r a z y „ P a ń s tw o L u d o w e ” z o s ta ły z a s tą p io n e w y r a z a m i „ P o ls k a R z e c z y p o s p o lita L u d o w a ”), a le ta k ż e w w y p a d k a c h c z y n ie n ia u ż y tk u s p rz e c z n ie z „ c e la m i s p o łe c z n o -g o s p o d a r c z y m i” d a n e g o p r a w a . P o n a d to a r t. 5 o k re ś la s k u tk i n a d u ż y c ia p r a w a : n ie je s t o n o u w a ż a n e za w y k o n y w a n ie p r a w a i n ie k o r z y s ta z o c h ro n y . B ę d z ie z a d a n ie m te o r ii i o rz e c z n ic tw a w y ja ś n ić z a k re s , w ja k i m n o w e u ję c ie n a d u ż y c ia p r a w a z m ie n ia z a k r e s s to s o w a n ia te j in s ty tu c ji. A rt. 6 d o ty c z y c i ę ż a r u d o w o d u , o b a r c z a ją c n im o so b ę, k tó r a z d a n e g o f a k t u w y w o d z i s k u t k i p r a w n e . O d p o w ie d n ik ie m te g o a r t y k u ł u je s t a r t . 4 p.o.p.c., z t ą j e d n a k ró ż n ic ą , że w a r t . 6 o p u szczo n o z n a jd u j ą c e się w n im w y r a z y „z z a s trz e ż e n ie m w y ją tk ó w w u s ta w ie p r z e w id z ia n y c h ” , u z n a ją c j e n ie w ą tp liw ie za z b ę d n e . Z te g o 'w z g lę d u n ie m a m y tu do c z y n ie n ia ze z m ia n ą p ra w a .
A rt. 7 w p ro w a d z a d o m n i e m a n i e d o b r e j w i a r y , p r z e j m u ją c d o sło w n ie
t e k s t a r t . 5 § 1 p..o.p.c.
P a r a g r a f 2 a r t . 5 p.o.p.c., k tó r y o b a rc z a c ię ż a re m d o w o d u z łe j w ia r y teg o , k to się n a n ią p o w o łu je , z o s ta ł w k.c. p o m in ię ty d la te g o , że — j a k n a le ż y w n io s k o w a ć — w a r t. 6 k w e s tia c ię ż a ru d o w o d u z o s ta ła u r e g u lo w a n a o g ó ln ie. R ó w n ie ż i tu t a j n ie m a m y w ię c d o c z y n ie n ia ze z m ia n ą p r a w a .
T y tu ł II n o si n a z w ę „ O so b y " i o d p o w ia d a ty t u ło w i II p.o.p.c. o ta k i e jż e n a z w ie .
D zieli się o n n a d w a d z ia ły : p ie r w s z y p o ś w ię c o n y je s t oso b o m fiz y c z n y m , d r u g i —: oso b o m p ra w n y m .
N r 10 (82) Z m i a n y w p r o w a d z o n e p r z e z ks. I k o d . c y w . 7
D Z IA Ł I. O SOBY F IZ Y C Z N E R o z d z i a ł I
Z d o ln o ś ć p r a w n a i z d o ln o ść do c z y n n o śc i p r a w n y c h
A rt. 8, k tó r y ro z p o c z y n a te n ro z d z ia ł, p o św ię c o n y je s t z d o l n o ś c i p r a w n e j .
O d p o w ia d a o n a rt. 6 § 1 p.o.p.c., a le s f o rm u ło w a n ie je s t tu in n e . S ta n o w i on, ze k a ż d y c zło w ie k od c h w ili u ro d z e n ia „ m a ” zd o ln o ść p r a w n ą , a n ie — j a k w p.o. p.c. — „m oże m ie ć ” z d o ln o ść p r a w n ą . J e s t to s f o rm u ło w a n ie p o p ra w n ie js z e , s k o ro p a ń s tw o n a sz e n ie u z n a je ż a d n y c h f o r m d y s k r y m in a c ji. O p u sz c z o n o p o n a d to w y r a z y „w z a k re s ie p r a w a c y w iln e g o ”, g d y ż z d o ln o ś ć p r a w n a n ie o g ra n ic z a się d o d z ie d z in y p r a w a cy w iln eg o .
P a r a g r a f 2 a r t . 8 p.o.p.c, d o ty c z ą c y w ła ś n ie z a k a z u d y s k r y m in a c ji, o d p a d ł. S ta ł o n się z b ę d n y w o b ec b e z w a ru n k o w e g o p rz y z n a n ia z d o ln o śc i p r a w n e j k a ż d e m u c z ło w ie k o w i o ra z w o b e c tr e ś c i a r t. 69 K o n s ty tu c ji P R L .
W a r t . 9, d o ty c z ą c y m d o m n i e m a n i a u r o d z e n i a się ży w eg o d z ie c k a i b ę d ą c y m o d p o w ie d n ik ie m a r t . 7 p.o.p.c., z m ie n io n o w y r a z y „ is tn ie je d o m n ie m a n ie ” n a „ d o m n ie m y w a s ię ”. J e s t to p o p ra w k a czy sto sty lis ty c z n a .
A rt. 16 d o ty c z y p e ł n o l e t n o ś c i . J e s t on d o s ło w n y m p o w tó rz e n ie m a r t . 8 p.o.p.c. A w ię c — t a k j a k d o ty c h c z a s — p e łn o le tn o ś ć u z y s k u je się z u k o ń c z e n ie m l a t 18 lu b z w c z e śn ie jsz y m z a w a rc ie m m a łż e ń s tw a , u n ie w a ż n ie n ie z aś m a łż e ń s tw a n ie p o w o d u je u t r a t y p e łn o le tn o ś c i. N a s tę p n e a r t y k u ły (11 do 22) o d n o sz ą się do z d o l n o ś c i d o c z y n n o ś c i p r a w n y c h . A rt. 11 s ta n o w i, że p e ł n ą z d o l n o ś ć do cz y n n o śc i p r a w n y c h n a b y w a się z c h w ilą u z y s k a n ia p e łn o le tn o ś c i. O d p o w ie d n ik ie m je g o w p.o.p.c. je s t a r t . 48, k t ó re g o te k s t p o w tó rz o n y je s t b e z z m ia n y . A rt. 12 o k re ś la , k t o n i e m a z d o l n o ś c i d o c z y n n o ś c i p r a w n y c h ,
i s ta n o w i, że są to m a ło le tn i do la t 13 o ra z o so b y c a łk o w ic ie u b e z w ła s n o w o ln io n e . O d p o w ie d n ik ie m je g o w p.o.p.c. je s t a r t . 49 § 1, p o w tó rz o n y b ez z m ian .
A rt. 13 § 1 d o ty c z y w a r u n k ó w c a ł k o w i t e g o u b e z w ł a s n o w o l n i e n i a .
O d p o w ie d n ik ie m je g o je s t a r t . 9 p.o.p.c., je d n a k ż e o b e c n e u ję c ie je s t c z ę śc io w o i n n e . C a łk o w ite u b e z w ła s n o w o ln ie n ie m oże n a s tą p ić n ie ty lk o z p o w o d u c h o ro b y p s y c h ic z n e j lu b n ie d o ro z w o ju u m y sło w e g o , a le ró w n ie ż z p o w o d u „ in n e g o r o d z a ju z a b u rz e ń p s y c h ic z n y c h , w sz czeg ó ln o ści p ij a ń s t w a i n a r k o m a n ii” , je ż e li p o w o d u ją o n e n ie m o ż n o ś ć k ie r o w a n ia sw y m p o s tę p o w a n ie m . W obec te g o p ija ń s tw o i n a r k o m a n ia b ę d ą m o g ły s ta n o w ić p o d s ta w ę d o u b e z w ła s n o w o ln ie n ia c a łk o w ite g o , a n ie je d y n ie do u b e z w ła s n o w o ln ie n ia częścio w eg o ja k d o ty c h c z a s.
A rt. 13 § 2, d o ty c z ą c y u s ta n o w ie n ia o p ie k i n a d o so b a m i u b e z w ła s n o w o ln io n y m i
c a łk o w ic ie , z a s trz e g a , że n ;e u s ta n a w ia się je j n a d o so b a m i p o z o s ta ją c y m i p o d w ł a d z ą ro d z ic ie ls k ą . J e g o o d p o w ie d n ik ie m je s t § 2 a r t. 9 p.o.p.c., k tó re g o d a ls z ą część i c a ły § 3, p o św ię c o n e z a s a d o m p ro w a d z e n ia o p ie k i, o d p a d ły , g d y ż s p r a w y o p ie k i r e g u l u je K o d e k s r o d z in n y i o p ie k u ń c z y (a r t. 149 — 177).
A rt. 14 § 1 d o ty c z y n i e w a ż n o ś c i c z y n n o ś c i p r a w n y c h d o k o n a n y c h
p rz e z o so b y n ie m a ją c e z d o ln o ś c i do ta k ic h czy n n o ści. J e s t o n d o k ła d n y m o d p o w ie d n ik ie m a r t . 49 8 2 p.o.p.c.
O d z a s a d y n ie w a ż n o ś c i K o d e k s w p ro w a d z a w § 2 w y ją te k d la u m ó w p o w s z e c h n ie z a w ie r a n y c h w d ro b n y c h s p r a w a c h ż y c ia c o d zie n n eg o , k tó r e z o s ta ły w y k o n a n e , c h y b a że w ic h w y n ik u n a s tą p iło r a ż ą c e p o k rz y w d z e n ie o so b y n ie z d o ln e j do
8 A n t o n i B ą d ko w s k i N r 10 (82)
c z y n n o śc i p ra w n y c h . A n a lo g ic z n e g o p rz e p is u n ie z n a jd u je m y w p.o.p.c. Z e w z g lę d ó w ż y c io w y c h p rz e p is te n b y ł je d n a k p o tr z e b n y .
A rt. 15 o k re ś la o so b y m a ją c e o g r a n i c z o n ą z d o l n o ś ć d o c z y n n o śc i p r a w
n y c h . S ą n im i — j a k d o ty c h c z a s (a r t. 50 § 1 p.o.p.c.) — m a ło le tn i, k tó r z y u k o ń czy li l a t 13, o ra z o so b y p e łn o le tn ie częścio w o u b e z w ła s n o w o ln io n e .
A rt. 16 § 1 w y lic z a ja k o p o d s ta w y do u b e z w ł a s n o w o l n i e n i a c z ę ś c i o
w e g o te s a m e o k o lic z n o śc i co p r z y u b e z w ła s n o w o ln ie n iu c a łk o w ity m , z a s tr z e g a ją c je d n a k , że ch o d z i tu o w y p a d k i, g d y p o tr z e b n a j e s t p o m o c d o p r o w a d z e n ia s p r a w , a n ie n ie z d o ln o ść k ie r o w a n ia p o s tę p o w a n ie m . P a r a g r a f 2 s ta n o w i, że d la o s ó b
częścio w o u b e z w ła s n o w o ln io n y c h u s ta n a w ia się k u r a t o r a .
W o d ró ż n ie n iu od a r t . 10 p.o.p.c., k tó r y je s t o d p o w ie d n ik ie m a r t . 16 k.c., t e n o s ta tn i a r t y k u ł n ie p o d a je — ja k o p rz y c z y n u b e z w ła s n o w o ln ie n ia czę śc io w e g o — m a r n o tr a w s tw a .
N a le ż y je s z c z e d o d ać, że w K o d e k s ie p o m in ię to w s z y s tk ie p rz e p is y p.o.p.c. d o ty cz ące s p r a w o w a n ia k u r a t e li (§ 2 a r t . 10 c z ę ścio w o i § 3 te g o ż a r t . 10 c a łk o w ic ie o ra z a r t . 28 — 34 p.o.p.c.) ze w z g lę d u n a to, że i n s ty t u c ję k u r a t e li r e g u lu je K o d e k s r o d z in n y i o p ie k u ń c z y (a r t. 178 — 184). A rt. 17 u z a le ż n ia w a ż n o ś ć c z y n n o ś c i p r a w n e j o so b y o g ra n ic z o n e j w z d o l n o śc i d o c z y n n o śc i p r a w n y c h od z g o d y p r z e d s ta w ic ie la u sta w o w e g o . B ę d z ie n im w s to s u n k u do m a ło le tn ic h o so b a s p r a w u ją c a w ła d z ę r o d z ic ie ls k ą lu b o p ie k u n , a w s to s u n k u do p e łn o le tn ic h — k u r a t o r . O d p o w ie d n ik ie m a r t . IV. w p.o.p.c. je s t a r t . 50 § 2. A rt. 18 w § 1 i 2 p r z e w id u je m o żn o ść k o n w a l i d a c j i n ie w a ż n e j c z y n n o śc i p r a w n e j d o k o n a n e j p rz e z o so b ę o g ra n ic z o n ą w z d o ln o ś c i do c z y n n o śc i p r a w n e j — p rz e z p ó ź n ie js z e p o tw ie r d z e n ie p rz e z p r z e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o lu b p rz e z n ią sa m ą p o u z y s k a n iu p e łn e j z d o ln o ś c i do c z y n n o śc i p r a w n y c h . P o d o b n ie n o r m u je tę k w e s tię a r t . 53 § 1 i 2 p.o.p.c. P a r a g r a f 3 a r t . 18 r e g u l u je w sp o só b id e n ty c z n y j a k a r t . 53 § 3 p.o.p.c. s y t u a c ję oso b y , z k tó r ą z o s ta ła z a w a r ta n ie w a ż n a u m o w a , z a b r a n i a ją c te j o so b ie p o w o ły w a ć się n a n ie w a ż n o ś ć , lecz d a ją c je j z a ra z e m p r a w o o d s tą p ie n ia od u m o w y p o b e z s k u te c z n y m w e z w a n iu p r z e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o do p o tw ie r d z e n ia te j u m o w y, A rt. 19 s tw ie r d z a n ie w a ż n o ś ć j e d n o s t r o n n y c h c z y n n o ś c i p r a w n y c h d o k o n a n y c h p rz e z o so b ę o g ra n ic z o n ą w c z y n n o ś c ia c h p r a w n y c h . J e g o o d p o w ie d n i k ie m je s t a r t . 54 p.o.p.c., k tó r e g o te k s t p o w tó rz o n y je s t b ez z m ia n . A rt. 20 d a je p ra w o o so b ie, k tó r a je s t o g ra n ic z o n a w z d o ln o śc i do c z y n n o ś c i p r a w n y c h , d o z a w ie r a n ia b ez z g o d y p r z e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o „u m ó w p o w s z e c h n i e z a w i e r a n y c h w d ro b n y c h b ie ż ą c y c h s p r a w a c h ż y c ia ro d z in n e g o " . R ó ż n ic a w p o r ó w n a n iu z a r t . 14 § 2 je s t t a , że p o d c z a s g d y t a k a u m o w a , z a w a r t a p rz e z o so b ę n ie m a ją c ą z d o ln o śc i do c z y n n o śc i p r a w n y c h , s t a je się w a ż n a d o p ie ro z c h w ilą je j w y k o n a n ia , to w s to s u n k u d o osób o g ra n ic z o n y c h w z d o ln o ś ci do c z y n n o śc i p r a w n y c h u m o w a j e s t w a ż r a a b in itio b ez w z g lę d u n a je j w y k o n a n ie , d a je w ię c m o żn o ść s tr o n ie p rz e c iw n e j d o c h o d z e n ia ro s z c z e n ia w z a je m n e g o . W p rz e c iw ie ń s tw ie do a r t . 14 n ie je s t t u p r z e w id z ia n a n ie w a ż n o ś ć u m o w y w ta k i c h w y p a d k a c h , w k tó r y c h p o w o d o w a ła b y o n a r a ż ą c e p o k rz y w d z e n ie . W t a k ic h w ię c w y p a d k a c h b y ło b y m o żliw e ty lk o p o w o ła n ie się n a w a d y o ś w ia d c z e n ia w o li (a r t. 82— 88).
P r z e p is a r t . 20 je s t w y ra z e m d ą ż e n ia k.c. do z b liż e n ia p r a w a do p o tr z e b ż y c ia . N ie m a on o d p o w ie d n ik a w p.o.p.c.
N r 10 (82) Z m i a n y w p r o w a d z o n e p r z e z ks . I k o d . c y w . 9
r o z p o r z ą d z a n i a sw y m z a r o b k i e m z w y ją tk ie m w y p a d k u , g d y /.o s ta ły o n e p o z b a w io n e te g o p r a w a p rz e z są d o p ie k u ń c z y . A rt. 21 je s t o d p o w ie d n ik ie m a r t . 51 p.o.p.c. z t ą ty l k o ró ż n ic ą , że u ż y ty w n im te r m in „ w ła d z a o p ie k u ń c z a ” z a s tą p io n y z o sta ł, z g o d n ie z p r o je k te m k.p .c., te r m in e m „ sąd o p ie k u ń c z y ” . A rt. 22 d a je o so b o m o g ra n ic z o n y m w te j z d o ln o ś c i p r a w o r o z p o r z ą d z a n i a p r z e d m i o t a m i o d d a n y m i im p rz e z p r z e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o do s w o - bodr-oo/j u ż y tk u , p o w ta r z a ją c b e z z m ia n a r t . 55 § 1 p.o.p.c. N a le ż y w ty m m ie js c u z a u w a ż y ć , że k.c. n ie p r z e j ą ł p rz e p is u a r t. 52 p .o .p .c ., w m y ś l k tó r e g o o so b y m a ją c e o g ra n ic z o n ą zd o ln o ść d o c z y n n o śc i p r a w n y c h m o g ą b ez zg o d y p rz e d s ta w ic ie la u s ta w o w e g o z a w ie ra ć u m o w y o św ia d c z e n ie u s łu g . T łu m a c z y się to częścio w o ty m , że k.c. n ie o b ją ł s w y m z a s ię g ie m p r a w a p r a c y . W z w ią z k u z ty m a r t . X I I p rz e p is ó w w p r o w a d z a ją c y c h u tr z y m a ł w m o c y d la s to s u n k ó w p ra c y a r t. 52 p.o.p.c. G d y je d n a k w s y s te m ie K o d e k su z o b o w ią z a ń p o ję c ie u m ó w o ś w ia d c z e n ie u s łu g o b e jm u je — p o za u m o w a m i o p r a c ę — s z e re g in n y c h u m ó w , j a k np. u m o w ę o d z ie ło i u m o w ę z le c e n ia , to n a le ż y d o jś ć d o w n io s k u , że o so b y o g ra n ic z o n e w z d o ln o śc i do c zy n n o ści p r a w n y c h n ie b ę d ą m o g ły p o d rz ą d e m k.c. u m ó w ty c h z a w ie r a ć b e z z g o d y p r z e d s ta w ic ie la u sta w o w e g o , c h y b a że b ę d ą o n e d o ty c z y ć d r o b n y c h b ie ż ą c y c h s p r a w ży cia c o d zie n n eg o .
P r2e p is a r t . 22 je s t o s ta tn ią d y s p o z y c ją K o d e k s u d o ty c z ą c ą z d o ln o śc i d o c z y n n o śc i p r a w n y c h osób fiz y c z n y c h .
Z p o w y ższeg o p o ró w n a w c z e g o z e s ta w ie n ia w y n ik a , że k.c. u ją ł w je d n ą c a ło ś ć p r z e p is y d o ty c z ą c e te j d z ie d z in y p r a w a , u k ła d a ją c je w je d n o lity sy ste m .
J e ś li ch o d zi o p rz e p is y in te r te m p o r a ln e , to — s to s o w n ie do a r t. X V II p rz e p . w p ro w a d z a ją c y c h k.c. — od c h w ili je g o w e jś c ia w życie, a w ię c od 1 s ty c z n ia 1965 r., z d o ln o ść p r a w n ą i z d o ln o ść do cz y n n o śc i p r a w n y c h o c e n ia się w e d łu g p r z e p is ó w K o d e k su c y w iln e g o . N a to m ia s t c z y n n o śc i p r a w n e d o k o n a n e p rz e d t ą d a t ą p rz e z o soby n ie m a ją c e z d o ln o śc i do cz y n n o śc i p r a w n y c h lu b w z d o ln o ści te j o g r a n ic z o n e o c e n ia się w e d łu g p rz e p is ó w d o ty c h c z a s o w y c h . Z a s to s o w a n ie w ię c b ę d ą m ia ły w ty c h w y p a d k a c h p rz e p is y p.o.p.c. z u w z g lę d n ie n ie m a r t . X V p rz e p is ó w w p r o w a d z a ją c y c h p.o.p.c., w e d łu g k tó re g o w s to s u n k u d o c z y n n o śc i p r a w n y c h d o k o n a n y c h p rz e d w e jś c ie m w ży cie p.o.p.c. s to s u ję się p r z e p is y p o p rz e d n io o b o w ią z u ją c e .
P o z o s ta łe d w a a r t y k u ły te g o ro z d z ia łu tj . a r t. 23 i 24, n ie d o ty c z ą z d o ln o śc i d o c z y n n o śc i p r a w n y c h osób fiz y c z n y c h , le c z o c h ro n y ic h d ó b r o so b isty c h . D a ją o n e b a r d z ie j w y c z e rp u ją c e d y sp o z y c je w ty m w z g lę d z ie a n iż e li b ę d ą c y ich o d p o w ie d n i k ie m . a r t. 11 p.o.p.c.
A rt. 23 z a w ie ra p r z y k ła d o w e w y lic z e n ie d ó b r o s o b i s t y c h , k tó r e je s t s z e r sze n iż p o d a n e w a r t . 11 p.o.p.c. O bok b o w ie m czci, n a z w is k a , p s e u d o n im u i w i z e r u n k u w y m ie n ia je s z c z e z d ro w ie , w o ln o ść , sw o b o d ę s u m ie n ia , ta je m n ic ę k o r e s p o n d e n c ji, n ie ty k a ln o ś ć m ie s z k a n ia o ra z tw ó rc z o ś ć n a u k o w ą , w y n a la z c z ą i r a c jo n a liz a to r s k ą z a z n a c z a ją c , że o c h ro n a , k tó r ą d a je p ra w o c y w iln e , je s t n ie z a le ż n a od o c h ro n y p rz e w id z ia n e j w in n y c h p rz e p is a c h .
A rt. 24 § 1 o k r e ś la ś r o d k i o c h r o n y d ó b r o s o b is ty c h p rz e d b e z p r a w n y m ic h n a ru s z e n ie m . N ie o g ra n ic z a się on d o p rz y to c z e n ia — w fo r m ie p r z y k ł a d u — p r a w a ż ą d a n ia z a n ie c h a n ia n a ru s z e n ia , lecz w y m ie n ia p o n a d to p r a w o ż ą d a n ia u s u n ię c ia je g o s k u tk ó w , w szczeg ó ln o ści p rz e z z ło ż e n ie o ś w ia d c z e n ia o d p o w ie d n ie j tr e ś c i i w o d p o w ie d n ie j fo rm ie . U z u p e łn ie n ie to b y ło p o tr z e b n e , g d y ż w n ie k t ó r y c h w y p a d k a c h w p r a k ty c e in te r p r e to w a n o p rz e p is a r t . 11 p.o.p.c. o g ra n ic z a ją c o . W § 2 p rz e w id z ia n a je s t m o żn o ść d o c h o d z e n ia n a z a s a d a c h o g ó ln y c h o d s z k o d o
1 0 A n t o n i B ą d k o w s k i N r 10 (82) w a n ia w w y p a d k u , g d y p rz e z n a ru s z e n ie d o b ra o so b iste g o p o w s ta ła s z k o d a m a ją tk o w a . P o n a d to z m o c y a r t . 448 d o p u s z c z a ln e b ę d z ie ż ą d a n ie z a s ą d z e n ia o d p o w ie d n ie j su m y p ie n ię ż n e j n a rzecz P o ls k ie g o C z e rw o n e g o K rz y ż a . W n io s k ó w s to w a r z y s z e ń tw ó rc z y c h o ro z s z e rz e n ie te g o p rz e p is u , t a k b y b y ło ró w n ie ż m o żliw e z a s ą d z e n ie n a w ią z k i n a ic h rzecz, n ie u w z g lę d n io n o . Z a z n a c z y ć n a le ż y , że w ra z ie sp o w o d o w a n ia r o z s tr o j u z d ro w ia lu b p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i, a w ię c n a r u s z e n ia d ó b r o s o b isty c h w y lic z o n y c h w a r t . 24, b ę d z ie ró w n ie ż d o p u s z c z a ln e n a p o d s ta w ie a r t . 445 ż ą d a n ie w y n a g r o d z e n ia p ie n ię ż n e g o z a d o z n a n ą k rz y w d ę . W re s z c ie n a p o d s ta w ie a r t. 405 d o p u s z c z a ln a b ę d z ie ta k ż e a k c ja z ty t u łu b e z p o d s ta w n e g o (n iesłu szn eg o ) w z b o g a c e n ia o z w ro t k o rz y ś c i u z y s k a n y c h p rz e z s p r a w c ę n a r u s z e n ia d ó b r o so b isty c h . P a r a g r a f 3 z a s trz e g a , że p rz e p is y k.c. o o c h ro n ie d ó b r o so b is ty c h n ie u c h y b ia ją u p r a w n ie n io m p rz e w id z ia n y m w in n y c h p r z e p is a c h , a w sz c z e g ó ln o śc i w p r a w ie a u to r s k i m i p r a w ie w y n a la z c z y m . R o z b u d o w a n e w k.c. p rz e p is y o o c h ro n ie d ó b r o so b is ty c h d a ją w y r a z c h a r a k te r y s ty c z n e j d la p r a w a so c ja lis ty c z n e g o tro s c e o c z ło w ie k a .
R o z d z i a ł I I M ie jsc e z a m ie s z k a n ia J e g o o d p o w ie d n ik ie m je s t ro zd z. 2 p.o.p.c. Z m ia n y w p ro w a d z o n e p rz e z p rz e p is y ro z d z ia łu II są n ie z n a c z n e . A rt. 25 § 1 o k re ś la ta k sam o j a k a r t. 12 p.o.p..c. m i e j s c e z a m i e s z k a n i a ja k o m ie js c e p rz e b y w a n ia z z a m ia re m s ta łe g o p o b y tu . A rt. 26 o k r e ś la t a k sa m o j a k a r t . 14 § 1 p .o .p .c. m i e j s c e z a m i e s z k a n i a d z i e c k a ja k o m ie js c e z a m ie s z k a n ia je g o ro d z ic ó w l u b te g o z ro d z ic ó w , k tó r e m u w y łą c z n ie p r z y s łu g u je w ła d z a ro d z ic ie ls k a , d o d a ją c tu je d n a k je s z c z e w y r a z y „ lu b k tó r e m u z o s ta ło p o w ie rz o n e w y k o n y w a n ie w ła d z y r o d z ic ie ls k ie j” , p rz e z co z o s ta ła u s u n ię ta is tn i e ją c a d o ty c h c z a s lu k a w p ra w ie . P a r a g r a f 2 a r t . 26 o k re ś la — ty m ra z e m o d m ie n n ie n iż a r t. 14 § 2 p.o.p.c. — m ie js c e z a m ie s z k a n ia d z ie c k a w w y p a d k u , g d y ro d z ic o m n a ró w n i p r z y s łu g u je w ła d z a ro d z ic ie ls k a , m a j ą z a ś o n i ró ż n e m ie js c a z a m ie s z k a n ia . O tóż m ie js c e m z a m ie s z k a n ia d z ie c k a je s t m ie js c e z a m ie s z k a n ia te g o z ro d z ic ó w , u k tó r e g o d z ie c k o s t a le p rz e b y w a . T y lk o w te d y , g d y d z ie c k o n ie p rz e b y w a s ta le u ż a d n e g o z r o d z i ców , je g o m ie js c e z a m ie s z k a n ia o k re ś la sąd o p ie k u ń c z y . A rt. 27 p o w ta r z a d o sło w n ie tr e ś ć a r t. 15 p.o.p.c., w m y ś l k tó r e g o m ie js c e m z a m ie s z k a n ia o s o b y p o z o s t a j ą c e j p o d o p i e k ą je s t m ie js c e z a m ie s z k a n ia o p ie k u n a . A rt. 28, k tó r y n ie m a o d p o w ie d n ik a w p .o .p .c, s ta n o w i, że m o ż n a m ieć ty lk o j e d n o m i e j s c e z a m i e s z k a n i a .
K o d e k s n ie p r z e ją ł a r t . 13 p.o.p.c. te j tr e ś c i, że m a łż o n k o w ie m o g ą m ieć ró ż n e m ie js c e z a m ie s z k a n ia . J e d n a k ż e n ie m a m y t u do c z y n ie n ia ze z m ia n ą p ra w a , g d y ż m o ż n o ść ta w y n ik a z a r t. 25 i 26.
R o z d z i a ł I I I U z n a n ie za z m a rłe g o
P r z e p is y te g o ro z d z ia łu z o s ta ły p r z e ję te z r o z d z ia łu 3 p.o.p.c. po w p ro w a d z e n iu d r o b n y c h p o p r a w e k sty lis ty c z n y c h , je d n a k ż e z p o m in ię c ie m a r t . 17, 18, 19, 22 i 26 p .o .p .c.
N r 10 (82) Z m i a n y w p r o w a d z o n e p r z e z k s . I k o d . c y w . u A rt. 29, k tó r y je s t o d p o w ie d n ik ie m a r t . 16 p.o.p.c. u s ta n a w ia o g ó l n y t e r m i n l a t 10 od k o ń c a r o k u k a le n d a rz o w e g o , w k tó r y m d a n a o so b a z a g in ę ła , a d la o sób, k tó r e u k o ń c z y ły b y la t 70, te r m in l a t 5 — d o u z n a n ia ic h za z m a r łe , z a s tr z e g a ją c , że u z n a n ie za z m a r łe g o n ie je s t d o p u s z c z a ln e p rz e d k o ń c e m r o k u k a le n d a rz o w e g o , w k tó r y m z a g in io n y o s ią g n ą łb y la t 23, g d y b y żył. A rt. 30, k tó r y je s t o d p o w ie d n ik ie m a r t. 20 i 21 p.o.p.c., u s t a n a w i a t e r m i n y s k r ó c o n e , a m ia n o w ic ie :
a) § 1 i 2 — 6 m ie się c y do u z n a n ia za z m a r łe osób, k tó r e z a g in ę ły w c z a sie p o d ró ż y p o w ie tr z n e j lu b m o r s k ie j w z w ią z k u z k a ta s tr o f ą s t a t k u lu b o k r ę tu a lb o w z w ią z k u z in n y m sz czeg ó ln y m z d a rz e n ie m , p rz y czym te r m in ro z p o c z y n a b ie c o d d n ia n a s tą p ie n ia ty c h w y d a r z e ń ; je ż e li k a ta s tr o f y s tw ie rd z ić się n ie d a , to t e r m in te n z a c z y n a b ie c z u p ły w e m ro k u od d n ia , w k tó r y m o k r ę t lu b s t a te k m ia ł p rz y b y ć do p o r tu p rz e z n a c z e n ia , a je ż e li n ie m ia ł p o r t u p rz e z n a c z e n ia — z u p ł y w e m la t 2 od d n ia , w k tó r y m b y ła o s ta tn ia o n im w ia d o m o ś ć ;
b) § 3 — ro k w s to s u n k u do osób, k tó r e z a g in ę ły w z w ią z k u z in n y m b e z p o ś r e d n im n ie b e z p ie c z e ń s tw e m d la ży cia , lic z ą c od d n ia , w k tó r y m n ie b e z p ie c z e ń s tw o
to u s ta ło lu b p o w in n o b y ło u s ta ć .
A rt. 31, k tó r y je s t o d p o w ie d n ik ie m a r t. 23, 24 i 25 p.o.p.c., z a w ie r a d o m n i e m a n ie , że z a g in io n y z m a r ł w c h w ili o z n a c z o n e j w o rz e c z e n iu o u z n a n iu go za z m a r łeg o , sta n o w ią c , że ja k o c h w i l ę t e j d o m n i e m a n e j ś m i e r c i n a le ż y o z n a czyć c h w ilę n a jb a r d z ie j p r a w d o p o d o b n ą , p r z y czy m d o p ie ro w b r a k u w s z e lk ic h po te m u d a n y c h — p ie r w s z y d z ie ń te r m in u , w k tó r y m u z n a n ie za z m a r łe g o s t a ło się d o p u sz c z a ln e .
P o n a d to p rz e p is te n sta n o w i, że g d y w o rz e c z e n iu o u z n a n iu za z m a r łe g o c zas ś m ie rc i o z n a c z o n y z o s ta ł ty lk o d a tą d n ia (co je s t re g u łą ), to z a c h w ilę d o m n ie m a n e j ś m ie rc i u w a ż a s ię k o n ie c te g o d n ia . A r t. 32, k tó r e g o o d p o w ie d n ik ie m je s t a r t. 27 p.o.p.c., u s t a n a w i a d o m n ie m a n ie je d n o c z e s n e j ś m ie r c i o sób, k tó r e s tr a c iły życie p o d c z a s g ro ż ą c e g o im w s p ó ln ie n ie b e z p ie c z e ń s tw a . J a k ju ż z a z n a c z y liś m y , k.c. n ie p r z y j ą ł n ie k tó r y c h a r t y k u łó w p .o .p .c. D o ty c z y to m ię d z y in n y m i a r t. 26 p.o.p.c., k tó r y s ta n o w i,
1) że je ś li się o k a ż e , iż o so b a u z n a n a z a z m a r łą ż y je a lb o ś m ie r ć je j n a s t ą p ił a w in n e j c h w ili, to s k u tk i u z n a n ia za z m a rłe g o u s t a ją lu b u le g a ją o d p o w ie d n ie j z m ia n ie ;
2) że n ie m a to w p ły w u n a w a ż n o ść p o n o w n e g o m a łż e ń s tw a z a w a r te g o p rz e z m a łż o n k a o so b y u z n a n e j za z m a r łą .
P ie rw s z ą d y sp o z y c ję u z n a n o n a jp r a w d o p o d o b n ie j za z b ę d n ą , s k o r o u z n a n ie za z m a r łe g o o p ie ra s ię zaw sz e ty lk o n a d o m n ie m a n iu (a rt. 31 § 1), a u s t a le n i e tr y b u p o s tę p o w a n ia w t a k i c h w y p a d k a c h n a le ż y do k.p.c. (a rt. 525— 529 p r o je k tu ) .
D ru g a d y s p o z y c ja , ja k o d o ty c z ą c a m a łż e ń s tw a , z n a la z ła s w o je w ła ś c iw e m ie js c e w K o d e k sie r o d z in n y m i o p ie k u ń c z y m (a rt. 55 § 2).
N a to m ia s t p e w n ą z m ia n ę p o w o d u je p o m in ię c ie w k.c. a r t . 17, 18, 19 i 22 p .o .p .c., d o ty c z ą c y c h u z n a n ia za z m a r łe osób, k tó r e z a g in ę ły w z w ią z k u z w o jn ą . P r z e p is y te z o s ta ły p rz e n ie s io n e do p rz e p is ó w w p ro w a d z a ją c y c h (a r t. X X V III, X X IX . X X X , X X X I) i u z u p e łn io n e tr e ś c ią o d p o w ie d n ic h p rz e p is ó w w p r o w a d z a ją c y c h p.o.p.c. (a rt. X X X II, X X X I I I , § 2 o ra z a r t . X X X IV s ta n o w ią c y , że s k u t k i u z n a n ia za z m a r łe g o o c e n ia s ię w e d łu g p rz e p is ó w k.c. ta k ż e w te d y , g d y u z n a n ie z a z m a r łe g o z o s ta ło o rz e c z o n e w e d łu g p rz e p is ó w d o ty c h c z a so w y c h ).
W te n sp o só b z a s a d y u z n a n ia za z m a r łe osób, k tó r e z a g in ę ły w z w ią z k u z w o j n ą , p o z o s ta ły b ez z m ia n i d la te g o n ie b ę d z ie m y ic h t u t a j o m a w ia ć .
12 A n t o n i B ą d k o w s k i N r 10 (82)
Z a z n a c z y ć jesz c z e n a le ż y , że w e w s z y s tk ic h in n y c h w y p a d k a c h d o u z n a n ia za z m a r łe o só b z a g in io n y c h p rz e d w e jś c ie m w ży cie k.c. s t o s u je się — n a p o d s ta w ie a r t . X X X I I I p rz e p . w p ro w . k.c. — p rz e p is y te g o K o d e k su .
Z m ia n a s t a n u p ra w n e g o p o le g a je d n a k n a ty m , że s k o r o k .c. n ie z a w ie ra p r z e p is ó w sz c z e g ó ln y c h o u z n a n iu za z m a r łe osób, k tó r e z a g in ę ły w z w ią z k u z w o j n ą , a p rz e p is y p rz e jś c io w e s to s u je się z is to ty rz e c z y ty lk o do w y p a d k ó w z a g i n ię c ia p rz e d t ą d a tą , to d o w y p a d k ó w ta k ie g o z a g in ię c ia , k tó r e n a s tą p iło ju ż p o w e jś c iu w ż y c ie k.c., s to so w a ć się b ę d z ie , je ś li ch o d z i o u z n a n ie ic h za z m a r łe , a r t . 30 § 3; a r t y k u ł te n u s ta n a w ia te r m in ro c z n y do u z n a n ia z a z m a r łe osób, k tó r e z a g in ę ły w z w ią z k u z in n y m , n ie p rz e w id z ia n y m w § 1 i 2 te g o a r t y k u ł u n ie b e z p ie c z e ń stw e m . P rz y p u s z c z a ć n a le ż y , że je ś li ch o d zi o d z ia ła n ia w o je n n e , z a m ie sz k i, s ta r c ia z b r o jn e itp ., k tó r e od c z a su -do c z a su w y b u c h a ją w r ó ż n y c h c z ę śc ia c h n a sz e g o g lo b u , to p rz e p is a r t. 31 § 3 u z n a n o z a w y s ta r c z a ją c y d o p rz e p r o w a d z e n ia p o s tę p o w a n ia o u z n a n ie za z m a r ły c h o b y w a te li p o ls k ic h , k tó r z y w z w ią z k u z ta k i m i w y p a d k a m i z n a le ź li się w s y tu a c ji z a g r a ż a ją c e j b e z p ie c z e ń s tw u ic h ż y c ia i z a g in ę li. D Z IA Ł II. OSOBY P R A W N E
D z ia ł te n z o s ta ł z n a c z n ie ro z b u d o w a n y w p o r ó w n a n iu z p.o.p.c., co tłu m a c z y się o b ję c ie m p rz e z k.c. z a s a d n ic z y c h in s ty t u c ji p r a w a g o sp o d a rc z e g o . A rt. 33 d z ie li o so b y p r a w n e n a d w i e k a t e g o r i e . D o p ie r w s z e j k a te g o r ii n a le ż ą n a s tę p u ją c e je d n o s tk i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j: 1) S k a r b P a ń s tw a , 2) p rz e d s ię b io r s tw a p a ń s tw o w e i ic h z je d n o c z e n ia o ra z b a n k i p a ń s tw o w e , 3) in n e p a ń s tw o w e je d n o s tk i o r g a n iz a c y jn e , k tó r y m p rz e p is y s z c z e g ó ln e p r z y z n a ją o so b o w o ść p r a w n ą , o ra z p o z o s ta łe tr z y r o d z a je je d n o s te k , k tó r e n ie są o r g a n iz a c ja m i p a ń s tw o w y m i, a m ia n o w ic ie : 4) sp ó łd z ie ln ie i ic h z w ią z k i, 5) k ó łk a ro ln ic z e i ic h z w ią z k i, w re s z c ie 6) in n e o rg a n iz a c je s p o łe c z n e lu d u p ra c u ją c e g o , k tó r y m p rz e p is y szczeg ó ln e p r z y z n a ją o so b o w o ść p r a w n ą . J a k w id a ć z p o w y ższeg o , w ś ró d je d n o s te k p a ń s tw o w y c h są ta k ie , k tó r y m o s o b o w o ść p r a w n ą p rz y z n a je s a m k o d e k s i(pkt 1 i 2), o ra z ta k i e , k tó r e j ą p o s ia d a ją n a m o c y p rz e p is ó w szcz e g ó ln y c h (p k t 3). T o sa m o d o ty c z y je d n o s te k n ie p a ń s tw o w y c h . W y m ie n io n y m w p k t 4 i 5 p rz y z n a je oso b o w o ść p r a w n ą k o d e k s , w y m ie n io n e w p k t 6 p o s ia d a ją ją n a m o c y p rz e p is ó w sz c zeg ó ln y ch . D o d ru g ie j k a te g o r ii n a le ż ą o r g a n iz a c je , k tó r e n ie są je d n o s tk a m i g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j, a k tó r y m p rz e p is y szczeg ó ln e p r z y z n a ją o so b o w o ść p r a w n ą .
Z w ró c ić n a le ż y u w a g ę n a to, że p o m im o u ż y c ia w ty m a r t y k u l e te r m i n u o g ó l n e g o „ je d n o s tk i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j” n a le ż y z m o c y a r t . 1 § 2 za lic z y ć d o o só b p r a w n y c h w y m ie n io n y c h p o d p k t 3 i 6 a r t . 33 ró w n ie ż i te oso b y , k tó r y c h c e le m n ie je s t p ro w a d z e n ie d z ia ła ln o ś c i g o sp o d arczej* * . T o sa m o d o ty c z y osób p r a w n y c h z a lic z o n y c h do k a te g o r ii d ru g ie j i d la te g o w ła ś n ie k o d e k s n a z y w a je „ je d n o s tk a m i o rg a n iz a c y jn y m i n ie b ę d ą c y m i je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j ” , a n ie je d n o s tk a m i g o s p o d a rk i n ie u sp o łe c z n io n e j. A rt. 33 n ie m a o d p o w ie d n ik a w p.o.p.c. A rt. 34 n ie m a ró w n ie ż o d p o w ie d n ik a w p.o.p.c. S ta n o w i o n , że S k a r b P a ń s t w a je s t w s to s u n k a c h c y w iln o p r a w n y c h p o d m io te m p r a w i o b o w ią z k ó w , k tó r e d o ty c z ą części m ie n ia o g ó ln o n a ro d o w e g o n ie b ę d ą c y c h p o d z a rz ą d e m in n y c h p a ń stw o w y c h osób p ra w n y c h . ** W p r o je k c ie 1962 r. u ż y to sz e rs z e g o o k r e ś le n ia : „ o r g a n iz a c je s o c ja lis ty c z n e ” . O k re ś le n ia te g o k o d e k s n ie p r z y ją ł.
N r 10 (82) Z m i a n y w p r o w a d z o n e p r z e z fes. I k o d . c y w . 13 O k re ś le n ie m ie n ia o g ó ln o n a ro d o w e g o d a je a r t . 44. A rt. 35 o d s y ła u r e g u lo w a n ie z a s a d p o w s t a n i a , u s t r o j u i u s t a n i a o só b p r a w n y c h d o p rz e p is ó w sz c z e g ó ln y c h o ra z — w g r a n ic a c h p rz e z t e p r z e p is y p r z e w id z ia n y c h — do ic h s ta tu tó w . C z ę śc io w y m o d p o w ie d n ik ie m a r t . 35 je s t a r t. 36 p.o.p.c. A rt. 36 u s t a la z a k r e s z d o l n o ś c i p r a w n e j o só b p r a w n y c h n a p o d s ta w ie d w u p r z e s ła n e k n e g a ty w n y c h : a) p o p ie r w s z e — z d o ln o ś ć ta n ie o b e jm u je p r a w i o b o w ią z k ó w w y łą c z o n y c h p r z e z u s ta w ę l u b o p a r t y n a n ie j s t a t u t ; b) p o d ru g ie — n ie o b e jm u je o n a p r a w i o b o w ią z k ó w , k tó r e n ie są z w ią z a n e z z a k re s e m z a d a ń d a n e j o so b y p r a w n e j. W p ie r w s z y m w y p a d k u cz y n n o ść p r a w n a je s t n ie w a ż n a , n a to m ia s t w d ru g im ■wypadku je s t o n a w a ż n a , c h y b a że d r u g a s tr o n a w ie d z ia ła , iż c z y n n o ść ta k ic h p r a w i o b o w ią z k ó w d o ty c z y .
P r z e p is t e n d a je w y r a z z a s a d o m g o s p o d a r k i p la n o w e j. M a on n a c e lu z a p e w n ić to , b y m ie n ie o s o b y p r a w n e j b y ło w y k o rz y s ta n e z g o d n ie z je j z a s a d a m i.
W p.o.p.c. b r a k je s t s f o r m u ło w a n ia te g o r o d z a ju o g ra n ic z e ń . A rt. 35 p.o.p.c. s ta n o w i ty lk o , że o so b a p r a w n a m o że m ieć w z a k r e s ie p r a w a c y w iln e g o p r a w a i o b o w ią z k i, a a r t . 36 p.o.p.c. o d sy ła u s ta le n ie z a k r e s u z d o ln o śc i p r a w n e j o so b y p r a w n e j do p rz e p is ó w szc z e g ó ln y c h . A rt. 37 u z a le ż n ia u z y s k a n ie o so b o w o ści p r a w n e j p rz e z n ie k tó r e ro d z a je j e d n o s t e k o r g a n iz a c y jn y c h od ic h r e j e s t r a c j i . S ą to m ia n o w ic ie p rz e d s ię b io r s tw a p a ń s tw o w e i ic h z je d n o c z e n ia , s p ó łd z ie ln ie i ic h z w ią z k i o ra z k ó łk a ro ln ic z e i ic h z w ią z k i. Z a s a d a ta d o ty c z y ta k ż e in n y c h je d n o s te k o rg a n iz a c y jn y c h w w y p a d k a c h p rz e z u s ta w ę p rz e w id z ia n y c h . P r z y k ła d o w o m o ż n a tu z a c y to w a ć s p ó łk i a k c y jn e i s p ó łk i z o.o., s to w a r z y s z e n ia itp .
W p.o.p.c. s p r a w a r e j e s t r a c ji osób p r a w n y c h z o s ta ła p o m in ię ta .
A rt. 38 s ta n o w i, że o so b a p r a w n a d z ia ła p rz e z sw e o r g a n y w sp o só b p r z e w i d z ia n y w u s ta w ie o ra z w o p a r ty m n a n ie j s ta tu c ie .
O d p o w ie d n ik ie m teg o p r z e p is u je s t a r t . 37 p.o.p.c.
A rt. 39 o k r e ś la o d p o w ie d z ia ln o ść o sób, k tó r e z a w a r ły u m o w ę w im ie n iu o so b y p r a w n e j , n ie b ę d ą c je j o rg a n e m a lb o p r z e k r a c z a ją c k o m p e te n c je te g o o rg a n u . O so b y te o b o w ią z a n e są z w ró c ić d ru g ie j s tr o n ie to, co od n ie j o tr z y m a ły w w y k o n a n iu u m o w y , a p o n a d to n a p r a w ić szk o d ę, k tó r ą d r u g a s tr o n a p o n io s ła p rz e z to , ż e z a w a r ła u m o w ę , n ie w ie d z ą c o b r a k u u m o c o w a n ia . T e s a m e z a s a d y s to s u je się o d p o w ie d n io w w y p a d k u , g d y z a w a r to u m o w ę w im ie n iu o so b y p r a w n e j, k tó r a n ie is tn ie je . P r z y s to s o w a n iu ty c h p rz e p is ó w p o w s ta ć m o że z a g a d n ie n ie d o p u sz c z a ln o śc i k o n - w a lid a c ji ta k i c h u m ó w n a z a s a d a c h p rz e w id z ia n y c h w p rz e p is a c h o p r z e d s ta w i c ie ls tw ie (a r t. 103). M ięd zy in n y m i w c h o d z ić tu b ę d ą ró w n ie ż w g r ę u m o w y z a w a r t e w im ie n iu osób p r a w n y c h p rz e d ic h z a r e je s tr o w a n ie m (a rt. 37). W y d a je się, ż e z a g a d n ie n ie to p o w in n o b y ć ro z s trz y g a n e w s e n s ie p o z y ty w n y m . W p.o.p.c. b r a k je s t p rz e p is u o d p o w ia d a ją c e g o a r t . 39. A rt. 40 w y łą c z a o d p o w ie d z ia ln o ść S k a r b u P a ń s t w a za z o b o w ią z a n ia p a ń s tw o w y c h osób p r a w n y c h d z ia ła ją c y c h n a z a s a d a c h r o z r a c h u n k u g o sp o d a rc z e g o i o d w r o tn ie — o d p o w ie d z ia ln o ś ć ty c h osób p r a w n y c h z a z o b o w ią z a n ia S k a r b u P a ń s tw a , o d s y ła ją c s p r a w ę u r e g u lo w a n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i S k a r b u P a ń s t w a z a z o b o w ią z a n i a in n y c h osób p r a w n y c h do o d rę b n y c h p rz e p isó w .
14 J a n u s z S z w a j a N r 10 (82) B ra k je s t w p.o.p.c. o d p o w ie d n ie g o p rz e p is u . P o tr z e b a je g o w y n ik a z z a s a d r o z r a c h u n k u g o sp o d a rc z e g o . Art. 41 s tw ie rd z a , że je ż e li u s ta w a lu b o p a r ty n a n ie j s t a t u t n ie s ta n o w i in a c z e j, s i e d z i b ą o s o b y p r a w n e j je s t m ie js c e , w k tó r y m m a sie d z ib ę je j o rg a n z a rz ą d z a ją c y . B r a k je s t o d p o w ie d n ie g o p r z e p is u p.o.p.c. N a to m ia s t p ro c e s o w y m je g o s u b s tr a t e m je s t a r t. 26 k .p.c., d o ty c z ą c e g o w ła śc iw o ś c i s ą d u w s p r a w a c h p rz e c iw k o o so b o m p ra w n y m . A rt. 42 p r z e w id u je m o ż n o ś ć u s t a n o w i e n i a k u r a t o r a p rz e z są d , a le w o d ró ż n ie n iu od a r t . 38 p.o.p.c. ty lk o d la ta k ie j o so b y p r a w n e j n ie b ę d ą c e j je d n o s t k ą g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j (zob. a r t. 31 § 2), k tó r a n ie m oże p ro w a d z ić sw o ic h s p r a w z b r a k u p o w o ła n y c h do teg o o rg a n ó w .
O b o w ią z k i k u r a t o r a są u s ta lo n e t a k sa m o ja k w a r t . 38 p.o.p.c. M ia n o w ic ie je s t on o b o w ią z a n y p o s ta r a ć się o p o w o ła n ie o rg a n ó w d a n e j oso b y p r a w n e j, a w ra z ie p o tr z e b y — o j e j lik w id a c ję . W obec b r a k u o d p o w ie d n ic h d y sp o z y c ji w k.c. w s to s u n k u do osób p r a w n y c h , k tó r e n ie są je d n o s tk a m i g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j, n a le ż y s to so w a ć p rz e p is y , n a p o d s ta w ie k tó r y c h z o s ta ły o n e u tw o rz o n e i o p a r ty n a n ic h s ta tu t . W re sz c ie art. 43 n a k a z u je o d p o w ie d n io s to so w a ć do osób p r a w n y c h p rz e p is y o o c h ro n ie d ó b r o so b is ty c h osób fiz y c z n y c h (a rt. 23 i 24). J e g o o d p o w ie d n ik ie m je s t a r t . 39 p.o.p.c. P o w y ż sz e z e s ta w ie n ie w y c z e r p u je p rz e g lą d p o ró w n a w c z y p rz e p is ó w o d n o sz ą c y c h s ię do d z ia łu p r a w a , k tó r y o k re ś la m y n a z w ą p r a w a o s o b o w e g o . W p ro w a d z o n e p rz e z k.c. w ty m d z ia le p r a w a z m ia n y d a ją się s c h a r a k te r y z o w a ć w sp o só b n a s tę p u ją c y : 1. P rz e p is y d o ty c z ą c e o só b u ję to w k.c. w s y s te m je d n o lity , łą c z ą c w n im p r z e p is y u m ie sz c z o n e w ró ż n y c h d z ia ła c h p.o.p.c. i z je d n e j s tr o n y u z u p e łn ia ją c je , a z d r u g ie j u s u w a ją c p rz e p is y z b ę d n e lu b n a le ż ą c e do in n y c h d z ie d z in p r a w a . 2. Z n a c z n e m u ro z b u d o w a n iu u le g ły p rz e p is y o o c h ro n ie d ó b r o so b is ty c h i o o so b a c h p ra w n y c h . 3. Z m ia n y m e r y to ry c z n e d y sp o z y c ji u s ta w o w y c h z a w a r ty c h w p.o.p.c. są n ie liczn e. 4. W p ro w a d z o n o sz e re g z m ia n te rm in o lo g ic z n y c h d la u je d n o lic e n ia te r m in o lo g ii o ra z w ie le z m ia n s ty lis ty c z n y c h w celu u ś c iś le n ia d y s p o z y c ji u s ta w o w y c h .
(d a ls z y ciąg n a s tą p i)
JANU SZ SZWAJA
Zm ia n a skapitalizow anej renty
W p r a k ty c e a d w o k a c k ie j, zw ła sz c z a w w is lk ic h m ia s ta c h i o k r ę g a c h p r z e m y sło w y c h , p o w a ż n e m ie js c e z a jm u ją s p r a w y o o d s z k o d o w a n ie za w y rz ą d z e n ie s z k o d y ,;na o s o b ie ”.1
i P o ję c ie „ s z k o d y n a o s o b ie ” o m a w ia S. G a r l i c k i w p r a c y p t . : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za n ie s z c z ę ś liw e w y p a d k i, W a rsz a w a 1959.
