Roman Łyczywek
W kwestii wykładni przepisu art. 420
§ 1 k.p.k.
Palestra 7/9(69), 39-42
N r 9 (69) W y k ł a d n i a p r z e p i s u a r t . 420 § 1 k . p . k . 30
IV. C z w artą zasadą, w y n ik a ją c ą z poprzed n ich , je s t d a n ie sądow i do r ą k b ardzo sz ero k ich u p ra w n ie ń w d o sto so w y w a n iu ro d za ju k a r y i je j in te n sy w n o ści do osobow ości m łodocianych. T a k dalefoo id ą ca in d y w id u a liz a c ja k a ry woboc m ło d o c ia n y ch p rze stęp c ó w n ależy do n a jb a rd z ie j u d an y c h now ości w p ro jek c ie. 5. N a k o n ie c ty c h uw ag dotyczących ro zd z iału X IV p ro je k tu k.k. n ależ y zgłosić k ilk a p ro p o zy c ji zm ierzający ch do b a rd z ie j k o n se k w e n tn e g o za sto so w a n ia w y m ie n io n y c h iwyżej zasad:
1) W p ro je k c ie k.k. n ależ ało b y w y ra ź n ie przyljąć, że k a r a sto so w an a do m ło d o c ia n y c h m a c h a r a k te r w ychow aw czy. C hodziłoby tu a ro zp ro sze n ie w szelk ich w ą t pliw ości, jalkie pod ty m w zględem m ogą pow stać, zw łaszcza w p ro c e sie w y k o n y w a n ia k a r.
2) M łodocianych sk azan y ch n a te rm in o w e k a ry p o zb a w ien ia w olności pow in n o się ■zwalniać w cześn iej, niż to ,przewiduije a rt. 87 p ro je k tu , je że li z a k ła d a m y w ięk szą plasty czn o ść ich osobow ości i n a sile n ie elem e n tó w re e d u k a c y jn y c h tk w ią c y c h w k arz e. T a k w ięc sk a za n y ch p o r a z p ierw szy m ożna b y zw a ln ia ć p o odby ciu
1/2 k a ry , a rec y d y w istó w p o o d b y ciu 2/3 k a ry .
3) W a r t. 121 (zatarcie sk a za n ia) pow in ien się znaleźć przep is an alo g iczn y d o § 2 ant. 97, n a m ocy k tó re g o są d m ógłby zarząd zić zartaircie sikazania p o upływiei 3 lait (ze w zg lę d u n a m ożność zw o ln ien ia n a okres p ró b y z k a ry orzeczonej w y ro k iem nieoznaczonym ).
4) P rz ed sk a za n iem m łodocianych w y ro k iem nieoznaczonym na p o d sta w ie a r t. 114 s ą d pow in ien zarząd zić u p rz e d n io p rze p ro w ad z en ie w y w ia d u środow iskow ego Oraz za się g n ąć opinii .biegłego psychologa lu b p sy c h iatry .
5) S p ra w y m łodocianych przestępców p o w in n y być ro z p a try w a n e p rz e z sędziów do s p r a w przestępczości m łodocianych; są d y te d ziała ły b y przy są d ac h pow szech
n y ch w celu zdobycia n iezbędnej specjalizacji.
N iezależnie od p ew nych z a strze że ń i zgłoszonych p ropozycji w y d a je się jed n ak , że p r o je k t k.k., dzięki w p ro w a d z e n iu o d ręb n y c h za sa d odpow iedzialności m łodo cian y ch , znacznie zw iększa sz an se skuteczn eg o zw alczania przestępczości m łodo cian y c h .
ROMAN ŁYCZYWEK
W kw estii w ykła dn i przepisu a rt. 4 2 0 § 1 k.p.k.
1. A rty k u ł 420 § 1 k.p.k. d a je sąd o w i I in sta n c ji m ożność o d ro cz en ia sk a za n em u k a r y n a czas do 6 m iesięcy (kobietom b rz e m ie n n y m — d o jed n eg o roku), „jeżeli n a ty c h m ia sto w e w y k o n an ie k a r y pociągnęłoby d la skazanego lu b jego rod zin y s k u tk i zb y t ciężkie”.
U sta w a n ie w sk a z u je w y ra ź n ie m om entu, o d k tó reg o n ależ y liczyć te n 6-m ie- sięczn y lu b roczny te rm in . N a su w a ją się t u w te j k w e stii d w ie m ożliw ości: albo za p o cz ątek b iegu te rm in u n a le ż y p rz y ją ć d a tę p raw om ocności w y ro k u , albo też
40 R o m a n Ł y c z y w e k Nr 9 (69)
u w ażać za te n p o cz ątek d a tę ro z strz y g a n ia w n io sk u skazanego o o d ro cz en ie w y k o n a n ia k a r y *.
O sta tn io w p ra k ty c e sądów za zn acza się coraz w y ra ź n ie j te n d e n c ja do p rz y jm o w a n ia za p o cz ątek b ie g u o m aw ian eg o te rm in u d a tę p raw om ocności w y ro k u s k a z u jącego. M o ty w acja tego sta n o w isk a p rz e d sta w ia się m n ie j w ięcej ta k :
„P o d staw o w y m założeniem u sta w o w y m je s t w y k o n y w a n ie w y ro k u n a ty c h m ia s t po jego u p raw o m o c n ien iu się (art. 402 k.p.k.). U sta w a n ie d a je sąd o w i sw obody w w yborze te rm in u w y k o n an ia , skoro p o słu g u je się p o leceniem bezw zględnym : w y ro k w y k o n y w a się n a ty c h m ia s t p o u p raw o m o c n ien iu się. D lateg o te ż o d stą p ie n ie od pow ołanego n a k a z u u sta w o w e g o je s t dopuszczalne ty lk o o tyle, o ile p rz e w i d u je to u sta w a w fo rm ie w y ją tk ó w od zało żen ia g eneralnego. W y jątk iem ta k im je st, m iędzy innym i, dopuszczenie w a r t. 420 k.p.k. m ożliw ości o d stą p ie n ia n a o k re s sześciu m iesięcy c d n aty ch m iasto w e g o w y k o n a n ia części w y ro k u p rze z sąd o w e o d ro cz en ie w y k o n a n ia w y m ie rz o n ej ty m w y ro k ie m k a ry , jeżeli is tn ie ją p rz e w id z ia n e do od ro czen ia w a ru n k i. Z b r a k u odm ien n eg o u n o rm o w a n ia n ie je s t dop u szczaln e n ie w y k o n y w a n ie w y ro k u w części o k re śla ją c e j k a r ę p rzez okres dłuższy niż 6 m ie sięcy od jego u p raw o m o c n ien ia się, jeżeli o d ro cz en ie m oże o p ie ra ć się w y łąc zn ie n a p rzy czy n ach w y m ien io n y ch w a rt. 420 k .p .k .”. ?
U za sad n ien ie ta k ie je s t sta n o w isk ie m p ra w n y m , k tó re m u n ie m ożna, rzecz ja sn a , odm ów ić p ew n e j siły a rg u m e n ta c y jn e j.
P odobny pogląd, w fo rm ie p rz y ty m z u p e łn ie lak o n iczn ej i n ie u m o ty w o w an ej, w y p o w iad a p rz e d w o je n n y k o m e n ta rz do k.p.k. (do analogicznego p rz e p isu a rt. 562 § 1 k.p.k. w d a w n y m b rzm ien iu ): „P o cz ątek jedn o ro czn eg o o k re s u liczy się od chw ili, k ie d y w y ro k s ta ł się w y k o n a ln y ” 3.
N a p o sta n o w ien ia są d u I in sta n c ji w y d a n e w o m a w ian y m p rzedm iocie nie p rz y słu g u je zażalenie. Z a g a d n ie n ie to w y d a je się dość isto tn e, i to zaró w n o z p u n k tu w id ze n ia in te re só w skazanego, ja k i z p u n k tu w id z e n ia sto so w a n ia zasad h u m a n i zm u w sądow ym p o stę p o w an iu w ykonaw czym . W a rto w ięc ro zw ażyć to za g ad n ie n ie nieco szczegółow iej.
2. A rty k u ł 402 k.p.k. je s t p rze p isem o c h a ra k te rz e in stru k c y jn y m . O k re śla on słow em „ n a ty c h m ia st” te rm in do w y k o n y w a n ia w y ro k ó w w sto su n k u do m o m en tu u p raw o m o c n ie n ia się tego w y ro k u . In stru k c y jn e g o c h a r a k te ru tego te rm in u n ie zm ienia oczyw iście k ateg o ry cz n e (językow o) sfo rm u ło w an ie p rzep isu . »
W edług sta łe g o orzeczn ictw a sądow ego n a ru sz e n ie p rze p isu o c h a ra k te rz e in stru k c y jn y m n ie pociąga za sobą żadnych sk u tk ó w procesow ych 4. S k u tk i w ięc t a kie n ie p o w in n y n a s tą p ić ró w n ież w sferze p ra w p rocesow ych skazanego.
W yłącznym a d re s a te m n o rm y in s tru k c y jn e j z a rt. 402 k.p.k. je s t sąd. D latego też ty lk o sąd d o p u szcza się u ch y b ien ia , gdy n a ru s z a w y ra ź n ie w y ty czn e tego p rzepisu. U chybienie to n ie zm ienia sw ego c h a r a k te ru p rz e z f a k t u p ły w u o k re s u 6-m iesięcz- nego od d a t y ' p raw om ocności w y ro k u , a n i te ż n ie je s t ono zależne od tego, czy sk a z a n y s k ła d a ł w n io se k o odroczenie w y k o n a n ia k a ry , czy też n ie sk ład ał.
3. O dm ien n y c h a ra k te r nosi p rze p is a rt. 420 § 1 k.p.k. J e s t to przepis, k tó ry z je d n ej stro n y w y ra ż a h u m a n ita ry z m p ro cesu k arn e g o , a z d ru g iej stro n y je s t
1 P a w e la w s p o m in a o I s tn ie n iu je s z c z e J e d n e j, tr z e c ie j p r a k t y k i , .tr u d n e j je d n a k d o u z a s a d n ie n ia : o to n i e k t ó r e s ą d y lic z ą t e n o k r e s o d d a t y o tr z y m a n ia p rz e z s k a z a n e g o w e z w a n ia d o o d b y c ia k a r y (S. P a w e l a : Z p r o b le m a ty k i o d r o c z e ń w y k o n y w a n ia k a r y , „ B iu l. M in . S p r a w .” n r 9/1959, s. 14—19). 2 P r e z . S ą d u W o j. w S z c z e c in ie , S K 399/63. i S o b o l e w s k i - L a n i e w s k i : K o d e k s p o s tę p o w a n ia k a r n e g o , Liwów 1939, s t r . 585. T a k ie sa m o s ta n o w is k o z a j m u j e te ż P a w e l a (Jw .). 4 O rz e c z . S .N . 4 K 199/30 i i.
№ 9 (69) W y k ł a d n i a p r z e p i s u a r t . 420 § 1 k . p . k . 41
źródłem szczególnych p r a w sk azan eg o w p o stę p o w an iu w ykonaw czym . F a k t, że- sąd k o rz y sta z p ełn ej sw obody co do o ceny słuszności w n io sk u skazanego, nie- ozn acza oczyw iście, że to p ra w o skazanego m oże być p rze k re ślo n e. P rz ep is pow yż szy z o s ta ł p rz e ję ty , bez isto tn y c h zm itm , z d aw n e j p ro ce d u ry do p ro ce su s o c ja li- styczinego, u zy sk u ją c je d n a k n o w ą, o bszerniejszą p o d sta w ę m o ty w acy jn ą.
O m aw ian y p rze p is u zależn ia m ożliw ość o d ro cz en ia k a r y od sp e łn ie n ia n a s tę p u jący ch dw óch w a ru n k ó w :
a) p ro śb y skazanego,
b) istn ie n ia sy tu a c ji, w k tó re j w y k o n a n ie k a r y pociągnęłoby za sotoą d la sk a z a nego lu b jego ro d z in y s k u tk i z b y t ciężkie.
Je że li te w a r u n k i się spełnią, sąd m oże (i pow inien) zdecydow ać o odroczeniu' w y k o n a n ia k a ry , i to bez w zg lę d u n a to, j a k d łu g i o k re s u p ły n ą ł faiktyicznie od praw om ocności w y ro k u , a w ięc ró w n ież w ted y , gdy od te j p raw o m o c n o ści u p ły n ą ł ju ż ok res dłuższy n iż pół r o k u 5.
Z tre ś c i a r t. 420 § 1 k.p.k. w y n ik a, że w ty m try b ie odro czen ie w y k o n a n ia k a ry n ie m oże n a s tą p ić bez p ro śb y skazanego. S koro zaś ta k jest, to nie m ożna p rz y j m ow ać, że o k re s m iędzy w y d a n ie m w y ro k u a fa k ty c z n y m jego w y k o n a n ie m j e s t o k re se m „o d ro c zen ia” w y k o n a n ia k a r y i że o k re s te n m ożna zaliczyć n a poczet o rze k an eg o później odroczenia.
P o sta n o w ie n ie są d u w y d a n e w tr y b ie a rt. 420 § 1 k.p.k. m a c h a ra k te r k o n s ty tu tyw ny. W y n ik ają cy z tego p rz e p isu z a k re s szans d la o skarżonego, ja k ró w n ież za k re s u p ra w n ie ń są d u nie m ogą być o g ran ic zo n e p rze z p rze p is a rt. 402 k.p.k. (np. p rzez o p ieszałość ze stro n y są d u ćo do p o d ję c ia w y k o n a n ia w y ro k u ). N iew ą tp liw ie m ogą z a jść w y p ad k i, k ie d y sk azan y , w sto su n k u d o k tó reg o n ie w y k o n a n o z a ra z w y ro k u , zn a jd z ie się po p ew n y m czasie w tru d n e j sy tu a c ji u z a sa d n ia ją c e j w n io sek o odro czen ie k a ry . Z p rzy c zy n zu p e łn ie przez niego nie zaw in io n y ch (późnego p o d ję cia p o stę p o w a n ia w ykonaw czego) zo stałb y o n pozbaw iony p ra w a do o d ro cz en ia k ary .
4. Z asta n o w ić się te ra z w y p a d a nad n ie k tó ry m i im p lik a c ja m i s ta n o w isk a o k re ślonego w yżej pod p k t 1.
a) C hociaż p o stę p o w an ie w sp ra w ie o od ro czen ie w y k o n a n ia k a r y „ o tw ie ra się” d o p ie ro z ch w ilą złożenia w n io sk u p rzez skazanego i chociaż z a strze g a ono d la są d u zaw sze (z je d n y m zastrze że n iem co do słuszności p ro śb y skazanego) p raw o d o odroczenia, to je d n a k w rzeczy w isto ści sądow i p ra w o ta k ie n ie b ęd z ie p rz y słu g i w ać nigdy, gdyż o k re s te n zaw sze b y łb y zm niejszony o czas, ja k i u p ły n ie m iędzy praw o m o cn o ścią w y ro k u a złożeniem p ro śb y p rze z skazanego,
b) W b rew tre ś c i p rz e p isu a rt. 420 § 1 k.p.k. sąd n ie m iałb y w ca le p rz e w id z ia nego w ty m p rz e p isie p ra w a w ted y , gdyby m iędzy praw o m o cn o ścią w y ro k u a p ro śb ą osk arżo n eg o u p ły n ą ł pó łro czn y o k res.
c) W y k ła d n ia a rt. 420 § 1 p o d a n a w p k t 1 o ra z zależność tego p rz e p isu od a r t. 402 k.p.k. o b ciąż ały b y u p ra w n ie n ia skazanego o k re ślo n e w a r t. 420 § 1 k.p.k. cię ż a rem zw łoki w w y k o n a n iu k a ry . P rz ep is a rt. 402 k.p.k. s tra c iłb y w ty c h w a r u n k ac h sw ój in s tru k c y jn y c h a ra k te r.
5. P o d o b n e d o tre śc i a r t. 420 § 1 k.p.k. sfo rm u ło w an ia z a w ie ra ją p rze p isy a r t . 361 k.p.k. R S F R R z 1.1.1961 r . o ra z § 456 n iem . k.p.k. z 22.III.ig24 r.
s N ie p r z e k o n y w a ją c e w y d a je się s ta n o w is k o P a w e 1 1 (jiw.), że t a k i p o g lą d „ p r o w a d z ił b y d o te g o , że s p r a w c y k o r z y s ta lib y n ie k ie d y z o d r o c z e ń p rz e z t a k i o k r e s , k tó r e g o u s ta w o d a w c a n i e p r z e w id z ia ł” . Z r ó w n ą s łu s z n o ś c ią m o ż n a b y p o w ie d z ie ć , że m o ż liw o ść p ó łr o c z n e g o o d r o c z e n ia u s ta w o d a w c a w ła ś n ie p rz e w id z ia ł, n a t o m i a s t n ie p r z e w id y w a ł p o w a ż n ie js z y c h , o d c h y le ń w z a k r e s ie s to s o w a n ia i n s t r u k c y j n e g o p r z e p is u a r t . 402 k .p .k .
42 A d a m Z e ł g a N r 9 (69)
W dostęp n y ch m i k o m e n ta rz a c h do ty c h u sta w b ra k poglądu, k tó ry b y w sk a z y w a ł n a ob o w iązek o b lic za n ia o k re s u o d ro cz en ia k a r y od m o m e n tu p raw om ocności w y ro k u , a n ie o d m o m e n tu w y d a n ia o rze cze n ia co do o d roczenia k a r y 6.
O bszerny k o m e n ta rz d o n iem ieckiego k<p.k. d ra Lów ego stw ie rd z a w y ra źn ie, że „początek o k re s u u s ta la się n ie w edług m o m e n tu praw om ocności, lecz m om entu o d ro c z e n ia ” 7.
T ak i sa m pogląd w y d a je się u za sa d n io n y rów n ież p rzy in te rp re ta c ji p rze p isu a r t. 420 § 1 k.p.k. « W sz c z e g ó ln o śc i o d n o si się t o d o k o m e n ta r z y p o ls k ic h : K a l i n o w s k i e g o i S i e w i e r s k i e g o ( s tr . 500) o r a z H o c h b e r g a, M u r z y n o w s k i e g o i S c h a f f a (s tr . 463), j a k r ó w n ie ż k o m e n ta r z y r a d z ie c k ic h : C z e l c o w a (s tr . 390) i S t r o g o w i c z a (s tr. 451) -o ra z n ie m ie c k ie g o k o m e n ta r z a : H i p p e l a ( s tr . 674). 7 P o r . E . L ö w e : D ie S tr a f p r o z e s s o r d n u n g f ü r d a s d e u ts c h e R e ic h ” , w y d . 19 (s tr. 1132). ADAM ZELGA
Bójka i p ob icie w p ro je k c ie k.k.
B ójka i pobicie sta n o w ią n ie w ą tp liw ie w ysoce u je m n e zja w isk o społeczne. Ich szkodliw ość społeczna zm usza do u w aż n ej a n a liz y sta n o w isk a , ja k ie w obec w y p ad k ó w b ó je k i p obicia z a jm u je p ro je k t k.k.
R e p re sja k a r n a sta n o w i tu ta j — rzecz ja s n a — ty lk o je d e n ze śro d k ó w zw a lcz a n ia tego u je m n eg o z ja w isk a społecznego. Z n a tu r y rzeczy in n e śro d k i w a lk i z przestęp czo ścią p rze ciw k o życiu i zd ro w iu o b y w a te li s ą je d y n ie w tó rn ą , acz n ie m a rg in eso w ą d zied z in ą z a in te re so w a ń p ra w n ik a . W chw ili obecnej (a zapew ne przez dość d łu g i jeszcze czas ta k ż e w przyszłości) nie będzie m ożna zrezygnow ać p rzy zw a lcz an iu b ó je k i w y p a d k ó w pobicia z r e p re s ji k a rn e j ja k o o sta te czn e g o śro d k a, z a p ew n ia ją ceg o w ja k im ś sto p n iu sp o łeczeń stw u o c h ro n ę przed p rz e
stępczością. ,
W ydaje się, że zasadniczym w a ru n k ie m tego p ow inno być ścisłe o k re śle n ie sta n u fak ty czn eg o czynów p o d leg ający ch re p re s ji k a rn o -są d o w e j. P ra w id ło w e sta n o w isk o u sta w y k a rn e j w te j m ierze pozw oli n a p o zo staw ie n ie in n y c h za g ad n ień sw obod n e m u u z n a n iu sędziego w zależności od k o n k re tn y c h okoliczności sp raw y .
U dział w bójce lu b p obiciu człow ieka ze sk u tk a m i o k reślo n y m i w a r t. 192 § 2 p r o je k tu p o w o d u je u k a ra n ie sp ra w c y zgodnie z sa n k cją , ja k a je s t z a w a rta w a rt.
200 § 1 p r o j e k t u . 1
i A r t. 192 § 2 p r o j.: „ C ię ż k im u s z k o d z e n ie m c ia ła lu b c ię ż k im r o z s tr o je m z d r o w ia je s t: 1) u t r a t a w z r o k u , s łu c h u , m o w y , z d o ln o ś c i p ło d z e n ia l u b in n e t r w a ł e k a le c tw o , 2) t r w a ł e z e s z p e c e n ie lu b p o w a ż n e tr w a ł e z n ie k s z ta łc e n ie c ia ła , 3) c h o r o b a z a g r a ż a ją c a ż y c iu , c ię ż k a d ł u g o tr w a ła lu b n ie u le c z a ln a c h o r o b a a lb o tr w a ł a c h o r o b a p s y c h ic z n a , 4) u s z k o d z e n ie c ia ła lu b r o z s t r ó j z d ro w ia , k t ó r e p o w o d u ją itrw a łą n ie z d o ln o ś ć d o p r a c y z a w o d o w e j lu b tr w a ł e z n a c z n e o g r a n ic z e n ie z d o ln o ś c i d o t e j p r a c y . " A r t. 200 § 1 p r o j.: „ K to b ie r z e u d z ia ł w b ó jc e l u b p o b ic iu c z ło w ie k a , je ż e li w ic h w y n ik u n a s t ą p i ła ś m ie r ć a lb o c ię ż k ie u s z k o d z e n ie c ia ła lu b c ię ż k i r o z s tr ó j z d r o w ia c z ło w ie k a , a s p r a - ■wca co n a j m n i e j m ó g ł i p o w in ie n b y ł t o p r z e w id z ie ć ,
