1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI
U l. Relacja Jffr i. <5 ■
U2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora «■—
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora -—
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora---
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. .— - III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1 9 3 9 -1 9 4 5 )---- III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 — -
III./5. Inne ——
IV. Korespondencja
II. Materiały uzupełniające relację Jc. A k -5,A~ 4H
A
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
4
5
J ę d r y c z k a A l e k s a n d e r ( A l e k sy ^ p s . "Pomorski*1,
przyDr.na zw . " S t e f a n Tyszna" , " A do lf Zimmermann" ( 1 9 o 4 - 1 9 4 5 ) , k i e r o w n i k g r u p y wywiadowczej
"Miecza i Pługa" (ZORMiP) 0r a z "Lombardu" KG AKi
Urodzony 17 l u b 18 V I I 19
o4 r . w W i l c z e pow. B y d g o s z c z . Z zawodu b y ł i n ż y n i e r e m budownictwa l ą d o w e g o . P r z e d wojną m i e s z k a ł w B y d g o s z c z y .
W 1942 r . w c i e l o n y do o r g a n i z a c j i "Todt" i s k i e r o w a n y na t e r e n y w s c h o d - n i e . P o d c z a s pob y tu w Warszawie s p o t k a ł s i ę z e znajomymi z B y d g o s z c z y :
j u b i l e r e m Kazimierzem Br zo s tk o w s ki m i handlowcem Bernardem KacZmarkiem9 k t ó r y w c i ą g n ą ł go do wywiadu "MiPM (ZOKMiP), a p ó ź n i e j s k o n t a k t o w a ł z e Stefa nem I g n a s z a k i e m ( “D r o z d " , "Nordyk", " N o r b e r t Wojewódzki") - drugin z a s t ę p c ą s z e f a Wydziału Agency jno -W ywi ad owc ze go (AW) i i n s p e k t o r e m s i e c i wywiadowczych - w tym p o m o r s k i e j e k s p o z y t u r y "LomDardu". J ę d r y c z k a z o r g a n i z o w a ł bardzo p r ę ż n ą g r up ę wywiadowczą pod nazwą "Grupa Pomors
ki ego" (nazwa p o c h o d z i ł a od ps eu do m in u , którym s i ę p o s ł u g i w a ł ) d z i a ł a j ą c ą w ramach "MiP" i "Lomoardu" KG AK. Grupa j e g o o t r z y m a ł a z a d a n i e r o z p o z n a n i a f a b r y i t i p a l i w s y n t e t y c z n y c h w P o l i c a c n , o b s e r w a c j i j e d n o s t e k K r i e g s m a r i n e w S z c z e c i n i e , na Wybrzeżu Gdańskim or a z ,;fc B y d g o s z c z y ( m . i n . Łęgnowa
)6P o d c za s s w o i c h l i c z n y c h p o d r ó ż y po całym P o m o r z u , p o s ł u g i w a ł s i ę f a ł s z y w y m i dokumentami, wyrobionymi w W y d z i a le L e g a l i z a c j i i T e c h n i k i O d d z i a ł u I I KG AK, na n a z w i s k o " i n ż . S t e f a n Tyszka" i
"A do lf Zimmermann". Punkt wypadowy"grupy Pomorsk iego " s t a n o w i ł a l e ś n i czówka w r e j o n i e C h o j n i c , g d z i e l e ś n i c z y m b y ł s z w a g i e r J ę d r y c z k i - L e on S o w i ń s k i . Do gr ona w s poł pra cow nik ow n a l e ż e l i tatcże m . i n . : Artuir L e s n e r , Adam SobolewsKi ( " S o b o l " ) , Aa z i m i Cj.z K o l b e r (""Zachód" , " B i a ł y " ) , M i e c z y s ł a w B o b i ń s k i ( ,łW i l k M, " w i l c z u r " , "Kruk I I " ) i ;!Adolek"
(NN). Ł ą c z n o ś ć pomiędzy grupami i podgrupami s i e c i "-Bałtyk" a s i a t k ą
"Pomorskiego" utrzymywał J ó z e f Janowski ( " Z d z i s ł a w DankowsKi" , "Wer- b i ń s k i " , " D e z a " ) .
óa.pośredxiictwem ł ą c z n i c z k i K0mendy Okręgu Pomors
6
k i e g o AK, I r e n y J a g i e l s k i e j / o b . N o w a k / p s . "Ewa" u t r z y m y w a ł ł ą c z n o ś ć z s z e f e m s z t a b u mjr J b z e f e m C h y l i ń s k i m a t a k ż e z k i e r o w n i c t wem wywiadu o k r ę g u . M i a ł t e ż k o n t a k t z Janem Belauem / " M ś c i w b j " ,
"Mewa", " M o r s k i " / - o f i c e r e m wywiadu I n e p e k t o r a t u Wybrzeże AK i u e n r y k i e m Gru etzmacherem / " M i c h a ł " , " ^ a r t a " / - s z e f e m ł ą c z n o ś c i Komendy Okręgu P o m o r s k i e g o Armii K r a j o w e j . P r z y p u s z c z a l n i e p o p r z e z J . § e l a u a k o n t a k t o w a ł s i ę z wywiadem b r y t y j s k i m . W k o ń c u 1943 r . l u k w p o c z ą t k a c h 1 944 r . w z i ą ł u d z i a ł w n a r a d z i e , , w i . . w G d y n i , w k t i r e j u c z e s t n i c z y l i J . B e l a u i A . S o b o l e w s k i . U s t a l o n o w b w c z a s ,
że m eld un ki wywiadowcze "Grupy P o m o r s k i e g o " / j a k i "Lombardu KG AK/
z t e r e n u c a ł e g o w yb rz eż a m o r s k i e g o / p o l s k i e g o i n i e m i e c k i e g o / będą m . i n . p r z e s y ł a n e do G d y n i , a n a s t ę p n i e , p r z y pomocy p a s t o r a s z w e d z k i e g o do S z w e c j i / d r u g i e g z e m p l a r z w y s y ł a n o do W a r s z a w y / .
Punktem kontaktowym d l a J . b y ł s k l e p j u b i l e r s k i p r z y u l . Z ł o t e j w W a r s z a w ie , k t b r e g o w ł a ś c i c i e l e m b y ł K . B r z o s t k o w s k i o r a z s k l e p
z p o r c e l a n ą B.Kaczmarka p r z y P l a c u Grzybowskim Nr 1 4 . N a d s y ł a n e mel- d n nk i p r z e z "Grupę P o m o r s k i e g o " za p o ś r e d n i c t w e m S . I g n a s z a k a t r a f i a ł y do B i u r a S t u d i b w "Lombardu", g d z i e o p r ac o w yw ał j e i „i.*-/, s t e n o g r a f o w a ł p o r . mar. N o r b e r t G o ł u ń s k i / " W i t o l d " , "Bombraa'7 - i n s p e k t o r wywiadu m o r s k i e g o .
A r e s z t o w a n y w d n i u 2o TV 1944 r . w s k u t e k z a ł a m a n i a s i ę , z a t r z y m a ne g o w c z e ś n i e j p r z e z g e s t a p o , k u r i e r a "A d o l k a " . A r e s z t o w a n o t e ż ż o nę J . - G e r t r u d ę . Z m i e s z k a n i a i c h B.-^aczmarek wraz z p o d l e g ł y m i s o
b i e l u d ź m i z d o ł a ł w y n i e ś ć k o m p r o m i t u j ą c e m a t e r i a ł y . O s k a r ż o n y o p r z y g o t o w y w a n i e t z w . z d r a d y g ł b w n e j i na mocy wyroku s ą d u n i e m i e c k i e g o / p r z y p u s z c z a l n i e Sądu Wojennego R z e s z y / s k a z a n y na k a r ę ś m i e r c i .
A O
Wyrok z o s t a ł wykonany 2o IV 1945 w B r an de nb urg u o g o d z . 14 . Żona o s a d z o n a w o b o z o e k o n c e n t r a c y j n y m p r z j ż y ł a o b i z i z m a r ł a po w o j n i e w B y d g o sz c z y o
7
5
AAlT9 Akta "Lombardu" KG AK , s y g n . 1o1o / t u t a j w z m ia n ki o rozmowach pr owadzonych w sprawach w e w n ą t r z o r g a n i z a c y j n y c h p r z e z " p . S t e f a n a "
i " S .T y sz k ę " - p s . A . J ę d r y c z k i / ; A M S , r e l a c j e ; APAK, T . : J ę d r y c z - ka A . ^ t u t a j d a t a u r o d z e n i a : 17 V I I 1 9 o 4 / ; Adamska J . , P o l a c y w
Z u c h t h a u s Brandenburg / H a v e l / Gflrden, Warszawa 1 9 9 6 ,
s. 5 / t u t a j j a k o J e n i r i t s c h k a i d a t a u r o d z e n i a : 18 V I I 1 0 o 4 / ; C h r z a n o w s k i B . , S t r u k t u r a o r g a n i z a c y j n a Zw ią zk u W a l k i Z b r o j n e j - A r m i i K r a j o w e j na Pomorzu w l a t a c h 1 9 3 9 - 1 9 4 5 / M a t e r i a ł y do d y s k u s j i / / w / : Armia Krajowa na Po
m o r z u . M a t e r i a ł y s e s j i nau kowej w T o r u n i u w d n i a c h 1 4- 15 l i s t o p a d a 1 9 9 2 . P o i r e d . E . ^ a w a c k i e j i M . W o j c i e c h o w s k i e g o , T o r u ń 1 9 9 3 , 3 . 4 2 - 4 4 / t u t a j b ł ę d n i e podano i m i ę : A n t o n i / ; t e g o ż , "Miecz i Płufc/^Z j e d n o c z o - ne B r g a n i z a c j e Ruchu "Miecz i P ł u g " / w l a t a c h o k u p a c j i n i e m i e c k i e j
1 9 3 9 - 1 9 4 5 , Toruń 1 9 9 7 , s . 1 7 - 1 7 2 , 1 7 6 , 1 8 8 - 1 8 9 , 2 5 7 / t u t a j b ł ę d n i e po
dano i m i ę : A l o j z y o r a z w w yn iku błędbw d r u k a r s k i c h z n i e k s z t a ł c o n o n a z w i s k o : A . J ę d r y k a / s . 1 7 1 , p r z y p . 4 2 / , A . J e d r y c z k a / s . 1 7 1 , p r z y p . 4 5 / / ; Ch rza now sk i B . , Komorowski K . , C h y l i ń s k i J b z e f / w / : S ł o w n i k B i o g r a f i c z n y K o n s p i r a c j i P o m o r s k i e j 1 9 3 9 - 1 9 4 5 .Cz . 3 . Pod r e d . A.Za
k r z e w s k i e j i E . ^ a w a c k i e j , Toruń 1 9 9 7 , s . 4 4 i najśto / t u t a j b ł ę d n i e po- dano i m i ę : A l o j z y / ; C i e c h a n o w s k i K . , C h a r a k t e r y s t y k a i ź r b d ł a r u c h u op or u na Pomorzu / w / : P o m o r s k i e o r g a n i z a c j e k o n s p i r a c y j n e / p o z a AK/
M a t e r i a ł y s e s j i naukowej w T o r u n i u w d n i a c h 6 - 7 l i s t o p a d a 1 9 9 3 . Pod r e d . S . S a l m o n o w i c z a i J . S z i l i n g a , Toruń 1 9 9 4 , s . 4 o ; L i s t y I . J a g i e l s k i e j /N o w a k / do a u t o r a *
Bogdan Chrzanowski
8
V .
a
Jędryczka Aleksander (Aleksy) ps. „Pomorski”, przybr. nazw. „Stefan Tyszka”, „Adolf Zimmermann” (1904-1945),"kierownik grupy wywiadowczej „Miecza i Pługa” oraz
„Lombardu” KG AK.
Urodzony 17 (18) VII 1904 r. we wsi Wilcze pow. Bydgoszcz. Z zawodu był inży
nierem budownictwa lądowego. Przed wojną mieszkał w Bydgoszczy. W 1942 r. wcie
lony do organizacji „Todt” i skierowany na tereny wschodnie. Podczas pobytu w War
szawie spotkał się ze znajomymi z Bydgoszczy - jubilerem Kazimierzem Brzostkow- skim i handlowcem Bernardem Kaczmarkiem, który wciągnął go do wywiadu „MiP”
(ZORMiP), a później skontaktował ze Stefanem Ignaszakiem ps. „Drozd” - drugim zastępcą szefa Wydziału Agencyjno-Wywiadowczego i inspektorem sieci wywiadow
czych - w tym pomorskiej Ekspozytury „Lombardu”. Jędryczka zorganizował prężną grupę wywiadowczą pod nazwą „Grupa Pomorskiego” działającą w ramach „MiP’ i
„Lombardu” KG AK. Grupa jego otrzymała zadanie rozpoznania fabryki paliw synte
tycznych w Policach, obserwacji jednostek Kriegsmarine w Szczecinie, na Wybrzeżu Gdańskim oraz Bydgoszczy"(m.in.) Łęgnowa. Podczas swoich licznych podróży po całym Pomorzu posługiwał się fałszywymi dokumentami, wyrobionymi w Wydz. Lega
lizacji i Techniki Oddz. II KG AK, na nazwiska „inż. Stefan Tyszka” i „Adolf Zimmer
mann”. Punkt wypadowy „Grupy Pomorskiego” stanowiła leśniczówka w rejonie Choj
nic, gdzie leśniczym był szwagier Jędryczki - Leon Sowiński. Współpracował m.in. z Arturem Lesnerem7^32nen^-SotK5le^skm^ps~^oBorTKazimierzem Kolberem ps.
„Zachód”, „Biały”, Mieczysławem Robińskim ps. „Wilk”, „Wilczur”, Kruk II” i osobą o ps. „Adolek” (NN). Łączność pomiędzy grupami i podgrupami sieci „Bałtyk” a siatką
„Pomorskiego” utrzymywał Józef Jankowski przybr. nazw. „Zdzisław Dankowski”,
„Werbiński”, „Deza”. Za pośrednictwem łączniczki Kmdy Okr. Pomorskiego AK, Ire
ny Jagielskiej (ob. Nowak) ps. „Ewa” utrzymywał łączność z szefem Sztabu mjr. Józe-
9
fem Chylińskim, a także z kierownictwem wywiadu Okręgu. Miał też kontakt z Janem Belauem ps. „Mściwój”, „Mewa”, „Morski” - oficerem wywiadu Insp. Wybrzeże AK i Henrykiem Gruetzmacherem ps. „Michał”, „Marta” — szefem łączności Kmdy Okr.
Pomorskiego Armii Krajowej. Przypuszczalnie poprzez J. Belaua kontaktował się z wywiadem brytyjskim. W końcu 1943 r. lub w początkach 1944 r. wziął udział w nara
dzie w Gdyni, w której uczestniczyli J. Belau i A. Sobolewski. Ustalono wówczas, że meldunki wywiadowcze „Grupy Pomorskiego” (jak i „Lombardu” KG AK) z terenu całego wybrzeża morskiego (polskiego i niemieckiego) będą przesyłane m.in. do Gdy
ni, a następnie przy pomocy pastora szwedzkiego do Szwecji (drugi egzemplarz wysy
łano do Warszawy). Punktem kontaktowym dla Jędryczki był sklep jubilerski przy ul.
Złotej w Warszawie, którego właścicielem był K. Brzostkowski oraz sklep z porcelaną B. Kaczmarka przy Placu Grzybowskim nr 14. Nadsyłane meldunki przez „Grupę Po
morskiego” za pośrednictwem S. Ignaszaka trafiały do Biura Studiów „Lombardu”, gdzie opracowywał je i stenografował por. mar. Norbert Gołuński ps. „Witold”, „Bom-
bram” - inspektor wywiadu morskiego. '
Aresztowany w dniu 2 0 IV 1944 r. wskutek załamania się zatrzymanego wcześniej przez gestapo kuriera „Adolka”. Aresztowano także żonę Jędryczki - Gertrudę. (Z miesz
kania ich B. Kaczmarek wraz z podległymi sobie ludźmi zdołał wynieść kompromitują
ce materiały). Oskarżony o przygotowywanie tzw. zdrady głównej, na mocy wyroku sądu niemieckiego został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 20 IV 1945 r. w Brandenburgu o godz. 14.48. Żona osadzona w obozie koncentracyjnym przeżyła obóz i zmarła po wojnie w Bydgoszczy.
AAN, Akta „Lombardu” KG AK, sygn. 1010 (tu wzmianki o rozmowach prowadzonych w sprawach wewnątrz organizacyjnych przez „p. Stefana” i „S. Tyszkę” - ps. A. Jędryczki);
AMSt., Relacje; APAK,T.: Jędryczka A. (tu data urodzenia: 17VII 1904); A d a m s k a J., Polacy w Zuchthaus Brandenburg (Havel) Górden, Warszawa 1996, s. 5 (tu jako Jendrit- schka i data urodzenia: 18 VII 1904); C h r z a n o w s k i B., Struktura organizacyjna Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej na Pomorzu w latach 1939-1945 (Materiały do dyskusji) [w:] AK na Pomorzu, (tu błędnie podano imię: Antoni); T e n ż e , „Miecz i Pług "
(Zjednoczone Organizacje Ruchu „Miecz i Pług") w latach okupacji niemieckiej 1939- 1945, Toruń 1997, s. 17-172, 176, 188-189, 257 (tu błędnie podano imię: Alojzy oraz w wyniku błędów drukarskich zniekształcono nazwisko: A. Jędryka (s. 171, przyp. 42), A.
Jędryczka (s. 171, przyp. 45); SI. Konsp. Pom....(tu błędnie podano imię: Alojzy); Pom.
org. konsp. poza A K ...; Listy I. Jagielskiej (ob. Nowak) do autora.
10
Dnia 25 IV 1945 zginął śm ercią męczeń ską z rąk op-awców h tlerowskich. skazany przez Vclksgeńcht w Berlinie mój najuko chańszy mąż. nasz drogi brat
A L E tiS Y JE N D R Y C Z fiA
przeżywszy lat 40.
kierownik robót melioracyjnych przy Urzędzie Woi Pom
Msza św- za spokój duszy Jego odbijdzie się w kościele św Jana w Torunju. dnia 4 listopada o godz- 6-45- (11653)
Żona i rodziną Bydgoszcz TomA Rumia-
11
3
Szczecin, 2 X 2006 r.
In sty tu t P am ięci N arod ow ej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej
ul. Jan ick iego 3 0 , 7 1 - 2 7 0 S z cz ec in te i. 0 9 1 4 8 4 9 8 2 4 , fa x . 0 9 1 4 8 4 9 8 2 1
___ ___ 8£S.Ł.-.6022 - 12/06 j f u n d a c j a
'Archiwum i Muzeum
Arosi. Krajowsj G)az Wo*^kc;:w3j > - ■■ ■<■,*
W ?Xj;
W płynęło draa: ...
L ó z ^ J S A i. ..
| ^mączniki:...
1 R e fe re n t:.... ...
^ Szanowna Pani Elżbieta Skerska
Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej
ul. Podmurna 93 87 - 100 Toruń
W związku z realizowanym przeze mnie projektem badawczym, bardzo proszę o pomoc w uzyskaniu informacji na temat akcji o kryptonimie "Synteza", przeprowadzonej w 1943 r. na terenie fabryki benzyny syntetycznej Hydrierwerke Politz (obecnie Poiice k. Szczecina). Odpowiedzialna za nią była pomorska sieć terenowa wywiadu "Lombard", a konkretnie jej ekspozytura Bałtyk 303.
Interesują mnie także informacje dotyczące osób biorących w niej udział:
- Leon Chaustow "Mewa" ^ •*' - i & J i 1 ^ - Zofia Dobiszewska (Ewa Sadowska) "Ewa", "Alinka", "Gienia"
- Aleksy (Aleksander) Jędryczka "Tyszkę", "Pomorski"
- Bernard Kaczmarek "Wrzos", "Jur"
- Apolinary Łaniewski "Apoli", "Apollo"
- Gertruda Rudnicka "Gerda" --
- Ferdynand (Franciszek) Słomieński "Zając"
Numer telefonu bezpośrednio do mnie: (091) 48 49 823.
Będę wdzięczny za wszelkie informacje.
Z wyrazami szacunku Paweł Knap
12
Toruń, 15.01.2007 r Pan
Paweł Knap
Instytut Pamięci Narodowej
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej ul. Janickiego 30
t n . C .■ i
71 - 270 Szczecin
!
r
Szanowny Panie !
W załączeniu przesyłam informacje i materiały na temat akcji wywiadowczych zmierzających do rozpracowania m.in. fabryki paliw syntetycznych w Policach koło Szczecin. Są to biogramy konspiratorów zaangażowanych w pracę wywiadu ZWZ - AK zainteresowanego Policami już od 1940 r. : Szymichowskiej Marii, Wickiego Klemensa. Maria Szymichowska swoją współpracę z Alfonsem Sulewskim i Klemensem Wickim wspomina także w pamiętnikach { Archiwum Fimdacji - skrót FAPAK - t. osob. Szymichowska Maria sygn. K : 1/1 Pom.; t. osob. Wieki Klemens sygn. M : 138/747 Pom. ).
Po rozbiciu centralnej sieci wywiadu ofensywnego . dalekiego zasięgu oznaczonej kryptonim „Stragan” Komendy Głównej AK, jego zadania na odcinku zachodnim i północnym, przejęła sieć wywiadu KG AK m.in.kryptonim
„ Bałtyk" oraz „ Grupa Pomorskiego „( Aleksandra Jędryczki ).
W załączeniu przesyłam biogramy kierowników obu grup, Aleksandra (Aleksego) Jędryczki i Bernarda Kaczmarka.
Uzupełniając biogram A. Jędryczki dodaję, iż współwłaściciel sklepu zegarmistrzowsko-jubilerskiego przy ul. Złotej w Warszawie, Kazimierz Brzostkowski ( Brzostowski) był szwagrem A. Jędryczki. Przekazał S.
Ignaszakowi m.in. szkic sytuacyjny kombinatu paliw w Policach, dostarczony przez łączników. W pracę wywiadowczą zaangażowani byli także, oprócz wspomnianego w biogramie Leona Sowińskiego, także inni szwagrowie
„Pomorskiego”: Adam Sobolewski, Franciszek Szoraak, Ludwik Lietz. Ojciec Leona Haustowa posiadał w Warszawie restaurację, gdzie odbywały się zebrania konspiracyjne.
Gertruda Rudnicka z d. Krause I voio Jędryczka ( żona A. Jędryczki), ps.„Genia” , była łączniczką i kurierką na linii Bydgoszcz-Warszawa i na ul.
Złotą dostarczała meldunki, które odbierał Stefan Ignaszak, W swojej relacji Janina Gapińska z d. Januszewska ps. „ Irena”, żołnierz Wojskowej Służby Kobiet Inspektoratu AK Bydgoszcz podaje, iż „ Genia” otrzymała od Mariana
13
Gapińskiego ( szwagra, „ Ireny” pracującego w Łęgnowie) plany obiektów produkujących materiały wybuchowe w Łęgnowie. Współwłaścicielem sklepu przy ul. Złotej był Kaszubowski ( imię nieznane).
( FAPAK t.osob. Gertruda Jędryczka sygn. K : 44/44 Pom. i t.osob. Janina Gapińska FAPAK sygn. K : 209/209 Pom.)
W skład sieci wywiadu „ Bałtyk” wchodziły, utworzone przez B.
Kaczmarka ( na polecenie S. Ignaszaka) podgrupy:
„ Bałtyk 301” na czele z Edwardem Czarnowskim , ps. „ Kolski” - penetrująca tereny Toruń - Tczew - Wybrzeże Gdańskie ;
„ Bałtyk 302 „ - grupą kierował Apolinary Łaniewski, ps. „ Apollo”, „ Apoły” - grupa penetrowała tereny Bydgoszcz - Łęgnowo - Osowa Góra ( obiekty przemysłu zbrojeniowego); „ Apollo” z rozkazu S.' Ignaszaka przyjeżdżał do Torunia i Bydgoszczy.
„ Bałtyk 303” - grupa podlegała Augustynowi Tragerowi, ps. „ Sęk” i swoją działalnością obejmowała okolice Bydgoszczy, Polic i Szczecina. Rekrutowała się głównie z członków „ Miecza i Pługa „ ( Zjednoczonych Organizacji Ruchu
„Miecz i Pług”) ponownie zaprzysiężonych w ramach AK.
A. Łaniewski podczas wyjazdów posługiwał się dokumentami przedstawiciela fabryki obuwia „Leo” ( Bydgoszcz- przypis E.S. ). Został aresztowany w Kutnie przy próbie przekroczenia granicy pod zarzutem szmuglu obuwiem.
( FAPAK t.osob. Stefan Ignaszak sygn. M : 544/1185 Pom. )
Obecny stan wiedzy nie pozwala na jednoznaczne określenie początkowej przynależności organizacyjnej Ferdynanda Słonimskiego. Mieczysław Robiński ps. „ Wilk”, „ Wilczur” „ Kruk II „ podaje , że gdy w grudniu 1939 r. został zwerbowany do Polskiej Armii Powstania ( PAP) i mianowany komendantem wojskowym na teren oznaczony kryptonimem „Sobieski” ( całe Pomorze), to w skład utworzonego sztabu PAP w Bydgoszczy wszedł m.in. Słomiński Ferdynand, ps. „ Zając”. Od 1942 r. wspomniany M. Robiński był zastępcą Jana Kotlewskiego ps. „ Kruk”, Kruk I,” Komendanta Wojskowego Pomorskiego
„Miecza i Pługa”. Po zmobilizowaniu w październiku 1943 r. J. Kotlewskiego do Wehrmachtu, M. Robiński objął stanowisko Komendanta Wojskowego. Od 1942 r. F. Słomiński utrzymywał łączność z Warszawą jako kurier i emisariusz sztabu Okręgu Pomorskiego „ M i P ."Pracował jako palacz w lokomotywowni w Bydgoszczy' i tę pracę wykorzystywał do wykonywania zadań konspiracyjnych, a w Warszawie kontaktował się z Bernardem Kaczmarkiem przy pl. Grzybowskim 14. Utrzymywał kontakt ze Stanisławem Henne ps. „ Henryk”, koordynatorem wywiadu KG ZWZ - AK na Pomorzu. W późniejszym okresie był kurierem do Warszawy Leszka Białego ps. „ Jakub,” od 1942 r.,szefa łączności Inspektoratu ZWZ-AK Bydgoszcz ( od 1940 r. pracującego w Łęgnowie; w konspiracji m.in.
w komórce dywersyjnej).
14
Kaczmarek Franciszka z d. Subkowska ( żona Bernarda) jeździła do Bydgoszczy do A.Tragera, gdzie odbierała meldunki o fabryce paliw syntetycznych w Policach. Jako łącznika wykorzystywano też Bogumiła Kaczmarka ( syna Bernarda), któremu wszywano karteczki w ubranie i wysyłano do punktów kontaktowych w Warszawie ( miał kilkanaście ła t).
Chrzanowski Bogdan, Miecz i Pług na Pomorzu w latach okupacji niemieckiej 1939-1945, Wyd. FAPAK , Toruń 1997 ; Gąsiorowski Andrzej, Polska Armia Powstania..., Wyd. FAPAK , Toruń 1997; Pomorskie organizacje konspiracyjne ( poza AK ) , Materiały III sesji naukowej..., pod red. S. Salmonowicza i J.Szilinga, Wyd. FAPAK, Toruń 1996.
Tyle uzupełnień do biogramów wr oparciu o opracowane do tej pory materiały źródłowe. Niestety nie udało mi się odnaleźć danych dotyczących Zofii Dobiszewskiej - Ewy Sadowskiej.
W załączeniu przesyłani ulotkę wydawnictw Fundacji i ostatni numer naszego
„ Biuletynu”.
Z poważaniem 0
dokumentalistka
i
15
Kim byli wywiadowcy
Alarm w „Lombardzie1’ zaczął się w kw ietniu 1944 r. 28 tego miesiąca
„Edward” zameldował, że 19 kw ietnia 1944 r. został aresztowany w Warszawie, w domu przy ul. Miedzianej, „L. 119” wraz z żoną. Według meldunku „Honoratki” z tego sam ego dnia w mieszkaniu „L. 119”
przeprowadzono rewizję i Gestapo zabrało walizkę ze skrytką. Według tego też meldunku aresztowany wraz z żoną figurują w areszcie Gestapo pod prawdziwymi nazwiskami.
Sprawa aresztowania wywia- Według dokumentów „Lomba- dowcy używającego kryptoni- rdu” z „L. 119” spotykał się mu „L. 119” musiała być bardzo „Witold”, a w ięc ppor. Norbert poważna, gdyż na Pomorze, dla ' Gołuński, inspektor sieci wy- stwierdzenia stopnia zagrożenia wiadu morskiego, a skrzynką
kontaktową „L.119” w Bydgosz
czy był „Brda”, lub „Breda” z którym mieli kontakt inni w y
wiadowcy z terenu Bydgoszczy i Torunia. Zagrożona też była centrali „Lombardu” wyjechał
„Kolski” , czyli Edm und Czar
now sk i, jeden z szefów sieci wywiadowczej „Bałtyk”, która objęła swoim zasięgiem teren
o nazwisku „Jędryczka” lub „Ty
szka” i poprzez komórkę opie
ki nad więźniami, która rów
nież wchodziła w skład organiza
cyjny „Lombardu”, udzielić im pomocy.
Czy „L.119” to inżynier A lek
sander Jędryczka, używający również nazwiska Tyszka, były pracownik Brahnau, który powo-
Józef Szarkowski („Szary",
„Jelita")
całego Pomorza, aż po Szczecin.
Wiadomości jakie „Kolski” , czyli Edm und C zarnow ski przywiózł z Bydgoszczy były mało pocieszające. Już w drugi dzień Zielonych Św iąt zostali Ujęci w Bydgoszczy dwaj ludzie, którzy znali dobrze „L. 119” , byli w jego sieci wywiadowczej, a zostali aresztowani pod zarzu
tem dopomagania „L. 119” w de
zercji, a jego żonie w ucieczce z Bydgoszczy do Warszawy.
Aresztowani w Bydgoszczy znali również „K olskiego” , czyli Edmunda Czarnowskiego oraz adres niem ieckiej firmy w War- szawie, w której „Kolski” pra
cował. Zagrożony był w ięc nie tylko w ywiadowca, ale również inspektorzy sieci, którzy się z nim stykali. A takich było kilku.
sieć szczecińska z jej kierowni
kiem o pseudonimie „Adolek”.
„Wpadka” w Bydgoszczy, któ
ra spowodowała aresztowanie wywiadowcy „L. 119” w Warsza
w ie musiała być groźna dla funk
cjonowania centrali, gdyż doku
m enty w tej sprawie wędrują co
raz wyżej w strukturze „Lombar
du” i są sygnowane pseudonima
mi „Nordyk”. Ten pseudonim oznacza por. S tefan a Ignaszaka inspektora wszystkich sieci w y
wiadowczych i II zastępcy kiero
wnika wydziału wywiadowcze
go. Pod pseudonimem „Ignacy”, krył się szef agencji wywiadow
czej, S tefan Łapicki, przedwo
jenny pracownik Ekspozytury Oddziału II w Bydgoszczy.
Na tym wysokim już szczeblu wtąjemniczenia zaczynąją się Ujawniać tajemnice „Lombardu”
gdyż „Nordyk”, czyli por. Stefan Ignaszak, występując tym razem jako „Norbert Wojewódzki” stara się odszukać na Pawiaku ludzi
łany do organizacji Todt zdezerte
rował z niej i ukrywał się w War
szawie? Czyżby znany w Bydgo
szczy inżynier ryzykował powrót do rodzinnego miasta?
W innym piśmie skierowanym do komórki opieki nad więźniami
„Nordyk” prosi o zainteresowa
nie się losem inżyniera H enry
ka Besserta. Czy i w tym w y
padku chodzi o wywiadowcę
„L.119”, czyli inżyniera Aleksan
dra Jędryczkę? Kim w ięc byli -i jak się nazywali wywiadowcy
„Lombardu”?
Z meldunków coraz wyżej po
stawionych pracowników etato
wych „Lombardu” rysuje się ob
raz przyczyn „wpadki” wywiado
wcy na terenie Warszawy.
Podczas swego ostatniego po
bytu w Bydgoszczy „L.119” na
wiązał kontakt z pracownikami firmy Brahnau, pochodzenia ukraińskiego, którzy szukali kon
taktu z organizacjami wywiado
wczymi, polskimi, deklarując je-
16
DW - magazyn
Lombardu?”
'X
Jan Filipski (na błotniku)
dnocześnie swoje możliwości w zakresie sabotażu na terenie rozbudowywanej intensywnie fa
bryki zbrojeniowej. To oni byli najprawdopodobniej agentami służb bezpieczeństwa, którzy roz
szyfrowali wywiadowcę. W każ
dym razie był to ostatni, nowo podjęty kontakt „L.119” przed powrotem do Warszawy.
Jeśli chodzi o przypuszczal
nych agentów hitlerowskich władz bezpieczeństwa pochodze
nia ukraińskiego, to rzeczywiście na terenie zakładów Brahnau pracowała liczna grupa robotni
ków pochodzenia ukraińskiego i białoruskiego przywieziona ze Wschodu, wśród których byli za
równo zdeklarowani przeciwnicy reżimu hitlerowskiego jak i lu
dzie gotowi do współpracy z oku
pantem.
Znaną sprawą na terenie Byd
goszczy był czerwcowy (1944 r.) wybuch na terenie zakładów Bra
hnau, spowodowany najprawdo
podobniej przez sabotaż, po któ
rym wielu pracowników pocho
dzenia ukraińskiego i białorus
kiego zostało aresztowanych i straconych. Jednakże wywia
dowca „L.119” trafił widocznie na innych ludzi, gotowych do zdrady.
W dokumentach „Lombardu”
występuje jeszcze nazwisko Ger
trudy T yszka i „Jendritschka”
jako osoby poszukiwanej na tere
nie Pawiaka i „Serbii” - więzień policji hitlerowskiej w Warsza
wie, ale na tym informacje o „wpadce” w Bydgoszczy się kończą i pozostąją tylko domysły.
Publikujem y u nik aln e dziś zdjęcie pracow ników poligonu wojskow ego w Toruniu z 1942 r., wśród których znajduje się Jan Filipski, członek toruńskiej konspiracji. K im są in n i przed
staw ien i na zdjęciu ludzie? Naj
widoczniej pracow ali w w arsz
tatach sam ochodow ych poligo
nu i m ieli możność w iele z in te
resujących w yw iad rzeczy za
obserwować. Czy któryś z nich był w yw iadow cą „Straganu”, a potem „Lombardu”? Inform a
cje z poligonu w ojskow ego w Toruniu są licznie reprezen
tow ane w aktach polskiego w y wiadu.
I jeszcze jed no zdjęcie. Józef Szarkow ski pseudonim „Szary”
i .J e lita ”, ppor rez. z Grudzią
dza b ył pracow nikiem n a lotn is
ku w Grudziądzu, a jed nocześ
nie jed nym z szefów konspiracji AK na ty m terenie. W iadomo, że blisko k ontaktow ał się z Józefem Grussem , pseudonim
„Stanisław ” - m ajorem AK, który b y ł szefem w yw iad u Okręgu AK Pomorze. Na począt
ku 1943 r. Szarkow ski w yjech ał do Niem iec, w ciągn ięty do or
ganizacji Todt, ale w iadom o, że nadal k ontaktow ał się z kolega
m i z Grudziądza i n a w e t plano
w a ł ucieczkę z N iem iec do War
szaw y przez Modlin.
Czy ktoś go znał bliżej? Czy to m ógł być w yw iad ow ca „Lomba
rdu”?
(TEJOT.)
17
18
CHRISTIAN SOWIŃSKI 80-299 GDAŃSK ul. Gryfa Pomorskiego 6
tel 058 552 77 16 fax 058 554 58 02 Ol. Z<PO7 kom. 602 67 09 19
1 I M O / O I e-mail : kancclaria_osowa@neostrada.pl______________________
Gdańsk :17.03. 2007 rok
Biblioteka Fundacji
„Archiwum Pomorskie AK”
'Toruń Szanowni Państwo !
Jestem synem Leona Sowińskiego który jest wymieniony w biogramie Aleksandra Jędryczki - str. 63 Słownika Biograficznego Konspiracji Pomorskiej 1939 - 1945 część 4. wydanego przez Fundację „Archiwum Pomorskie AK” - Toruń 1998.
Ojciec był członkiem Grupy Pomorskiego której część została aresztowana w wyniku
„wpadki” 20.04.1944 roku w Warszawie.
Ojciec wraz z Aleksandrem Jędryczką i innymi został skazany za szpiegostwo - zdrada kraju ( § 201 StPO) - na karę śmierci przez Trybunał Narodowy w Berlinie (Volksgerichtshof) dnia 02.02.1945 roku i stracony 20.04.1945 roku przez ścięcie w Brandenburg - Górden.
Odpis wyroku uzyskałem dopiero w październiku 2006 roku.
ARCHIWUM FEDERALNE
JLrcfiwum TederaCne, Postfacfi 45 05 69, 12175(Berlin
20.10.2006 r o t Pan
Christian Sowiński uC. ęryfa Pomorskiego 6 80-299 ę d a ń st
Połska
<Docłiodzenie w sprawie Pańskiego Ojca Leona Sowimkiego, ur. 18.10.1908 w Chełmnie Szanowny Panie Sowiński,
odnośnie osoby (Pańskiego ojca Leona Sowińskiego zostały przekazane z Jlrcfiiwum TederaCnego następujące dokumenty:
/
1. WyrokjTry6unału Narodowego przeciwko Tranzowi Josefowi Schornaki innym (Leon Sowiński 'Nr. 5) za zdradę kraju 02 kutego 1945 [podpis: N J 13035] oraz
2. <Proś6a o ułaskawienie Pańskiego ojca do prawnika/adwokata naczelnego Try6una(u Narodowego z 06 kutego 1945 [podpis: ^SOO l/^glOa 158/45], ,
%opie oku dokumentów załączyłem do tego pisma.
19
Nie mogłem jednakjwy kryć informacji dotyczących gro6u (Pariskiego ojca w istniejącym JLrchiwum Tederałnym.
<Pozdrawiam Z poważaniem CjrunwaCd
Odpis 3 L 24.45 8 J 145.44g
imieniu narodu niemieckiego w sprawie karnej przeciwko
Q)
^1)J 6udowniczemu 6udynków kjiłturowych/oświatorwych JAłęjęemu Jędryczka z Warszawy, urodzonemu 18 czerwca 1904 w ‘Wiłsche (‘Wiłcza), koło (Bydgoszczy2) kasjerce ęertrudzie Otyłłi Jędryczka z domu Kjauze, z (Bydgoszczy, urodzonej 16 stycznia 1911 w (Pucku, kołoNeustadt
3) rysownikowi technicznemu jAdamowi ^Mikołajowi SoSołewskjemu z (Bydgoszczy, urodzonemu 2 grudnia 1910 w Ludeńtz, koło JĄ.Cten6urgundu
4) Budowniczemu Ludwikowi Lietz z (Bydgoszczy, urodzonemu 29 łistopada 1898 w (Biscfrwałde, koło Neumarks^estpreussen ((Byszwałdkoło Lu6awy)
5) kupcowi Leonowi Sowińskiemu z Tałkenwałde, urodzonemu 18 poździernika 1908 w Chełmnie, 'Westpreujien
6) pracownikowi fiandłowemu (Franzowi Josefowi Schornak^z Neustadt/Westpreussen, ( Wejherowo) urodzonemu 19 kutego 1899 w %onradsweise (1Połczyna), koło Neustadt v 7) pracownikowi 6iurowemu JAłfonsowi Warszczyńskiemu z ftarłshagen, koło TJsedom-Wołłin,
urodzony 1 sierpnia 1913 w (Płescłien, (Płeszew) koło Jarocina
- wszyscy w tej sprawie oskarżeni za zdradę kraju poprzez dochodzenie przeprowadzone przez Trybunał Narodowy, I I I Senat, na podstawie głównej rozprawy z dnia 2 kutego 1945, w której udział jako
sędziowie 6rałi:
(Rada ‘Trybunału Narodowego i jej prezes (Dyrektor Sądu Ziemskiego Stor6eck^
Sędzia Okręgowy <RgFł,
Jako reprezentant adwokat naczełny: pierwszy adwokat rządowy/stanowy %urth r Sąd rozeznał:
"J Oskarżeni JĄłe^i Jędryczka, ęertruda Jędryczka, fldam So6ołewski, Leon Sowiński i flłfons Warszczyńskj prowadziłi w łatach 1943 i 1944 na połecenie niełegałnejpołskiej organizacji informacyjnej śłedztwo/szpiegostwo wojenne.
J Zostałi za to skazani na śmierć.
Oskarżonym flCe^emu Jędryczce, ęertrudzie Jędryczce i Leonowi Sowińskiemu zostało unieważnione oSywatełstwo niemieckie, odebrano im również na zawsze prawa honorowe.
Oskarżeni Ludwik^Lietz i (Franz Schornak^nie przyznałi się do szpiegostwa wojennego i zostałi skazani na 7 łat ciężkiego więzienia i 7 łat utraty praw pu6kicznych i o6ywatełskich.
(Dochodzenie śkedcze ipołicyjne zatwierdziło poz6awienie wołności.
f
(Poprawność powyższego odpisu została uwierzy te łniona i wykonanie -wyroków zostało potwierdzone.
(Berłin, 3 kuty 1945
(Podpisał%aestner, Irńpektor(Rządowy jako pracownik^6iura archiwałnego.
(potwierdzone.
