Przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w eksporcie

(1)

Przedsiębiorstwa

wyspecjalizowane w eksporcie

Zdzisł aw Wołodkiewicz-Donimir ski

Polish enterprises specialized in export

The article looks at the most export-oriented Polish firms i.e. entities which export sales exceeds 50 percent of their revenues.

It begins by providing an overview of this group of enterprises. The next section examines their financial results against the results of all Polish exporters. The author also looks at the differences between companies with foreign capital versus domestic ones.

Wprowadzenie

Ostatnie lata charakteryzowały się dynamicznym wzro- stem polskiego eksportu. Według EUROSTATU, w 2007 r. eksport naszego kraju po raz pierwszy przekroczył 100 mld euro, a w 2013 r. osiągnął wartość 152,1 mld euro. W latach 2007–

2013 polski wywóz zwiększył się o 48,8%. W tym samym czasie eksport Czech wzrósł o 36%, eksport Węgier 16,9%, a eksport Słowacji o 51,7%.

O wielkości i dynamice polskiego eksportu decyduje grupa przedsiębiorstw wyspecjalizowanych w eksporcie, tj. takich firm, dla których udział eksportu w przychodach z całokształ- tu działalności jest większy od 50% (firmy te określa się dalej także jako eksporterów wyspecjalizowanych). Podmioty te większą część sprzedaży realizują na rynkach zagranicznych, w odróżnieniu od pozostałych eksporterów (eksporterów niewyspecjalizowanych), które większość swoich przychodów uzyskują na rynku krajowym.

Grupę eksporterów wyspecjalizowanych można wyodręb- nić posługując się sporządzaną dla potrzeb GUS finansową statystyką przedsiębiorstw, a konkretnie informacjami za- wartymi w sprawozdaniach finansowych F-01 o przychodach, kosztach i wyniku finansowym oraz nakładach na środki trwałe.

Dane dotyczące wyników ekonomiczno-finansowych eks- porterów wyspecjalizowanych posiada Instytut Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur (IBRKK), który od ponad dwudziestu

lat monitoruje polski sektor eksportowy. Właśnie te dane były podstawą do napisania tego artykułu.

Należy wyjaśnić, że sprawozdania finansowe F-01 sporzą- dzają wyłącznie przedsiębiorstwa o liczbie pracujących po- wyżej 9 osób. Mniejsze przedsiębiorstwa (mikroprzedsiębior- stwa) wypełniają mniej szczegółowe sprawozdania, w których brak jest danych o eksporcie. Oznacza to, że dla tej grupy firm nie jest możliwe – na postawie dostępnych statystyk – wyod- rębnienie przedsiębiorstw określanych jako eksporterzy wyspecjalizowani. Warto dodać, że udział mikroprzedsiębiorstw w eksporcie Polski jest niewielki. Szacunkowe dane opubliko- wane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wska- zują, że w 2012 r. wyniósł on ok. 5%¹.

W 2013 r. eksport realizowany przez zdefiniowanych powy- żej eksporterów wyspecjalizowanych stanowił 2⁄3 całego eksportu przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób.

Celem artykułu jest scharakteryzowanie tej grupy podmiotów, według struktury sektorowo-branżowej, w podziale na firmy z udziałem kapitału zagranicznego i firmy z wyłącznym udzia- łem kapitału krajowego. W artykule przedstawiono także pod- stawowe wyniki finansowe eksporterów wyspecjalizowanych na tle pozostałych podmiotów eksportujących oraz wyniki eksporterów wyspecjalizowanych w podziale na firmy z kapi- tałem zagranicznym i bez tego kapitału.

1 Raport o stanie sektora MSP w latach 2011–2012, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2013; obliczenia własne.

(2)

1. Ogólna charakterystyka grupy eksporterów

wyspecjalizowanych

W 2013 r., a więc w ostatnim roku, dla którego są dostęp- ne dane za cały rok, w gronie 51 569 przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób było 16 916 eksporterów. Wśród nich 4 931 firm można było zaliczyć do firm wyspecjalizowanych w działalności eksportowej.

W 2013 r. na eksporterów wyspecjalizowanych przypada- ło 17% przychodów, 18,2% zatrudnionych i 66,4% eksportu badanego sektora przedsiębiorstw. Zdecydowanie najwięcej eksporterów wyspecjalizowanych funkcjonowało w przetwór- stwie przemysłowym (3258 firm tj. 66,1%). Następne miejsca pod względem liczebności eksporterów wyspecjalizowanych zajmowały sekcje: transportu i gospodarki magazynowej(441 firm); handlu i napraw (378); działalności profesjonalnej, nauko- wej i technicznej (236); informacji i komunikacji (204) oraz bu- downictwa (175). Na tych pięć sekcji przypadało 29,1% wszyst- kich eksporterów wyspecjalizowanych (wykres 1). W wyżej wymienionych sześciu głównych sekcjach (łącznie z przetwór- stwem przemysłowym) prowadziło działalność 95,2% ogółu firm wyspecjalizowanych w eksporcie.

Jeśli wziąć pod uwagę pozostałe sekcje, to eksporterzy wyspecjalizowani byli stosunkowo liczni w: usługach admi-

nistrowania i działalności wspierającej (100 firm), rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (29), opiece zdrowotnej i po- mocy społecznej (21), działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości (18), działalności finansowej i ubezpieczeniowej (15), dostawie wody; gospodarowaniu ściekami i odpadami oraz działalności związanej z rekultywacją (14) oraz pozostałej dzia- łalności usługowej² (12).

Udział eksporterów wyspecjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów eksportujących zwiększył się z 24% w 2008 r. do 29,2% w 2013 r. (tabela 1). Wskaźnik ten, pokazujący dla jakiej części eksporterów działalność eksportowa stanowi przewa- żające źródło przychodów, można zaliczyć do jednego z mier- ników pokazujących stopień internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw.

Udział eksporterów wyspecjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów eksportujących kształtował się – w przekroju sek- torowym – bardzo różnie. W 2013 r. udział ten był najwyższy w sekcji obejmującej opiekę zdrowotną i pomoc społeczną. Na 38 eksporterów w tej sekcji, w przypadku 21 firm (55,3%) dzia- łalność eksportowa przynosiła ponad 50% przychodów. Rela- tywnie duży wskaźnik w branży medycznej oznacza, że w tej branży jest stosunkowo dużo przedsiębiorstw eksportują-

2 Sekcja ta obejmuje m.in. naprawę i konserwację komputerów i artykułów użytku osobistego i domowego.

Wykres 1. Eksporterzy wyspecjalizowani według sekcji PKD w 2013 roku

informacja i komunikacja 4,1%

pozostałe sekcje 4,8%

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

4,8%

transport i gospodarka magazynowa

8,9%

budownictwo 3,5%

przetwórstwo przemysłowe 66,1%

handel i naprawy 7,7%

Źródło: dane GUS przetworzone przez IBRKK oraz obliczenia własne.

Tabela 1. Eksporterzy wyspecjalizowani na tle ogółu eksporte rów Wyszczególnienie Liczba wszystkich

badanych eksporterów Liczba eksporterów wyspecjalizowanych

Udział eksporterów wyspecjalizowanych w ogólnej

liczbie eksporterów (w %)

2008 16290 3901 23,95

2009 17079 4059 23,77

2010 15719 4125 26,24

2011 15828 4252 26,86

2012 16341 4439 27,16

2013 16916 4931 29,15

Źródło: Dane GUS przetworzone przez Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur (IBRKK) oraz obliczenia własne

(3)

cych, dla których sprzedaż eksportowa stanowi nie margines, lecz główny obszar działalności. Warto dodać, że przyjazdowa turystyka medyczna (w tej formie następuje eksport usług medycznych) rozwijała się w ostatnich latach bardzo dyna- micznie. W 2013 r. przychody z turystyki medycznej wyniosły ok. 850 mln zł, a liczba zagranicznych pacjentów osiągnęła 600 tys. Ocenia się, że ten segment rynku może rosnąć o 10%

rocznie w najbliższych latach³.

Stosunek liczby eksporterów wyspecjalizowanych do liczby ogółu podmiotów eksportujących był także wysoki w transporcie i gospodarce magazynowej (42,8%) oraz usługach administrowania i działalności wspierającej (42,7%). Najmniej proeksportowo nastawione były podmioty funkcjonujące w górnictwie i wydobywaniu (8,9%) oraz w handlu i naprawach (9,1%).

W przetwórstwie przemysłowym udział eksporterów wyspe- cjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów eksportujących wynosił w 2013 r. 35,8%. W sekcji tej działami najbardziej zo- rientowanymi na eksport były: produkcja pozostałego sprzę- tu transportowego, produkcja pojazdów samochodowych, produkcja odzieży, produkcja mebli (tabela 2). We wszystkich tych 4 branżach ponad połowa eksporterów sprzedawała większość swojej produkcji na rynkach zagranicznych. Nato-

3 http://www.rynekzdrowia.pl/Uslugi-medyczne/Turystyka-medyczna-to-bedzie-polski-hit,145899,8.html [dostęp: 10 grudnia 2014].

miast relatywnie najmniej eksporterów wyspecjalizowanych było w takich działach jak: produkcja napojów i produkcja wy- robów farmaceutycznych.

W 2013 r. w grupie eksporterów wyspecjalizowanych prze- ciętny udział eksportu w przychodach ogółem wyniósł 78,6%.

W przetwórstwie przemysłowym, tj. w sekcji w której prowadzi działalność 2/3 eksporterów wyspecjalizowanych, udział ten był jeszcze wyższy i wynosił 79,4%. W tym miejscu należy pod- kreślić, że produkcja realizowana przez eksporterów wyspecja- lizowanych z przetwórstwa przemysłowego jest w stosunkowo dużym stopniu uzależniona od importu. Dotyczy to zarówno importu zaopatrzeniowego, jak importu inwestycyjnego.

W 2013 r. w omawianej grupie eksporterów udział zakupów z importu w kosztach materiałowych przychodach ogółem wyniósł 54,8%, a udział nakładów z importu w nakładach na środki trwałe – 34% (tabela 3). Dla pozostałych eksporterów (eksporterów niewyspecjalizowanych) wskaźniki te wynosi- ły odpowiednio 40,3% i 23,6%. W przekroju branżowym ten pierwszy wskaźnik – w grupie eksporterów wyspecjalizowanych – był najwyższy w produkcji wyrobów tekstylnych; pozo- stałej produkcji wyrobów⁴; produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych; produkcji pojazdów samocho-

4 Dział ten obejmuje m.in. produkcję wyrobów jubilerskich, in- strumentów muzycznych, instrumentów i wyrobów medycznych, sprzętu sportowego gier i zabawek.

Tabela 2. Eksporterzy wyspecjalizowani na tle ogółu eksporterów w przetwórstwie przemysłowym

Wyszczególnienie Liczba

eksporterów ogółem

Liczba eksporterów wyspecjalizowanych

Udział eksporterów wyspecjalizowanych

w ogólnej liczbie eksporterów (w %)

Przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 9102 3258 35,8

Produkcja artykułów spożywczych (dział 10) 1117 251 22,5

Produkcja napojów (11) 67 5 7,5

Produkcja wyrobów tytoniowych (12) 9 2 22,2

Produkcja wyrobów tekstylnych (13) 253 98 38,7

Produkcja odzieży (14) 315 172 54,6

Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych (15) 103 33 32,0

Produkcja wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (16) 482 220 45,6

Produkcja papieru i wyrobów z papieru (17) 271 65 24,0

Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji (18) 176 33 18,8

Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (19) 28 5 17,9

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (20) 364 91 25,0

Produkcja wyrobów farmaceutycznych (21) 69 7 10,1

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (22) 1010 335 33,2

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (23) 389 83 21,3

Produkcja metali (24) 215 68 31,6

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (25) 1516 586 38,7

Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (26) 219 83 37,9

Produkcja urządzeń elektrycznych (27) 339 146 43,1

Produkcja maszyn i urządzeń (28) 703 258 36,7

Produkcja pojazdów samochodowych (29) 365 215 58,9

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego (30) 129 78 60,5

Produkcja mebli (31) 493 268 54,4

Pozostała produkcja wyrobów (32) 201 86 42,8

Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń (33) 269 70 26,0

Źródło: Jak w tabeli 1.

(4)

dowych oraz poligrafii i reprodukcji zapisanych nośników informacji. Natomiast udział nakładów z importu w nakładach na środki trwałe był szczególnie wysoki w działach: poligrafii i reprodukcji zapisanych nośników informacji; produkcji po- jazdów samochodowych; produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych; produkcji odzieży; produkcji wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych oraz produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych.

W 2013 r. wśród 4931 eksporterów wyspecjalizowanych 2451 (49,7%) podmiotów miało udział kapitału zagranicznego, a 2480 firm miało wyłącznie kapitał krajowy. W latach 2008–2013 udział firm z kapitałem zagranicznym w grupie eksporterów wyspecjalizowanych był dość stabilny i oscylo- wał wokół 50%. Wskaźnik ten był najwyższy w 2012 r. (51,4%), a najniższy w 2013 r. (49,7%).

Zarówno w grupie eksporterów wyspecjalizowanych z ka- pitałem zagranicznym, jak i w grupie eksporterów wyspecjalizowanych bez tego kapitału zdecydowanie najwięcej było firm z przetwórstwa przemysłowego. W tej pierwszej grupie stanowiły one 68,5% ogółu eksporterów wyspecjalizowanych, a w drugiej – 63,7%.

W 2013 r. wśród 3258 eksporterów wyspecjalizowanych funkcjonujących w przetwórstwie przemysłowym było 1678 firm z udziałem kapitału obcego (51,5%) i 1580 podmiotów z wyłącznym udziałem kapitału krajowego. Na 24 działy tej sekcji przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym przeważały

ilościowo w 18 działach. Ich przewaga była najwyższa w takich branżach jak:

• produkcja pojazdów samochodowych (71,6% ekspor- terów wyspecjalizowanych w tym dziale miało udział kapitału zagranicznego),

• produkcja wyrobów farmaceutycznych (71,4%),

• produkcja urządzeń elektrycznych (68,5%),

• produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i op- tycznych (67,5%),

• produkcja wyrobów tekstylnych (67,3%).

Firmy z kapitałem wyłącznie polskim dominowały pod względem liczebności tylko w 5 działach przetwórstwa prze- mysłowego. Były to:

• produkcja mebli (70,5% eksporterów wyspecjalizowanych w tym dziale miało wyłączny udział kapitału polskiego),

• produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłącze- niem mebli (69,1%),

• produkcja odzieży (62,8%),

• wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafina- cji ropy naftowej (62,8%),

• produkcja napojów (60%).

W jednym dziale (produkcja wyrobów tytoniowych) było dwóch eksporterów wyspecjalizowanych, w tym jedna firma z kapitałem zagranicznym i jedna firma bez tego kapitału.

Tabela 3. Udział zakupów z importu w kosztach materiałowych i udział nakładów z importu w nakładach na środki trwałe w grupie eksporterów wyspecjalizowanych przetwórstwa przemysłowego w 2013 r.

Wyszczególnienie Udział eksportu

w przychodach ogółem (w %)

Udział zakupów z importu w kosztach materiałowych

(w %)

Udział nakładów z importu w nakładach na środki trwałe

(w %)

Przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 79,4 54,8 34,0

Produkcja artykułów spożywczych (dział 10) 72,1 36,6 29,3

Produkcja napojów (11) 87,3 9,0 18,5

Produkcja wyrobów tekstylnych (13) 80,6 86,0 32,5

Produkcja odzieży (14) 78,4 50,0 39,8

Produkcja wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (16) 75,7 31,5 32,4

Produkcja papieru i wyrobów z papieru (17) 64,3 47,1 32,2

Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji (18) 70,7 65,8 46,0

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (20) 71,7 44,5 18,0

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (22) 77,4 51,0 39,1

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (23) 80,3 45,1 39,3

Produkcja metali (24) 69,3 31,6 19,4

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (25) 78,2 59,7 31,6

Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (26) 85,0 68,1 40,0

Produkcja urządzeń elektrycznych (27) 76,1 64,2 28,2

Produkcja maszyn i urządzeń (28) 75,0 48,9 22,8

Produkcja pojazdów samochodowych (29) 86,0 66,6 44,6

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego (30) 86,8 64,5 20,9

Produkcja mebli (31) 82,4 29,7 31,2

Pozostała produkcja wyrobów (32) 86,5 71,4 23,8

Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń (33) 83,0 41,2 10,2

Uwaga. Dla niektórych działów dane są niedostępne z uwagi na wymogi zachowania tajemnicy statystycznej zgodnie z ustawą z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz.U. z 31 lipca 1995 r.).

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS przetworzonych na zamówienie i według koncepcji Instytutu Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur.

(5)

W pozostałych głównych sekcjach (oprócz przetwórstwa przemysłowego) sytuacja była zróżnicowana. Podmioty z kapi- tałem zagranicznym dominowały liczebnie w informacji i komu- nikacji, oraz działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej.

Natomiast przedsiębiorstwa z wyłącznym udziałem kapitału polskiego przeważały liczebnie w budownictwie, transporcie i gospodarce magazynowej oraz handlu i naprawach (tabela 4).

2. Czołowe przedsiębiorstwa należące do eksporterów wyspecjalizowanych w 2013 r.

Od 16 lat „Rzeczpospolita” publikuje listę 500 największych polskich przedsiębiorstw firm, biorąc za podstawę tej klasyfi- kacji wielkość przychodów ze sprzedaży. Dane publikowane w tym rankingu pozwalają wyodrębnić wśród tych podmio- tów eksporterów wyspecjalizowanych. Otóż według Rzecz- pospolitej, w 2013 r. do 20 największych firm pod względem wartości przychodów ze sprzedaży w grupie eksporterów wyspecjalizowanych należały⁵:

• KGHM Polska Miedź SA GK Lubin, (6 pozycja na liście 500

„Rzeczpospolitej” w 2013 r., przychody ze sprzedaży 24,11 mld zł, udział eksportu w przychodach ze sprzedaży 79,9%⁶,

5 Lista 500, dodatek do „Rzeczpospolitej” z 23 kwietnia 2014 r.

6 „Rzeczpospolita” publikując „listę 500” podaje dla poszczegól- nych firm wskaźniki udziału eksportu w przychodach ze sprzedaży.

Natomiast w badaniach Instytutu Badań Rynku Konsumpcji i Ko-

wynik finansowy brutto 4,22 mld zł, przeciętne zatrudnienie 34 452);

• Fiat Auto Poland S.A. Bielsko-Biała (12 pozycja, przycho- dy ze sprzedaży 13,16 mld zł, udział eksportu 88,9%, brak danych o wyniku finansowym brutto, przeciętne zatrudnienie 3594);

• Synthos SA GK, Oświęcim (47 pozycja, przychody ze sprzedaży 5,36 mld zł, udział eksportu 52%, wynik finansowy brutto 467,1 mln zł, przeciętne zatrudnienie 2103);

• LG Electronics Wrocław sp. z o.o., Kobierzyce (50 pozy- cja, przychody ze sprzedaży 5 mld zł, udział eksportu 93%, brak danych o wyniku finansowym brutto, prze- ciętne zatrudnienie 1337);

• Philips Lighting Poland S.A., Piła (52 pozycja, przycho- dy ze sprzedaży 4,85 mld zł, udział eksportu 94%, wynik finansowy brutto 407,9 mln zł, przeciętne zatrudnienie 4426);

• GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A. GK, Poznań (54 pozycja, przychody ze sprzedaży 4,83 mld zł, udział eks-

niunktur dla wyodrębnienia eksporterów wyspecjalizowanych po- służono się wskaźnikiem udziału eksportu w przychodach ogółem.

Różnice między tymi dwoma wskaźnikami są jednak z reguły nie- wielkie, gdyż wielkość przychodów z całokształtu działalności różni się – w przypadku zdecydowanej większości firm – nieznacznie od wielkości przychodów ze sprzedaży. I tak np. w 2013 r. w przypadku ogółu eksporterów przychody z całokształtu działalności były wyższe od przychodów ze sprzedaży o 2%, a w przypadku ogółu eksporterów wyspecjalizowanych o 1,3%.

Tabela 4. Liczba eksporterów wyspecjalizowanych w poszczególnych sekcjach w podziale na firmy z kapitałem zagranicz- nym i firmy bez tego kapitału w 2013 r.

Sekcje PKD

Liczba ekspor- terów wyspe- cjalizowanych

ogółem

z kapitałem zagranicznym

bez kapitału zagranicznego

Udział firm z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie eksporterów wy- specjalizowanych

(w %)

Ogółem 4931 2451 2480 49,7

Rolnictwo (sekcja A) 29 17 12 58,6

Górnictwo (B) 8 4 4 50,0

Przetwórstwo przemysłowe (C) 3258 1678 1580 51,5

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz (D) 4 4 0 100,0

Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami (E) 14 6 8 42,9

Budownictwo (F) 175 31 144 17,7

Handel i naprawy (G) 378 148 230 39,2

Transport i gospodarka magazynowa (H) 441 172 269 39,0

Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (I) 10 5 5 50,0

Informacja i komunikacja (J) 204 148 56 72,5

Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (K) 15 13 2 86,7

Obsługa nieruchomości (L) 18 4 14 22,2

Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (M) 236 157 79 66,5

Usługi administrowania i działalność wspierająca (N) 100 49 51 49,0

Edukacja (P) 6 1 5 16,7

Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (Q) 21 5 16 23,8

Kultura, rozrywka i rekreacja (R) 2 0 2 0,0

Pozostała działalność usługowa (S) 12 9 3 75,0

(6)

portu 64,5%, brak danych o wyniku finansowym brutto, przeciętne zatrudnienie 1455);

• Grupa Can-Pack SA, Kraków (60 pozycja, przychody ze sprzedaży 4,75 mld zł, udział eksportu 75%, wynik finansowy brutto 432 mln zł,, przeciętne zatrudnienie 4056);

• Swedwood Poland sp.z o.o., Goleniów (72 pozycja, przy- chody ze sprzedaży 4,04 mld zł, udział eksportu 88%, wynik finansowy brutto 351 mln zł,, przeciętne zatrudnienie 9030);

• LG Electronics Mława sp. z o.o., Mława (75 pozycja, przy- chody ze sprzedaży 3,79 mld zł, udział eksportu 92%, wynik finansowy brutto 50 mln zł, przeciętne zatrudnienie 2441);

• BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego sp. z o.o., War- szawa (86 pozycja, przychody ze sprzedaży 3,52 mld zł, udział eksportu 72%, wynik finansowy brutto 134,4 mln zł, przeciętne zatrudnienie 1870);

• Ciech SA GK, Warszawa (90 pozycja, przychody ze sprze- daży 3,50 mld zł, udział eksportu 63%, wynik finansowy brutto -6,2 mln zł, przeciętne zatrudnienie 4763);

• Grupa Valeo w Polsce, Skawina (91 pozycja, przychody ze sprzedaży 3,48 mld zł, udział eksportu 94,4%, wynik finansowy brutto 318,2 mln zł, przeciętne zatrudnienie 4900);

• Węglokoks S.A. Katowice (92 pozycja, przychody ze sprzedaży 3,47 mld zł, udział eksportu 94,4%, wynik finansowy brutto 318,2 mln zł, przeciętne zatrudnienie 4900);

• Indesit Company Polska sp. z o.o., Łódź (93 pozycja, przychody ze sprzedaży 3,44 mld zł, udział eksportu 85%, wynik finansowy brutto 40,2. mln zł, zatrudnienie 3187);

• Ferraro Polska sp. z o.o., Warszawa (109 pozycja, przy- chody ze sprzedaży 2,98 mld zł, udział eksportu 72,7%, wynik finansowy brutto 296,1. mln zł, zatrudnienie 1293);

• Mondi Świecie SA GK, Świecie (115 pozycja, przychody ze sprzedaży 2,80 mld zł, udział eksportu 63%, wynik finansowy brutto 553,5. mln zł, zatrudnienie 1112);

• TRW Poland sp. z o.o., Częstochowa (125 pozycja, przy- chody ze sprzedaży 2,70 mld zł, udział eksportu 92,6%, wynik finansowy brutto 66 mln zł, zatrudnienie 4219);

• Volvo Polska sp. z o.o., Wrocław (129 pozycja, przychody ze sprzedaży 2,67 mld zł, udział eksportu 52,6%, wynik finansowy brutto 43,4 mln zł, zatrudnienie 2943);

• Grupa TZMO SA, Toruń (131 pozycja, przychody ze sprzedaży 2,57 mld zł, udział eksportu 73%, wynik finansowy brutto 317,2 mln zł, zatrudnienie 6296);

• International Paper Kwidzyn sp. z o.o., Kwidzyn (141 pozycja, przychody ze sprzedaży 2,42 mld zł, udział eksportu 57%, wynik finansowy brutto 545,7 mln zł, zatrudnienie 1305).

W sumie na „liście 500” z 2013 r. znalazło się 68 firm wyspecjalizowanych w eksporcie. Wśród nich aż 51 przypadło na podmioty będące własnością kapitału zagranicznego lub kontrolowane przez ten kapitał. W piętnastu firmach dominującymi właścicielami były krajowe podmioty prywatne. Tylko dwa podmioty stanowiły własność państwową Skarbu Państwa. Były to:

Węglokoks SA (92 pozycja na „liście 500”) i Przedsiębiorstwo Państwowe Polska Żegluga Morska (189 pozycja na „liście 500”).

Przewaga kapitału zagranicznego charakteryzowała także przedstawioną powyżej czołową „dwudziestkę” największych eksporterów wyspecjalizowanych. Na 20 firm, w 15 przypadkach jedynymi właścicielami były podmioty zagraniczne. Na- tomiast krajowi właściciele prywatni byli największymi akcjo- nariuszami w czterech spółkach. Były to: KGHM Polska Miedź SA, Synthos SA (przemysł chemiczny)⁷, Ciech SA (handel hurtowy, przemysł chemiczny) oraz Grupa TZMO SA (handel hurtowy, branża medyczna-produkcja materiałów opatrunko- wych). Jedna spółka należała do Skarbu Państwa (Węglokoks).

Należąca do grupy eksporterów wyspecjalizowanych firma KGHM Polska Miedź (6 pozycja na „liście 500”), jest od lat naj- większym lub jednym z największych eksporterów w Polsce.

W 2013 r. wartość jej eksportu wyniosła 19,3 mld zł. KGHM jest szóstym na świecie producentem miedzi elektrolitycznej oraz pierwszym producentem srebra. Według informacji zamiesz- czonych na „liście 500”, dominującymi właścicielami w tej spół- ce są krajowe podmioty prywatne. Ważnym udziałowcem był Skarb Państwa, do którego należało 31,79% akcji KGHM we- dług stanu na koniec 2014 r.

Wśród 68 przedsiębiorstw – eksporterów wyspecjalizowanych, które znalazły się na „liście 500” aż 52 firmy należały do przetwórstwa przemysłowego, w tym 19 podmiotów repre- zentowało przemysł samochodowy (dział 29), 7 podmiotów – przemysł elektryczny (dział 27), 4 podmioty – branżę obejmu- jącą produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (dział 22) i tylko 2 przedsiębiorstwa produkujące artykuły spożyw- cze, a więc reprezentujące jedną z kluczowych branż w polskim eksporcie. Były to spółki z o.o.: Ferraro Polska (z siedzibą w Warszawie) i Cereal Partners Poland – Toruń Pacific. Pierwsza jest producentem wyrobów czekoladowych, a druga płatków śniadaniowych.

Na „liście 500” w 2013 r. było także 16 przedsiębiorstw – eksporterów wyspecjalizowanych, które były zarejestrowane w innych niż przetwórstwo przemysłowe sekcjach. W tej grupie było 9 podmiotów z sekcji handlu i napraw (w tym 8 re- prezentowanych przez branżę handlu hurtowego – dział 46) i 2 podmioty z budownictwa. Wśród firm handlowych należą- cych do eksporterów wyspecjalizowanych znalazły się spółki Ciech i Węglokoks. Obie funkcjonują jako grupy kapitałowe, w których dominuje działalność handlowa, ale w ich skład wchodzą także i zakłady produkcyjne. W czasach gospodarki planowej były to znane centrale handlu zagranicznego. Ko- lejną firmą handlową z omawianej grupy 9 podmiotów, która prowadzi także działalność produkcyjną jest wspomniana już Grupa TZMO SA.

3. Wyniki finansowe eksporterów

wyspecjalizowanych na tle pozostałych eksporterów

Dla porównania sytuacji finansowej eksporterów wyspecjalizowanych i pozostałych eksporterów (niewyspecjalizowanych) użyto najbardziej syntetycznego wskaźnika ren- towności pokazującego wszystkie segmenty działalności

7 Według stanu na 31 grudnia 2013 r. w spółce Synthos 62,46% akcji należało do Michała Sołowowa, http://synthosgroup.com/relacje- -inwestorskie/struktura-akcjonariatu/ [dostęp: 15 grudnia 2014].

(7)

przedsiębiorstwa, tj. rentowności obrotu brutto. W okresie 2008–2013 eksporterzy wyspecjalizowani uzyskiwali wyższą rentowność obrotu brutto niż eksporterzy niewyspecjalizowani we wszystkich latach tego okresu z wyjątkiem 2008 r.

Warto przypomnieć, że rok 2008 r. był to okres niekorzystny dla polskich eksporterów, z uwagi na niską opłacalność eksportu, która z kolei wynikała ze stosunkowo wysokiego kursu złotego w stosunku do euro i dolara USA⁸. Nic więc dziwnego, że w tym okresie firmy, które większość swojej sprzedaży re- alizują na rynkach zagranicznych uzyskały stosunkowo niską rentowność (tabela 5).

Finansowa przewaga eksporterów wyspecjalizowanych nad eksporterami niewyspecjalizowanymi wynikała przede wszystkim z czynników zawiązanych z podstawową działalnością operacyjną (tj. sprzedażą produktów, towarów i materiałów).

Świadczą o tym wyniki obu grup eksporterów w zakresie ren- towności na podstawowej działalności operacyjnej (rentow- ności sprzedaży), które pokazuje tabela 6. Warto podkreślić, że przewaga eksporterów wyspecjalizowanych nad eksporterami niewyspecjalizowanymi w zakresie wskaźnika rentowności sprzedaży była prawie we wszystkich latach badanego okresu wyższa niż w zakresie wskaźnika rentowności obrotu brutto.

Wyjątkiem był rok 2011. Odrębnym przypadkiem był rok 2008, kiedy to – jak już wspomniano – lepsze wyniki w zakresie ren- towności mieli eksporterzy niewyspecjalizowani.

Eksporterzy wyspecjalizowani wykazywali lepszą kondy- cję finansową niż pozostali eksporterzy także w przetwórstwie przemysłowym, tj. sekcji, w której funkcjonowało zdecydowa- nie najwięcej eksporterów. W latach 2008–2013 taka sytuacja panowała we wszystkich latach tego okresu z wyjątkiem 2008 r. W 2013 r. w przetwórstwie przemysłowym rentowność obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych wyniosła 5,8%, a dla eksporterów niewyspecjalizowanych – 4,1%. Na

8 Zdecydowana większość wpływów z polskiego eksportu jest rozliczana w tych dwóch walutach.

20 działów tej sekcji, dla których są wyniki dla obu badanych grup przedsiębiorstw, w 13 przypadkach wyższą rentowność uzyskały firmy wyspecjalizowane w eksporcie, a w 7 przypadkach wskaźnik ten był wyższy dla eksporterów niewyspecjalizowanych (tabela 7). Najwyższa przewaga finansowa tej pierwszej grupy firm wystąpiła w działach:

• produkcji papieru i wyrobów z papieru (różnica między rentownością obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych i eksporterów niewyspecjalizowanych wyniosła 8,9 pkt proc.),

• naprawy, konserwacji i instalowania maszyn i urządzeń (5,6 pkt proc.),

• produkcji napojów (3,8 pkt proc.).

Natomiast eksporterzy niewyspecjalizowani najwyraźniej przeważali pod względem rentowności obrotu brutto w na- stępujących działach:

• poligrafii i reprodukcji zapisanych nośników informacji (przewaga 3,3 pkt proc.),

• produkcji urządzeń elektrycznych (3,3 pkt proc.),

• pozostałej produkcji wyrobów (3 pkt proc.).

4. Wyniki finansowe eksporterów

wyspecjalizowanych

w podziale na firmy z kapitałem zagranicznym i firmy

bez tego kapitału

W grupie eksporterów wyspecjalizowanych przeciętna firma z udziałem kapitału zagranicznego zatrudniała wię- cej pracowników niż przeciętna firma bez tego kapitału (w 2013 r. odpowiednio 237 i 129), miała wyższe przychody ogółem (142,7 tys. zł i 59,1 tys. zł) i realizowała większy eksport (116,2 tys. zł i 42,6 tys. zł). Większa wartość eksportu przypada- Tabela 5. Rentowność obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych i eksporterów niewyspecjalizowanych, a kurs złotego

Rentowność obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych (w %)

Rentowność obrotu brutto eksporterów niewyspecjalizowanych (w %)

Średni kurs 1 euro

w zł według NBP Średni kurs 1 USD w zł według NBP

2008 2,7 4,8 3,5166 2,4092

2009 6,1 4,4 4,3273 3,1162

2010 6,5 5,2 3,9946 3,0157

2011 8,1 4,7 4,1198 2,9634

2012 6,2 4,1 4,1850 3,2570

2013 6,1 4,4 4,1975 3,1608

Źródło: Dane GUS przetworzone na zamówienie i według koncepcji Instytutu Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur oraz dane NBP.

Tabela 6. Rentowność sprzedaży eksporterów wyspecjalizowanych i eksporterów niewyspecjalizowanych (w %) Eksporterzy wyspecjalizowani Eksporterzy niewyspecjalizowani

2008 5,2 5,5

2009 7,8 4,3

2010 7,2 4,8

2011 8,1 5

2012 6,8 4

2013 6,8 3,8

Źródło: Dane GUS przetworzone na zamówienie i według koncepcji Instytutu Badań Rynku Konsumpcji i Koniunktur.

(8)

Tabela 7. Rentowność obrotu brutto eksporterów wyspecjalizowanych i eksporterów niewyspecjalizowanych w przetwór- stwie przemysłowym w 2013 r. (w %)

Wyszczególnienie Eksporterzy

wyspecjalizowani Eksporterzy niewyspecjalizowani

Przetwórstwo przemysłowe (sekcja C) 5,8 4,1

Produkcja artykułów spożywczych (dział 10) 3,3 4,7

Produkcja napojów (11) 7,9 4,1

Produkcja wyrobów tytoniowych (12) × 1,1

Produkcja wyrobów tekstylnych (13) 6,2 5,6

Produkcja odzieży (14) 7,2 5,1

Produkcja wyrobów z drewna, z wyłączeniem mebli (16) 5,8 5,4

Produkcja papieru i wyrobów z papieru (17) 14,3 5,4

Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji (18) 3,9 7,2

Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (19) × 0,5

Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych (20) 7,0 6,9

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (22) 7,3 6,6

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (23) 8,8 6,6

Produkcja metali (24) -0,2 0,2

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (25) 7,9 5,1

Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (26) 3,0 4,3

Produkcja urządzeń elektrycznych (27) 3,7 7,0

Produkcja maszyn i urządzeń (28) 9,2 7,0

Produkcja pojazdów samochodowych (29) 4,9 4,4

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego (30) 7,1 3,8

Produkcja mebli (31) 6,3 6,5

Pozostała produkcja wyrobów (32) 4,7 7,6

Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń (33) 10,4 4,9

Uwagi: × – dane niedostępne z uwagi na wymogi zachowania tajemnicy statystycznej.

Tabela 8. Rentowność obrotu brutto i rentowność sprzedaży w grupie eksporterów wyspecjalizowanych w podziale na firmy z kapitałem zagranicznym i firmy bez tego kapitału

Rentowność obrotu brutto (w %) Rentowność sprzedaży (w %)

Kz Nkz Kz Nkz

2008 1,6 5,6 4,2 8,0

2009 5,5 7,9 7,0 10,2

2010 5,3 9,5 5,7 10,8

2011 4,9 15,5 6,2 12,7

2012 4,9 9,1 5,4 10,2

2013 5,5 7,8 6,2 8,3

Uwagi: Kz – firmy z kapitałem zagranicznym, Nkz – firmy bez udziału kapitału zagranicznego.

jąca na jedną firmę w grupie podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego była nie tylko skutkiem większego potencjału firmy, ale także i konsekwencją relatywnie wyższego zaanga- żowania w działalność eksportową. Otóż w 2013 r. udział eksportu w przychodach ogółem wyniósł w przedsiębiorstwach z kapitałem obcym 81,4%, a w podmiotach z wyłącznym udziałem kapitału krajowego 72,1%. W rezultacie, udział firm z kapitałem zagranicznym w eksporcie realizowanym przez eksporterów wyspecjalizowanych wyniósł w tym roku 72,9%.

We wszystkich latach okresu 2008–2013 w grupie eks- porterów wyspecjalizowanych firmy bez udziału kapitału zagranicznego miały lepsze rezultaty w zakresie rentowności obrotu brutto niż firmy z udziałem kapitału zagranicznego.

W dużym stopniu było to spowodowane lepszymi rezultatami uzyskanymi w zakresie podstawowej działalności operacyjnej (tabela 8).

Przewaga finansowa eksporterów wyspecjalizowanych z kapitałem krajowym związana była przede wszystkim ze stosunkowo wysokimi wskaźnikami rentowności przedsię- biorstw z sekcji usługowych, które w eksporcie tej grupy firm mają relatywnie duży udział. I tak np. w 2013 r. przedsiębior- stwa wyspecjalizowane w eksporcie z wyłącznym udziałem kapitału krajowego miały lepsze wskaźniki rentowności niż analogiczne firmy z udziałem kapitału zagranicznego w ta- kich sekcjach jak: budownictwo, transport i gospodarka maga- zynowa, informacja i komunikacja, działalność profesjonalna,

(9)

Tabela 9. Rentowność obrotu brutto i rentowność sprzedaży w grupie eksporterów wyspecjalizowanych z przetwórstwa przemysłowego w podziale na firmy z kapitałem zagranicznym i firmy bez tego kapitału

Rentowność obrotu brutto (w %) Rentowność sprzedaży (w %)

Kz Nkz Kz Nkz

2008 2,0 0,7 4,3 4,6

2009 5,5 5,7 7,0 8,8

2010 5,4 5,4 5,8 5,9

2011 4,9 6,3 6,2 7,0

2012 5,1 5,9 5,5 6,3

2013 5,8 6,0 6,4 6,5

Uwagi: Kz – firmy z kapitałem zagranicznym, Nkz – firmy bez udziału kapitału zagranicznego.

naukowa i techniczna oraz usługi administrowania i działalność wspierająca.Jedynie w handlu i naprawach przewaga była po stronie firm z kapitałem zagranicznym. Natomiast w przetwór- stwie przemysłowym, tj. sekcji, która dominowała w eksporcie realizowanym przez eksporterów wyspecjalizowanych⁹, przewaga finansowa podmiotów z wyłącznym udziałem kapi- tału krajowego nie była taka wyraźna. Wystąpiła ona nie we wszystkich latach badanego okresu, a w tych latach, w których wystąpiła, była stosunkowo niewielka (tabela 9).

Nie jest łatwo wytłumaczyć czym spowodowane były lepsze wyniki eksporterów wyspecjalizowanych z wyłącznym udziałem kapitału polskiego w porównaniu do eksporterów wyspecjalizowanych z kapitałem zagranicznym. Jednak wy- daje się, że pewien wpływ na to może mieć inna struktura kosztów w obu grupach firm. Otóż eksporterzy wyspecjalizowani z kapitałem obcym, w porównaniu do eksporterów wyspecjalizowanych z wyłącznym udziałem kapitału krajowego polskiego, mieli w relacji do przychodów wyższe koszty mate- riałowe. W 2013 r. udział tych kosztów w przychodach ogółem wyniósł w tej pierwszej grupie 54,4%, a w drugiej grupie – 41,2%. W przetwórstwie przemysłowym było to odpowiednio 60,8% i 56,9%.

Jeszcze większe znaczenie miało to, że w kosztach ma- teriałowych eksporterów wyspecjalizowanych z kapitałem zagranicznym wyraźnie poważniejszą rolę niż w przypadku eksporterów z kapitałem krajowym odgrywały zakupy importowanych materiałów. W 2013 r. udział importu w kosztach materiałowych wynosił dla tej pierwszej grupy firm 61%, a dla tej drugiej grupy firm – 29,1%. W przetwórstwie przemysło- wym było to odpowiednio 60,9% i 32,2%.Wyższy poziom tego wskaźnika dla przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym wynika z faktu, że w wielu przypadkach działają one w ramach korporacji wielonarodowych. Zaopatrzenie w obrębie takich korporacji polega często na przepływach towarowych do- konujących się między firmami–córkami działającymi w róż- nych krajach. Nie jest wykluczone, że funkcjonując w ramach korporacji międzynarodowych przedsiębiorstwa działające w Polsce (np. przemysł motoryzacyjny, produkcja sprzętu RTV, AGD) stosowały politykę cen transferowych, np. zawyżały koszty importowanych materiałów. Skutkiem tego mogły być

9 W 2013 r. na przetwórstwo przemysłowe przypadało 87,5% ca- łego eksportu realizowanego przez eksporterów wyspecjalizowanych z kapitałem zagranicznym i 57,5% całego eksportu realizowanego przez eksporterów wyspecjalizowanych z wyłącznym udziałem kapi- tału krajowego.

zaniżone wskaźniki rentowności dla eksporterów wyspecjalizowanych z kapitałem zagranicznym.

Podsumowanie

W 2013 r. w gronie 51 569 przedsiębiorstw o liczbie pra- cujących powyżej 9 osób było 16 916 eksporterów. Wśród tych ostatnich było 4 931 eksporterów wyspecjalizowanych, tj. firm, w których udział eksportu w przychodach ogółem był wyższy od 50%.

W 2013 r. na eksporterów wyspecjalizowanych przypadało 17% przychodów, 18,2% zatrudnionych i 66,4% eksportu badanego sektora przedsiębiorstw. Prawie 2/3 eksporterów wy- specjalizowanych przypadało na przetwórstwo przemysłowe.

Udział eksporterów wyspecjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów eksportujących zwiększył się z 24% w 2008 r. do 29,2% w 2013 r. Wskaźnik ten, pokazujący dla jakiej części eks- porterów działalność eksportowa stanowi przeważające źród- ło przychodów, można zaliczyć do jednego z mierników poka- zujących stopień internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw.

Udział eksporterów wyspecjalizowanych w ogólnej liczbie podmiotów eksportujących był najwyższy w sekcji obejmują- cej opiekę zdrowotną i pomoc społeczną (55,3%), a następnie w transporcie i gospodarce magazynowej (42,8%) oraz usługach administrowania i działalności wspierającej (42,7%). Natomiast wskaźnik ten był najnizszy w górnictwie i wydobywaniu (8,9%) oraz w handlu i naprawach (9,1%).

W 2013 r. na publikowanej przez „Rzeczpospolitą” liście 500 największych firm w Polsce znalazło się 68 eksporterów wyspecjalizowanych. Wśród nich 51 firm przypadło na podmioty będące własnością kapitału zagranicznego lub kontrolowane przez ten kapitał, a 52 firmy reprezentowały przetwórstwo przemysłowe, w tym 19 podmiotów – przemysł samochodowy. Przedsiębiorstwem o największych przychodach ze sprzedaży w tej grupie eksporterów była spółka KGHM Polska Miedź.

W latach 2008–2013 eksporterzy wyspecjalizowani uzyskiwali z reguły wyższą rentowność obrotu brutto niż pozostali eksporterzy (eksporterzy niewyspecjalizowani). Wyjątkiem był rok 2008 r., kiedy to prawdopodobnie z uwagi na niską opłacalność eksportu, wynikającą ze stosunkowo wysokiego kursu złotego, lepsze wyniki osiągnęli eksporterzy niewyspecjalizowani. Finansowa przewaga eksporterów wyspecjalizowanych nad eksporterami niewyspecjalizowanymi była przede wszystkim skutkiem czynników zawiązanych z pod-

(10)

Zespół redakcyjny:

Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa stawową działalnością operacyjną, tj. sprzedażą produktów,

towarów i materiałów.

Około 73% eksportu realizowanego przez eksporterów wyspecjalizowanych przypadało na firmy z kapitałem zagranicznym, a reszta na podmioty z wyłącznym udziałem kapitału krajowego. W latach 2008–2013 ci pierwsi mieli gorsze rezultaty w zakresie rentowności niż ci drudzy. Nie jest wykluczone,

że związane to było z polityką cen transferowych stosowaną przez funkcjonujące w ramach korporacji międzynarodowych przedsiębiorstwa należące do grupy eksporterów wyspecjalizowanych. Rezultatem takiej polityki mogła być mniejsza rentowność wykazywana przez eksporterów wyspecjalizowanych z kapitałem zagranicznym.