PROCESY ZARZĄDZANIA

PROCESY ZARZĄDZANIA

W GLOBALIZUJĄCEJ SIĘ GOSPODARCE

w globalizującej się

gosPodarce

P w globalizującej się gosPodarce

r

a

z. n

b

g

WarszaWa 2018

Redakcja: Anita Sosnowska

Projekt okładki: Agnieszka Miłaszewicz

© Copyright by Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2018

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentów bez uzyskania pozwolenia zabronione.

e-ISBN: 978-83-66282-11-7

DOI: 10.7172/978-83-66282-11-7.2019.wwz4

Opracowanie komputerowe, druk i oprawa:

Dom Wydawniczy ELIPSA

ul. Inflancka 15/198, 00-189 Warszawa tel. 22 635 03 01, e-mail: elipsa@elipsa.pl www.elipsa.pl

Wprowadzenie . . . 7 Zbigniew Hockuba

W poszukiwaniu nowej architektury światowego systemu finansowania rozwoju . . . 11 Oksana Zhylinska, Maksym W. Sitnicki

Development of Innovative Entrepreneurship in Research Universities of Poland and Ukraine in the Context of Global Challenges . . . 27 Małgorzata Szwed

Etnocentryzm konsumencki przedstawicieli pokoleń X, Y i Z

w Polsce. . . 47 Michał Spoczyński

Wskaźnik Net Promoter Score a budowanie wartości przedsiębiorstwa . . 63 Natalia Gmerek

Determinanty wartości filmu kinowego – przegląd badań. . . 73 Monika Tarlaga

Teoretyczne podstawy zarządzania talentami w sektorze małych

i średnich przedsiębiorstw. . . 123 Marian Górski

Aktywa finansowe, majątek i oszczędności gospodarstw domowych

w Polsce i w Europejskiej Unii Walutowej w okresie 2010–2017. . . 137 Andrzej Sopoćko

Nie każdy popyt ciągnie wzrost gospodarczy. . . 155 Jerzy Żyżyński

Zależność dochodów budżetowych od stopy podatkowej w kontekście teorii Laffera jako hipotezy behawioralnej . . . 169 Waldemar Grzywacz, Michał Mijal

Overflow and Games. Resource Optimization Training . . . 185

Monografia, którą oddajemy do rąk Czytelników prezentuje wyniki badań prowadzonych przez pracowników, studentów i współpracowników Wydzia- łu Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego. Składające się na nią teksty są tak różnorodne, jak różnorodne są procesy zarządzania zachodzące we współ- czesnej gospodarce. W publikacji łączymy poziom makro, odnosząc się szcze- gólnie do gospodarczego i finansowego kontekstu działania przedsiębiorstw, z poziomami mikro i mezo, na których analizujemy decyzje i działania przed- siębiorstw, menedżerów i konsumentów.

Przedstawiamy łącznie 10 tekstów, mających w przeważającej części teo- retyczno-empiryczny charakter. Tom otwiera materiał przygotowany przez Zbigniewa Hockubę pt. W poszukiwaniu nowej architektury światowego finan- sowania rozwoju. Jak zauważa autor, w ostatnich latach w międzynarodowych instytucjach finansowych coraz bardziej odczuwalna stała się potrzeba doko- nania całościowego przeglądu struktur światowego systemu finansowania rozwoju. W tym klimacie pojawiła się inicjatywa powołania przez G20 grupy roboczej, która przygotowała opublikowany w 2018 roku raport Global Finan- cial Governance. Artykuł przedstawia analizę tego raportu, a w szczególno- ści jego głównej idei – potrzeby zbudowania nowego ładu finansowego świata (Cooperative International Order). W podsumowaniu artykułu Autor zwraca uwagę na systemowy charakter idei leżących u podstaw raportu.

Kolejny tekst przedstawiony w monografii został napisany przez ukraińskich badaczy, którzy przyczyniają się do budowania naukowych (a także gospodar- czych) relacji pomiędzy Ukrainą i Polską – Oksanę Zhylinską i Maksyma W.

Sitnickiego. W artykule przedstawiono obszary współpracy na rzecz rozwo- ju innowacyjnej przedsiębiorczości w Polsce i na Ukrainie, mające na celu zwiększenie konkurencyjności uniwersytetów badawczych. Badanie analizuje dynamikę rankingu światowej klasy uniwersytetów badawczych i identyfikuje wyzwania, trendy, priorytety oraz cele dla polskich i ukraińskich uniwersyte- tów w kontekście szkolenia innowacyjnych przedsiębiorców. Autorzy proponu-

ją model rozwoju innowacyjnej przedsiębiorczości w uczelniach badawczych, a także formułują zalecenia mające na celu poprawę wsparcia regulacyjnego dla rewitalizacji rozwoju innowacyjnej przedsiębiorczości na szkolnictwie wyż- szym na Ukrainie.

Kolejne trzy artykuły wpisują się w szeroko rozumianą perspektywę marke- tingową. Małgorzata Szwed porusza w swoim tekście problem etnocentryzmu konsumenckiego przedstawicieli pokoleń X, Y i Z w Polsce. Autorka zauważa, że prezentowany przez przedstawicieli poszczególnych pokoleń poziom etno- centryzmu konsumenckiego oraz oparte na nim decyzje odnośnie do zakupu produktów są determinowane przez cechy charakterystyczne dla tych pokoleń.

W tekście zaprezentowano wyniki badania przeprowadzonego na grupie 491 respondentów (w oparciu o zmodyfikowaną skalę CET).

Tekst Michała Spoczyńskiego dotyczy jednego z aspektów pomiaru efektyw- ności działań marketingowych. Autor przedstawia relatywnie nowy wskaźnik Net Promoter Score, którego praktyczna popularność systematycznie rośnie.

Wiele przedsiębiorstw wykorzystuje ten wskaźnik, stara się podnosić jego poziom, zakładając, że istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy NPS a warto- ścią przedsiębiorstwa. W artykule dokonano przeglądu opracowań teoretycz- nych dotyczących tego wskaźnika, przeanalizowano podejmowane w nich wątki i wskazano, że jak do tej pory nie udało się w przekonujący sposób wykazać relacji pomiędzy NPS a wartością przedsiębiorstwa.

Natalia Gmerek dokonuje przeglądu badań dotyczących uwarunkowań war- tości filmu kinowego. Autorka zauważa, że pojęcie „wartości dla klienta” jest interpretowane i definiowane w bardzo różny sposób, co wynika przede wszyst- kim z subiektywnego charakteru tej kategorii. Celem rozdziału jest określenie, na podstawie przeglądu literatury, wartości dla specyficznego produktu, jakim jest film kinowy. Przeprowadzone badania dotyczące tej tematyki pozwalają na identyfikację oraz ocenę znaczenia poszczególnych czynników tworzących wartość dla widzów kinowych, a tym samym przekładających się na sukces frekwencyjny filmów kinowych i wartość rynkową poszczególnych podmiotów strony podażowej rynku filmowego (inwestora, producenta, dystrybutora, ope- ratora kinowego). W tekście zauważono, że czynniki determinujące wartość filmu kinowego można uporządkować w trzech grupach: produktowej, dystry- bucyjnej i informacyjnej.

Rozdział autorstwa Moniki Tarlagi dotyczy teoretycznych podstaw zarzą- dzania talentami w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Celem tekstu jest ujednolicenie definicji oraz wskazanie kierunków teoretycznego rozwoju zarządzania talentami w specyficznym kontekście sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Po konceptualizacji kluczowych pojęć (takich jak zarządzanie

talentami, talent, zarządzanie zasobami ludzkimi) omówiono problem zarzą- dzania talentami w małych i średnich przedsiębiorstwach, a także poruszono tematykę globalnego zarządzania talentami.

Trzy kolejne teksty tomu dotyczą ekonomicznego kontekstu zarządzania przedsiębiorstwami i funkcjonowania gospodarstw domowych. Blok otwiera materiał Mariana Górskiego, w którym autor przedstawia majątek i oszczęd- ności gospodarstw domowych w Polsce i Europejskiej Unii Walutowej (2010–

2017). W tekście zaproponowano także trzy alternatywne metody kalkulacji skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych uwzględniające przyrost ich aktywów finansowych oraz bezpośrednie inwestycje w majątek rzeczowy związany z działalnością gospodarczą.

Andrzej Sopoćko, autor kolejnego rozdziału monografii, zauważa, że nie każdy popyt ciągnie wzrost gospodarczy. Gospodarka światowa po kryzysie nie może nabrać z powrotem impetu rozwojowego, który po dziesięciu latach od kryzysu subprime trudno przywrócić. Autor twierdzi, że stagnacyjne procesy w gospodarce są w jakiejś mierze skutkiem poczucia zawodu, jaki odniosła spo- łeczność międzynarodowa, długo utwierdzona w przekonaniu, że stosowane środki ostrożnościowe zapobiegną destabilizacji finansowej (które to założenie się nie sprawdziło). Autor stwierdza, że powodem stagnacji mogą być również pewne sekularne procesy, które po kryzysie ujawniły swoje skutki, choć musiały narodzić się dużo wcześniej. W tekście zadano również pytanie czy rzeczywiście ludzie, otrzymując więcej pieniędzy będą je wydawali na nowe lub dodatko- we dobra, a może uznają, że starczy tego co jest. Autor zauważa, że im wyżej w  piramidzie dochodowej znajdują się badani, tym bardziej ich motywacja zwiększania konsumpcji słabnie. W artykule pokazano nie tylko nierówności dochodowe, lecz także przyczyny i skutki tego zjawiska dla sfery wytwarzania.

Jerzy Żyżyński analizuje zależność dochodów budżetowych od stopy podat- kowej w kontekście teorii Laffera, jako hipotezy behawioralnej. Po przepro- wadzeniu licznych analiz autor konkluduje, iż pomimo pewnych elementów pozytywnych w tzw. ekonomii strony podaży, która słusznie podjęła kwestię dbałości o warunki po stronie przedsiębiorców, tych, którzy kreują podaż, sama

„teoria” Laffera była nie tylko błędna, ale i bardzo szkodliwa. Zdaniem Auto- ra, należy przestać „dawać się zwodzić” teorii Laffera i usunąć ją z książek ekonomicznych.

Monografię zamyka rozdział autorstwa Waldemara Grzywacza i Michała Mijala. Artykuł poświęcono problemowi tzw. overflow, przeciążenia poznaw- czego, które może być uznane za jeden z ważnych czynników wywołujących stres. Autorzy stwierdzają, że ze względu na różnorodność sytuacji, w których overflow może się pojawić, trudno jest tradycyjnymi metodami przygotować się

do zapobiegania takiemu zjawisku. Zdaniem autorów, sposobem na rozwią- zanie tego problemu może być zastosowanie gier i symulacji, w których osoby eksponowane na overflow mogą ćwiczyć radzenie sobie z nim i kształtować kompetencje zarządzania zasobami poznawczymi. W artykule opisano przy- kład tego rodzaju gry.

Mamy nadzieję, że monografia stanie się interesującą i inspirującą do dys- kusji lekturą.

Prof. dr hab. Alojzy Z. Nowak Prof. dr hab. Beata Glinka

W poszukiwaniu nowej architektury światowego systemu finansowania rozwoju

Streszczenie

W ostatnich latach, w gremiach Międzynarodowych Instytucji Finansowych (MIF) coraz bardziej odczuwalna stawała się potrzeba dokonania całościowego przeglądu struktur światowego systemu finansowania rozwoju. W tym klimacie pojawiła się inicjatywa powołania przez G20 grupy roboczej z zadaniem opracowania raportu nt.: Global Financial Governance. Raport, opublikowany w październiku 2018 r. (EPG, 2018), stanowi przedmiot analizy w niniejszym artykule. W szczególności przedstawiona została jego główna idea – potrzeby zbudowania nowego ładu finansowego świata, nazwanego przez EPG Cooperative International Order, który zapewniałby skuteczniejszą, szybszą i bardziej efektywną odpowiedź na dzisiejsze wyzwania rozwojowe. Omówiono również konkretne rekomendacje działań i inicjatyw, zapewniających mobilizację środków zainteresowanych rządów, MIF i prywatnych inwestorów instytucjonalnych oraz ograniczenie ryzyka inwestycyjnego poprzez wykorzystanie innowacyjnych instrumentów finansowych. Wśród rekomendowanych inicjatyw na plan pierwszy wybija się tworzenie tzw. platform krajowych, stwarzających szansę na lepszą koordynację działań wszystkich zainteresowanych partnerów, a także „nadzór” krajowy nad realizowanymi projektami rozwojowymi. Artykuł zamyka sekcja podsumowująca, w której zwraca się uwagę na systemowy charakter idei leżących u podstaw raportu, co znajduje odzwierciedlenie w stwierdzeniu jego autorów: making the system work as a system.

Słowa kluczowe: światowy system finansowania rozwoju, międzynarodowe instytucje finansowe, krajowe platformy koordynacyjne, mobilizacja inwestycji rozwojowych.

* dr hab., prof. ucz. Zbigniew Hockuba – Wydział Zarządzania, Uniwersytet Warszawski; http://

orcid.org/0000-0002-7791-8384.

1. Wprowadzenie

W kwietniu 2017 roku ministrowie finansów i prezesi banków centralnych G20 podjęli decyzję o przygotowaniu raportu zawierającego propozycje reform światowego systemu finansowego oraz międzynarodowych instytucji finanso- wych (MIF), mających na celu zwiększenie jego stabilności i odporności na kryzysy oraz zdolności do wspierania trwałego i inkluzywnego rozwoju w obli- czu nowych wyzwań. W rezultacie powołano grupę ekspertów, tzw. Eminent Persons Group (EPG)¹, która po 17 miesiącach pracy przedstawiła raport pt.: Making the Global Financial System Work For All. Został on opublikowany podczas dorocznego spotkania gubernatorów Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego, które odbyło się w dniach 8–14 paździer- nika 2018 r. w Indonezji. G20 zapoznało się z tezami raportu podczas spotka- nia w Argentynie (30.10–1.12.2018). Będzie on także przedmiotem dyskusji grupy roboczej G20 ds. architektury międzynarodowego systemu finansowego w styczniu 2019 roku.

Trudno jest przecenić znaczenie raportu dla debaty nad architekturą mię- dzynarodowego systemu finansowego oraz dla przyszłych reform w strukturze MIF. Raport EPG jest systematyczną i całościową refleksją grupy wybitnych teoretyków i praktyków świata międzynarodowych finansów nad potrzebnymi reformami globalnego systemu finansowania rozwoju, za którą stoi autorytet G20. Oznacza to, że zawarte w nim propozycje reform mają szanse stać się konkretnymi wytycznymi dla działań podejmowanych przez rządy i organizacje międzynarodowe w sferze finansów międzynarodowych.

Celem niniejszego artykułu jest krytyczne przedstawienie głównych tez raportu. Skupiono się w nim głównie na kwestiach dotyczących finansowania trwałego i inkluzywnego wzrostu gospodarczego w krajach rozwijających się w kontekście zadań międzynarodowych instytucji finansowych. Tematykę sta- bilności i odporności na kryzysy globalnego systemu finansowego, także ważną z punktu widzenia finansowania rozwoju, zostanie omówiona w oddzielnym opracowaniu. W części pierwszej artykułu przedstawiono główne przesłanie raportu, deklarację ideową EPG, która zawiera się w koncepcji Cooperative International Order. W części drugiej przedstawiono wyzwania, przed jaki- mi stoimy obecnie i jakie mogą być naszym udziałem w najbliższych latach.

1 EPG składała się z 16 wybitnych przedstawicieli świata nauki i finansów. Pracami EPG kie- rował Tharman Shanguratnam, Wicepremier Singapuru. W jej składzie znaleźli się m.in. Jean Claud Trichet, b. Prezes Europejskiego Banku Centralnego oraz Marek Belka, b. premier Polski oraz b. Prezes Narodowego Banku Polskiego.

Trzecia część została poświęcona omówieniu proponowanych reform glo- balnego systemu finansowania rozwoju. Zgodnie z logiką raportu EPG, zwrócono uwagę przede wszystkim na działania zmierzające do zwiększenia efektywności wykorzystania posiadanych przez MIF środków, a także dzia- łania mające na celu mobilizację środków podmiotów prywatnych w ramach szerszego partnerstwa publiczno-prywatnego. W czwartej części artykułu przedstawiono znaczenie jednej z centralnych myśli raportu, zawartej w twier- dzeniu: making the system work as a system, dla implementacji zawartych w raporcie rekomendacji.

2. Cooperative International Order – główne przesłanie

Według EPG, przetrwanie i dalszy rozwój obecnego światowego ładu społecz- nego i gospodarczego, którego podstawowymi cechami są otwartość i konku- rencja (open and competitive world order), będzie możliwe tylko wówczas, gdy leżące u jego podstaw struktury zarządzania przepływami dóbr, kapitału i ludzi zostaną zreformowane. Obecnie są one fragmentaryczne, niepowiązane ze sobą, działające w dużym stopniu oddzielnie, przez co często brakuje ich wła- ściwej koordynacji. W rezultacie, jak piszą autorzy raportu, there is a real risk of drift into a fragmented world, with policies in different parts of the world working at odds with rather than reinforcing each other, and with all nations ending up losing (EPG, 2018, s. 4).

Konstatacja ta, w odniesieniu do systemu międzynarodowych instytucji finansowych będzie oznaczać, że efektywność ich działania może zostać zwięk- szona, o ile będą one ze sobą bliżej współpracować i stworzą pewnego rodzaju system. Ich siła oddziaływania i wpływ na rozwój (development impact) mogą być znacznie większe poprzez wykorzystanie istniejących pomiędzy nimi zależ- ności i synergii, poprzez zwiększenie stopnia ich kooperacji.

W ogólniejszym ujęciu, potrzebne są obecnie działania na rzecz ukształ- towania kooperatywnego ładu międzynarodowego (cooperative international order), w którym jest więcej współpracy, koordynacji i koherencji. Tylko taki ład przyniesie większą efektywność działań poszczególnych krajów oraz mię- dzynarodowych instytucji na rzecz trwałego i stabilnego rozwoju gospodarcze- go w świecie. Jak piszą autorzy raportu, The present system lacks the coherence, joint capacity and effectiveness to support its most fundamental goals in global development and financial stability. It must be brought up to date with the realities of a new era (EPG, 2018, s. 4).

3. Wyzwania

Rzeczywistość dzisiejsza bardzo różni się od tej sprzed kilku dekad, kiedy two- rzone były międzynarodowe instytucje finansowe na podstawie porozumienia z Bretton Woods (EPG, 2018). Pomimo wzrostu bogactwa i ograniczenia ubó- stwa na świecie, podziały wewnętrzne, społeczne i polityczne stały się większe niż poprzednio, a korzyści z postępu technicznego, wymiany zagranicznej i glo- balizacji są dzielone nierówno pomiędzy kraje i grupy społeczne.

Wyzwaniem na niespotykaną dotąd skalę będzie zapewnienie milionów nowych miejsc pracy dla młodych ludzi, którzy zasilą zasoby siły roboczej w następnej dekadzie. Szczególnie odnosi się to do krajów kontynentu afrykań- skiego, w których odsetek ludzi młodych w populacji jest najwyższy już obec- nie. Ponadto, w Afryce skala ubóstwa jest olbrzymia. Oblicza się, że w roku 2018 około 640 mln ludzi na świecie żyje w warunkach ekstremalnego ubóstwa, z tego 2/3, ponad 400 mln, w Afryce. Według dostępnych prognoz i szacun- ków, w przeciągu najbliższej dekady, do roku 2030, liczba osób najuboższych zmniejszy się na świecie do ok. 470 mln, jednak w Afryce pozostanie na nie- zmienionym poziomie. Z tego wynika, że około 90% ludzi najuboższych będzie mieszkać w krajach Afryki.

Nierówności ekonomiczne i społeczne są podstawą do rodzenia się kon- fliktów, niestabilności społecznej, migracji ludności, postaw populistycznych.

Jesteśmy tego świadkami na niespotykaną dotychczas skalę. Brakuje prostych rozwiązań tych problemów, potrzebna jest zaś większa koordynacja wysiłków poszczególnych państw i instytucji międzynarodowych w tym zakresie.

Nie mniejszym wyzwaniem jest brak odporności międzynarodowego sys- temu finansowego na różnego rodzaju zaburzenia i kryzysy. Ostatni świato- wy kryzys finansowy wyraźnie ukazał, jak niestabilne i podatne na załamanie są krajowe i międzynarodowe instytucje i rynki finansowe. Doświadczenia z  lat 2008–2009 wskazują jednak, że przezwyciężenie kryzysu było możliwe dzięki skoordynowanej współpracy rządów i banków centralnych wykracza- jącej poza granice krajowe. Przykładem mogą być skoordynowane działania najważniejszych banków centralnych na świecie w czasie najostrzejszej fazy kryzysu. Mimo że od czasu kryzysu wprowadzono wiele zmian i reform w funk- cjonowaniu i  nadzorze systemu finansowego, wiele jeszcze pozostało do zrobienia, głównie zaś w zakresie koordynacji działań międzynarodowych instytucji finansowych.

Proces kształtowania się wielobiegunowego świata, w którym brakuje jed- nego centrum politycznego i gospodarczego EPG wskazuje jako szczególne

wyzwanie przed jakim obecnie stoimy. To wynik postępu prowadzącego do konwergencji w zakresie produktywności i poziomu życia ludności. W rezul- tacie, wiele krajów rozwijających dołączyło do grona wysokorozwiniętych kra- jów świata. Powstały nowe centra rozwoju, postępu technicznego oraz badań.

Świat skomplikował się, stał się multipolarny, złożony, a przez to mniej stabil- ny, a wielo-biegunowość świata i wielość centrów decyzyjnych to podstawowa cecha rodzącego się nowego, kooperatywnego ładu międzynarodowego.

Do pełnego obrazu należy dodać problemy potencjalnej degradacji środo- wiska naturalnego powodowanej przez działalność przemysłową, zagrożenie pandemiami, ruchy migracyjne ludności wywołane konfliktami lokalnymi i głę- bokim ubóstwem.

Omawiane wyzwania są złożone, ponieważ są wzajemnie powiązane ze sobą, a ich współzależność je wzmacnia. Kryzysy finansowe przyczynia- ją się do pogłębienia zacofania gospodarczego, ograniczenia nowych miejsc pracy dla młodych ludzi, a także zachęcają do migracji. Zagrożenia dla śro- dowiska naturalnego mogą wywoływać choroby i epidemie. Niedostateczne inwestycje w infrastrukturę będą ograniczać możliwości rozwojowe. Ten sys- temowy charakter wyzwań wskazuje także drogę do radzenia sobie z nimi.

We współczesnym złożonym świecie potrzebna jest nowa filozofia działania, polegająca na współdziałaniu i współpracy – filozofia kooperatywnego ładu między narodowego.

4. Rekomendacje reform

Skuteczna odpowiedź na wyzwania, przed jakimi dzisiaj stoimy wymaga zaan- gażowania większych środków niż dotychczas. Środki te powinny pochodzić z  różnych źródeł: oszczędności krajowych, dochodów sektora publicznego, finansowania zagranicznego, inwestorów instytucjonalnych, a także środków organizacji filantropijnych (EPG, 2018, s. 14). Potrzeby rozwojowe krajów zacofanych gospodarczo są olbrzymie. Autorzy raportu wskazują, że luka w zakresie finansowania inwestycji w infrastrukturę w krajach rozwijających się jest szacowana na 1bn USD. Zamknięcie tej luki nie będzie możliwe bez nadzwyczajnej mobilizacji środków z różnych źródeł.

EPG proponuje dwie strategie działania. Pierwsza z nich to wzmocnienie finansów publicznych oraz mobilizacja środków krajowych. Druga – odwołuje się do potrzeby mobilizacji na o wiele większą niż dotychczas skalę inwestycji prywatnych. W tym drugim przypadku należy mieć na uwadze, że udział finan- sowania prywatnego w inwestycjach rozwojowych, w tym infrastrukturalnych,

był dotychczas niewielki, inwestorzy prywatni oceniali bowiem związane z tymi inwestycjami ryzyko jako zbyt duże. Niezbędne są zatem działania zmierzające do ograniczenia ryzyka takich inwestycji, a specjalną rolę mogą odegrać w tym zakresie międzynarodowe instytucje finansowe.

Warto zwrócić uwagę na potencjalne obszary działań MIF, mających na celu ograniczanie ryzyka inwestycyjnego związanego z inwestycjami rozwojowymi.

Jednym ze wspomnianych obszarów jest pomoc krajom rozwijającym się w two- rzeniu odpowiedniego klimatu inwestycyjnego i przez to ograniczenie ryzyka postrzeganego przez prywatnych inwestorów (de-risk their whole investment environment, besides de-risking projects; zob. EPG, 2018, s. 15). Chodzi tu głów- nie o pomoc we wdrażaniu dobrych praktyk w zarządzaniu państwem i finan- sami publicznymi, a także w przeprowadzeniu niezbędnych reform mających na celu ograniczenie korupcji i wzmocnienie funkcji koordynacyjnych rządów.

Ponadto, międzynarodowe instytucje finansowe powinny w szerszym niż dotych- czas zakresie realizować w krajach o niskim poziomie dochodu tzw. pioneering investments w sferze infrastruktury, np. w energetyce, by zachęcić potencjalnych inwestorów prywatnych do podjęcia podobnych działań². Innymi metodami mogą być: finansowanie wspólnych projektów infrastrukturalnych z podmiotami prywatnymi, wykorzystanie innowacyjnych instrumentów finansowych do mobi- lizowania prywatnych inwestycji, tworzenie nowej klasy aktywów finansowych, których nabyciem mogłyby być zainteresowane prywatne podmioty.

Generalnie ujmując, MIF powinny wykorzystać swoje szczególne atrybu- ty, wysoki stopień zaufania, posiadane doświadczenie w zakresie finansowania projektów w krajach rozwijających się do ograniczenia postrzeganego przez inwestorów ryzyka i w efekcie zmobilizować dodatkowe środki na wielką skalę.

4.1. Zarządzanie i kapitał ludzki

Przechodząc do konkretnych propozycji zmian, EPG podkreśla znaczenie governance w sferze publicznej, czyli poprawy struktur zarządczych państwa.

To od jakości zarządzania państwem zależy czy jest ono zdolne do stworzenia właściwego klimatu inwestycyjnego, dynamizmu rozwojowego, wypracowania i realizacji programów gospodarczych i społecznych, wspierania powstawa- nia nowych miejsc pracy oraz zapewnienia stabilności społecznej. Inicjatywy reform w tym zakresie powinny mieć charakter krajowy, jednak pomoc MIF

2 Taki charakter mają m.in. projekty Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR) reali- zowane w Egipcie w sektorze energetyki, wspierające wykorzystanie źródeł energii odnawialnej (solarnej). Większość projektów EBOR w Egipcie dotyczy sektora publicznego, w  którym inwestycje prywatne są relatywnie ograniczone.

mogłaby być nieoceniona. Międzynarodowe instytucje finansowe powinny dzielić się posiadanym doświadczeniem, wiedzą w zakresie wdrażania najlep- szych praktyk, współpracować blisko pomiędzy sobą oraz z rządami w celu zapewnienia trwałości reform.

Podobne znaczenie posiada wspieranie przez MIF rządów w ich dążeniach do budowy kapitału ludzkiego, zapewnienia równości rozumianej jako equality of opportunity for all bez względu na rasę, płeć i religię. Wymienione działania w zakresie governance i budowy kapitału ludzkiego stanowią wg EPG podstawy dla poprawy klimatu inwestycyjnego w krajach rozwijających.

4.2. Efektywne platformy krajowe i wspólne standardy

Kolejna propozycja EPG dotyczy stworzenia przez rządy krajów rozwijających się tzw. platform krajowych, które stanowiłyby oś integracji pomocy rozwojo- wej pochodzącej z różnych źródeł, koordynacji działań podmiotów zagranicz- nych i krajowych oraz mobilizacji środków finansowych dla realizacji projektów rozwojowych: Country platforms can be transformational in their impact. Effec- tive country platforms will maximize the contributions of development partners as a group and scale up private investments... (EPG, 2018, s. 16).

Ważną cechą platform krajowych ma być „forma własności” – ich „wła- ścicielami” powinny być rządy krajów, które korzystają z pomocy instytucji międzynarodowych. To rządy krajów rozwijających się mają opracowywać pro- gramy inwestycyjne odzwierciedlające priorytety społeczne i lokalne warunki.

Także rządy mają dokonywać wyborów instytucji, z którymi będą współpraco- wać przy realizacji konkretnych projektów rozwojowych, a w ramach platform krajowych realizowana byłaby właściwa koordynacja działań międzynaro- dowych instytucji finansowych. Zapewniłoby to wyeliminowanie, istniejącej w  niektórych krajach, pewnego rodzaju konkurencji pomiędzy MIF o reali- zowane projekty³. Według EPG koherentne i komplementarne operacje MIF pozwoliłyby na znaczne zwiększenie wielkości i efektywności międzynarodowej pomocy rozwojowej⁴.

3 Autor niniejszego artykułu jako dyrektor wykonawczy w Europejskim Banku Odbudowy i  Roz- woju, biorąc udział w tzw. Board Consultation Visit (BCV) w krajach operacji Banku, miał okazję bezpośrednio zaobserwować fakt konkurencji o projekty w ramach MIF. Prawdopo- dobnie to zjawisko było efektem braku wystarczającej koordynacji działań MIF.

4 W aneksie 1 do raportu, EPG opisuje przykład sukcesu platformy krajowej, która została zrealizowana w Rwandzie. Rząd Rwandy opracował długookresowy program działania, któ- rego celem jest przekształcenie kraju w kraj o średnim poziomie dochodu (middle income country wg terminologii Banku Światowego). Program ten kładł nacisk na zrównoważony i  inkluzywny wzrost gospodarczy. Współpraca partnerów w realizacji programu była oparta

Dodatkowe znaczenie miałoby wprowadzenie tzw. wspólnych standardów (core standards), które zmniejszyłyby koszty transakcyjne działania platformy krajowej oraz ułatwiły koordynację działań w zakresie polityki oprocentowania udzielanych pożyczek, zasad realizacji zamówień publicznych, regulacji antyko- rupcyjnych, transparentności działania itp. Zagadnienie to jest o tyle ważne, że obecnie Międzynarodowe Instytucje Finansowe posiadają swoje własne, często nieco różniące się standardy, przez co współdziałanie przy realizacji określone- go projektu może być utrudnione.

Działanie platform krajowych może być wsparte przez platformy regionalne i globalne, których funkcjonowanie ułatwia rozwój handlu międzynarodowego lub realizację projektów przekraczających obszar jednego kraju. Przykładem regionalnej platformy może być The Western Balkans Investment Framework (WBIF), której „właścicielem” są rządy krajów beneficjentów, z aktywnym udziałem MIF, 20 bilateralnych donorów oraz Unii Europejskiej, która wspiera rozwój społeczno-ekonomiczny regionu Bałkanów Zachodnich. Innym przykła- dem takiej platformy jest, rozwijana przez African Developement Bank, Africa Investment Forum, której zadaniem jest przygotowywanie i podnoszenie jako- ści projektów inwestycyjnych i ich dokumentacji, poszukiwanie potencjalnych współinwestorów, wspieranie aktywnego zaangażowania rządów krajów Afry- ki i partnerów z sektora prywatnego. Celem takiego działania jest oferowa- nie udziału w projektach, które mają obniżony poziom ryzyka inwestycyjnego i mogą być potencjalnie finansowane przez banki.

4.3. Mobilizacja środków poprzez ograniczenie i dywersyfikację ryzyka

Omówione w poprzednich punktach działania mają przyczynić się do zwiększe- nia zdolności rządów krajów rozwijających się do opracowywania programów rozwojowych, organizowania platform do współpracy z partnerami, co sprzy- ja poprawie klimatu inwestycyjnego i przygotowaniu potencjalnych projektów inwestycyjnych. Jednak znaczne zwiększenie finansowania rozwoju, niezbędne do sprostania obecnym wyzwaniom, wymaga mobilizacji kapitału prywatnego, zaangażowania potencjału rynków kapitałowych i instytucjonalnych inwesto-

na kilku wspólnych zasadach: 1) koordynacja działania przez Ministra Finansów Rwandy, który był „właścicielem” platformy; 2) zogniskowanie działań partnerów wokół jasno wyarty- kułowanych celów rozwojowych; 3) wspólna odpowiedzialność agend rządowych i partnerów rozwojowych; 4) transparentność działania; 5) opracowanie w ramach agencji rządowych właściwego systemu zarządzania projektami. Funkcjonowanie platformy pozwoliło na lepsze planowanie działania MIF w Rwandzie oraz przyniosło wyższą efektywność przeznaczonych na pomoc środków. Kolejnymi etapami budowania platformy ma być włącznie sektora pry- watnego i rynków finansowych.

rów. Przy tym większe zaangażowanie środków prywatnych nie powinno pro- wadzić do zwiększenia długu publicznego w krajach, w których dług już jest wysoki. Potrzebne są zatem działania prowadzące do ograniczenia i dywersyfi- kacji ryzyka inwestycyjnego. Sprawa ograniczania ryzyka była już przedmiotem rozważań na początku tego podrozdziału. W tym miejscu zostaną przywołane przykłady innych działań podejmowanych w systemie MIF.

EPG rekomenduje częściową zmianę modelu biznesowego międzynarodo- wych instytucji finansowych. Obecnie głównym instrumentem oddziaływania są pożyczki i kredyty (direct lending). MIF powinny, według EPG, w coraz to większym stopniu wprowadzać do swojego repertuaru działania instrumenty finansowe nakierowane na ograniczanie ryzyka w celu mobilizacji kapitału prywatnego. Chodzi tu np. o stosowane już obecnie w ograniczonym zakre- sie tzw. risk sharing facilities, które oznaczają udzielenie gwarancji dla banku, przyznającemu kredyt określonemu klientowi. Taki instrument nie angażuje bezpośrednio środków finansowych MIF, a jednocześnie obniża ryzyko pry- watnych instytucji, dzięki czemu możliwe jest niższe oprocentowanie kredytów i zwiększenie ich wolumenu⁵.

W ograniczaniu ryzyka inwestycyjnego i jego dywersyfikacji ważną rolę może odegrać wykorzystanie w większym niż dotychczas zakresie wyspecjalizo- wanej agendy Grupy Banku Światowego, Multirateral Investment Guarantee Agency (MIGA) oraz międzynarodowych prywatnych instytucji reasekura- cyjnych. EPG przytacza dane, z których wynika, że w ostatnich latach MIGA znacznie zwiększyła swoją aktywność w zakresie ubezpieczenia inwestycji prywatnych od ryzyka politycznego. Dalsze zwiększenie tej aktywności było- by możliwe poprzez ustanowienie przez MIGA oraz MIF wspólnego organu doradczego, przygotowującego rekomendacje dotyczące norm i standardów kontraktów, przyśpieszających proces podejmowania decyzji ubezpieczenio- wych. To z kolei prowadziłoby do niższych kosztów ubezpieczeń. Ponadto, częstsze korzystanie z możliwości „scedowania” ryzyka na instytucje reaseku- racyjne mogłoby uwolnić kapitał międzynarodowych instytucji finansowych dla realizacji większej ilości projektów rozwojowych.

5 Przykładem stosowania tego innowacyjnego instrumentu finansowego może być umowa zawarta we wrześniu 2018 r. pomiędzy EBRD a Citadele Bank z siedzibą w Rydze, dotycząca ustano- wienia risk sharing facility do kwoty 35 mln euro. Na mocy umowy EBRD zobowiązał się do udzielenia Citadele Bank gwarancji do wysokości 50% pożyczki udzielonej indywidualnemu klientowi pochodzącemu z krajów bałtyckich. Pierwszy wiceprezes EBRD, Jurgen Rigterink, skomentował fakt podpisania umowy w następujący sposób: We share with Citadele Bank the focus on the private sector, the most vibrant sector of the local economy. We are proud to intro- duce our risk-sharing facility as an innovative solution to the Baltic market and are confident that it will help the businesses with access to finance.

4.4. Inne metody mobilizacji środków

Według Eminent Persons Group, Międzynarodowe Instytucje Finansowe posiadają olbrzymi potencjał mobilizacji dużych środków inwestycyjnych dzięki posiadanej wiedzy, doświadczeniu i zaufaniu, jakim są darzone przez rządy i inwestorów instytucjonalnych. Wykorzystanie tych atutów do stworze- nia nowej klasy aktywów finansowych w zakresie finansowania infrastruktu- ry w krajach rozwijających się mogłoby przyciągnąć wielu nowych inwestorów instytucjonalnych. Można to osiągnąć poprzez sekurytyzację udzielanych przez MIF pożyczek infrastrukturalnych i zaoferowanie inwestorom instytucjonal- nym nowych instrumentów o dużej skali, zróżnicowaniu i prostocie. Przykła- dem takiego działania może być program Managed Co-Lending Portfolio Program (MCPP), zainicjowany przez International Financial Corporation (IFC), należącą do Grupy Banku Światowego. Istotą MCPP jest udział inwe- storów instytucjonalnych w finansowaniu projektów przygotowanych przez IFC w ramach różnych struktur (dedicated trust fund, investment vehicle…). W prze- ciągu 5 lat, w ramach MCPP, inwestorzy instytucjonalni tacy m.in., jak: Alianz Global Investors, Axa, Hong Kong Monetary Authority, Munich RE i Swiss RE⁶, zainwestowali 7 mld USD.

Innym sposobem zwiększenia zaangażowania kapitału przez międzynaro- dowe instytucje finansowe w inwestycje rozwojowe jest „poszukanie” rezerw kapitałowych w związku ze specyfiką wymogów regulacyjnych i norm ostroż- nościowych stosowanych przez MIF. Obecnie, wymogi kapitałowe i płynno- ściowe stosowane wobec MIF są wzorowane na bankach komercyjnych, co nie odzwierciedla właściwie ich specyficznej struktury własnościowej, statusu preferowanego wierzyciela, poziomu akceptowanego ryzyka itp. Także agencje ratingowe stosują znacznie różniące się metodologie oceny MIF. Według EPG, może to prowadzić do utrzymywania przez MIF nadmiernych buforów kapi- tałowych i płynnościowych, co z kolei prowadzi do ograniczenia potencjalnej akcji pożyczkowej.

EPG rekomenduje, by międzynarodowe instytucje finansowe zwróciły się do Komitetu Bazylejskiego o wypracowanie wytycznych dotyczących ich norm kapitałowych i płynnościowych, które w pełni uwzględniałyby specyfikę ich modelu biznesowego. Jeżeli w rezultacie powstania takich standardów pewna

6 Innym rodzajem inicjatywy, mającej na celu mobilizację środków inwestorów instytucjonalnych, jest tzw. Equity Participation Fund (EPF), utworzone przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju w 2016 r. Istotą EPF jest umożliwienie partnerom instytucjonalnym udziału w inwe- stycjach typu equity w wysokości 20–30% ich wartości (powyżej 10 mln euro). Początkowa wielkość EPF wynosi 350 mln euro.

część bilansów MIF zostałaby „uwolniona”, pozwoliłoby to na zwiększenie ich akcji inwestycyjnej, w tym na realizację projektów o wyższym stopniu ryzyka.

Warto tutaj dodać, że MIF, nie mogąc liczyć na wsparcie w sytuacji zagrożenia utratą płynności, utrzymują nadwyżkową płynność (brak w systemie MIF insty- tucji lender of last resort).

Jak już wspomniano, inwestorzy instytucjonalni są zaangażowani w inwesty- cje infrastrukturalne w krajach rozwijających się w bardzo niewielkim stopniu.

Wynika to także z wymogów regulacyjnych związanych z klasyfikacją ryzyka tego rodzaju długu. Według EPG, istnieją podstawy by dokonać przeglądu i rewizji wymagań regulacyjnych dotyczących długu związanego z finansowa- niem inwestycji infrastrukturalnych, potraktowania go jako oddzielnego rodza- ju klasy aktywów w stosunku do długu korporacyjnego, z własnym profilem ryzyka. Istnieje także możliwość zróżnicowania ryzyka pomiędzy fazą budowy infrastruktury i fazą jej użytkowania. Przy czym w tym drugim przypadku ryzy- ko jest niższe (EPG, 2018, s. 42).

4.5. Ochrona środowiska naturalnego i społecznego

Ważne miejsce w raporcie zajmują rekomendacje dotyczącego mobilizacji środków w celu sprostania wyzwaniom dotyczącym ochrony środowiska natu- ralnego (challenges of global commons). Chodzi tutaj o zmiany klimatyczne, degradację ekosystemów, braki wody, zagrożenia dla oceanów. Te zmiany i zagrożenia częściowo wynikają i będą wynikać z realizowanych przez czło- wieka wielkich projektów infrastrukturalnych. Według informacji zawartych w raporcie, w najbliższych 15 latach inwestycje infrastrukturalne podwoją się, co może wywierać wpływ na środowisko naturalne człowieka. Dlatego też na międzynarodowych instytucjach finansowych będzie ciążył obowiązek zapew- nienia właściwych standardów środowiskowych realizowanych inwestycji⁷.

7 Warto w tym miejscu wspomnieć, że już obecnie MIF w swoich działaniach uwzględniają wysokie standardy środowiskowe. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju posiada zatwierdzoną przez Radę Dyrektorów – Environmental and Social Policy (ESP), której dyrektywy muszą być spełnione przez każdy z realizowanych projektów. Dotyczy to w szczególności projektów, których potencjalny wpływ na środowisko jest duży. Takim projektem jest m.in. Azerbaijan:

Southern Gas Corridor, przyjęty przez Radę Dyrektorów w październiku 2017 roku. W ramach projektu, EBOR zobowiązał się do współfinansowania budowy gazociągu, biegnącego od granicy Turcja/Gruzja do granicy Turcja/Grecja. Gazociąg ma zaopatrywać w gaz Turcję oraz Grecję i inne kraje europejskie, zwiększać bezpieczeństwo energetyczne i zapewnić dywersy- fikację źródeł zaopatrzenia w gaz. Sprawy ochrony środowiska, lokalnych społeczności i dóbr dziedzictwa kulturowego odgrywają w tym projekcie olbrzymią rolę (zob. Project Summery Document – PDS, Project No. 48376). Wg standardów EBOR w ramach projektu sporządza się tzw. Environmental and Social Impact Assessment (ESIA), który zawiera nie tylko opis

Podobny charakter mają wyzwania związane z wielkimi migracjami ludzi, będącymi następstwami konfliktów i wojen, klęsk naturalnych, chorób i pan- demii. Są to problemy wykraczające poza granice jednego państwa i nie mogą być rozwiązane bez współpracy całej społeczności międzynarodowej. Ważna rola może przypaść MIF w mobilizacji środków finansowych niezbędnych dla stawienia czoła tym wyzwaniom.

Opisane wyzwania to zagrożenia, które mogą także stwarzać szanse na postęp technologiczny niosący pozytywne zmiany w jakości życia i charakterze wzrostu gospodarczego. EPG stwierdza: Environmental limits create imperatives for change, but they also spur creative thinking on how to design livable cities with citizens living healthier lives and working in high-quality sustainable jobs (EPG, 2018, s. 43). To na międzynarodowych instytucjach finansowych ciąży szczegól- na odpowiedzialność za finansowanie innowacyjnych rozwiązań wspierających zrównoważony i przyjazny naturalnemu środowisku wzrost gospodarczy.

Działania zmierzające do wsparcia projektów w zakresie globalnych pro- gramów ochrony środowiska naturalnego i społecznego powinny stać się czę- ścią modelu biznesowego MIF. Ponadto, powinny być uzgadniane z planami rozwoju w ramach platform krajowych i koordynowane z podmiotami prywat- nymi. W raporcie przytacza się przykład wspólnej inicjatywy Banku Światowe- go i prywatnych podmiotów, tzw. Carbon Pricing Leadership Coalition, której celem jest ograniczenie emisji dwutlenku węgla na świecie. Obciążenie kosz- tami podmiotów zanieczyszczających środowisko spowoduje ograniczenie emi- sji zanieczyszczeń oraz zachęci do inwestowania w źródła energii odnawialnej i wzrost niskoemisyjny. Takich przykładów można podać więcej. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju przyjął w 2015 r. program Green Economy Trans- ition (GET), którego celem jest wspieranie inwestycji ograniczających nad- mierne zużycie energii, emisję zanieczyszczeń, korzystanie w zasobów energii odnawialnej itd. Do roku 2020, udział inwestycji z zakresu GET ma wynieść 40% Annual Bank Investments.

Globalne wyzwania wymagają skoordynowanego działania krajów, MIF, prywatnych inwestorów instytucjonalnych, organizacji filantropijnych i innych międzynarodowych organizacji. EPG rekomenduje utworzenie globalnej plat- formy koordynacyjnej pod patronatem ONZ, w ramach której odpowiednie agendy identyfikowałyby istniejące problemy i koordynowałyby działania, unikając duplikacji ról, „przydzielając” zadania tym Międzynarodowym Insty- tucjom Finansowym, które mają największe kompetencje w zakresie danego

wpływu projektu na środowisko naturalne i ludzkie, lecz także podjęte działania mające na celu zminimalizowanie negatywnych oddziaływań.

global commons. Jak czytamy w raporcie: We need clearly delineated roles to strengthen impact (EPG, 2018, s. 43).

Podział zadań pomiędzy poszczególnych partnerów w ramach globalnej platformy powinien uwzględniać także ich „przewagi komparatywne” na każ- dym etapie „łańcucha wartości” podejmowanych działań: w zakresie inwesty- cji w R&D i innowacje, mobilizację środków finansowych, prewencję i crises response (EPG, 2018, s. 44). Autorzy podają przykłady platform, powoływanych dla prewencji i ograniczania skutków epidemii, opracowywania szczepionek, zapewnienia właściwej higieny w miastach, w których odgrywają wiodącą rolę ci partnerzy, którzy mają komparatywną przewagę w danym zakresie. Ponadto, cechą charakterystyczną omawianych działań powinna być ich elastyczność, zdolność do szybkiej reakcji na pojawiające się wyzwania.

4.6. Znaczenie informacji i baz danych

Skuteczność pomocy rozwojowej zależy w dużym stopniu od posiadanej wiedzy na temat krajów beneficjentów pomocy. W raporcie wskazuje się na istotne braki w odniesieniu do wskaźników społecznych, ekonomicznych i środowisko- wych, stanowiących podstawę dla opracowania krajowych programów inklu- zywnego wzrostu gospodarczego i rozwoju kapitału ludzkiego. Zdaniem EPG, międzynarodowe instytucje finansowe mają do odegrania ważną rolę w zakre- sie generowania i przekazywania odpowiednim instytucjom danych i badań wspierających realizowane programy rozwojowe. These are true public goods that are critical to understanding and tackling global challenges, fostering sound, evidence-based approaches to economic development (EPG, 2018, s. 46).

Przykładem działań w tym zakresie jest podpisany przez ONZ i World Bank Group w maju 2018 r. Strategic Partnership Framework, na mocy którego obie strony zobowiązują się do współpracy z rządami, instytucjami finansowymi, organizacjami społecznymi i prywatnym sektorem, celem reform systemów statystycznych krajów rozwijających się oraz zwiększenia ich zdolności do zbie- rania, analizy i wykorzystania danych w procesie podejmowania decyzji.

4.7. Alianse biznesowe, NGO-s i instytucje filantropijne

Last but not least, EPG rekomenduje wykorzystanie w większym niż dotychczas stopniu aliansów biznesowych, NGO-sów i instytucji filantropijnych do zwięk- szenia wpływu międzynarodowych instytucji finansowych na rozwój. Wymie- nione organizacje dysponują unikalną wiedzą, która może wspierać działania MIF. W raporcie podano interesujące przykłady takiego współdziałania. BRAC

to poza-rządowa organizacja, której pierwotnym celem było udzielanie pomo- cy biednym w Bangladeszu. Obecnie BRAC jest aktywna na całym świecie.

Dzięki nowym ideom, organizacja ta wpłynęła na poprawę warunków życia milionów ludzi na świecie i zmieniła myślenie o rozwoju i pomocy rozwojowej.

SEWA (Self Employed Women’s Association) jest z kolei ruchem biednych kobiet-robotnic, pracujących na własny rachunek. SEWA jest aktywna na wielu polach, ochronie zdrowia, mikrofinansach i nowych technologiach.

5. Jak wdrożyć rekomendacje: making the system work as a system

Ogłoszenie raportu jest dużym wydarzeniem w świecie międzynarodowych instytucji finansowych. Poza omówionymi wyżej rekomendacjami zawiera on także propozycje, których celem jest zwiększenie odporności światowego sys- temu finansowego na kryzys, a także sugestie potrzeby reform struktur organi- zacyjnych MIF⁸.

Wstępne opinie i omówienia pozytywnie odnoszą się do koncepcji rapor- tu i zawartych w nim rekomendacji. M. Plant i M. Ahmed w artykule pt. The EPG’s call for action, opublikowanym przez Center for Global Development, stwierdzają, że przedstawiona przez EPG wizja zmian nie jest rewolucyjna lecz ewolucyjna. Uważają jednak, że implikacja tych zmian może doprowadzić do znacznego zwiększenia efektywności funkcjonowania systemu międzynaro- dowych instytucji finansowych i siły ich wpływu na rozwój. Ostateczny wynik będzie zależeć od woli zaangażowanych podmiotów do skoordynowanego dzia- łania w celu wdrożenia rekomendacji.

Krytycznie odnoszą się zaś do raportu N. Alexander i N. Rowden w tekście pod znamiennym tytułem Whither Democratization and Sustainability. Główny zarzut dotyczy zawartej w raporcie propozycji reform sfery governance MIF, której nie przedstawiono w niniejszym artykule⁹. Innym relatywnie poważnym zarzutem jest stwierdzenie, że proponowane przez EPG działania zmierzające do ograniczenia ryzyka inwestycyjnego mogą prowadzić do przeniesienia ryzy-

8 Te fragmenty raportu nie zostały omówione w artykule.

9 Rekomendacja EPG dotyczy m.in. zmiany relacji pomiędzy Radą Dyrektorów a Zarządem MIF. Można ją rozumieć w taki sposób, że Rada powinna być wyposażona w prerogatywy strategiczne i nie powinna zatwierdzać konkretnych projektów. To powinno należeć wyłącznie do zadań Zarządu. N. Alexander i N. Rowden interpretują to jako ograniczenie czynnika demokratycznego w funkcjonowaniu MIF. Gwoli ścisłości trzeba w tym miejscu stwierdzić, że rekomendacja EPG jest relatywnie słaba. EPG konstatuje, że sprawy governance powinny być przedmiotem analiz samych MIF.

ka z sektora prywatnego do sektora publicznego, co autorzy wiążą z procesem sekurytyzacji aktywów pożyczkowych MIF.

W mojej opinii, siła i waga raportu tkwi w zarysowanej przez EPG wizji nowej architektury światowego systemu finansowania rozwoju. Cooperative International Order może i powinien być kolejnym krokiem w budowie systemu, który zapewni lepsze wykorzystanie już istniejących zasobów finansowych oraz większą mobilizację dodatkowych środków dla celów rozwojowych. Nie różni się on zasadniczo od obecnych struktur, lecz wydobywa z nich, dzięki koope- ratywnym elementom, wyższą efektywność i zdolność do większej mobilizacji.

Te kooperatywne, całościujące elementy, to m.in. platformy krajowe, któ- rych celem jest zmobilizowanie aktywności krajów rozwijających się do two- rzenia i implementacji własnych programów rozwojowych, wokół których skupiałaby się aktywność partnerów platformy, w tym MIF. Są nimi również różnego rodzaju bilateralne i multilateralne porozumienia MIF i partnerów prywatnych, zmierzające do koordynacji działań szczególnie w przypadkach, gdy ich efekty wykraczają poza ramy jednego kraju.

Zmiana wymaga odważnego, twórczego myślenia i działania. Dlatego EPG proponuje szereg innowacyjnych rozwiązań z zakresu inżynierii finasowania rozwoju. Rekomenduje instrumenty, których celem jest ograniczenie ryzy- ka tam, gdzie jest to uzasadnione. Nie są to całkowicie nowe pomysły, same w sobie obarczone istotnym ryzykiem wdrożenia. W większości przypadków są to już stosowane narzędzia, których działanie zostało sprawdzone w praktyce.

Stosowanie takich instrumentów, jak risk sharing facility, first-loss guarantee, institutional investments funds, trust funds itp. powinno być rozszerzone, ponie- waż gwarantuje mobilizację środków, które można przeznaczyć na rozwiązywa- nie problemów rozwojowych współczesnego świata.

Końcowa sekcja raportu przeznaczona jest na omówienie zagadnień zwią- zanych z wdrożeniem rekomendacji. EPG jest zdania, że kluczową rolę w tym zakresie powinny odegrać G20 oraz MIF (EPG, 2018, ss. 66–75). EPG sta- wia tu trzy zadania: 1) wypracowanie i wdrożenie systemowego podejścia w  finansowaniu rozwoju; 2) wczesne wykrywanie zagrożeń oraz 3) wspiera- nie odporności i stabilności światowego systemu finansowego. Myślą główną, przewijającą się przez tę sekcję raportu jest potrzeba zapewnienia większej koherencji i synergii wszystkich elementów światowego systemu finansowania rozwoju. To oznacza making the system work as a system¹⁰.

10 Ten systemowy charakter Cooperative International Order zauważają m.in. A. Bhattacharya i H. Kharas (2018).

Bibliografia

Alexander, N. i Rowden, N. (2018). Whither Democratization and Sustainability. A Critique of Key G20 Proposals to Further Expand the Role of Private Investment in Development.

Washington, DC: Heinrich Boell Stiftung North America, 19 October. Pozyskano z:

https://us.boell.org/2018/10/09/whither-democratization-and-sustainability.

Bhattacharya, A. i Kharas, H. (2018). System Thinking for Multiraterals: New Report on Global Financial Governance. Brookings, 12 October. Pozyskano z: https://www.brookings.

edu/blog/future-development/2018/10/12/systems-thinking-for-multilaterals-new-report- on-global-financial-governance/.

EPG. (2018). Making the Global Financial System Work For All. Report of the G20 Eminent Persons Group on Global Governance, October. Pozyskano z: www.globalfinancialgo- vernance.org.

Plant, M. i Ahmed, M. (2018). The EPG’s Call For Action. Center for Global Development, 11 October. Pozyskano z: https://www.cgdev.org/blog/epgs-call-action.

Development of Innovative Entrepreneurship in Research Universities of Poland and Ukraine

in the Context of Global Challenges

Abstract

The paper outlines promising areas of cooperation for the development of innovative entrepreneurship in Poland and Ukraine aimed to enhance the competitiveness of research universities at the global level. The study investigates the dynamics in the ranking positions of world-class research universities and identifies challenges and trends, priorities and objectives for Polish and Ukrainian research universities in the context of training innovative entrepreneurs. The authors suggest a model of development of innovative entrepreneurship in research universities of Poland and Ukraine based on the idea of involving students at all degree levels in the creation of innovation. The paper explores cooperation opportunities in the field of research and innovation among universities in Poland and Ukraine and formulates recommendations to improve regulatory support for the revitalization of the development of innovative entrepreneurship in Ukraine’s higher education in the context of implementation of the best European practices.

Keywords: innovative entrepreneurship, global challenges of world-class universities, entrepreneurs, innovators, Poland-Ukraine cooperation.

* prof. dr hab. Oksana Zhylinska – Taras Shevchenko National University of Kyiv. http://orcid.

org/0000-0001-8366-0474.

** dr Maksym W. Sitnicki – Taras Shevchenko National University of Kyiv. http://orcid.org/0000- 0002-0452-0404.

1. Introduction

The development of innovative entrepreneurship with the participation of research universities is a global trend intensified by the growing competition of technological leaders – the US, Japan, and the EU, and by the looming technological advancement of China. This has a significant effect on the global economy and shifts the balance of leadership in the world university rankings.

Disruptive rates of China’s economic growth and technological development force other countries to review their research strategies in higher education and intensify the development of innovative entrepreneurship in research universities with significant staffing potential in priority research fields and advanced technological base. Thus, in 2019, compared with 2018, the situation in the top 25 research universities of the world changed because some leading research universities lost their positions and new leaders emerged. Figure 1 shows the change in the positions of research universities in the top 25 global QS World University Ranking by country.

Figure 1. Number of research universities in the top 25 QS World University Ranking

0 USA

United Kingdom

Switzerland Singapore Australia Chin a

Japa n

Hong Kong 2

4 6 10 8 12

14 2018

2019 13

12

6 5

2 2 2 2

1 1 1 1

0 1 0 1

Source: Developed by the authors based on the QS World University Ranking 2018, 2019.

In 2019, as in previous years, the undisputed leadership is maintained by the United States with twelve American research universities among 25 global leaders. This is one university fewer than in 2018 due to the dropping out of Duke University, which moves from the 21st rank in 2018 to the 26th in 2019.

The four leading US research universities are again topping the world list:

Massachusetts Institute of Technology (MIT) ranks 1st, Stanford University takes the 2nd place; Harvard University is in the 3rd place; and California Institute of Technology (Caltech) comes 4th. According to Borisov (2017), these achievements are a result of the strategic development management of the universities, since the global long-term strategy of the US universities is based on the development of people with entrepreneurial mindset in particular, and on the promotion of innovative entrepreneurship in general. In economic terms, this is reflected in the amounts invested in the startups founded by the graduates of these universities: for Harvard University investment reached

$4.1bn., for Stanford University and the MIT – $3.7bn and $1.6bn respectively.

Compared to 2018, the following US research universities have sustained their positions in top 25 of 2019: University of Chicago ranks 9th, Princeton University – 13th, Cornell University – 14th, and University of Pennsylvania – 19th. Moreover, in 2019, some US research universities improve their positions compared to 2018: Yale University steps up one place from 16th to 15th;

Columbia University climbs from 18th to 16th; and University of Michigan moves up from 21th to 20th. Only one US research university – Johns Hopkins University – loses several points and moves down from the 17th place in 2018 to the 21st in 2019. Overall, the situation with the US research universities can be characterized as one of the incontestable world leadership based on stable and systemic implementation of global innovation initiatives. Year-on-year, the ranking of the US universities has changed just slightly: three universities have improved their positions, one stepped down and one more dropped out of the top 25 list.

Analyzing Figure 1, one can see that in 2019, compared to 2018, the distribution of power in the global ranking of the world-class universities has seen some changes, e.g. Tsinghua University, the leading Chinese research university, climbed to the 17th position from the 25th. This proves the effectiveness of the university’s development strategy and the seriousness of China’s ambition to gain world leadership in the area of global research and education. It is noteworthy that Hong Kong Research University from the Hong Kong Special Administrative Region of the People’s Republic of China secured the 25th position in the ranking.

Year 2019 brings a new country to the QS World University Ranking top 25 list. Japan represented by the University of Tokyo enters the ranking with a solid 23rd position. The success of the University of Tokyo is a reflection of the effectiveness of the management strategy that sees universities as national generators of innovations supported by a massive increase in the number of startups and an effective intellectual property management system. Following

the implementation of the Plan for the Creation of New Markets and New Jobs (Hiranuma Plan, 2001) in Japan, the country was supposed to create at least 1000 university startups in the period of only three years. According to the findings of FY2017 Survey on University-oriented Venture Business, (2017) the country enjoys the presence of 2093 university startups. As Escoffier (2015) suggests in his study, the University of Tokyo’s performance in intellectual property and innovative entrepreneurship is comparable to the achievements of Massachusetts Institute of Technology (MIT): as regards the number  of startups, the University of Tokyo exceeds 200 at the annual growth rate of 20 to 25% with the university’s annual revenues from licensing agreements reaching1.3 billion yens.

Australia maintains its presence in top 25 represented by Australian National University albeit it lowers its position from the 20th to the 24th rank.

Switzerland and Singapore have not changed their representation and both have two research universities in the top 25 QS World University Ranking.

Interestingly, one Swiss university, ETH Zurich (Swiss Federal Institute of Technology) climbs from the 10th place in 2018 to the 7th place in 2019.

This positive dynamics suggests paying greater attention to the development strategy of this research university. Conversely, another Swiss research university, Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne (EPEL), loses its 12th rank in 2018 and drops to the 24th position in 2019. While the National University of Singapore (NUS) improves its position at the 15th place in 2019 compared to the 11th in 2018, Nanyang Technological University of Singapore (NTU) steps down from the 11th in 2018 to the 12th in 2019.

A group of the UK research universities also changes its representation in the ranking from six research universities in 2018 to five in 2019, losing one place at the expense of King’s College London, which left the list of top 25 research universities in the world, lowering its rank from the 23rd in 2018 to the 31st in 2019. Yet, University of Edinburgh strengthens its position and moves up to the 18th place from the 23rd in 2018 and, most importantly, this university is renowned for its high level of innovative activities in the global environment. In 2018, University of Cambridge and University of Oxford research universities ranked 5th and 6th respectively, and in 2019 they swap places and now the University of Oxford ranks 5th in the top 25 of world universities and the University of Cambridge moves to the 6th place.

This dynamics has been characteristic of both universities throughout the whole existence of the world ranking. However, this kind of competition has a positive impact and becomes a key stimulus for the effective development of both universities in the attempt to secure their leadership on a global scale.

University College of London (UCL) moves down from the 7th position in 2018 to the 10th in 2019. The position of Imperial College London remains unchanged with the 8th rank among global leaders. The overall picture of the development of research universities in the United Kingdom backs up the strategy where the public policy focuses on the best universities and provides support by fostering innovation at universities with the highest positions in the world ranking, thus proving their aspiration for the global leadership in education and research. An overall position of leadership of the UK research universities proves effectiveness of the country’s Innovation Strategy outlined in the Innovation Nation White Paper (2008) that is focused on the development of a government policy geared at supporting innovation activities in research universities that are seen as important sources of innovative products and effective owners of intellectual property.

The relevance of this study is driven by marked changes in the positions of research universities in world rankings, particularly in the QS World Universities Ranking. As evidence suggests, the level of development of innovative entrepreneurship represents a strength of those universities that are improving their positions in the top 25 and, conversely, a weakness of those that are losing their positions in the ranking.

2. Literature Review

Urged by the need to analyze the existing scholarly opinions on the develop- ment of innovative entrepreneurship in world-class research universities, we study both the traditional and contemporary standpoints on the matter.

The study by Oliveras, Vigier and Porras (2014) evaluates the impact of university education (with and without entrepreneurial subjects in curricula) on the entrepreneurial profile of students. In particular, the researchers analyze students’ perceptions of feasibility and desirability of entrepreneurial education, and entrepreneurial knowledge. Students’ responses suggest that the incorporation of entrepreneurial education has a positive impact on the intentions to start their own business. Additionally, students trained in entrepreneurship recognize that they have broadened their knowledge of the world and developed entrepreneurial skills that might be useful in the future.

Presently, the development of entrepreneurship is viewed as an influen- tial phenomenon. In an earlier study, Sitnicki (2018a) defines this mass phenomenon in management as “entrepreneurial progressivism” and suggests a human-centered model of developing entrepreneurship in research

universities. Furthermore, in a subsequent study (Sitnicki, 2018b), the author carries out a strategic analysis and evaluation of the activities of world-class universities using ranking tools in order to identify global trends in the field of education and research. The author’s comprehensive monograph (Sitnicki, 2018) reveals the global significance of business schools and research libraries as strategic factors for the development of innovative entrepreneurship at contemporary research universities.

The study by Khoreva, Vaiman and Kostanek (2019) suggests an alternative viewpoint on the transparency of talent identification, using diagnostics to evaluate employees and their entrepreneurial capacities. These talents will flourish best in the countries where the most favorable conditions are created.

Another research by Bowcken, Reuschl, Barwinski and Viala (2018) analyzes a successful case study of how the migration of highly skilled workers to the countries of Central Europe, especially to Germany, enables them to effectively fill the gap in the market for health care jobs of these countries. Normally, entrepreneurs migrate with their families and it is important that all the family members could successfully adapt to the new environment. Llanos-Contreras and Alonso-Dos-Santos (2018) study the asymmetric impact of the priorities of social and emotional values on entrepreneurial behavior in family businesses in their paper. Using the example of Spain, Tomas-Miquel, Exposito-Langa, Belso-Martinez and Mas-Verdu (2018) suggest an interesting approach to how multinational enterprises develop their entrepreneurial potential by locating their subsidiaries in specific geographic spaces and clusters for the purpose of using local resources in these territories, thereby attracting broad masses to the production of innovations.

The development of migration processes and new challenges in entrepreneurship are analyzed in a study by Glinka and Brzozowska (2015), where the authors demonstrate the processes of identifying immigrant entrepreneurs and reconstructing these identities in business. The study provides a clear understanding of how the migration processes between different cultural and institutional contexts impact the identity of entrepreneurs.

The study of Starnawska and Brzozowska (2018) focuses on the development of social entrepreneurship as a phenomenon that manifests itself in specific behavior, processes and culture. A recent study on the manifestation of social entrepreneurship (Collavo, 2018) reveals a unique feature of entrepreneurship as a phenomenon that, based on common goals, brings together innovation-driven individuals from different ethnic groups. However, in such a relationship, a number of problems arises and they are generalized and classified in the study by Zollo, Rialti, Ciappei and Boccardi (2018).