M IEC ZY SŁA W KO TER, A N N A K R A U Z E , D A N U T A F IL U S
BA DA NIA NAD W YSTĘPO W A N IEM M IK RO ELEM EN TÓW W RO ŚLIN A CH U PRAW N YCH W O JEW Ó D ZTW A O LSZTY Ń SK IEG O
CZĘŚĆ I. M IEDŹ
K ated ra C h em ii R oln iczej W SR, O lsztyn
W ST Ę P
Pom im o że m ija 100 la t od chw ili rozpoczęcia pierw szych bad ań nad w y stępow aniem i rolą n iek tó ry ch m ik ro elem en tó w w organizm ach roś lin, pro b lem ten jest w dalszym ciągu a k tu a ln y . Stw ierdzono, że tak ie m ik ro e le m e n ty jak Cu, Zn, Mn, B, Mo i Co są niezbędne dla w zrostu i rozw oju ro ślin oraz dla zdrow otności zw ierząt i ludzi. P rzebieg licz nych procesów biochem icznych u roślin i u zw ierząt zależy w dużym sto p n iu od op ty m aln ej zaw artości ty ch p ierw iastk ó w w glebie i w ro śli nach [7, 16, 24]. U dow odniono np., że od obecności m iedzi w roślinach zależy pow staw anie i trw ało ść chlorofilu, sy nteza w ęglow odanów i b ia łek oraz zaw artość k a ro te n u i w itam in [10, 15, 17]. Zw iązane jest to z u a k ty w n ie n iem przez m iedź działania enzym ów laktazy, askorbinok- sydazy, k atalazy , peroksyd azy i in w e rta zy połączeń [18, 19]. Stw ierdzono także, że m iedź w organizm ach ro ślin n y ch nie tylko a k ty w u je działanie enzym ów , ale stanow i część składow ą tak ich enzym ów , jak polifenolok- sydaza, fenoiaza, ty ro zy n aza i połączeń m etalo-białk ow ych [9, 23, 26]. P rzebieg w ym ienionych w yżej procesów jest ściśle zw iązany z op tym alną zaw artością m iedzi w środow isku odżyw czym . W p rzy p ad k u jej niedo boru w y stę p u ją u roślin c h a ra k te ry sty c z n e objaw y głodu [14], np. u ro ś lin zbożowych zaznaczają się one w początkow ym okresie bieleniem w ierzchołków liści, n astęp n ie chlorozą m łodych pędów , a w końcow ym etapie kłosy są częściowo lub całkow icie puste. U drzew owocowych ob jaw em n iedoboru m iedzi je st ciem nozielona b a rw a liści, k tó re z cza sem s ta ją się żółtozielone. P rz y dużym niedoborze m iedzi zam ierają pędy. Do n ied aw n a schorzenia te notow ano przew ażnie u roślin u p ra w ianych na glebach torfow ych, okazało się jednak, że w y stę p u ją one
tak że n a glebach lek kich piaszczystych, a czasem i na innych. P o tw ie r d ziły to liczne b ad an ia w azonow e i polow e [11]. R ośliny z lekko zazna czonym i o b jaw am i głodu m iedzi m ają m n iejszą zaw artość chlorofilu, w itam in , cu kru, białk a itp., a n a w e t w p ew n ych p rzy p ad k ach d a ją niż
sze plony. Często sp o ty kane objaw y chorobow e u zw ierząt, zw ane liza- wością, oraz tzw. m leczna anem ia są spow odow ane n iedo stateczną za w a rto śc ią m iedzi w pożyw ieniu, zw łaszcza w ro ślin ach paszow ych [20]. S tw ierdzo n o, że schorzenia te w y stę p u ją , jeśli zaw artość m iedzi w ro ś lin a c h jest niższa od 10— 12 m g/kg s.m.
P rzy toczo ne d ane w sk azu ją na po trzebę naw ożenia m iedzią zw łasz cza w p rzy p a d k u stw ierd zen ia jej niedoboru w ro ślinach i glebach. W skaźnikiem potrzeb naw ozow ych ro ślin w sto su n k u do m iedzi jest nie ty lk o gleba, ale tak ż e sama, ro ślin a [11, 12].
Rozeznanie odnośnie zaw artości poszczególnych m ikroelem entó w w różn ych ro ślin ach m ożliw e jest n ie ty lk o w oparciu o ścisłe b a d a nia dośw iadczalne, lecz rów nież o szeroko zakrojone bad an ia te re n o w e. D odatnią s tro n ą ty ch b ad ań jest duża m ożliw ość w y b o ru gleb i ro ś lin w jed n y m okresie w e g etacy jn y m . U zyskane tą drogą w yniki na tle średniego poziom u plonów i naw ożenia pozw alają na zorientow anie się 0 potrzebie stosow ania m ikronaw ozów .
G leby tere n ó w północno-w schodnich i w ojew ództw a olsztyńskiego w 60% zaliczają się do klas b o n ita c y jn y c h IV, V i VI [25]. Są to gleby w y tw o rzo n e przew ażnie z piasku luźnego i słabo gliniastego o raz z gli
n y lekkiej. Pozostałe 40% stanow ią gleby w ytw orzone z glin śred n ich 1 ciężkich oraz z iłów. R zu tu je to na s tru k tu rę u p ra w naszego w o je w ództw a, w k tó re j do m in u ją ro ślin y zbożowe i okopow e, w tym głów nie ziem niaki. Z roślin m otylkow y ch u p raw ia n y c h na paszę przew aża ko niczyna czerw ona i serad ela. Z o leisty ch u p raw ia się głów nie rzepak ozi my. Są to rośliny o różn ych w y m ag an iach pokarm o w ych w sto sun ku do m ak ro - i m ik roelem entów . W obec stosunkow o dużej ilości u p raw roślin o w ysokich w y m aganiach pokarm o w ych p rzy zw iększaniu daw ek naw o zów m in e ra ln y c h (NPK) m ogą coraz częściej w ystępo w ać objaw y n iedo boru m ik roskład nik ów , zw łaszcza n a glebach lekkich oraz świeżo zw ap- now anych.
Poruszone zagadnienia w sk azu ją na słuszność p row adzenia bad ań nie tylko nad działaniem , ale w y stępo w an iem m ik ro elem en tó w zarów no w glebach, jak i w roślinach. W ydaje się więc, że w szelkie p race o tej tem a ty c e są u nas jak n a jb a rd z ie j p otrzebne. W zw iązku z ty m pom im o że p o d jęte przez nas b ad ania dotyczące w y stęp o w an ia m ik roelem entó w w roślinach u p raw ia n y c h w naszych w a ru n k a c h glebow o-klim atycz nych nie są jeszcze zakończone, p o d ajem y w yniki pierw szego e ta p u przepro w adzo ny ch już badań.
B A D A N IA W Ł A SN E
W lite ra tu rz e k rajo w e j odczuw a się b ra k szerzej zakrojony ch b a d ań dotyczących w ystęp o w an ia m ik ro elem entó w w ro ślin ach i w glebach. W zw iązku z ty m w 1964 r. rozpoczęto b ad an ia terenow e, polegające na analizo w aniu roślin na zaw artość n ie k tó ry ch m ik ro elem en tó w na tle n a tu ra ln y c h w a ru n k ó w glebow o -k lim aty cznych woj. olsztyńskiego.
R ozm ieszczen ie b ad an ych p rób ek ro ślin n y ch i g leb o w y ch na te r e n ie w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o
1 — g r a n i c e p a ń s t w a , 2 — g r a n i c e - w o j e w ó d z t w a , 3 — g r a n i c e p o w i a t ó w , 4 — m i a s t a w o j e w ó d z k i e , 5 — m i a s t a 2 500—50 000 m i e s z k a ń c ó w , 6 — m i e j s c a p o b r a n i a p r ó b e k g l e b o w y c h
i r o ś l i n n y c h
L ocation s at w h ich th e p la n t and s o il sa m p les w ere ta k e n from th e area of O lsztyn p ro v in ce
1 — b o u n d a r y o f s t a t e , 2 — b o u n d a r y o f p r o v i n c e , 3 — b o u n d a r y o f d i s t r i c t , 4 — p r o v i n c e t o w n s , 5 — t o w n s 2 500— 50 000 c i t i z e n s , 6 — t h e p o i n t s a t w h i c h p l a n t a n d s o i l s a m p l e s w e r e
t a k e n
B ad an iam i o b jęto ro ślin y u p raw ia n e w pow iatach południow o-w schod nich, północnych i środkow ych. P o b ran o dotychczas ok. 150 pró b ek roślin i tyle gleb. M iejsca p o b ran ia pró b ek p rzed staw ia ry s. 1. P ró b k i ro ślin zbożowych, okopow ych i p rzem ysłow ych zbierano w sta d iu m pełn ej d o j rzałości, n a to m ia st ro ślin y łąkow e i m otylkow e w okresie kw itn ien ia.
R ośliny pobierano losowo z łan u, z pow ierzchni 1 m 2. Po w ysuszeniu i zm ieleniu przechow yw ano je w zam k n ięty ch słojach. Tak p rzy g o to w an y m a te ria ł spalano n a sucho w te m p e ra tu rz e 450— 500°C. W popiele oznaczono m iedź za pom ocą d w u e ty lo d w u tio k a rb a m in ia n u sodu [3]. Oz naczenia w ykonano na k o lo ry m etrze P u lfrich a , w k u w e ta ch o grubości
1 cm, przy długości fa li 470 m tu.
G leby, na k tó ry c h u p raw ian o b ad an e rośliny, sch arak tery zo w an o pod w zględem typologicznym i rodzajow ym oraz określono ich odczyn w In KC1.
O trzy m an e w yn ik i p rzedstaw iono w tab. 1, 2, 3 i 4, p rzy czym po dan a w tekście zaw artość m iedzi w mg odpow iada mg Cu na 1 kg su chej m asy.
OM ÓW IENIE W Y NIK Ó W I D Y S K U S J A
W ystępow anie m iedzi, podobnie jak i inn ych m ikroskładników , za leży nie tylk o od odm iany i g a tu n k u roślin, ale także w dużym stopn iu od jej rozpuszczalności, tj. od m ożliw ości p o b ran ia ze środow iska g le bowego. Na p rzy sw ajalno ść tę w p ły w a stężenie jonów w odorow ych, za w artość próchnicy, naw ożenie i u p raw a o raz skład m echaniczny gleby
[1, 5, 6, 9, 23]. W w y n ik u działania ty ch czynników zaw artość m iedzi w poszczególnych roślin ach może w ahać się w szerokich granicach n a w e t w obrębie tej sam ej odm iany. W edług A s m u s a [1] i M a k s i - m o w a [15] w roślin ach u p raw ia n y c h na glebach m in e raln y c h z a w a r tość m iedzi w ynosi od 4 do 72 mg. W yniki naszych b adań przed staw io n e w tab. 1, 2, 3 i 4 w y k azu ją, że w zbadan ych ro ślinach z te re n u w o je w ództw a olsztyńskiego zaw artość m iedzi w a h a się w granicach od 1,3 do 21,1 mg. N ajw ięcej m iedzi w y stę p u je w rzep ak u ozim ym, średnio 11,7 mg w ziarnie i 8,6 mg w słom ie. W ro ślin ach zbożowych najw ięcej tego p ierw ia stk a znaleziono w ziarn ie jęczm ienia, średnio 9,7 mg, a n a j m niej w ziarn ie ży ta — 6,1 mg. W słom ie zbóż n a to m ia st najw ięcej m iedzi jest w słom ie owsa, śred n io 4,0 mg, a n a jm n ie j w słom ie jęcz m ienia — 2,9 mg. P rz ec iętn a zaw arto ść m iedzi w roślin ach zbożowych nie odbiega od w y ników bad ań p rzed staw io n y ch p rzez in n y ch au to ró w [8, 15, 23].
Zw raca się często uw agę n a zależność p o b ieran ia m iedzi od odczynu środow iska glebowego. A s m u s [1] podaje, że rozpuszczalność m iedzi jest w iększa na glebach kw aśnych, n a to m ia st K a b a t a [9] uw aża, że jest ona n a jła tw ie j p rzy sw aja ln a w zakresie pH 5,5— 6,5, p rzy czym zw iększenie lub obniżenie pH zm niejsza dostępność m iedzi dla roślin. Podobną zależność m ożna zauw ażyć w n iek tó ry ch zbadanych przez nas
Z a w a r to ść m ie d s i w r o ś l i n a c h sb o to w y ch C opper c o n t e n t o f g r a i n c r o p s Hr pH Cu R oAlim a p r ó b k i Typy i r o d z a j e g le b w 1n KC1 w m g/kg s .m . P l a n t Ho Туров and k in d o f s o l l e pH i n ppmCu в «яр l e a i n 1n KC1 Z ia r n o G r a in Słom a S tra w 1 2 3 4 5 6 G leb y b r u n a tn e z t Brown во l i a o f t 1 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 5 . 4 4 . 6 2 , 0 2 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 5 . 9 6 . 1 2 , 5 3 g l i n y l e k k i e j l i g h t l e aa 6 , 0 8 . 5 5 . 1 4 p la s k u g l i n i a s t e g o m ocnego s t r e n g l y loam y aand 6 , 6 1 1 , 8 2 , 5 5 p ia s k u g l i n i a s t e g o m ocnego a t r o n g ly loam y aand 6 , 6 1 2 . 8 3 . 6 J f c zm ie ń B a r le y 6 p la s k u g l i n i a s t e g o mocnego s t r o n g l y loam y sand 7 . 0 1 6 , 0 2 , 7 7 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 7 , 5 4 , 3 1 . 3 8 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam C zarne z ie m ie s t B la c k e a r t h s o f i 7 , 5 4 , 0 1 . 3 9 p la s k u g l i n i a s t e g o le k k i e g o p y l a s t e g o s i l t y l i g h t lo a n y sand 6 , 4 1 2 , 5 4 , 9 10 g l i n y ś r e d n i e j p y l a s t e J e l i t y Ł a d ium loam 6 , 8 1 7 . 5 5 , 6 11 g l i n y ś r e d n i e j p y l a s t e j s i l t y m é d iu s l e am 6 , 8 1 2 . 4 2 . 0 12 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w ea k ly loam y sand 6 , 9 6 , 7 1 . 4 G leb y b r u n a tn e z t Brown s o i l s o f t 13 p ia s k u g l i n i a s t e g o m ocnego s t r o n g l y loam y aand 5 ,1 1 6 . 5 9 .1 14 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w ea k ly loam y sand 5 , 3 7 , 9 5 . 8 15 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 5 , 4 1 5 , 9 -16 g l i n y l e k k i e j l i g h t l0A 2 5 , 5 9 , 0 1 . * 17 g l i n y l e k k i e j p y l a s t e j s i l t y l i g h t loam 5 . 7 6 , 7 2 . 5 O v le a Oat a 18 p ia s k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t loaaçr s and 5 , 8 1 1 ,8 4 , 4 19 g li n ^ l e k k i e j xighx; 1 082 6 , 3 4 . 4 3 .6 20 g l i n y .le k k ie j l i g h t loam 6 , 7 4 .4 1 , 6 21 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam С s a m e z ie m ie z t B la c k e a r t h s o f i 7 . 0 7 .1 3 , 3 22 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w ea k ly i«am y sand 4 ,7 7 , 4 5 ,0 2 3 p ia s k u g l i n l a a t e g o l e k k ie g o p y l a s t e g o s i l t y l i g h t loam y sand B i e l i c a zt P o d s o l s o i l o f t 6 .4 1 2 ,8 6 , 2 2 4 g l i n y l e k k i e j p y l a s t e j s i l t y l i g h t loom 5 ,2 7 , 5 1 . 3
o . d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 G le b y b ru n a tn a s t Brown a o i l a o f t 25 g l i n y l e k k i e j l i g h t l o a a 4 , 6 5 , 8 2 , 7 26 p ia a k u g l i n i a s t e g o mocnego a t r o n g ly lo a a y sand 4 , 8 8 , 4 4 , 4 27 p ia a k u g l i n i a s t e g o m ocnego a t r o n g ly lo a a y sand 5 , 5 8 , 6 5 , 8 28 g l i n y ś r e d n i e j medium lo a a 5 , 5 0 , 3 4 . 0 P a s e n lo a o s i a a 2 9 g l i n y l e k k i e j l i g h t lo a a 5 , 6 1 2 ,3 4 , 0 V in t« г v h e a t 30 g l i n y l e k k i e j p y l a a t e j a i l t y l i g h t l o a a 6 , 9 6 , 4 1 , 4 31 g l i n y l e k k i e j p y l a a t e j a i l t y l i g h t lo a a 7 . 0 6 , 8 2 , 2 32 p ia a k u g l l n i a a t e g o m ocnego a t r o n g ly lo a a y aand 7 . 0 - 2 , 8 33 g l i n y l e k k i e j l i g h t l e a s C sa r a e s i e n i e s i B la c k e a r t h a e f t 7 . 0 8 , 1 3 ,1 34 g l i n y l e k k i e j l i g h t lo a a 6 , 3 9 , 2 2 , 7 35 g l i n y c i f i k i e j h ea v y lo a a 7 . 0 7 , 5 3 , 8 36 g l i n y c i ę ż k i e j h ea v y lo a a B i e l i c a s i P o d a o l s o i l o f t 7 . 1 6 . 7 3 , 6 37 g l i n y l e k k i e j l i g h t lo a a 5 , 7 9 , 9 3 ,1 G leb y b r u n a tn e s t Brown s e i l a o f t 38 p ia a k u lu ź n e g o l o o a e sand 4 , 7 3 , 7 1 , 8 39 p ia a k u s ła b o g l i n i a s t e g o w ea k ly lo a a y sa n d 4 , 7 5 , 9 4 , 6 4 0 p ia a k u lu in e g o lo o a e sand 4 , 8 4 , 7 2 , 8 41 p ia s k u lu ź n e g o lo o a e sand 4 , 8 8 , 4 5 , 0 42 p ia a k u a la b o g l i n i a s t e g o w e a k ly lo a a y aand 5 . 0 5 . 7 3 , 5 fcyto o s i a e W in ter r y e 4 3 44 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly loam y sand p ia a k u lu ź n e g o lo o a e sand 5 , 0 5 . 2 6 , 1 1 , 4 3 . 6 * 5 p ia a k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly lo a a y sand 7 . 1 7 , 9 5 , 0 4 6 p ia a k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t loam y sand 7 , 5 8 , 7 5 , 3 4 7 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w ea k ly lo a a y sand C zarna z ie m ia z t B la c k e a r t h o f t 7 . 7 5 , 8 3 , 6 4 8 p ia a k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t loam y sand Uada z t A l l u v i a l s o i l o f t 7 , 2 3 , 7 1 , 4 4 9 p la s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly loam y sand 6 , 3 7 , 1 4 , 6
Z a w a r to ś ć m ie d z i w s i a n i e r o ś l i n m o ty lk o w y ch i tr a w C opper c o n t e n t o f h a y o f le g u m e s and g r a s s e e Nr pH Cu R o ś l i n a p r ó b k i Typy i r o d z a j e g le b w 1 n KCl w m g/k g s.m » P l a n t N o. T y p es and k in d o f s o i l s pH Cu sa m p le a l n 1n KCl i n ppm G le b y b r u n a tn e z t Brown s o i l s o f t 50 g l i n y ś r e d n i e j p y l a s t e j s i l t y medium l o a a 4 , 2 1 2 , 5 51 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 5 ,1 9 , 9 K o n ic z y n a cz e r w o n a Red c l o v e r 52 53 g l i n y l e k k i e j p y l a s t e j s i l t y l i g h t loam g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 5 ,1 6 , 0 1 2 , 5 8 , 1 5 * g l i n y ś r e d n i e j medium loam 6 , 3 7 , 5 55 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 6 , 4 1 0 , 5 5 6 g l i n y l e k k i e j p y l a s t e j • i l t y l i g h t loam 6 , 8 1 1 , 8 57 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 5 , 5 6 , 7 5в g l i n y l e k k i e j l i g h t loam 6 , 1 2 , 4 L u c er n a A l f a l f a 5 9 6 0 g l i n y l e k k i e j l i g h t loam p ia s k u g l i n i a s t e g o m ocnego s t r o n g l y loam y sa n d 6 , 5 7 , 0 1 0 , 4 3 , 5 61 g l i n y ś r e d n i e j medium loam 7 , 3 * , 5 6 2 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly loam y sa n d 4 , 5 7 , 0 S e r a d e l a S e r r a d e l l a 6 3 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly loam y sa n d C zarn a z i e m ia s t B la c k e a r t h o f t 6 , 0 2 , 6 6 4 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly loam y sa n d 5 , 7 8 , 1 G leb y b r u n a tn e z t Brown s o i l s o f t M iesza n k a str ą c z k o w a 6 5 p ia s k u g l i n i a s t e g o l e k k ie g o l i g h t loam y sand 7 , 0 9 ,1 , L egum es m ix t u r e 6 6 p ia s k u s ła b o g l i n i a s t e g o w e a k ly loam y sand 7 , 0 9 , 0 6 7 p ia s k u g l i n i a s t e g o mocno p y l a s t e g o e l i t y s t r o n g l y loam y sa n d 7 , 0 7 , 0 Trawy O r a s s e s 6 8 6 9 T o r f n i s k i P e a t low m oor 6 . 5 6 . 5 5 , 2 1 2 , 0
ro ślinach . W y stęp u je ona dość w y raźn ie u owsa, k tó ry , jak w iadom o, odznacza się dużą w rażliw ością na niedobór m iedzi [2]. Na glebach b ru n a tn y c h o pH od 6,3 do 7,0 zaw artość m iedzi w ziarn ie ow sa jest niższa i w ynosi 4,4— 7,1 mg, a w słom ie — 1,6— 3,6 mg, n a to m ia st przy pH 5,1 — 5,8 zaw arto ść jej jest w yższa i m ieści się w g ranicach 6,7— 16,5 m g w ziarn ie i 1,8— 9,1 mg w słom ie. N atom iast owies u p ra w ia n y na czarnej ziem i o pH 6,4 m a znacznie w ięcej m iedzi (12,8 m g w
ziar-T a b e l a 3
Z a w a rto ść m ie d z i w r o ś l i n a c h okopow ych i p rze m y sło w y c h C opper c o n t e n t o f r o o t and I n d u s t r i a l c r o p s Nr pH Cu R o ś l in a p r ó b k i Typy i r o d z a j e g le b w 1n KD1 w m g/k g Cu B . S . P l a n t N o. T y p es and k in d o f s o i l s pH i n p pn sa m p le s i n 1n KC1 K o r z e n ie L i ś c i e R o o ts L o a v es G leb y b r u n a tn e z s Brown s o i l s o f t 70 p ia s k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t 1оашу sa n d 5 , 0 1 2 , 5 -71 p ia s k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t loam y sa n d 5 , 9 4 , 3 -Z ie a in a k i 72 p ia s k u lu ź n e g o 6 , 0 4 , 6 _ P o t a t o e s l o o s e sand 7 3 p ia s k u g l i n i a s t e g o l e k k ie g o l i g h t loam y sand 6 , 0 7 , 5 — 7 4 p ia s k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t loam y sand 6 , 0 7 , 6 -75 p ia s k u £ a b o g l i n i a s t e g o w ea k ly v 'a a y sand 6 , 1 5 , 6 -76 p ia s k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o 5 , 8 2 , 3 5 , 7 l i g h t loam y sand 77 g l i n y l e k k i e j 6 , 3 3 , 4 7 , 4 l i g h t lo a n 78 g l i n y ś r e d n i e j p y l a s t e j s i l t y medium loam 6 , 8 5 ,1 1 0 , 9 B u r a k i 79 g lin ;* ś r e d n i e j 7 , 0 5 , 3 1 0 , 3 cukrow e s e d i u a loam S u g a r b e e t 80 g l i n y l e k k i e j 7 , 0 4 , 9 5 , 8 l i g h t loam в1 g l i n y i f k k i e j 7 ,0 5 , 6 7 , 1 l i g h t loam 82 i ł u ClUtf' C zarne z ie m ie z t B la c k e a r t h s o f : 8 , 1 3 , 8 6 , 8 83 g l i n y c i ę ż k i e j he aery loam 7 V0 5 , 3 9 , 4 8 4 g l i n y c i ę ż k i e j h e a v y loam 8 , 0 5 , 3 9 , 7 85 g l i n y c i ę ż k i e j h ea v y loam 8 , 0 4 , 3 9 , 2 G leb y b r u n a tn e s s Brown s o i l s o f s » СЕВ 86 g l i n y l e k k i e j l i g h t lo a a 5 . 0 1 3 , 9 9 , 5 87 p ia s k u g l i n i a s t e g o l e k k ie g o l i g h t loam y sand 5 , 0 1 0 ,2 5 , 2 R zepak 8 8 g l i n y ś r e d n i e j 5 ,1 1 7 , 7 2 1 ,1
ozim y medium loam
W in ter ra p e 8 9 p ia s k u g l i n i a s t e g o le k k ie g o l i g h t loam y sand 6 , 3 4 , 5 3 , 3 90 g l i n y l e k k i e j 6 , 6 7 , 9 l i g h t loam 91 g l i n y ś r e d n i e j 7 , 0 8 , 6 5 , 3 medium l o a a C zarna z ie m ia t t B la c k e a r t h o f s 92 g l i n y c i ę ż k i e j 6 , 7 1 2 , 3 7 , 9 h ea v y loam T y to ń 93 - - 5 ,1 T ob acco 94 - - 6 , 2 * z ia r n o - g r a i n t 1 0 sło m a - s t r a w .
nie i 6,2 mg w słomie) niż ow ies z tej sam ej gleby o pH 4,7 (7,4 mg w ziarn ie i 5,0 mg w słomie). Taka zależność w y stę p u je rów nież w za w arto ści m iedzi w jęczm ieniu. W jęczm ieniu u p raw ia n y m na glebach b ru n a tn y c h o pH 7,5 i n a czarnej ziem i o pH 6,9 ilość m iedzi w ziarnie w ynosi 4,0— 6,7 mg, a w słom ie od 1,3 do 1,4 mg. W yższe w arto ści m ie dzi w y stę p u ją n a to m ia st u jęczm ienia pochodzącego z gleb b ru n a tn y c h
o pH 6,0— 7,0 i z czarnych ziem o pH 6,4— 6,8. W ynoszą one odpow ied nio 8,5— 17,5 m g w ziarnie i 2,5— 5,6 m g w słom ie. W przeciw ień stw ie do jęczm ienia i ow sa w ro ślin ac h żyta, u p raw ia n y c h na glebach o pH 4,7— 7,7, o raz pszenicy z gleb o pH 4,6— 7,1, zaw artość m iedzi je st m ało
T a b e l a 4 ś r e d n i a z a w a r to ś ć m ie d z i w r o ś l i n a c h upraw nych w ojew ództw a o l s z t y ń s k i e g o
A v era g e c o p p e r c o n t e n t o f c r o p s c u l t i v a t e d i n t h e O l s z t y n p r o v in c e R o ś l in a - P l a n t Cu w m g/kg s .m . - Cu l n ppm I R o ś l in y zhożow e G r a in c r o p s Z ia r n o •• G ra in Słom a - S tra w w a h a n ia f r o m - t o ś r e d n ia a v e r a g e w a h a n ia f r o m - t o ś r e d n iaa v e r a g e J ę c z m ie ń - B a r le y O w ie s - O a ts P s z e n i c a o zim a - V in t e r w h e a t Ż y to o zim e - V in t e r r y e 4 , 0 - 1 7 , 5 4 , 4 - 1 6 , 5 5 , 8 - 1 2 , 3 3 , 7 - 8 , 7 9 , 7 9 , 2 8 , 1 6 , 1 1 . 3 - 5 , 6 1 . 3 - 9 , 1 1 . 4 - 5 , 8 1 . 4 - 5 , 0 2 , 9 4 , 0 3 , 3 3 , 5 11 S ia n o r o ś l i n m oty lk o w y ch i tra w Hay o f le g u m e s and g r a s s e s W ahania P ro m -to g r e d n la A v erage K o n ic zy n a cz e rw o n a - Red c l o v e r L u cer n a - A l f a l f a S e r a d e l a - S e r r a d e l l a M iesza n k a s tr ą c z k o w a - L egum es m ix tu r e Trawy - G r a s s e s 7 . 5 - 1 2 , 5 2 , 4 - 1 0 , 4 2 . 6 - 8 , 1 7 . 0 - 9 , 1 5 , 2 - 1 2 , 0 1 0 , 4 5 . 5 5 , 9 8 , 3 8 . 6 I I I R o ś l in y okopowe i p rze m y sło w e
R o o t and i n d u s t r i a l c r o p s K o r z e n ie - Roo t a L i ś c i e - Le a v e s w a h a n ia f r o m - t o ś r e d n ia a v e r a g e w ah a n ia f r o m - t e ś r e d n ia a v e r a g e Z ie m n ia k i - P o t a t o e s B u r a k i cukrow e - S u g a r t e e t R zep ak o zim y - V in t e r ra p e T y to ń - T ob acco 4 , 6 - 1 2 , 5 2 , 3 - 5 , 6 " 4 , 5 - 1 8 , 2 7 , 1 4 , 5 * 1 1 , 7 5 , 8 - 1 0 , 9 ■ * 3 , 5 - 2 1 , 1 5 , 1 - * , 2 8 , 2 ■ " 8 ,6 5 , 6 * z i a r n o - g r a i n ; sło m a - s t r a w .
zróżnicow ana. W p rzy p a d k u ży ta m ieści się ona w g ran icach 3,7— 8,7 mg w z ia rn ie i 1,4— 5,0 m g w słom ie, n a to m ia st u pszenicy w artości te w y
noszą od 5,8 do 12,3 m g w ziarn ie i od 1,4 do 5,8 w słom ie. W liściach t y to n iu zaw artość m iedzi w ynosi 5,1 i 6,2 mg. W sianie roślin m otylkow ych, k tó re m ogą zaw ierać od 2,5 do 30,0 mg [4, 6, 12, 15], znaleziono od 2,4 do 12,5 m g m iedzi. N ajw iększa zaw artość m iedzi w y stę p u je w sianie k on i czyny, średnio 10,4 mg, o raz w m ieszance roślin strączk ow ych — 8,3 m g. P o zostałe ro ślin y m otylkow e — lu ce rn a i seradela, z aw ierają średn io 5,5 i 5,9 mg. W p o ró w n an iu do zbóż siano lu ce rn y i serad eli zaw iera za m ało m iedzi. W ydaje się, że w p ły w a na to głów nie rod zaj gleby o raz jej od czyn. Stosunkow o m ałe ilości m iedzi w y stę p u ją w se ra d e li pochodzącej
z gleb o niższej /zaw artości części sp ław ialn y ch i ze środow iska m n iej za kw aszonego, n a to m ia st w lu cern ie k s z ta łtu ją się różnie, p rzy czym n a j w ięcej m iedzi znaleziono w lu cern ie pochodzącej z RZD B ałcyny. W sianie z łąk i to rfo w ej znaleziono w I pokosie 5,2, a w dru g im 12,0 mg. K łęb y ziem niaków , w k tó ry c h zaw artość m iedzi m oże dochodzić do 18 mg [15] zaw ierają od 4,6 do 12,5 mg, średnio 7,1 m g i tylko w jed n y m p rz y pad k u ziem niaki pochodzące z gleby in te n sy w n ie naw ożonej naw ozam i organ iczny m i i m in e raln y m i (RZD P osorty) zaw ierały ponad 10,0 mg miedzi.
Do czynników , k tó re m ogą m ieć w p ły w na zaw artość m iedzi, n ależy także sk ład m echaniczny gleby. M ożna to zauw ażyć na przykładzie b u rak ów cukro w y ch i rzep ak u ozimego. Ilość m iedzi w b u ra k a c h c u k ro w ych w ynosi średnio 8,2 mg w liściach i 4,5 mg w korzen iach i jest w iększa w b u rak a c h u p raw ia n y c h na glebach w ytw orzon ych z gliny śred n iej i ciężkiej niż z piasku, g lin y lek k iej i iłu.
Stosunkow o dużo m iedzi w p o rów n an iu do om ów ionych ro ślin zna leziono w rzepak u. Św iadczy to o dużych w y m aganiach tej ro ślin y w zględem m iedzi oraz o w pływ ie naw ożenia i gleby. W iadom o, że rz e pak zajm u je dobre stanow isko w płodozm ianie, w k tó ry m naw ożenie, a zwłaszcza organiczne, sp rzy ja zaspo k ajaniu p o trz e b tej rośliny w sto su n ku do n iek tó ry ch m ikroelem en tó w . O zaw artości m iedzi i jej po b iera n iu przez rzep ak d ecydu je także odczyn i rodzaj gleby. R zepak u p raw ia n y na glinie ciężkiej p rzy pH 6,7 zaw iera 12,8 mg w ziarnie i 7,9 mg Cu w słom ie. W rzep ak u pochodzącym z gliny śred n iej o pH 7,0 ilość tego sk ła d n ik a w ynosi już tylko 8,6 mg w ziarnie i 5,3 mg w słom ie. Jeszcze m niej m iedzi — 6,8 m g — znaleziono w ziarnie rz e pak u z g lin y lekkiej o pH 6,6, a n a jm n ie j m iedzi — 4,5 mg w ziarnie i 3,3 m g w słom ie w y stę p u je w rzep ak u z piasku gliniastego lekkiego o pH 6,3.
Biorąc za podstaw ę w y n ik i b adań w ielu a u to ró w [7, 9, 11, 15, 16, 19, 20, 21, 22] m ożna stw ierdzić, że n iek tó re b ad an e rośliny z te re n u w o je w ództw a olsztyńskiego m ają n ied o stateczn ą zaw artość m iedzi. S c h a r r e r , R y ś i inn i [7, 16, 20, 21, 22] p rzy jm u ją , że o ptim um m iedzi w ro ś linach, zw łaszcza paszow ych, m ieści się w g ranicach 12— 15 m g. P rz y niższych w arto ściach m iedzi w paszy m ogą w ystępow ać u zw ierząt o b jaw y chorobow e. Stosunkow o niską zaw arto ścią m iedzi w paszy od znaczają się spośród zb adanych przez nas roślin ziem niaki, żyto, ko rze nie b u rak ó w cukrow ych, serad ela i lu cern a. Są to ro ślin y o ró żn y ch w y m agan iach pokarm ow ych, k tó re często u p raw ia się u nas na glebach zakw aszonych i o niskiej zaw arto ści części sp ław ialnych lub na glebach zasobnych, ale o w ysokim pH. W ty ch w a ru n k a c h w ym ienione rośliny, zwłaszcza lu ce rn a i seradela, a ze zbożowych, ze w zględu na w rażliw ość
na niedobór m iedzi, ow ies o raz z okopow ych ziem niaki i b u ra k i m ogą w ym agać dodatkow ego naw ożenia m iedzią. Pozw oli ono na p o p raw ie
nie jakości ty ch roślin, a pośrednio w p ły nie też na polepszenie zdrow ia zw ierząt.
W N IO SK I
1. W roślinach zeb ran y ch z te re n u w ojew ó dztw a olsztyńskiego za w artość m iedzi m ieści się w n a stę p u jąc y c h g ranicach:
— w ro ślin ach zbożowych od 3,7 do 17,5 m g w ziarnie i od 1,3 do 9,1 mg w słom ie,
— w sianie roślin m otylk ow y ch (koniczyna, lu cern a, seradela, m ie szanka strączkow a) od 2,4— 12,5 mg,
— w sianie łąkow ym od 5,2 do 12,0 mg,
— w ro ślin ach okopow ych, w k o rzen iach b u rak ó w cu krow y ch od 2,3 do 5,6 m g i w liściach od 5,8 do 10,9 oraz w k łębach ziem niaka od 4,6 do 12,5 mg,
— w rze p a k u od 4,5 do 18,2 m g w ziarn ie i od 3,3 do 21,1 m g w sło mie,
— w ty to n iu 5,1 i 6,2 mg.
2. N ajw ięcej tego skład n ik a zaw iera ziarno rze p a k u ozimego — śre d nio 11,7 mg, a n a jm n ie j słom a jęczm ienia, średnio 2,9 mg.
' 3. Stw ierdzono, że oprócz in d y w id u aln y c h w łaściw ości roślin o za w artości w nich m iedzi decyd u je także pH gleby i jej skład m echaniczny. 4. N ajw iększe ilości m iedzi w y s tę p u ją w ow sie p rzy pH gleby 5,1— 5,8, n a to m ia st w p rz y p a d k u jęczm ienia ilość m iedzi jest w yższa przy pH gleby 6,0— 7,0.
5. U roślin w y m ag ający ch lepszego stano w isk a w płodozm ianie, do k tó ry c h należą b u ra k i i rzepak, o zaw arto ści m iedzi d ecy du je nie tylko pH gleby, lecz i zaw artość fra k c ji g lin iasty ch. Z aw artość m iedzi w tych roślinach u p raw ia n y c h n a glebach cięższych jest w yższa w p o ró w nan iu do ilości m iedzi znalezionych w roślin ach u p raw ia n y c h na piaskach i glinie lek kiej.
6. P rz y u p raw ie roślin n a glebach zakw aszonych lub zasadow ych o niskiej zaw arto ści części sp ław ialn y ch w skazane b yłoby dodatkow e naw ożenie m iedzią.
L IT E R A T U R A
[1] A s m u s F.: Zur K u p fer- und K o b a ltv erso rg u n g ein iger G rünlandböden.
[2] A s m u s F.: D ie W irkung v o n K u p fer au f E rtrag und E iw e iss g e h a lt v o n H a fer. A. T h ea r-A rch iv , t. 5, 1961, nr 6, s. 468.
[3] B a r o n H.: D ie k o lo rim etr isch e B estim m u n g der M ik ron ah rstoffe, K ob alt, M olybden, E isen , Z ink, M angan und K u p fer n eb en ein a n d er im R a u h fu ffer. L andw . F orsch., 1954, H.1, s. 13.
[4] B a s z y ń s k i T.: M ik ro elem en ty w n iek tó ry ch gatu n k ach tra w i ro ślin a ch m o ty lk o w y ch . A cta Soc. Bot. Pol., 1955, t. 2, s. 335.
[5] B o r y s M.: Ż y w ie n ie r o ślin m ied zią . W iad. Bot., t. 8, 1964, nr 3, s. 205. [6] C h o d a ń J.: Z a w a rto ść m an gan u , m ied zi i k o b a ltu w g le b ie i sia n ie na
p o d sta w ie badań n iek tó ry ch to r fo w isk n isk ich P o jezierza W arm iń sk o-M azu r sk iego. Roczn. N au k R oln., 1962, t. 75, z. 3, s. 545.
[7] D o m a ń s k i E.: M ik ro elem en ty g leb lek k ich i ich w p ły w n a zd row otn ość zw ierzą t d o m ow ych . P ost. N au k R oln., t. 6, 1954, s. 25.
[8] J u n g e r m a n n K.: B eiträ g e zur M ik ro n ä h ra to ff-F ra g e (III). L andw . F rosch., S o n d erh eft 16, 1962, s. 93.
[9] K a b a t a A.: Z a w a rto ść k ob altu , m ied zi i n ik lu w w a ż n ie jsz y c h gleb a ch oraz w sia n ie n a d n o teck ich i n a d ob rzań sk ich teren ó w łą k o w y ch . R oczn. N auk R oln., 78-A -3, s. 379.
[10] K u r d i n a W. N.: W lija n ije m ik r o e le m ie n to w na k a czestw o i le ż k o st m or- kow i. D okł. T SC H A , 1960, nr 52, s. 175.
[11] L e h m a n K.: S ym p ozju m d o ty czą ce za w a rto ści m ik ro elem en tó w w g leb ie i ro ślin ie. R oczn. N au k R oln., 1962, nr 6/78/, s. 147.
[12] L i w s k i S.: Z aw artość m an gan u boru, m iedzi, k ob altu , cyn k u i żelaza w ro ś lin a ch łą k o w y ch i b agien n ych . Z eszy ty Probl. P o stę p ó w N auk R oln., 1960, z. 25, s. 197.
[13] M a g n i c k i K. P., S z u g a r o w J. A., M a ł k o w W. K.: N o w y je m ieto d y an aliza ra stien ij i poczw . S ielch o zg iz, M oskw a 1959.
[14] M a j e w s k i F.: W ym agan ia p ok arm ow e ro ślin i p otrzeb y n a w o żen ia m i- k rosk ład n ik am i. R oczn. G lebozn., 1961, t. 10, z. 1, *s. 215.
[15] M a k s i m ó w A.: M ik ro elem en ty i ich zn a czen ie w ż y ciu organ izm ów . W ar szaw a 1954.
[16] M i t c h e l l R. L.: T he sp ectro ch em ica l a n a ly sis of p la n t m aterial. A nal. P lan t, at P rob lem s Engr. M in., P aris, 1954, s. 48.
[17] N o w i c k i A.: B ad an ia nad w p ły w e m n iek tó ry ch m ik r o e le m e n tó w na plon, zd row otn ość i za w a rto ść cukru w k orzen iach buraka cu k row ego w w a r u n kach p olow ych . Roczn. N au k R oln., 85-A -4, s. 683.
[18] P e j w e J. W.: R oi m ik r o e le m ie n to w w p ita n ii ra stien ij i żiw o tn y ch . B io - chim ia, t. 20, 1955, w y p . 3, s. 265.
[19] R y ś R.: O roli n iek tó ry ch m ik ro elem en tó w . Cz. I. M iedź. P rzegląd H o d o w la ny, nr 5, 1959, s, 31.
[20] R y ś R., G r o b l e w s k a S., S t y c z y ń s k i H.: W stęp n e bad an ia nied ob oru m iedzi na n iek tórych teren a ch P o lsk i. R oczn. N auk R oln., 69-B -3, s. 365. [21] S c h a r r e r K.: B io ch em ie der S p u ren -E lem en te. B erlin 1955.
[22] S c h a r r e r K. , R u s s E., M e n g e l K.: Ü ber die B estim m u n g des p fla n - zen a u fn a h m b a ren K u p fers und M angans. Z eitschr. P fla n zen er n . D ü n gu ng und B o d en k u n d e, t. 85, 1959, nr 1, s. 1.
[23] S t i l e s W.: T race ele m e n ts in plan ts. C am bridge at th e U n iv e r sity P ress., 1961.
e le m ie n to w na ob m ien w ie sz c z e s tw . Izw . A N ZSRR , seria biol., 1955, nr 1, s. 14.
[25] U g g l a H.: P o ra d n ik d la r o ln ik ó w ziem p ó łn o cn o -w sch o d n ich . W arszaw a 1861, s. 15.
[26] W ł a s i u k P. W.: Izp o lzo w a n ije m ik r o e le m ie n to w w sielsk o m ch o zja jstw ie. S ielsk o c h o z ja jstw ie n n a ja b iologia, t. 1, 1966, nr 4, s. 530. М. КОТЭР, А. КРАУЗЕ, Д. ФИЛУС ИССЛЕДОВАНИЯ ПО СОДЕРЖ АНИЮ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В КУЛЬТУРНЫХ РАСТЕНИЯХ ОЛЬШТИНСКОГО ВОЕВОДСТВА ЧАСТЬ I — МЕДЬ Кафедра Агрохимии, Высшая Сельскохозяйственная Школа в Ольштыне Р е з юм е В 1964 году были начаты исследования по содержанию микроэлементов в расте ниях возделываемых в Ольштинском воеводстве. Сделан был анализ 100 проб рас тений и такого-же количества почв. На первом этапе исследований определяли со держание меди в растениях. Содержание этого микроэлемента в исследованных рас тениях колебалось в широких пределах от 1,3 до 21,1 мг Си на кг с.в. Установлено, что содержание меди зависит от вида растений и удобрения, а также от разновид ности почвы и её реакции. Самые высокие количества меди находятся в семенах озимого рапса (среднее 11,7 мг) а самые низкие в соломе ячмена (2,9 мг). В сене бобовых растений содержание меди составляет 2,4— 12,5 мг. Корни сахарной свеклы содержат 2,3—5,6 мг а ботва 5,8— 10,9 мг меди. В клубнях картофеля количество меди составляет 4,6— 12,5 мг а у зерновых: 3,7— 17,5 мг в зерне и 1,3—9,1 мг в соломе. Влияние реакци почвы на содержание меди в исследованных растениях отчетливо выступало у овса и ячменя, однако в остальных культурах проявилась зависимость от других факторов. Среди почвеннс-кли.матических факторов обнаружилось домини рующее влияние механического состава почв на содержание меди в некоторых куль турах. В сахарной свекле и озимом рапсе растущих на почвах с более высоким со держанием илистых частиц было найдено меди больше, по сравнении с растениями возделываемыми на почвах с меньшим содержанием илистых частиц, независимо от реакции почв. На основании полученных результатов можно установить, что озимая рожь, сера делла, картофель и сахарная свекла возделываемые на легких почвах с кислой или щелочной реакцией могут страдать от недостатка меди. В таких случаях было бы необходимо вносить медные удобрения, чтобы улучшить качество растений а кос венно и здравохранение животных. 33 — R o c z n ik i g le b o z n a w c z e t. X V II I
M. KO TER, A. K R A UZE, D. F IL U S
S T U D IE S OF THE M IC R O N U T R IE N TS C O N TENT OF P L A N T S C U L T IV A T ED U N D E R THE OL SZTY N PRO V IN C E C O N D IT IO N S
P A R T I. — COPPER
D ep a rtm en t of A g ro ch em istry , C o lleg e of A g ricu ltu re, O lsztyn
S u m m a r y
In 1964 stu d ies w e r e b egu n on th e m icro n u trien t co n ten t of p la n ts c u ltiv a te d in th e area o f O lsztyn p ro v in ce. One hun d red of p la n t sa m p les and th e sam e num ber of so il sam p les w ere co llected for ch em ica l a n a ly sis. In th e fir s t sta g e o f th e stu d ly th e copper con ten t w a s d eterm in ed . It w a s fo u n d th at th e e lem en t con ten t of th e p la n ts a n alyzed v a ried in w id e ran ges — from 1,3 to 21,1 ppm . It d epends, o n the one hand, u p o n th e k in d of p lan ts and fe r tiliz in g p ra ctices and, on th e other hand, upon th e ty p e of so il and its rea ctio n . The h ig h e st cop per co n ten t w as fo u n d in rap e seed s (a verage 11,7 ppm ) and th e lo w e s t in b a r le y stra w (2,9 ptpm). L egu m in ou s h a y con tain ed from 2,4 to 12,5 ppm Cu. S u g a r b eets w e r e fo u n d to co n ta in from 2,3 to 5,6 ppm Cu in th e roots and from 5,8 to 10,9 ppm Cu in th e le a v e s. P o ta to tu b ers con tain ed from 4,6 to 12,5 ppm Cu and 'small grain s fro m 3,7 to 17,5 ppm in th e grain and from 1,3 to 9,1 ppm in stra w . T h ere w a s a d istin c t rela tio n b e tw e e n soil rea ctio n and th e copper co n ten t o f oats and b arley, but to m uch le s s e x te n t of other p la n ts. It is depen d ed upon th e in flu e n ce o f other so il and clim a tic fa cto rs, m a in ly upon the m ech a n ica l com p osition of soil. S u g a r b eets and w in te r rape con tain ed m ore copper w h e n g ro w n o n soils co n ta in in g a great n u m ber of p a rticles < 0,02 m m , th an w iie n g ro w n on the so il w ith lo w p ercen ta g e of th o se p a rticles reg a rd le ss of so il reaction . R ye, a lfa lfa , sera d ella , p o ta to es and sugar b e e ts w ere ch a racterized b y a r e la tiv e ly lo w copper content.
T he r e su lts sh o w th a t th e w in te r rye, serad ella, p o ta to es and sugar b eet roots are lik e ly to su ffe r o f copper d e fic ie n c y w h e n g ro w n on lig h t acid or a lk a li soils. In su ch cases it is im p e r a tiv e to ap p ly th e copper in order to im p ro v e th e q u a li ty of p la n ts, in d irectly , th e h ea lth o f an im als.
