R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X I X , N R 2, W A R S Z A W A 1978
KRZYSZTOR R. MAZURSKI
LITOG ENICZNE GLEBY SUDETÓW W ŚW IETLE BADAŃ MASOWYCH
W ojewódzkie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych w e Wrocławiu
WSTĘP
W lata ch 1970-1976 W ojew ódzkie B iuro G eodezji i T erenów R olnych (WBGiTR) we W rocław iu sporządziło dla całych Sudetów szczegółowe m apy glebow o-rolnicze w skali 1 : 5000 oraz glebow o-przyrodnicze w raz z aneksam i opisow ym i. O parto je na b ad an iach teren o w y ch (w k tó ry c h uczestniczył au tor) i na analizach lab o ra to ry jn y c h w y konanych przez W ojew ódzką S tację Chem iczno-R olniczą we W rocław iu. U zyskano ok. 2500 w yników , obejm ujących tyleż p rofilów glebow ych. R egułą było po
b iera n ie próbek do analiz z jednego p ro filu na każde 1 0 0 h a użytków
rolnych, we w siach m n iejszych — co n a jm n ie j dw óch z obiektu. Na podstaw ie ty ch m ate ria łó w podjęto próbę określen ia ro zk ład u pod staw ow ych cech gleb w sto su n k u do określonych ty pó w sk ał litych. J a k podkreśla H u c z y ń s k i [7], c h a ra k te r gleb sudeckich jest ściśle zw ią
zany z rodzajem skał podłoża i u k ształto w an iem tere n u . W pływ pod łoża geologicznego na poszczególne cechy gleb, a zw łaszcza n a ogólną rolniczą p rzydatność, nie jest jeszcze w pełni rozpoznany.
Szczególnym zaintereso w an iem darzone są S u d ety Zachodnie, k tó ry c h gleby stosunkow o dobrze już poznano. D om inują tu sk ały lite — 64% pow ierzchni, luźne zaś za jm u ją tylko 36% [16]. G leby rozw ijające się na skałach lity ch zm ieniają się w zależności od ko n fig u racji te re n u . W sil nie zróżnicow anym obszarze byłego p ow iatu jeleniogórskiego gleby w ie trzeniow e z ajm u ją 18% pow ierzchni [24]. Podobne stosunki p a n u ją w całych polskich Sudetach.
METODY
Do b a d ań w y brano ze w szystkich stan ow isk sudeckich 410 profilów gleb użytków rolnych. A by m ieć pew ność, że pochodzenie b ad an ej gleby jest ściśle zw iązane z określoną skałą, p ró b ki gleb w yselekcjonow ano do
98 K. R. Mazurski
n iniejszy ch b a d a ń w oparciu o k ry te riu m położenia w części środkow ej i górnej stoków (w dolnej rośnie udział eluw iów i deluw iów ). P rócz tego przestrzeg an o , aby w b adanych glebach szkielet sk aln y w ystępow ał w
całym profilu, a rum osz lub lita sk ała n a głębokości co n ajm n ie j 1 0 0-
-150 cm. Co p raw d a w ten sposób być może w yelim inow ano część p rofilów re p re z en tu ją c y c h gleby litogeniczne, niem niej i tak obfitość m a te ria łu pozw ala n a w ysuw anie w niosków ogólnych. M etodam i s ta ty stycznym i obliczono w artości śred n ie X , odchylenie stand ardow e Ô, w spół czynnik zm ienności v i ko relację r [5]. P rzew ag ę określonych w artości
u stalan o dla w ielkości g raniczn y ch ze środkow ych 7 5°/o krzyw ej G aussa.
Z różnicow anie geologiczne w zeb rany ch przez W BGiTR m ate ria ła c h jest ograniczone legendą w spom nianych m ap do ro d zaju gleb ustalonego d la gleb litogenicznych. Ich sk ały m acierzyste określono jako k ry sta lic zn e m agm ow e i m etam orficzne, osadowe, o spoiw ie w ęglanow ym i niew ę- gianow ym .
CECHY PODSTAWOWE
T Y P O L O G IA
Spośród 410 opisany profilów glebow ych zaledw ie 0,7°/o z ajm u je ty p pseudobielicow y. Cała reszta to gleby b ru n a tn e , p rzy czym zdecydow a nie dom inują b ru n a tn e k w aśne 83,8%, w łaściw e zaś stanow ią 15,5%. Te ostatnie w ykształciły się przede w szystkim w u tw o rach w ietrzeniow ych skał osadowych, w ystępując w 90% w b ad any m te re n ie na Ziem i K łodz kiej. J e s t to całkow icie zgodne z rez u lta ta m i poprzednich b ad ań [2, 3, 14, 19]. N ależy przypuszczać, że w śród gleb określonych jako b ru n a tn e
kw aśne znalazła się niew ielka g ru p a ran k e ró w (ok. 1—2% całości), co
nie w pływ a isto tn ie na p rzedstaw io n e stosu nk i typologiczne.
S K Ł A D M E C H A N IC Z N Y
W śród litogenicznych gleb S udetów zdecydow anie przew ażają u tw o ry gliniaste, zwłaszcza gliny lekkie, m niej jest średnich, m iejscam i w ystę-
p u ją p ylaste [2, 6, 14, 15, 24]. W byłym pow iecie jeleniogórskim gliny
lekkie stanow ią 60% s u b s tra tu gleb w ietrzeniow ych, średnio 39%, pyły zaś i piask i poniżej 1% [17]. W K arkonoszach przew ażają n ato m iast gliny śred nie py laste — 69% , przechodzące na śred niej głębokości w piaski gliniaste, k tó re stanow ią 82% s u b s tra tu w tych poziom ach [18].
W S u d etach Z achodnich stw ierdzono w pływ g atunków skał na skład m echaniczny [16]. Z g ran itó w i łupków k ry sta lic zn y c h p ow stają głów nie gliny śred n ie pylaste, z fy llitów i łupków zieleńcow ych zaś — pyły ila ste i rzadziej g lin y ciężkie szkieletow e. S kały m agm ow e zasadow e i obojętne dają cięższy sk ład m echaniczny niż kw aśne, np. g ran ity , z po w odu przew agi m ało odpornych n aw ietrzenie am fiboli, plagioklazów i
pi-Litogeniczne gleby Sudetów 9 9
roksenów [3]. W ynika to z niejednakow ego tem p a i zasięgu procesu w ie trz e n ia oraz d en u d acji jego p ro d u k tó w {1]. P ro cesy stokow e różnicują w arstw y stropow e zm ieniając skład m echaniczny, zubożają zasoby próch nicy i w ęg lan u w apnia [11, 19, 21]. O ile w n ien aru szo n ej zw ietrzelinie k arko no sk iej żadna fra k c ja nie p rzek racza 50% [13], to d en u d acja po w oduje pow ażne zm iany. Sam e zm yw y o d p row adzają poza stok 65% przem ieszczanego m a te ria łu [4, 11], zw iększając np. udział pyłów u jego podnóży do ponad 43%. J a k w ykazał J a h n [9], w S u d etach w sk utek zm yw ów d e g ra d a c ja przy n o si rocznie obniżenie p okry w y stokow ej o 0,05— 0,10 m m, zaś w sk u tek d eflacji gleb w y tw orzonych z licznych tu łupków paleozoloicznych — o 0,0027 m m, co d aje u b y tek 50 g/m 2. W w a ru n k a ch dużych zm ian te m p e ra tu ry specjalnego znaczenia n ab iera działalność lodu w łóknistego, k tó ry pow oduje segregację m a te ria łu , zw ła szcza w glinach, a takie przecież dom in u ją w S u detach (tab. 1).
N ajw ięcej (29,1%) jest glin śred n ich p ylasty ch średniogłębokich na szkielecie lub ru m aszu oraz glin lekkich p y lastych średniogłębokich na szkielecie (23,3%). Dużo też jest glin lekkich py lasty ch p ły tk ich na
szkie-T a b e l a 1
g l e b l i t o g e r . i c z n y c h w p r o c e n c i e C l a s s e s o f li f ch og cn ic s o i l s i n p e r c e n t
S k ła d mec han ic zny M ec h a n i c a l c o m p o s i t i o n Ogółem T o t a l Туру сikał - Rock t y p e s k r y s t a l i c z n y c r y s t a l l i n e oqado'.vy о
cje dir .en ta ïÿ w i t h V' i n d i n g m a t e r i a lepoi wie węglanowym
c a r b o n a t i c п±э
vjç i:-1 ano wyra n o n - с*, à:: bona t i c pgm : p g l 0 , 8 - - 3 ,3 pgm t sz 1 .7 1«1 - 3 ; 3 g l p . sz / г / 17,1 15,0 - 5 , 7 g Ip : sz 2 3 , 3 2 2 ,3 14 ,3 18/ J g l p i pgm 1,5 0 , 3 - 4 .5 gcp * sz / г / 12,8 11.1 7 ,1 ;£ ,9 gcp : sz / г / 25,1 39, 0 28 ,7 37,8 ß-P 0 , 8 1,1 - -gcp » ez / г / 0 , 6 0 . 3 - 1.1 gcp : ez з.з 1.1 49 ,9 2 , 2 p ł z . ez 3 , 2 3 , 7 - 1,1 p ł z : oz 5, 3 5 , 0 - 2 , 2 F a z c z - T o t a l 10 0,0 100 ,0 100,0 100,0 g ł ę b o k o ś ć - d e p t h : « 0 ■- 50 en ;50 - 1QC cm p g l - p i a s e k g l i n i e : s t y l e k k i l i g h t low.y easid pgT - piabolc g l i n i a : a l;у !г.осг.у - hea vy 1ос.ту cr.nd
g i p - g l i n a l e k k a p y l t o t a l i g h t s i l t y loam, p>3 - p ył av/y*:’ у common a i l t gcp - g l i n a ś r e d n i a p y l a s t a medium s i l t ^ 1 loam, 3z - ?a k i e l e s s k e l e t o n j gcp - g l i n a c i ę ż k a p y l a s t a h ea vy s i l t y loam, r - rumosz d é b r i s : !
100 K. R. Mazurski
lecie lub rum oszu (17,1%) i średn ich p y lasty ch p łytkich na szkielecie lub rum oszu (12,8%). Łącznie z ajm u ją one aż 82,3% b ad any ch profilów , gdy tym czasem z pozostałych g atu n k ó w każdy stanow i poniżej 5%. Do dać należy, że gliny lekkie py laste na p iask u g liniasty m m ocnym zostały zlokalizow ane koło C hełm ska Śląskiego i są w istocie glinam i na szkie lecie pow stałym w skutek specyficznego zw ietrzenia żelazistych piaskow ców perm sk ich i triasow ych. Podobne stosunki p a n u ją w K arkonoszach [6, 16, 18, 24]).
T a b e l a 2
o r e l n i s k ł a d mech anic zny - Average m e c h a n i c a l c o m p o s i t i o n
Typ k r y s t a l i c z n y - C r y n t a l l i n e typ e Poziom H ori zon S z k i e l e t S k e l e t o n 10-1 пил P i a s e k S ind 1 - 0 , 1 P ył S i l t C, 1 - 0 ,0 2 C z ę ś c i s p ł a w i a l n e Cla yey p a r t i c l e s 0,02 C z ę ś c i k o l o i d a l n e C o l l o i d a l p a r t i c l e s < 0 ,0 0 2 A1 / 3 / 1 2 ,3 27 ,6 30,6 2 9 ,5 3 ,5 1b, 9 2 7 , 7 25 ,4 23 ,0 8 , 4 С 2 2 , 2 2 9 , 5 2 3 ,2 - 0 ,1 7 , 4
Typ ooaaowy o c ç oi w ie niewęglanowym S ed im en ta r y typ e w i t h n o n - c a r b o n a t i c b i n d i n g m a t e r i a l
A1 11,5 3 0 , 3 25 ,8 32,4 8 , 7
/в/ 16,6 30,2 21 ,9 31, 3 3 , 3
с 17,6 38,0 13,8 2:j , ó 7 , 5
Typ osadowy o s po iw ie węglanowym S e d im e n ta r y ty pe w it h c a r b o n a t i c b i n d i n g m a t e r i a l
A1 5 ,5 21, 2 31 ,7 4 1 ,6 8 , 9
/в/ 12,4 20, 6 25 ,3 4 1 ,2 8 , 5
с 19,4 17,5 23,1 4 0 ,0 3 , 3
G en eralnie zaw artość pyłów i części spław ialnych w glebach w y tw o rzonych ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym jest najw iększa, a z k ry staliczn y ch n ajm n iejsza (tab. 2). P ierw sze z aw ierają 41,6% części spław ialny ch (w tym koloidalnych 8,9%), drugie — 29,5% (w ty m ko
loidalnych 8,8%)). W glebach po w stałych ze skał osadow ych o spoiw ie nie-
w ęglanow ym zn ajd u je się 32,4% części sp ław ialny ch (w tym 8,7%) ko loidalnych). J e st to bardzo istotn e z p u n k tu w idzenia m orfcgenezy i de g rad acji gleb, gdyż iły są bardzo odporne na zm yw y ze w zględu na silną spoistość. Rów nocześnie też obecność w ody ch ro ni tę frak cję, a więc po średn ie i całą glebę, przed w yw iew aniem [23]. K u ź n i c k i i w sp ółp ra cow nicy [14] podają, że w w ierzchnich poziom ach jest 20%) części spła w ialnych z m ałą ilością częśsi ilasty ch w sk u tek w ietrzen ia m echanicz nego i słabej sy ntezy m in erałó w ilastych. J e s t to, jak m ożna sądzić, słus'zne jedynie dla gleb w yższych p a rtii Sudetów , ogólnie biorąc od regli górnych wzwyż.
N iezależnie od ty p u skał w w a rstw ach głębszych profilów ilość fra k c ji
Litogeniczne gleby Sudetów 101 rzecz fra k c ji piaszczystej i szkieletow ej. W y jątek stanow ią gleby w y tw orzone ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym , gdzie n o tu je się u b y tek części piaszczystych z 21,2 do 17,5%, a w zrost szkieletu od 6,1% (gleby ze skał osadow ych o spoiw ie nie w ęglanow ym ) do 13,9% (o spoi wie w ęglanow ym ). Ogólny udział szk ieletu w m asie glebow ej w ynosi od 5,5 do 12,3% w poziom ie А ъ do 17,6-22,2% w poziom ie C. W rejo nie K o tlin y Jelen iog órskiej [17], gdzie zdecydow anie p rzew ażają skały
k ry staliczn e, szkieletow ość w zrasta z 1 2 do 28%, p rz y czym najw ięcej
pyłów posiadają gleby w ytw orzone z łupków izerskich (37%), zaś części spław ialn y ch — gleby ze skał fo rm acji zieleńcow ej (41%). G leby rozw i n ięte n a g ra n ita c h k ark o noskich [18] z a w ierają o 3-10% m niej pyłów
i części sp ław ialn ych niż gleby z inn ych sk ał (30% w A u 2 1%) w C). W
głąb profilów udział ich spada poniżej 15% (90-100 cm), w tym iłu ko loidalnego poniżej 4% , p rzy b y w a zaś p iask u do 46% i szkieletu do 30-
-35% .N ależy dodać, że w edług R e n i g e r [22] szkielet nie tylko zw ię ksza przepuszczalność gleb, ale i przy czyn ia się do odporności gleb gór skich na zm yw anie.
Szczegółowy c h a ra k te ry s ty k ę sk ładu m echanicznego bad an y ch gleb p rzedstaw iono w tab. 3. P odstaw o w y m w skaźnikiem jest tu zm ienność v, o b razująca stabilność udziału poszczególnych fra k c ji w b ad an y ch pozio m ach. Silnie zm ienia się udział pro cen to w y szk ieletu (zm ienność pow y żej 80%, a n aw et v = 99,2%), zwłaszcza w glebach ze skał k ry sta lic z nych. O ile w А г śred n ia X w ynosi 12,3% (tab. 2), to odchylenie sta n dardow e — 13,9% (tab. 3). Rośnie ono zresztą w głąb profilów . N ajm n ie j sze v = 45,2-86,2% m ają gleby p ow stałe ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym , co p rzy niskiej zaw artości szkieletu w skazuje na zbliżoną podatność całego s u b s tra tu na w ietrzen ie. W spółczynnik zm ienności w aha się od 34,6-50,2% w A 1 do 42,4-47,5% w p rzy p ad k u piasków w pozio
m ie С, a pyłów odpow iednio od 21,7-25,7% do 18,2-30,5%. U dział ich jest więc dość sta ły z w y ją tk ie m głębszych poziom ów oraz gleb w ytw o rzonych ze sk ał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym . N atom iast obecność części sp ław ialn y ch jest b ard ziej zm ienna — od 39,7-66,2% (gleby ze skał kry staliczn ych ) do 74,1-74,8% (ze skał osadow ych o spoiw ie w ęgla nowym ). Rów nież i w ty m p rzy p ad k u v zm ienia się w głąb w zależności od ty p u skał.
C iekaw ym w skaźnikiem je st w spółczynnik w y sorto w an ia S p [12]. Jego niższa w artość w skazuje na ró w n om iern e uziarnienie. Ze w zględu na w ielką pracochłonność obliczeń zbadano ty lko profile z K arkonoszy. O kazało się, że w glebach z g ran itó w w spółczynnik m aleje w głąb z 4,5
do 3,7 i śred n ia średnica Q3 dla poszczególnych poziomów w ynosi 0,37 m m
w А ъ 0,52 m m w (B) i 1,10 m m w С [18.] A więc w w arstw ach stropo w ych zaznacza się w iększa d e z in teg ra c ja g ra n u la rn a , spow odow ana u ła t w ionym w pływ em czynników atm osferycznych, jak rów nież w spom nia nym i uprzed n io zjaw iskam i d en ud acyjn y m i.
T a b e l a 3
Y/spółczynniki statystyczne frakcji mechanicznych - Statistical coefficients ctf m e c h a n i c a l fractions
Тур krystaliczny - Crystalline type aa
О N •H -И N M О О
Szkielet - Skeleton Piasek о and Pył Silt Części spławialne
Clayey particles
Części koloidalne Colloidal particles
n min max & v m i n max в v min max G V min m a x 6 V m i n ma x в V
А1 280 1, 1 6 7 , 6 13,9 99,2 3 , 4 6 5 , 9 1 0, 9 34, 6 11,0 53 , 0 7 , 6 2 1 , 7 3, 0 34 ,0 3 ,5 3 9 , 7 2, 0 13f0 6 , 7 76, 1
/В/ 272 2, 8 9 3 , 4 20,1 3 6 , 6 4 , 2 8 1 , 2 1 3 ,9 4 0, 9 1 0 ,0 5 2 , 0 7 , 3 2 3 , 4 4 , 0 2 3 , 0 3 , 8 4 5 , 3 2, 0 14, 0 6 , 2 7 4, 8 С 168 1,5 9 1 , 2 1 9, 2 66 ,9 5 , 9 8 2 , 3 17 ,5 4 6 ,0 5 , 0 5 2 ,0 9, 1 30 ,5 1,0 3 2 , 0 4 , 9 6 6 , 2 1 , 0 11,0 7 , 5 101 ,3
Typ oaado.vy o spoiwie nie węglanowym Sedimentary type with non-carbonatio binding material
А1 100 0 5 3 ,0 10,5 8 0 . 8 2 , 0 6 6 , 3 1 4 , 3 4 1 ,8 1 2 , 3 4 7 , 5 7 , 5 2 5 , 7 3 , 0 26 ,0 6,8 73, 1 1 , 0 2 3 , 0 3 , 7 34, 6 /в / 97 2 , 3 63 , 9 1 8, 4 92,4 1 . 2 7 4 ,8 1 6 , 3 45 , 0 0 , 7 4 5 , 9 8 , 0 3 0, 4 2, 0 22 ,0 6 , 3 7 5 , 9 0 27 , 0 5,1 4 3 ,9 с 72 1.8 8 7 , 5 18,5 86,8 1 2 , 3 7Э, 3 1 9 ,5 4 2 , 4 0 , 3 37 ,8 9 , 0 39 ,6 0 22 ,0 7, 1 94 ,6 1,0 3 3 ,0 6 , 7 5 5 , 8 1
*
Typ osadowy о ;spoiwie węglanowym Sedimentary type with carbonatic binding material
А1 30 2,1 18,5 5 , 0 8 6 , 2 3,8 54,6 1 1 , 3 5 0 , 2 2 3 ,4 4 3 ,5 7; 4 2 2 ,0 0 2 2 , 0 6,6 74 ,1 0 2 7 , 0 2 6 , 3 87,8 /В/ 29 2 , 7 53 ,6 12 ,4 8 7 , 3 1 2 , 3 56 ,5 1 2 , 4 5 2 , 7 27,8 4 7 ,6 6 , 4 2 1 , 8 1,0 19,0 6 , 3 74 ,1 2 , 0 3 7 , 0 1 0, 7 61, 1 с 21 1 2 , 3 4 3 , 5 10, 9 45,2 11,5 47 ,8 1 0 ,3 47 ,5 23,6 3 6 , 9 5 , 2 18 ,2 0 13,0 6,2 7 4 ,6 6,0 3 2 ,0 9 , 4 4 7 , 0 K . R . M a z u r sk i
Litogeniczne gleby Sudetów 103 Dokonano rów nież obliczeń w skaźnika < 0,02/0,002, k tó ry określa udział, a zarazem rolę części koloidalnych wobec części sp ław ialny ch (tab. 4). N ajw iększą w artość w skaźnik osiąga w glebach w ytw orzonych
T a b e l a 4 Stosunek c z ę ś c i sp ław ialn y ch do koloidów
R atio o f c la y ey p a r t i c l e s a g a in s t c o llo id s
Typy s k a ł - i ' Rock ty p es
i i Typ k ry s ta lic z n y Sedim entary type w ith b in d in g m a te r ia lTyp osadov/y o spoiw ie •HN M
O O CM w
C r y s ta l lin e type niewęglanowym - n o n -c a rb o n a tic węglanowym - c a rb o n a tic
min max X <5f V dor’iin . min max X 6 V domin. min max X б' V
A 1 1.9 10,7 3,9 0,8 20,5 3,0-4,9 2,0 5,8 3,4 0,6 17,6 2,0-3,9 2,2 8,0 3,9 3,4 87,2
/В / 1.3 9,3 4,3 0,9 20,9 3,0-4,9 1,6 7,1 3,3 0,5 15,2 2,0-3,9 1,6 3n4 2,9 2,5 86,2
С 2,2 6,8 4,0 0,6 15,0 3,0-4,9 1 , 8 9,0 3,2 1,2 37,5 2,0-3,9 1,7 - 1,7 -
-ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym (od 3,9 w A \ do 1,7 w pozio
m ie C), najniższą — z k ry staliczn y ch (odpow iednio 3,9-4,0). M ała liczba p ró b ek gleb pierw szego ty p u pow oduje dużą zm ienność cechy (v = 81,2°/o), gdy tym czasem w d ru g im sp ad a do 15,0-20,5%. J e s t to więc cecha s ta ty sty czn ie stabiln a, a stąd n ad ająca się do ogólniejszych porów nań. W całości gleb w ietrzeniow ych w sk aźn ik te n rośnie w głąb p rofilów w 46,9% p rzypadka, w 17,2% m aleje. N ieustabilizow aną ten d en cję m a 29% , resz ta zaś nie w ykazu je zm ian om aw ianego w skaźnika. O znacza to,
ż e niem al w połow ie gleb tego ty p u udział iłu koloidalnego rośnie w górę
kosztem grub szy ch części spław ialnych. J e s t to zjaw isko bardzo w y raź ne, zw łaszcza w glebach z łupków izerskich (63,9%) i fo rm acji zieleń
cow ej (55,6%). W ty ch d ru g ich 2 2,2% p ro filu nie w y kazuje zm ian w
ty m zakresie. W glebach ro zw in ięty ch z g ran itó w nie stw ierdzono w y raźn iejszy ch ten d en cji w k ształto w an iu się w skaźnika (w 33,8% stosu nek rośnie w głąb profilów , w 21,5% m aleje, w 36,8% stw ierdzo no różny układ). W glebach o trójczłonow ej budow ie p ro filu analizy w ykazały, że 60% z nich m a w sk aźn ik w yższy w poziom ie b ru n a tn ie n ia niż w
i C. W 30% profilów u k ład a się on różnie.
K ształto w an ie się ty ch w arto ści nie zależy od s u b s tra tu geologicz nego: w każdej z g ru p gleb w y tw orzonych ze skał lity ch 50% w skaźni ków osiąga w artości pow yżej 1,0, a d ru g ie 50% poniżej 1,0. Św iadczy to dobitnie o niezależności procesu g rom adzenia się części spław ialn ych od litej skały m acierzystej. S tosun ek w skaźników m iędzy poziom am i b ru n a tn ie n ia a próchnicznym i, tra k to w a n y jak o cecha typologiczna, osiąga dla gleb b ru n a tn y c h w artości na ogół poniżej 1,5. W 50% profilów w y
104 K. R. Mazurski
nosi o n 0,4-1,0 (z tego 15% to 1,0), dalsze zaś 42% w g ranicach 1,1-1,5
(przew ażnie do 1,3). D la 6,7% p ro filu o trzy m ano relacje 1,6-2,0, a dla
1,3% relacje 2,1-2,5. A więc co n a jm n ie j 92% próbek słusznie zaliczono cio gleb b ru n atn y c h , dla k tó ry c h relacje te k s z ta łtu ją się poniżej 1,5.
P R Ó C H N IC A
D otychczasow e b ad an ia w skazują, że w glebach re jo n u K o tlin y J e leniogórskiej próchnicy jest najczęściej 2,5% [24], zaś dla całych S ude tów Zachodnich w artości zam y k ają się w g ran icach 2 -3 % [16]. Bliższe b ad an ia a u to ra w ykazały, że gleby pow stałe z g ran itó w zaw ierają pró ch nicy 3,2%, zieleńców — 2,9% i z łupków k ry staliczn y ch — 2,6% [17].
Podobne re z u lta ty uzyskano dla całych S udetów (tab. 5). W glebach ze skał k ry staliczn y ch obecność p róchnicy ustalono na 3,7%, z osadow ych o spoiw ie niew ęglanow ym — 3,1% i w ęglanow ym — 3,0%. Na dużą
T а Ъ л 1 a 5 Podstawowe cechy żyzności - Basic fertility features
Poziom 1rr* i m f e. T Ч л *7ri •.»
Sedime
Typ osadowy 0 spoiwie ntary type with binding material
Horizon Crystalline type
węglanowym - carbonatic niewçglanowym non-carbonatic próchnica humus /j pH P2°5 mg K20 mg próchnica humus % pH P205 mg K „ 0 c. mg próchnica humus % pH P 2 ° 5 mg k2o mg A 1 3 , 7 5 , 6 3 , 2 1 4 , 9 3 , 0 5 , 9 3 , 2 1 6, 8 3 , 1 5 , 6 3 , 7 1 3 , 2 /В/ - 5 , 9 1 , 5 8 , 6 - 6 , 3 1 , 0 1 4 , 5 - 5 , 9 2 , 2 8 , 7 С - 5 , 9 1 , 3 Ü , 3 - o , 5 3 , 2 7 , 4 - 6 , 1 2 , 2 7 , 6
w iarygodność w yników w skazuje w spółczynnik zm ienności, k tó ry w y nosi odpow iednio 13,9-17,1, 1-20,0% . Rów nież odchylenia są bardzo
małe: 0,5-0,6% .
W p o ró w nan iu z o dw rotnie u k ład ający m się odczynem pH re z u lta ty są dość nieoczekiw ane i w ym agają bliższego osobnego przeanalizow ania.
O D C Z Y N p H
K w aśne skały k ry staliczn e p rzy czy n iają się do niskich odczynów pH. Różni au to rzy zgodnie określają gleby Sudetów , szczególnie Z a chodnich, jako kw aśne lub słabo kw aśne [2, 16, 24]. J a k poprzednio w y kazano, dla rejo n u K o tlin y Jelen io g ó rskiej odczyn pH jest silnie zw ią zany z ty p am i skał [17]. O ile gleby pow stałe ze skał form acji zieleń cowej są średnio i słabo kw aśne, to w glebach z łupków izerskich od- c?.yn pH spada o 0,2-0,3 i w g ran ito w y ch o 0,3-0,5.
Litogeniczne gleby Sudetów 1 05» D la cały ch Sudetów n ajn iższy odczyn pH 5,6-5,9 zw iązany jest z gle bam i w ytw o rzony m i ze skał k ry staliczn ych , najw yższy zaś pH 5,9-6,5 — ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym . Różnice są w yraźne. Rów nocześnie sta ty sty c z n a stabilność tej cechy jest bardzo w ielka, gdyż w
zasadzie niezależnie od typów skał w skaźnik zm ienności w ynosi
4,6-5,4°/o, a odchylenia zaledw ie 0,3-0,4 pH.
K orelacje m iędzy odczynem pH a zaw artością próchnicy, jak też in nym i analizow anym i cecham i, u trz y m u ją się na poziom ach nieistotnych,, tj. w g ran icach od — 0,5 do + 0,5.
P R Z Y S W A J A L N Y F O S F O R
W glebach sudeckich stw ierd za się ogólnie m ało składników p o k ar m ow ych [16]. J e s t to spow odow ane w w a ru n k a ch n a tu ra ln y c h ich in ten sy w n y m w ynoszeniem w w yniku d en u dacji chem icznej [20]. Ogólnie-
dla S udetów określono m eto d ą E gn era zaw artość P2O5 na 2-5 mg w
100 g gleby [2]. Zbliżone w artości, zależne od typów skał, n o tu je się w
rejo n ie K o tlin y Jelenio górsk iej. O ile w glebach ornych najw ięcej (X = 7,6 mg) p rzysw ajaln eg o fosforu w y stęp u je w u tw o rach g ra n ito w ych i łupkow ych kry staliczn y ch , to w zieleńcow ych jest go dw ukrotnie-
m niej. W glebach d arnio w y ch w artość ta w ynosi około 1 mg P205 [17].
Obecne b ad an ia (tab. 5) w y k azują dość jed no lite dane niezależnie od ty p u skał. W poziom ie A 1 w ynoszą one 3,2-3,7 m g i sp ad ają wyraźnie* w głąb profilów . W poziom ie С zaw artość p rzy sw ajaln eg o fosforu, w a
h a się od 1 , 8 mg P2O5 (gleby ze skał kry staliczn y ch ) do 2 , 2 mg (ze skał
osadow ych o spoiw ie nie w ęglanow ym ). U stalone w glebach ze skał osa
dow ych o spoiw ie w ęglanow ym 3,2 m g P2O5 zw iązane jest praw dopo
dobnie z niew ielką liczebnością tego ty p u skał. T rzeba też podkreślić,
że zm ienność w zaw artości P2O5 w bad an y ch glebach jest bardzo silna
i najw iększa spośród w szystkich om aw ianych cech. Pod tym w zględem
różnice m iędzy poszczególnym i glebam i sięgają 1 0 0°/o, dochodząc naw et
do 168% w poziom ie С gleb p ow stałych ze skał osadow ych o spoiw ie niew ęglanow ym . W n iek tó ry ch glebach fosforu b ra k w ogóle, a m ak sy
m alne w artości p rze k ra cz a ją n aw et 27 mg P2O5 na 100 g gleby. W aha
nia te nie w y k azu ją zw iązków z ty p am i skał.
P R Z Y S W A J A L N Y P O T A S
K u ź n i c k i [14] na pod staw ie 35 profilów określa zaw artość K 20 w pięciu regionach górskich na 2-5 mg w 100 g gleby. N atom iast B or
kow ski dla całych S udetów podał 5-10 mg [2]. W naszych poprzednich
b ad an iach w rejo n ie K o tlin y Jelen io g ó rsk iej ustalono w o rn y ch glebach p ow stały ch z g ran itó w śred n io 24 mg, a z zieleńców 14 mg n a 100 g gleby, w glebach zaś d arn io w y ch ponad d w u k ro tn ie m niej [17].
T b o l с W s p ó ł c z y n n i k i s t a t y s t y c z n e po d s ta w o w y ch c e c h ż y z n o ś c i S t a t i s t i c a l c o e f f i c i e n t s o f b a s i c f e r t i l i t y f e a t u r e a j 06 К . H . M a z u r sk i Typ k r y s t a l i c z n y C r y s t a l l i n e ty p e II Poziom P r ó c h n i c a - Humus pH / н 2о/ Р 20. К, ! тт .* i
IT.xlï max 6* V min max 6f V mi n max G V r.rin i il3-Л
I er 7 I A 1 С, 2 5 , S 0,5 13,9 4,3 7,3 0,3 5,0 0 27,2 4,0 125,0 1,1 42,3 I , ! ’>° » с-‘ --- ! 1 1 3 , 4 /в/ - - - - 4,5 7,4 0,3 4,7 1,1 23,5 2 , 3 153,3 0 1 0 6 , 3 1 0 , 7 1 2 4 , 4 I С - - - - 4,7 7,4 0,3 5 ,1 0 , S 1 3 ,1 2 , 3 1 5 5 , 6 c 3 8 , 1 10,6 1 2 7 , 7 I i Typ o s ad .owy o s p o i w i e węglanowym S e d i m e n t a r y t y p e w i t h c a r b o n a t i c b i n d i n g г?, to r i a l
A1 1 ,2 5 , 3 0 , 6 2 0 , 0 4 , 6 7 , 0 0,3 5 , 4 0 1 3 , 2 3 ,6 1 1 2 , 4 1 2 4 2 , 6 10,3 6 1, J / Б / - - - - 4,7 7 , 1 0 , 3 4 , 8 0 3 , 8 1 , 0 1 0 0 , 0 2 , 0 1 0 8 , 1 2 2 , 5 1 5 5, 1 С - - - - 4 , 8 7 , 4 0 , 4 6 , 5 0 1 7 , 4 4 , 7 1 4 0 , 8 ? •> 12,5 3,7 о о
Typ osadowy’ o s p o i w i e n ie w ^ planowym S e d i m e n t a r y t y p e w i t h n o n - c a r b o n a t i c b i n d i n c m a to r i a l
A1 0,6 5, 4 0 , 5 17,1 4, 6 7 , 3 0 , 3 4, 6 0 2 7 , 3 1,4 37,8 1,2 32,2 10,6 80 , 3
/В/ - - - - 4,6 7 , 4 0 , 3 5,1 0 23,1 3,2 145,4 1,3 5 6
,
2 3 , 0 9 1 , 9Rolnicza przydatność gleb litogenicznych w procencie Agricultural usefulness of lithogenic in per cent
Według kompleksów - After complexes W edług typów skał - After rock types Według regionów Sudetów - After regions of the Sudetes
Kompleksy Complexes
Krystaliczne Crystalline
0 sadov/e o spoiwie Sedimentary with binding
m aterial '
Krystaliczne Crystalline
Osadowe o spoiwie Sedimentary v/ith binding
material Sudety Zach. West Sudety Środk. Central
Ziemia Kłodzka - Kłodzko region
niewęglano-wyra non-carbo-natic węglanowym n iewęglano wym n o n -с arbo- natic
węglanowym gleby kry staliczne krysta liczne krysta liczne osadowe - sediment
carbonatic carbonatic c rystalli
ne soils crystal line soils c r y stal line soils n iewęgla nowe non-car-bonatic węglanowe carbona tic 10 45,0 55,0 - 1.5 5,0 - 100 - 67 33 -11 68,5 21,0 10,5 26,6 22,5 84,6 100 78 38 31 31 12 56,2 42,0 1.8 20,9 42,5 15,4 100 8 53 3 44 13 75,0 25,0 - 12,3 11,0 - 100 100 71 - 29 2z 63,5 11,5 - 17,8 6,0 - 100 72 82 - 18 3z 80,9 19,1 20,9 13,0 - 100 100 77 - 23
Z
70,5 26,1 3,4 100,0 100,0 100,0 100 69 6 3 5 32Kompleksy - Complexes: 10 - p szcnr.y górski montainous wheat complex 11 - żytni górski montainous rye complex 12 - owsiano-zieraniaczany - oat-potato complex
13 - owsiano-pastewny górski - montainous oat-pasture complex 2z - użytki zielone średnie - m e d i u m grassland complex 3z - użytki zielone słabe - w e a k grassland complex
О -vj L it o g e n ic z n e gl eb y S u d e tó w
1 0 8 К- R- M azurski
Zw iększona liczba analiz p rzy n io sła obniżenie pow yższych danych. Są one jed n ak z pew nością b ardziej w iarygodne. N ajw ięcej p rzy sw a
jalnego K20 , to jest 16,8 mg na 100 g gleby, stw ierdzono w u tw o rach
ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym . N ajm n iej, tj. 13,2 m g na 100 g, było w glebach ze skał o spoiw ie nie w ęglanow ym (tab. 5). W głąb
profilów zaw artość ta szybko spada poniżej 1 0 mg, wynosząc w pozio
m ie С 7,4-8,3 mg K 20 na 100 g gleby. G en eraln ie w poziom ach A za sobność w potas jest średnia, w niższych — zła.
Także i tu w spółczynnik zm ienności jest w ysoki, przy czym n a jw ię k - szy w glebach ze skał k ry staliczn y ch , gdzie sięga 113-128%). W ah ania zasobności w poszczególnych poziom ach w ynoszą od 0 do 170 mg K 20 na 100 g gleby. N ajm niejsze zm iany (71-92% ) w y stęp u ją w glebach ze skał osadow ych o spoiw ie niew ęglanow ym , p rzy czym w gran icach 0-56 m g. Bez w ątpien ia na ta k duży ro zrz u t m a siln y w pływ agro tech - nika, a zw łaszcza stosow anie naw ozów m in eraln y ch . C zynnika tego w p rzy p a d k u bad ań m asow ych nie dało się w yelim inow ać. K o relacji po szczególnych cech żyzności m iędzy sobą nie stw ierdzono. B rak ich też w stosunk u do innych, poprzednio om aw ianych cech. K ażdorazow o m iesz czą się one w gran icach od — 0,5 do + 0,5.
R O L N IC Z A P R Z Y D A T N O Ś Ć
S y n tety czn ą oceną rolniczej przy d atn o ści gleb są kom pleksy ro ln i czej przydatności gleb (rpg). W celu m ożliwości porów nyw ania ro ln i czej przy d atno ści w iększych obszarów w prow adzono w skaźnik rpg, dla
którego m aksim um w ynosi 1 (odpow iada tem u kom pleks 1 pszenny b a r
dzo dobry), a m inim um 12 (kom pleks 14 zm iany g ru n tó w o rn ych na u ży tki zielone) [17]. Dla S udetów w ynosi on odpowiednio:
— były pow iat Je le n ia G óra 7,5
— b yły pow iat K łodzko 6,4
— były pow iat B y strzyca K łodzka 6,9
— K o tlin a Jelen io g ó rsk a 6,5
— K o tlin a K łodzka 3,9
W szystkie analizow ane pro file re p re z e n tu ją górskie kom pleksy rpg: 10 — pszenny, 11 — zbożowy, 12 — ow siano-ziem nLaczany i 13 — o w siano-pastew ny, a także u żytków zielonych: 2z — śred n ich i 3z — słabych. W iększość b ad an y ch gleb litogenicznych, to jèst 58%, zaliczo
no do kom pleksu 11, a 30% do kom pleksu 1 2. Pozostałe kom pleksy nie
odgryw ają w iększej roli. Dość podobnie, z niew ielkim i p rzesunięciam i, k sz ta łtu je się sy tu a c ja w obrębie poszczególnych typów skał. Pozostałe p ro p o rcje w y n ik a ją z liczebności poszczególnych próbek, w iążących się z zasięgiem typów skał. W tym zakresie p o trzebne są bliższe b ad an ia w szystkich k o n tu ró w kom pleksów rpg. Rów nież w rozkładzie reg io n al nym nie stw ie rd z a się isto tn iejszy ch zw iązków m iędzy k om pleksam i rpg
Litogeniczne gleby Sudetów 109 a ty p am i skał, gdyż te p ierw sze są uzależnione nie tylko od geologii. N iem niej ok reślenie jej ilościowego w pływ u na rolniczą przy d atn o ść gleby byłoby interesu jące.
PODSUMOWANIE
B adania w yk azały , że w zeb ran y ch p ro filach zdecydow anie p rzew a żają gleby b ru n a tn e kw aśne (84%), w ytw orzone z g lin śre d n ic h i lek kich p y lasty ch średniogłębokich n a szkielecie lub rum oszu, o dużej zm ienności u działu części sp ław ialn y ch i koloidalnych. P yłów i części sp ław ialn y ch ubyw a w głąb p ro filu 7°/o, zaś p rzybyw a szkieletu 6-14% . G leby pow stałe ze skał osadow ych m ają o 10% cięższy skład m echanicz
ny od pow stałych ze skał k rystaliczn y ch , a koloidy o d g ry w ają w śród ich części sp ław ialn y ch rela ty w n ie najw iększą rolę. W glebach w y tw o rzony ch z g ran itó w p rz e c ię tn a śre d n ia ziarn s u b s tra tu rośnie w głąb profilu.
Z aw arto ść próchn icy jest sta ła i w ynosi 3,0-3,7% niezależnie od ty pów skał. N ajniższy odczyn pH 5,6-5,9 stw ierdzono w glebach ze skał k ry staliczn ych . U lega on na ogół bardzo m ałyiń zm ianom .
Z aw artość p rzy sw ajaln eg o fosforu jest n iska — 3,2-3,7 mg P2O5 w
1 0 0 g gleby, niezależna od typów sk ał i bardzo zm ienna, sp adając szyb ko w głąb profilów . N ajw iększą zaw artość p rzy sw ajaln eg o potasu (16,8 mg K 20 na 100 g gleby) stw ierdzono w glebach ze skał osadow ych o spoiw ie w ęglanow ym . J e st ona we w szystkich ty p ach zm ienna.
Rolnicza p rzyd atn ość gleb litogenicznych jest ś re d n ia na g ranicy słabej, gdyż 58% gleb zaliczono do kom p leksu żytniego górskiego, a 30% do ow siano-ziem niaczanego.
Z p rzed staw io n y ch rez u lta tó w w ynika, że różnice w zakresie typów m acierzystych skał lity ch n a jb a rd zie j u w id aczniają się w przy p ad k u składu m echanicznego (zwłaszcza fra k c ji pyłow ej i części spław ialnych) i odczynu pH . N ajb ard ziej stab iln y m i cecham i pod w zględem sta ty sty c z nym są: udział części koloidalnych, piasków , próchnicy oraz odczyn pH, k tó re ty m sam ym n a jb a rd zie j n ad ają się do m asow ych porów nań.
*
Za szereg cennych uwag do niniejszej pracy w y ra ża m serdeczne po dziękowanie Panu Prof. drowi Stanisławowi K o w a liń sk ie m u z A k a d e m ii
110 K. R. Mazurski
LITERATURA
[1] B o g d a A.: M ineralogiczne i m ikromorfologiczne badanie produktów w ie t rzenia niektórych magmowych skał m acierzystych gleb w ystępujących w S u detach. Rocz. glebozn. 24, 1973, 2.
[2] B o r k o w s k i J.: Gleby górskie Sudetów. Zesz. nauk. WSR 25, Rolnictwo 9, Wrocław 1959.
[3] B o r k o w s k i J.: Gleby brunatne Sudetów. Zesz. Kom. Zagosp. Ziem Górs kich 1 2, Kraków 1966.
[4] G e r l a c h T.: W spółczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka. Pr. IG PAN 52, Warszawa 1968.
[5] G r e g o r y F.: Metody statystyki w geografii. PWN, Warszawa 1970. [6] H r y n c e w i c z Z., B o r k o w s k i J., T o m a s z e w s k i J.: Problem gra
nicy rolno-leśnej w K otlinie Jeleniogórskiej na tle użytkowania ziemi. Zesz. Kom. Zagosp. Ziem Górskich 8, Kraków 1964.
[7] H u c z y ń s k i B.: Przydatność rolnicza gleb górskich obszaru sudeckiego, IUNG, Puław y 1971.
[8] J a h n A.: Selektyw na erozja gleb i jej znaczenie w badaniach geom orfo logicznych. Prz. geogr. 40, 1968, 2.
[9] J a h n A.: N iveo-eoliczne procesy w Sudetach i ich działanie na glebę. Probl. Zagosp. Ziem Górskich 5, Kraków 1969.
[10] K a b a t a- P e n d i a s A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne gleb w ytw o rzonych z granitów i bazaltów Dolnego Śląska. Rocz. nauk roi. 90-A -l, 1965. [11] K o w a l k o w s k i A.: Niektóre zagadnienia geom orfologiczne w gleboznaw
czych badaniach terenowych. Rocz. glebozn. 13, 1963.
[1 2] К r u m b e i n W. C., P e 11 i j o h n F. J.: Manual of sedim entary petrography. N ew York 1938.
[13] K r y g o w s k i В.: Sprawozdanie z badań na granitową w ietrzeliną Śnieżki. Bad. fizjogr. nad Polską Zach. 3, 1956.
[14] K u ź n i c k i F. i in.: Typologia i charakterystyka gleb górskich obszaru Sudetów. Rocz. glebozn. 24, 1973, 2.
[15] L a s k o w s k i S.: Skład frakcyjny połączeń próchnicznych niektórych k ate gorii gleb górskich Sudetów. Rocz. glebozn. 24, 1973, 1.
[16] L a z a r J.: Przyczynek do poznania gleb i gruntów Karkonoszy, Gór Izers kich i terenów przyległych (powiaty: jeleniogórski i lwówecki). Zesz. nauk. Polit. Szczec. 128 (Budownictwo 9), Szczecin 1970.
[17] M a z u r s k i K. R.: Rolnicze cechy i przydatność gleb byłego powiatu je leniogórskiego. Rocz. jeleń. 13, 1975.
[18] M a z u r s k i K. R.: Gleby rolnicze Karkonoszy. Opera corcontica 13, 1976. [19] O ś w i ę c i m s k i A.: Zróżnicowanie gleb uprawnych Przedgórza Sudetów
Środkowych i K otliny Kłodzkiej. Rocz. nauk roi. 74-F-2, 1960.
[20] P o l a k S.: Erozja gleb w obrębie pot. Brzeźnianka w pow. Nowy Sącz. Rocz. glebozn. 15, 1965, 1.
[21] R a d ł o w s k a C.: Morfogeneza a pedogeneza. Prz. geogr. 43, 1971, 4.
[22] R e n i g e r A.: Erozja gleb na terenie podgórskim w obrębie zlew ni potoku Łukawica. Rocz. nauk roi. 71-F-l, 1955.
[23] R u l i k o w s k a M., M a n i k o w s k a A.: Geomorfologiczne znaczenie lito- logii. Czas. geogr. 25, 1954, 4.
[24] T o m a s z e w s k i J., B o r k o w s k i J., S z e r s z e ń L.: Pokrywa Glebo wa K otliny Jeleniogórskiej. Probl. Zagosp. Ziem Górskich 5, Kraków 1963.
Litogeniczne gleby Sudetów 111 К . Р . М А З У Р С К И ЛИТОГЕННЫЕ ПОЧВЫ СУДЕТОВ В СВЕТЕ МАССОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ Воеводское бюро геодезии и агрономических учреждений во Вроцлаве Р е з ю м е Подвергались статистической обработке данные лабораторного анализа 41Ф разрезов литогенных почв., рассматриваемые с учетом деления на кристалличе ские породы и осадочные породы с известковым вяжущим веществом и без- известковым. Почти все эти почвы были причислены к типу буроземных, в том кислые почвы составляли 83,8%. Среди почвенных разновидностей больше всего было средних пылеватых суглинков средней мощности залетающих на скелете или россыпи — 29,1% и легких пылеватых суглинков средней мощности на ске лете — 23,3%, а такж е маломощных почв на скелето или россыпи — 12,2%. Почвы образованные из осадочных пород (скал) отличаются более тяжелым механическим составом, обычно на около 10% от почв образованных из кристал лических пород, тогда как содержание коллоидов довольно стабильно и не за висит от вида породы. Количество пылевидной и илистой фракции уменьша ется с глубиной на 7%, а скелетной фракции увеличивается с глубиной на 6-14%. Почвы образовавшиеся из гранита бедны мелкоземом. Изменчивасть участия отдельных фракций (за исключением песка и пыли) является очень высокой в почвах кристаллических и осадочных с безизвестковым вяжущим веществом. Средний диаметр зерен субстрата почв образованных из граниьа повышается с глубиной, -а коэффициент отсортирования (сортировки) S v пони жается. Относительно самая крупная роль в илистой части почв принадлежит коллоидам в осадо-чных почвах с известковым вяжущим веществом. С одержа ние гумуса составляет 3,0-3,7% и оно очень стабильно независимо от вида по роды (скал). Самую высокую кислотность pH 5,6-5,9 в горизонте А 1 обнаруж ена в кристаллических почвах, при чем ее стабильность очень высока. Содержание Р205 очень низкое 3,2-3,7 мг независимо от вида скал; оно быстро понижается с глубиной профиля проявляя сильные количественные колебания. Найболыпее содержание К 20 — 16,8 мг установлено в осадочных почвах с известковым вяжущим веществом, однако в всесх разновидностях обнаруживается большая: изменчивость. Земледельческая пригодность исследованных литогенных почв в общем средняя, близкая слабой, так как большинство почв причисляется к группе ржанных горных — 57% и овсяно-картофельных — 30%. Различия зависящие от типа материнских монолитных скал сильнее прояв ляются в механическом составе (особенно во фракции песка и пыли) и в кислот ности. Найболее стабильными свойствами (чертами) являются: содержание кол лоидов, песка, гумуса и кислотность.
112 K. R. Mazurski к . R. M A Z U R S K I
LITHOGENIC SOILS OF THE SUDETY MOUNTAINS IN THE LIGHT OF MASSY TESTINGS
V oivodship Bureau of Geodesy and Agricultural Facilities at Wrocław S u m m a r y
Laboratory analyses of 410 lithogenic soil profiles performed in the division into crystalline rocks and sedim entary rocks w ith carbonatic and non-carbonatic binding m aterial w ere subjected to statistical tests.
Almost all the soils in question have been assigned to the brown soil type, at which 83.8% of soils showed acid reaction. Among soils tested, medium silty loams of medium depth on skeleton or debris — 29.1% as w ell as light silty loams of medium depth on skeleton — 23.3% and shallow ones on skeleton or debris —
1 2.8%, w ere in prevalence. Soils developed from sedim entary rocks had the m e chanical composition usually by 1 0% heavier than that of soils developed from crystalline rocks, w hile the content of colloids w as rather constant and indepen dent on rock type. The content of silty and clayey particles decreased w ith the soil profile depth by 7%, w h ile skeleton particles increased by 6-14%. Granite soils were the poorest in fine fractions. The variability in the percentage of par ticular fractions (except for sands and silts) was very high in crystalline and sedimentary rocks w ith non-carbonatic binding material. The average diameter of the granite soil substrate grains increased in deeper horizons, w hile the coefficients of sorting decreased. The relatively most important role among clay fractions played colloids in sedim entary soils w ith carbonatic binding material. The humus content am ounted to 3.0-3.7% and did not undergo any significant changes depending on the rock type. The highest acidity at the pH value of 5.6-5.9 in the A 1 horizon has been found in crystalline soils, its stability being very high.
The P 2 O 5 content was 3.2-3.7 mg, irrespective of the rock type: it decreased rapidly in lover horizons of the soil profile, the respective fluctuations being very wide. The highest K 2 O content — 16.8 mg, has been found in sedim entary soils w ith carbonatic binding material; however, its variability w as very high. The agricultural usefulness of the lithogenic soils tested w as medium or nearing little one, as the majority of these soils — 57%, could be assigned to the m ontaineous rye com plex and 30% to the montaineous oat-potato com plex.
The differences in types of parental solid rocks m anifested them selves most distinctly in case of the m echanical composition (particularly in that of sands and silts) and of the acidity. The most stable features w ere the content of colloids, sands and loams as w ell as the acidity.
M g r K r z y s z t o f R. M a z u r s k i W r o c l a w , ul. D e m b o w s k i e g o 2 4 - 1
