STA N ISLA W U ZIAK
M INERAŁY ILA STE W G L E B A C H WYTWORZONYCH Z L E S S Ó W Z Katediry G leboznaw stw a W ydział Biologii i Nauk o Ziemi
U niw ersytetu »M. G ude-Sikłodow skiej — Lu'blin
K o m u n i i k a t
Do pracy w y b ra n o 12 profili (o łącznej liczbie 40 próbek) re p re z e n tu jących gleby w różnym s tadium rozwojowym, i pochodzących z różnych obszarów- lessowych kraju, a przy tym o różnym sposobie użytkowania. C ztery profile pochodzą z Wyżyny Lubelskiej, dwa — z W yżyny S a n d o m ie r skiej, dw a — z W yżyny Krakowsko-Częstochowskiej, trzy — z P o d k a rp a c ia oraz jeden ze W z górz Trzebnickich. W iększość profili dotyczy gleb b r u n a t nych i czarnoziemów, reszta prz y p ad a na gleby bielicowe oraz kopalne.
B a d an ia przeprow adzono we frakcji m niejszej od 0,001 mm. F rakcję tę wydzielono m etodą sedym entacji w e d łu g G orbunow a, po uprzednim u s u nięciu z próbek kationów wym iennych przem yw aniem w odą .destylow aną (przez dek a n ta cję). W przypadku obecności w ę g la n ó w u su w an o je na wstępie 0,2 HC1. S ub sta n cję o rg a n ic z n ą w próbkach próchnicznych s p alan o 6—8% HzOz.
P rz e d a n a liz ą re n tg e n o g rafic zn ą z p rz y g o to w an eg o m ateria łu u sunięto wolne tlenki żelaza, część próbek nasycono m a g n e z e m oraz glicerolem, a d r u g ą część potasem i w ypra żo n o w, te m p e ra tu rz e 600°C. Dzięki tym zabiegom uzyskuje się lepsze re n tg e n o g ra m y oraz łatwiej zidentyfikować niektóre m inerały, zw łaszcza o m ieszanych stru k tu rac h . D la ułatw ien ia p o rów na nia krzywych term icznych nasycono w szystkie próbki do DTA jednakow ym kationem (m agne zem ) o ra z doprow adzono je do jednakow ej
wilgotności. : '*j
Do b a d a n ia m inerałów ilastych w glebach stosow ano metodę re n tg e n o graficzną proszkow ą w e d łu g D ebey-Scherrera, różnicow ą analizę -termicz ną (DTA) oraz ozn a cza n ie pojemności sorpcyjnej.
W analizie re ntge nografic znej posłu g iw an o się m ik ro s tru k tu ra ln y m re n tg e n e m M ikrom eta z m a łą kom orą (Ф 64 m m ) i la m p ą z m ied zian ą
ano-166 Stanisław Uziak
dą. Próbki w k apilarach żelatynowych (o średnicy 0,4 mm) eksponowano przez 1,5 godziny. Do analiz termicznych użyto a p a r a tu r y P avela, opartej na szybkiej m etodzie B erga i R assonskiej (w zrost te m p e ra tu ry pieca p r a wie liniowy z szybkością około 100°C/min.
P ojem ność sorpcyjną frakcji ilastej określono przy użyciu kompleksu III i trójetanolam iny w e d łu g metody Cecconiego i Bolesello.
Z przeprow adzonych b ad a ń m ożna w yc ią g n ąć n a s tęp u ją ce wnioski: 1. W glebach wytworzonych z lessów w ystępuje ilit, montmorylonoid oraz m in era ły o stru k tu rze mieszanej ilitowo-montmorylońoidowej, a po nad to kaolinit i kwarc.
2. M inerałam i głównymi są ilit bądź m ontmorylonoid, bądź ich inter- stratyfikow any kompleks.
3. W poziomach glebowych lessów Wyżyny Lubelskiej m inerałem prze w a żając y m jest interstratyfikow any ilit z m ontmorylonoidem, w skale zaś macierzystej — m ontmorylonoid.
4. Gleby oraz skały lessowe Wyżyny M atopolsk'ej, a także P rz e d k a r- pacia za w iera ją jako m inerał głów ny przew ażnie ilit.
Szczegółowe wyniki b ad a ń podane będą w osobnej publikacji.
Analizy re n tge nografic zne oraz DTA w ykonano w Katedrze G leboznaw stw a Wyższej Szkoły Rolniczej w Pradze.
STR E SZ C ZE N IE
Oznaczono za pom,ocą analizy rentgenograficznej (w g Debey-Scherre- ra ) , analizy termicznej oraz pojemności sorpcyjnej m inerały ilaste frakcji < 0,001 mm w 12 profilach gleb w ytworzonych z różnych skał lessowych.
M inerałam i głównymi w zbadanych glebach są ilit bądź m ontm orylo noid lub m inerał z w a rstw a m i ilitu i m ontmorylonoidu (in terstratyfikow a ny kom pleks). С. УЗЯК ГЛ И Н И С ТЫ Е М И Н ЕРА Л Ы В ПОЧВАХ О Б Р А З О В А Н Н Ы Х И З Л Ё С С О В Ы Х О Т Л О Ж Е Н И Й К аф ед р а П оч во вед ен и я У н и верси тета М арии К ю ри -С клод овской в Л ю б л и н е Р е з ю м е О б о з н а ч е н о при п ом ощ и р ен т г е н о гр а ф и ч е с к и х (по Д е б е й - Ш е р е р у ) и д и ф ф е р е н ц и а л ь н ы х т ер м и ч еск и х а н ал и зо в , а т а к ж е ём кости п о гл о щени я, гл и н и сты е м и н е р а л ы ф рак ц и и < 0,001 мм в 12 п роф ил ях почв о б р а з о в а н н ы х из р а зн ы х л ё с с о в ы х о тл о ж е н и й .
Minerały ilaste w glebach wytworzonych z lessów 167 П р е о б л а д а ю щ и м и м и н ерал ам и в и с с л е д о в а н н ы х п очвах яв л яю тс я иллит или м он тм о р и л ло н и т или ж е к о м п л ек с и лли та и м о н т м о р и л л о н и т а с о с тав л ен н ы й из в заи м н о см ен яю щ и м и ся просл ой кам и . S. U ZIA K CLAY M IN E R A L S IN S O IL S F O R M E D F R O M L O E S S Chaiir of Soil Science, M. G u rie-S kłodow ska U niversity, L ublin
S ' u m m i a r y
Clay m 'n e r a ls of the fraction < 0,001 m m in 12 profiles of soils formed from various loéss sedim ents w ere investigated by m ean s of the X -ray diffraction method according to D ebey-Scherrer, differential therm al a n a lysis, and determ ination of sorptive capacity.
The dom inant m inera ls in the investigated soils are either illite or m ontmorillonoid, or a stratified illite and m ontm orillonoid complex.
