Henryk Zins
Sprawozdanie z działalności
Oddziału Lubelskiego Polskiego
Towarzystwa Historycznego za okres
od 6 VI 1965 do 10 III 1966 roku
Rocznik Lubelski 9, 411-416
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI ODDZIAŁU LUBELSKIEGO POLSKIEGO TOWARZYSTWA HISTORYCZNEGO
ZA OKRES OD 6 VI 1965 DO 30 III 1966 ROKU
Sprawozdanie Zarządu Oddziału PTH zostanie podzielone na 5 części, w któ rych kolejno będą omówione: sprawy organizacyjne Oddziału, posiedzenia nauko we, akcja upowszechniania i popularyzacji wiedzy historycznej, działalność wydaw nicza, sprawa X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie.
I. S t a n o r g a n i z a c y j n y O d d z i a ł u
W okresie sprawozdawczym liczba członków Oddziału nieco wzrosła i wynosi obecnie około 100 osób.
Pracami Oddziału kierował Zarząd w składzie: prezes — prof, dr Henryk Zins, wiceprezesi — dr Ryszard Bender i dr Zygmunt Mańkowski, sekretarz — dr Józef Szymański, skarbnik — mgr Edward Mierzwa, członkowie Zarządu — mgr Fran ciszek Cieślak, dr Władysław Ćwik, doc. dr Stanisław Krzykała, prof, dr Kazimierz Myśliński, dr Stanisław Tworek i mgr Eugenia Zalewska.
Członkami Zarządu Głównego PTH z ramienia naszego Oddziału byli: doc. dr Tadeusz Mencel i ks. prof, dr Mieczysław Żywczyński.
Do Komisji Rewizyjnej wchodzili: prof. Aleksander Kossowski, dr Maria Stan- kowa i ks. dr Starnawski.
W okresie sprawozdawczym Zarząd odbył 8 posiedzeń.
Przy Oddziale Lubelskim PTH działały następujące komisje: 1. Komisja wykładów i odczytów pod przewodnictwem prof. H. Zinsa; 2. Komisja wydawnicza pod przewodnictwem prof. J. Mazurkiewicza; 3. Sekcja sesji wyjazdowych pod przewodnictwem dr St. Tworka; 4. Sekcja dydaktyczna pod przewodnictwem mgr E. Zalewskiej;
5. Sekcja kontaktów terenowych pod przewodnictwem mgr Fr. Cieślaka;
6. Sekcja miłośników historii Lublina pod przewodnictwem prof. J. Mazurkie wicza.
Prace organizacyjne Oddziału zostały znacznie usprawnione dzięki uzyskaniu w gmachu Wydziału Humanistycznego UMCS stałego pomieszczenia, w którym zostały zgromadzone w 2 zakupionych przez nas szafach wiszystkie wydawnictwa Oddziału. W pomieszczeniu tym urzędować będą w stałych godzinach sekretarz i skarbnik Oddziału, co znacznie ułatwi działalność.
II. P o s i e d z e n i a n a u k o w e
Ilość posiedzeń naukowych została w okresie sprawozdawczym znacznie zwięk szona i podwoiła się w stosunku do lat poprzednich. Zamiast jednego posiedzenia
412 K R O N I K A
naukowego w miesiącu mieliśmy po dwa zebrania, przy czym mimo takiego nąsi- lenia posiedzeń frekwencja na nich była znaczna, utrzymując się przeciętnie w granicach około 30 osób. W okresie sprawozdawczym, obejmującym w istocie jedynie 6 miesięcy roboczych, odbyło się 12 posiedzeń naukowych z następującymi referatami:
1. Mgr. E. Mierzwa — Wyprawa Zygmunta III Wazy do Szwecji w roku 1598
w świetle relacji posła angielskiego George Carewa (7X1965);
2. Doc. dr R. Kamienik — Retoryka a zagadnienia prawdy historycznej w pis
mach Salwiana (21 X 1965);
3. Prof, dr J. Mazurkiewicz — W sprawie sądownictwa wojewodów w okresie
popiastowskim (4-XI 1965);
4. Dr Ryszard Bender — Polonica XIX-wieczne w bibliotekach i archiwach Bruk
seli, Paryża i Londynu (18X1 1965);
5. Mgr G. Hyczko — Szlachta lubelska wobec trzeciej wojny północnej (2 XII
1965);
6. Gen. prof. St. Okęcki — Stan badań i historiografia europejskiego ruchu oporu
(16X11 1965);
7. Dr R. Bender i doc. dr Z. Sułowski — Wrażenia z XII Międzynarodowego Kon
gresu Historyków w Wiedniu (201 1966);
8. Mgr J. Marczuk — Walka ugrupowań politycznych w Radzie Miejskiej w Lu
blinie w latach 1919—1922 (3 II 1966);
9. Mgr H. Cimek — Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”, 1928—1931 (17 II 1066);
10. Dr J. Szymański — O właściwe miejsce problematyki chrztu Polski w historio
grafii (17 IV 1966);
11. Prof, dr D. Pochylewicz (Lwów) — Stosunki agrarne w Polsce w XVI—XVIII
wieku w historiografii radzieckiej (23 IV 1966);
12. Doc. dr St. Krzykała — Projekt II tomu „Dziejów Lublina" (24 IV 1966).
Pod względem chronologicznym rozkład tematyki referatów przedstawiał się więc następująco: historia starożytna — 1 temat, historia epoki feudalnej — 5, historia nowożytna i najnowsza — 6. Większość referatów odnosiła się do ogól nych zagadnień historii Polski i powszechnej, problematyka regionalna — podobnie jak i w roku poprzednim — zaznaczyła się słabiej, co m. in. wynikało z istnienia odrębnej serii odczytów popularno-naukowych, poświęconych właśnie dziejom na szego regionu (por. p. III).
III. U p o w s z e c h n i a n i e i p o p u l a r y z a c j a h i s t o r i i
Oddział nasz włączył się czynnie do obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego i zorganizował dwa cykle odczytów publicznych, jeden poświęcony roli Polski w kulturze powszechnej, a drugi historii regionalnej.
W ramach serii prelekcji Polska w kulturze powszechnej, w Klubie MPiK
odbyło się w roku sprawozdawczym 7 odczytów organizowanych w każdy ostatni czwartek miesiąca:
1. Prof, dr K. Myśliński — Rola Uniwersytetu Krakowskiego w epoce Odrodzenia; 2. Dr St. Tworek — Wpływ ideologii Braci Polskich na filozofią polityczno-spo
łeczną Europy Zachodniej;
3. Prof, dr H. Zins — Polska a Anglia w epoce Renesansu;
4. Doc. dr P. Smoczyński — Miejsce językoznawstwa polskiego w nauce światowej;
5. Dr J. Szymański — Polskie środowisko uczone przed założeniem Akademii Kra
6. Dor. dr A. Maśliński — Renesans polski na tle sztuki europejskiej;
7. Doc. dr M. Zakrzewiska-Dubasowa — Elementy orientalne w kulturze polskiej. W Klubie „Nora” kontynuowana była raz w miesiącu seria popularnonauko wych odczytów na temat dziejów Lubelszczyzny (referaty wygłaszane tam w ubieg łym roku poświęcone były raczej samemu Lublinowi). W omawianym okresie wy głoszono ogółem 7 odczytów w tym cyklu:
1. Dr M. Stankowa — Sebastian Klonowie w aktach lubelskich (VI 1965);
2. Doc. dr A. Gardawski — Archeologia o początkach dziejów Lubelszczyzny
(X 1965);
3. Mgr inż. H. Gawarecki — Zamki i fortalicje na Lubelszczyźnie (XI 1965) ;
4. Doc. dr St. Krzykała — Stosunki społeczno-polityczne w Lublinie po powstaniu
styczniowym (XII 1965);
5. Prof, dr H. Zins — Rola PTH w badaniach nad przeszłością Lubelszczyzny (1 1966);
6. Dr R. Bender — Początki nowoczesnego samorządu na terenie Lubelszczyzny
(II 1966);
7. Prof, dr A. Wojtkowski — „Epoka puławska” i „epoka poznańska” w dziejach
kultury polskiej (III 1966).
Powyższe odczyty cieszyły się dużym powodzeniem, o czym świadczy frek wencja przeciętnie około 40 osób na jednym odczycie. Należy podkreślić dosyć żywy ßtosunek słuchaczy, przeważnie nie zawodowych historyków, do przedsta wionych w Klubie „Nora” referatów, co się przede wszystkim wyrażało w gło sach w dyskusji.
Mówiąc o popularyzacji wiedzy historycznej przez nasz Oddział należy pod kreślić, że Lubelski Oddział PTH był wraz ze Związkiem Bojowników o Wolność i Demokrację oraz Muzeum Lubelskim współorganizatorem i inicjatorem sesji popularnonaukowej na temat Walki partyzanckie na Lubelszczyźnie w czerwcu
i lipcu 1944 roku. Sesja ta odbyła się w dniach 27 i 28 lutego 1966 roku i była pierwszą tego rodzaju sesją w kraju. Z ramienia naszego Oddziału PTH przewod niczył jej doc. dr St. Krzykała, natomiast jednym z autorów referatów był dr Z. Mańkowski.
W związku z przypadającymi na początku czerwca 1966 roku Dniami Lublina Oddział nasz zgłosił projekt urządzenia publicznego posiedzenia popularno-nauko
wego na temat Początki Państwa Polskiego w świetle archeologii i historii. Refe
raty wygłoszą: doc. dr A. Gardawski i prof, dr K. Myśliński. W tym samym czasie ma się odbyć szereg spotkań z historykami lubelskimi w domach kultury, szkołach itp.
Lubelski Oddział PTH zgłosił również akces do Wydziału Kultury PWRN oraz Wojewódzkiego Domu Kultury proponując współdziałanie w organizowaniu tzw. wiejskich izb pamiątek. Wkład PTH polegać będzie przede wszystkim na konsul tacji w zakresie dziejów danej wsi czy powiatu. W związku z tym dr Z. Mań kowski przeprowadził już dwie zbiorowe konsultacje dla organizatorów „izb” w powiecie puławskim (16 II 1966) oraz białopodlaskim (1ІП 1966). Ponadto odbyła się w Lublinie w dniu 21 III 1966 roku konsultacja dla organizatorów „izb” z po wiatu puławskiego, na której z ramienia naszego Oddziału referaty wygłosili: prof, dr K. Myśliński, dr Z. Mańkowski. Ten ostatni wziął też udział w opraco waniu instrukcji o sposobach zbierania materiałów dla „izb pamiątek” oraz orga nizacji ekspozycji w „izbach”. Nasz Oddział zgłosił szereg nazwisk członków do konsultacji w tej kwestii.
414 K R O N I K A
IV. S p r a w y w y d a w n i c z e
W zakresie akcji wydawniczej zaznaczyło się w okresie sprawozdawczym znaczne ożywienie działalności Oddziału. Podjęte też zostały kroki w kierunku ściślejszego uregulowania na przyszłość metod i form działalności wydawniczej.
Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na ukazanie się przed trzema miesią
cami pierwszego tomu Dziejów Lublina i duże zainteresowanie, jakie publikacja
ta wywołała. Przyspieszone zostały w związku z tym prace przygotowawcze do opracowania drugiego tomu tego dzieła, które ma obejmować okres od 1918 do około 1964 roku. Doc. St. Krzykała, redaktor tego tomu, opracował już szczegółowy konspekt, który został przedyskutowany zarówno na posiedzeniu Zarządu Oddziału, jak i na posiedzeniu naukowym. Powołani już też zostali autorzy i nalaży się spodziewać, że do końca 1967 roku tom ten będzie już przygotowany.
W stadium zaawansowania znajdują się prace nad opracowaniem popularno naukowej książki zbiorowej, pod redakcją prof. Zinsa — Rola Lublina w dziejach
Polski, która powinna ukazać się w jubileuszowym roku Lublina na 650-lecie
założenia miasta. Ukończone zostały też prace przygotowawcze nad opracowaniem kolejnej pozycji ,.Lubartów i ziemia lubartowska”. Opracowany już tom w naj bliższym czasie zostanie skierowany do produkcji.
Szczególnie trudne w Lublinie warunki wydawnicze i poligraficzne sprawiły, że przeciąga się termin wydania oddanych do Wydawnictwa Lubelskiego dwóch tomów (VI i VII) „Rocznika Lubelskiego”. Mamy nadzieje, że Wydawnictwo Lu belskie wyda pod koniec 1966 roku oba tomy. W celu wyrównania istniejącego opóźnienia Redakcja „Rocznika Lubelskiego” przygotowała i oddała już do Wy dawnictwa Lubelskiego tom VIII, a w niedługim czasie odda również tom IX. Terminowe opublikowanie przez Wydawnictwo Lubelskie zaległych tomów „Rocz nika Lubelskiego” jest podstawowym i koniecznym warunkiem dla działalności Oddziału PTH i utrzymania przez niego odpowiedniego miejsca w życiu nauko wym w Polsce, zwłaszcza w obliczu zbliżającej się 650 rocznicy lokowania Lublina oraz powszechnego Zjazdu Historyków, który ma się odbyć w 1968 roku właśnie w Lublinie. Z tej okazji Redakcja przygotowuje specjalny tom „Rocznika Lubel skiego”, ukazujący podstawową problematykę, którą zajmują się lubelskie katedry historyczne. Z tych wszystkich względów zapewnienie „Rocznikowi Lubelskiemu” regularnego cyklu wydawniczego oraz możliwości wyrównania istniejącej zaleg łości musi mieć istotne znaczenie dla całego środowiska lubelskiego.
W celu usprawnienia i rozszerzenia możliwości wydawniczych Zarząd naszego Oddziału zawarł porozumienie z Wydawnictwem Lubelskim, na mocy którego, obok dotychczasowej formy zleceń wydawniczych, obie strony zgodziły się, że Wydawnictwo Lubelskie włączy rocznie do swego planu od 30 do 40 arkuszy prac Oddziału PTH. Decyzja wyboru tych pozycji należeć będzie do Zarządu Oddziału PTH. W tej formie ma się ukazać w przyszłym roku praca dr Wł. Ćwika pt. Miasta
królewskie Lubelszczyzny w drugiej połowie XVIII w. (około 10 arkuszy, maszy nopis oddany już do Wydawnictwa), a ponadto Teksty źródłowe do dziejów Lublina
i Lubelszczyzny (cz. I. pod red. doc. Z. Sułowskiego), których przygotowanie, nad miernie się przeciągające, ma się zakończyć — według ostatniej wypowiedzi ich redaktora — do końca kwietnia 1966 roku. Wśród innych pozycji przewidzianych do druku w najbliższej przyszłości należy wymienić tak potrzebną dla wszystkich
badaczy regionalnych Bibliografię Lubelszczyzny w opracowaniu prof. A. Wojt-
kowskiego. Utrzymana też zostanie zapoczątkowana już seria monografii regional
ukazywać rocznie przynajmniej jedna pozycja. Pomyślna realizacja tych wszyst kich zamierzeń, konieczna dla uzyskania przez środowisko lubelskie odpowiedniej rangi w życiu naukowym kraju, powinna stanowić przedmiot większej troski również dla lubelskich ośrodków wydawniczych i poligraficznych.
V. S p r a w a o r g a n i z a c j i X P o w s z e c h n e g o Z j a z d u H i s t o r y k ó w P o l s k i c h w e w r z e ś n i u 1 968 r o k u w L u b l i n i e
Zaszczytne powierzenie naszemu Oddziałowi roli organizatora X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich nałożyło na nasze środowisko szereg poważnych obowiązków. W odpowiedzi na ankietę Zarządu Głównego PTH Oddział nasz zgłosił na Zjazd 16 referatów:
1. Doc. dr Z. Sułowski.— Rozwój państwowości Wieletów-Luciców;
2. Doc. dr Z. Sułowski — Słowiańszczyzna połabska między Polską a Niemcami; 3. Prof, dr K. Myśliński — Pogranicze polsko-ruskie i jego rola w genezie państw
polskiego i ruskiego;
4. Dr J. Szymański — Wpływy obce na zmiany modelowe polskich struktur spo
łecznych z przełomu XII i XIII wieku;
5. Doc. dr J. Kłoczowski — Kultura polska XIV—XV wieku w kontekście wzrostu
środkowoeuropejskiego;
6. Prof, dr H. Zins — Polska a Anglia w drugiej połowie XVI wieku;
7. Prof, dr H. Zins — Rola Polski w angielskim handlu bałtyckim w XVI wieku;
8. Dr St. Tworek — Polsko-litewskie kontakty w zakresie szkolnictwa różno-
wierczego;
9. Doc. dr Z. Sułowski — Próby szacunku strat ludnościowych w XVI—XVIII
wieku;
10. Prof, dr J. Dobrzański — Reformy szkolno-oświatowe w Europie środkowej
w dobie oświecenia i miejsce w nich Komisji Edukacji Narodowej;
11. Doc. dr T. Mencel — Postępowe elementy ustrojowe Księstwa Warszawskiego; 12. Prof, dr J. Mazurkiewicz — Zasada równości w obliczu prawa na ziemiach
polskich w pierwszej połowie XIX wieku;
13. Prof, dr J. Mazurkiewicz — Kler grecko-katolicki w Królestwie Polskim; 14. Dr A. Koprukowniak — Kontakty rewolucjonistów polskich i rosyjskich w la
tach 1905—1907;
15. Doc. dr St. Krzykała — Rady delegatów robotniczych w Polsce i krajach są
siednich w latach 1918—1919;
16. Dr Z. Mańkowski — Ruch oporu na Lubelszczyźnie a front wschodni.
Ponadto referaty zgłosić mają jeszcze dodatkowo ks. prof. M. Żywczyński oraz doc. dr A. Kersten. Oddział nasz zgłosił również postulat zorganizowania na Zjeździe kolokwium poświęconego metodom historycznym demografii (doc. dr Z. Sułowski).
VI. U w a g i k o ń c o w e
Z przedstawionego sprawozdania z działalności naszego Oddziału PTH nasuwa się wniosek o znacznym ożywieniu pracy Oddziału i jego zwiększonych zadaniach w okresie uroczystości związanych z Millennium. Nasi członkowie wygłaszali od czyty 4 razy w miesiącu, dwa na posiedzeniach naukowych, dwa w popularno naukowych cyklach zorganizowanych dla uczczenia 1000-lecia Państwa Polskiego. Oddział nasz włączył się czynnie do obchodów Dni Lublina, nawiązał bliską współ pracę ze ZBoWiD, stał się głównym konsultantem dla wydziałów kultury WRN
416 K R O N I K A
i MRN w Lublinie oraz — co należy podkreślić — dla wielu powiatowych w y działów kultury i towarzystw regionalnych, które bardzo często zwracały się do nas w różnych sprawach związanych z organizacją imprez historycznych, wydawa niem publikacji naukowych z zakresu historii regionalnej itp.
W miarę swych możliwości Oddział nasz delegował swych członków do udziału w organizowanych przez władze powiatowe sesjach regionalnych (np. w Radzyniu, Tomaszowie, Białej Podlaskiej i in.) — sugerował autorów do planowanych przez różne władze wydawnictw historycznych, wypowiadał swą opinię w sprawie na zewnictwa ulic w tych przypadkach, które wiązały się z dziejami regionu itp. W sumie Oddział nasz uzyskał pozycję głównego na naszym terenie organizatora i koordynatora badań i różnych imprez naukowych i popularno-naukowych poświę conych historii Lubelszczyzny.
W zakresie akcji wydawniczej zaznaczyła się wyraźna dysproporcja między rosnącym dorobkiem Oddziału, wyrażającym się w coraz pokaźniejszej liczbie różnych prac historycznych naszych członków, a możliwościami szybkiej realizacji naszych planów przez miejscowe ośrodki wydawnicze i poligraficzne. Od dawna leżą nie wydane jeszcze dwa tomy „Rocznika Lubelskiego”, w najbliższym czasie liczba gotowych do druku tomów „Rocznika” wzrośnie do czterech. Należy uczynić wszystko, by istniejąca zaległość w produkcji „Rocznika Lubelskiego” została wyrównana w ciągu dwóch lat poprzez publikowanie dwóch tomów rocznie. Przez wyciężenie trudności poligraficznych stanowi podstawowy warunek dalszego roz woju lubelskiego środowiska historycznego.
Na zakończenie pragnę złożyć podziękowanie przewodniczącym Prezydium Wojewódzkiej i Miejskiej Rady Narodowej oraz kierownikom obu wydziałów kultury za naprawdę mecenasowski stosunek do poczynań naukowych naszego Oddziału, za przyznawane nam dotacje, które umożliwiają lubelskim historykom publikowanie rozpraw i monografii.
Pragnę też podziękować całemu Zarządowi Oddziału za współpracę i pomoc w okresie ostatniej kadencji. Przy tej okazji chciałbym wyrazić radość, że władze miejscowe przyznały na nasz wniosek złotą Odznakę Zasłużonego dla Miasta Lublina mecenasowi mgr. Jerzemu Zarembie, wieloletniemu skarbnikowi naszego Oddziału i najstarszemu, w sensie lat pracy, członkowi naszego Zarządu.
Henryk Zins
SPRAWOZDANIE Z SESJI NAUKOWEJ W HRUBIESZOWIE
W dniu 18 czerwca 1966 roku Rada Naukowa Centrali Rolniczej „Samopomoc Chłopska” i Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie zorganizowały w Hrubie szowie sesję naukową, w celu uczczenia 150 rocznicy założenia przez Stanisława Staszica Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach.
Szczególnie uroczysty charakter sesji, która zgromadziła licznych przedstawi cieli różnych dziedzin nauki, podkreślili iswą obecnością: prezes NK ZSL i marsza łek sejmu Czesław Wycech, sekretarz КС PZPR Józef Tejchma і I sekretarz KW PZPR w Lublinie Władysław Kozdra. Po przemówieniu powitalnym wygło szonym przez prezesa Zarządu Głównego CRS Tadeusza Janczyka przystąpiono
