Janina Abramowska
Odpowiedź na ankietę "10
największych osiągnięć..."
Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 5 (70), 175-176
2001
Ankieta
Janina Abramowska
O d p o w i e d ź na ankietę „ 10 największych osiągnięć.
1. S t a n i s ł a w B r z o z o w s k i Legenda Młodej Polski
2. J u l i u s z K l e i n e r Mickiewicz
3. J u l i a n K r z y ż a n o w s k i Romans polski XVI w.
4. R o m a n I n g a r d e n O dziele literackim
5. K a z i m i e r z W y k a Rzecz wyobraźni 6. J e r z y Z i o m e k Renesans
7. J a n u s z S ł a w i ń s k i Koncepcja języka poetyckiego awangardy krakowskiej 8. M i c h a ł G ł o w i ń s k i Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka
9. J a n B ł o ń s k i Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku 10. M a r i a J a n i o n , M a r i a Ż m i g r o d z k a Romantyzm i historia
Muszę dodać parę zdań, które są nie tyle u z a s a d n i e n i e m , co zbiorem wątpliwo-ści, które towarzyszyły mi przy wyborze. R o z u m i e m intencje projektodawców an-kiety, którzy chcieli zapewne u n i k n ą ć n a d m i e r n e g o personalizowania, zwłaszcza że niektórzy z „klasyków" szczęśliwie są nadal między nami. J e d n a k uświado-miłam sobie, że znacznie łatwiej byłoby mi wskazać dziesięciu najwybitniejszych ludzi, niż dziesięć książek. Ostatecznie i tak m a m poczucie niedosytu, bo nie zmie-ścili mi się m.in. Czesław H e r n a s , Henryk Markiewicz, Zofia Stefanowska, Maria i Jerzy Kwiatkowscy, Ryszard Przybylski ze swoim Klasycyzmem, który obudził we mnie tyleż zachwytu, co sprzeciwu. Wybrałam ostatecznie i wymieniłam w kolej-ności (w przybliżeniu) chronologicznej książki znaczące, otwierające albo prze-ciwnie, p o d s u m o w u j ą c e jakiś kierunek czy sposób myślenia o literaturze. Niektó-re z nich (Brzozowski) w spisach lektur polonistycznych z kategorii „opracowań" przeszły do kategorii „tekstów". W paru przypadkach t r u d n o było wskazać tę jedną książkę z całego wspaniałego dorobku. Dlatego w przypadku Michała Głowińskiego wybrałam dzieło najwcześniejsze. Z premedytacją wymieniłam je
Ankieta
obok równie wczesnej książki Janusza Sławińskiego, bo obie stały się w moim przekonaniu początkiem twórczych dróg obu autorów, a zarazem prawdziwym początkiem polskiego literaturoznawstwa drugiej polowy wieku.
Edward Balcerzan
Łódeczka
Ilekroć czytam o kolejnym plebiscycie, z którego mają się „wyłonić" p o n u m e r o -wani pieśniarze miesiąca, sportowcy roku, kobiety stulecia, Wielko- lub Małopola-nie milenium, przypomina mi się dzieciństwo. - PłyMałopola-nie łódeczka, w łódeczce trzy osoby: mama, tata i siostra. Kogo wrzucisz do rzeki? Kogo wysadzisz na brzeg? Z kim popłyniesz dalej? - Taką zabawę pamiętam z miasteczka Wowczańsk na stobożańskich kresach Ukrainy. Dziecięca wyobraźnia szczęśliwie omijała natura-listyczną dramaturgię utopień i zatonięć, zwłaszcza iż wyrzucony za b u r t ę umiał (w mojej wyobraźni) pływać, a impet zabawy wymagał, by w „łódeczce" usadawiali się zarówno ci, których kochamy, jak i potem dla odmiany ci, których wolimy omi-jać z daleka; równie t r u d n o było pomyśleć, że oto jednego z najukochańszych mu-simy pchnąć w fal odmęty, jak i znosić do końca wyimaginowanej podróży towa-rzystwo gderliwej ciotuni lub lakomczucha-kuzyna.
T moja wowczańska „łódeczka", i modne dziś listy przebojów, katalogi bestselle-rów, nominacje do dużych pieniędzy (literacka nagroda „Nike") m a j ą ten sam in-fantylny charakter i to samo źródło - rozrywkowe. Różnica polega na tym, że ka-meralna zabawa w „łódeczkę" (o tyle ciekawsza, że obok piekła i nieba oferuje się tu „brzeg" - rodzaj czyśćca) stała się w świecie dorosłych formą m a r k e t i n g u , sceną dla lukratywnego show businessu, rzec by można (parafrazując dziewiętnastowiecz-nego myśliciela) - amfetaminą dla mas, a zarazem konkurencją firm i nieformal-nych g r u p nacisku - nierzadko w powiązaniu z interesami polityki. Presja hałaśli-wych plebiscytów odznacza się taką siłą, że o analogicznych przedsięwzięciach eli-tarnych - jakim ma być ankieta „Tekstów D r u g i c h " - nie sposób już dziś myśleć bez skojarzeń z pop-kulturą.
Jest jednak pewna - niebagatelna! - różnica. Marketingowe rankingi o p e r u j ą statystyką nagą, bezsłowną, by nie rzec - bezmyślną, nie dając szansy dla indywi-dualnych uzasadnień, zastrzeżeń czy wątpliwości. „Teksty D r u g i e " oczekują
