Delft Integraal
Meer wetenschapsnieuws van de TU Delft Colofon DI-Archief
De strijd tegen het water als leerproces
Duizend jaar is niet
voldoende
DOOR PAUL REINSHAGEN Uiteraard zijn alle Nederlandse polders gemaakt volgens regels van de toen heersende waterstaat. Aan de andere kant, betoogt drs. ing. Huib Dubbelman (59) in zijn recent aan de TU DELFT verdedigde proefschrift, kan het geen kwaad wat meer van het huidige politieke ‘ poldermodel ’ - bekend om zijn overleg
Dieren, hoog water, jaren ‘90 (Foto: Jurjen Drenth)
‘Er kan wat meer waterstaatdoor het
politieke poldermodel’
De situatie van Noord-Beveland vóór de Sint-Felixvloed, in de veertiende eeuw.
(Bron: M.P. de Bruin en M.H. Wilderom, Tussen Afsluitdammen en Deltadijken, Meppel 1974)
Delft Integraal en harmonie - te mengen met de aanpak van waterstaat. Duizend jaar geschiedenis van het gevecht tegen het water: ‘ Het is een langdurig leerproces geweest. ’ Hoe dynamische maatschappelijke en ecologische processen de waterstaat beïnvloedden en hoe weinig de civiele ingenieurs daar tot voor kort nog van wisten.
‘Dit boek gaat over het waterbouwkundig leerproces,’ schrijft Huib Dubbelman aan het eind van zijn proefschrift, Maatschappelijke golven in de waterbouwkunde waarop hij eind mei promoveerde tot doctor aan de faculteit Civiele Techniek & Geowetenschappen van de TU DELFT. Het bleek dat maatschappelijke golven ontwerpplannen kunnen vertragen of ombuigen.
Noodsituaties doorbraken vervolgens meestal de ontstane vicieuze cirkels. In dat soort omstandigheden
is het vrijwel altijd de technologie die domineert. Naast deze technologie zijn het echter langzamerhand steeds meer de maatschappelijke en ecologische golven die de uitkomst mede bepalen: de stormvloedkering
in de Oosterschelde is zo’n typisch compromis. Vanaf nu zouden voor het opstellen van toekomstscenario’s behalve technische deskundigen ook steeds meer ‘mensen nodig zijn met vaardigheden die een maatschappelijk draagvlak weten te bereiken’. Aldus de promovendus.Huib
Dubbelman begon met werken bij een aannemer bij de Combinatiebrug Oosterschelde. Hij was daarna ongeveer 15 jaar actief bij Rijkswaterstaat en is tegenwoordig docent bedrijfseconomie (organisatie) aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In feite zegt Dubbelman niets anders dan: ‘Als technici tevens rekening (hadden) moeten houden met de burgers voor wie ze al die mooie civieltechnische kunstwerken en andere apparaten ontwerpen, zouden zowel de ontwerp- als de
invoeringsprocessen een stuk soepeler verlopen en zou ook de uitkomst veel beter zijn.’ Kortom, toegespitst op zijn eigen vakgebied en op de al duizend jaar durende Nederlandse strijd tegen het water:
‘Waterstaatorganisaties zullen steeds zelf op zoek moeten gaan naar wat de maatschappelijke vraag is naar hun kerncompetenties’.
Dubbelman meent dat daar in het verleden tot nu toe nog maar weinig sprake van is geweest, maar dat inmiddels
Wu-wei en ‘rivieren als kindermonden’
Geven we water de ruimte of proberen we het juist te dwingen? Dat zijn twee tegengestelde p
beschrijft in zijn bekende studie Science and Civilisation in China deze principestrijd bij de beheersing van de Gele Rivier, in de periode tussen ruwweg duizend jaar voor en na het begin van onze jaartelling. Afhankelijk van welke dynastie er regeerde hadden taoïstisch ingestelde ingenieurs danwel deskundigen die de leer van Confucius aanhingen het voor het zeggen bij het
waterbeheer. De taoïstische ingenieurs boden het water maximale vrijheid, bouwden lage dijken en gaven de rivier een brede bedding. ‘Rivieren zijn als kindermonden’, zo omschreef een van de Tao-topmensen het rond het begin de westerse jaartelling, ‘probeer ze niet het zwijgen op te leggen want dan gaan ze nog harder schreeuwen.’ Wu-wei was voor de taoïsten het leidende principe: ‘Zij die goed zijn in het omgaan met water, geven het de beste gelegenheid weg te stromen’. De confuciaanse ingenieurs zagen het juist andersom: zij beperkten de vrijheid van de rivier door het aanleggen van hoge en machtige, dijken en het vastleggen van de waterloop in een nauwe bedding. Twintig eeuwen twistten de voorstanders van de twee scholen over de juiste aanpak: geen van beide kreeg gelijk of kreeg het voor elkaar dat zijn visie werd verheven tot leidend beginsel. Er waren intussen wel vaak overstromingen. De laatste jaren blijken er bij de waterbeheersing in Nederland ook voorstanders te zijn van een meer taoïstische benadering: zij willen de rivieren meer ruimte geven. Door de eeuwen heen, zo moet echter gezegd worden, is in Nederland het water vooral op confuciaanse wijze bedwongen. (H. Dubbelman, pag. 14).
Delft Integraal
wel het een en ander verbetert. Rampen
De dynamische effecten die een eindresultaat zo
ingrijpend kunnen beïnvloeden bestaan niet alleen uit de maatschappelijke golven, maar ook uit de ecologische veranderingen als gevolg van de waterstaatkundige ingrepen en de mogelijkheid tot het creëren van onbedoelde effecten. Uiteraard zijn die ecologische effecten nauw verbonden met maatschappelijke stromingen en het gevoel van de burgers dat we het milieu niet meer kunnen veronachtzamen. In het verleden – zegt ook Huib Dubbelman – maakte men zich daar niet (erg) druk over. ‘Onze civieltechnici zouden in feite veel meer van systeemdynamica en interacties en ook van maatschappelijk processen moeten weten om op deze golfbewegingingen te kunnen reageren,’ zegt hij. ‘Wij hebben echter wel een duizendjarig leerproces op
technisch gebied achter de rug en dat geeft Nederland zijn civieltechnische voorsprong. Elders hebben landen die ontwikkeling niet doorgemaakt.’
Uit Dubbelmans studie blijkt dat dat leerproces wel even werd opgehouden als de belangen te veel tegengesteld waren of als men simpelweg niet wilde betalen voor de dijken. Met als gevolg dat de samenleving daarvan wel weer het slachtoffer bleek: de Elizabethsvloed en het verlies van Reimerswaal in de 15de eeuw, maar ook de Februariramp van 1953 waren te wijten aan te lage of te zwakke dijken. Tijdens zo’n ramp werd men dan
geconfronteerd met datgene waarvoor wel was
gewaarschuwd. ‘Een verdeeld maatschappelijk systeem krijgt altijd de rekening gepresenteerd,’ staat er in Dubbelmans proefschrift.
Tijdens de Republiek der ZevenVerenigde Provinciën bijvoorbeeld desintegreerde het hele stelsel van rivieren, ook al doordat iedereen zijn gang kon gaan in het rivierbed en de provinciën geen nationale organisatie boven de gewesten en de waterschappen wilden stellen vanwege ieders individuele vrijheid. Zo zijn er vele voorbeelden uit het verre en minder verre verleden. Rijkswaterstaat heeft nu de teugels stevig in handen maar op dit moment is er sprake van privatisering, waarmee ook Rijkswaterstaat geconfronteerd wordt. ‘Je mag’, zegt Huib Dubbelman, ‘de strijd tegen het water echter niet geheel overlaten aan de markt.’
En de Delftse promovendus voegt er aan toe: ‘Maar ook niet aan alleen de ingenieurs. Er is samenwerking, een interdisciplinaire aanpak en een maatschappelijk draagvlak nodig.’
Inmiddels komt ook schoorvoetend een internationale aanpak van de grond van het probleem van
overstromingen van rivieren. Ecologie
Aandacht voor ecologische veranderingen door
waterstaatkundige ingrepen is er nog niet zolang, hoewel ook in het verleden woedende vissers dijken vernielden omdat ze hun broodwinning verloren zagen. Een daad die eerder aan economische dan ecologische bezorgdheid ontsproot. De ecologische systeemdynamiek komt nu echter ook de modellen binnen. We weten nog lang niet alles, maar we leren wel. Bij de bouw van de Deltawerken
Delft Integraal
dacht men er bij Rijkswaterstaat bijvoorbeeld nog over om zout en zoet water streng van elkaar te scheiden met het oog op terugdringing van de verzilting, maar later bleek het toch noodzakelijk om weer brakke overgangsgebieden in te stellen. Ook de huidige aandacht voor het geven van meer ruimte aan de rivieren is een voorbeeld van het vertalen van maatschappelijke interesse in nieuwe technische oplossingen. Die belangstelling voor en het rekening houden met de ecologie is echter iets van de laatste periode in de duizendjarige strijd van Nederland tegen het water. Een strijd die door dr. Huib Dubbelman zeer gedetailleerd wordt beschreven.
Huibert Dubbelman: Maatschappelijke golven in de Waterbouwkunde, 272 blzn. inclusief illustraties, Delft University Press 1999, ISBN 90 407 1897 0. http://www.delftintegraal.tudelft.nl/info/index859a.html?hoofdstuk=Artikel&ArtID=2720 (4 van 4) [26-11-2009 15:15:56]
