Arkadiusz Adamczyk
V Sympozjum Historyczne nt.
"Wybrane aspekty myśli i sztuki
wojennej w historii najnowszej",
Toruń, 11 grudnia 2001 r.
Piotrkowskie Zeszyty Historyczne 4, 325-328
Arkadiusz Adamczyk
V S Y M P O Z J U M H IS T O R Y C Z N E N T . „ W Y B R A N E A S P E K T Y M Y Ś L I I S Z T U K I W O JE N N E J W H IS T O R II N A J N O W S Z E J ” ,
T O R U Ń , 11 G R U D N IA 2001
K atedra N auk H um anistycznych W ydziału W ojsk Rakietowych i A rtylerii W yż szej Szkoły O ficerskiej im. Gen. J. Bem a oraz Zakład Historii W ojskowej Instytutu Historii i A rchiw istyki U niw ersytetu M ikołaja K opernika gościły w dniu 11 grudnia 2001 r. uczestników V Sympozjum H istorycznego nt. „W ybrane aspekty myśli i sztuki w ojennej w historii najnow szej”. W imieniu organizatorów przyw itał uczest ników obrad i dokonał otw arcia sym pozjum prof. dr hab. C ezariusz Skuza, który jednocześnie objął przew odnictw o obrad.
Pierwszym prelegentem był prof. dr hab. Karol O lejnik (Instytut H istorii U AM Poznań) z referatem pt. P ostulaty badań n ad w ojskow ością X X w. W swym w ystą pieniu prof. O lejnik zw rócił uwagę na dążenie do integralności ogólnej historiogra fii i w skazał na oderw anie historiografii wojskow ości od głów nego nurtu. P ostulo w ał poszerzenie zakresu badań historii wojskow ości i przesunięcie akcentów na badanie zagadnień okołow ojennych. W yraził przekonanie, iż w zw iązku z postępu ją c ą złożon ością zagadnień podejm owanych przez historyków w ojskow ości zm u szeni oni zostan ą do częstszego staw iania pytania o przyczyny w ydarzeń, m iast tyl ko ich rekonstruow ania.
D rugi z uczestników - prof. dr hab. M aciej Szczurowski (Instytut Historii AŚ Piotrków Trybunalski) przedstaw ił w ystąpienie pt. A rtyleria w działaniach k o a li
cyjnych. O kreślenie p ro b le m a ty k i badaw czej. G eneza. P rof. S zczurow ski p o d
k re ślił p o trze b ę i ak tu aln o ść tem atu. W edług m ów cy W ojsko P olsk ie o g ó ln ie w yk azało w sw ej h isto rii w y so k ą u m iejętn o ść w sp ó łd ziała n ia z różnym i j e d nostkam i tak ty cz n y m i arm ii innych pań stw , co zdaniem p re le g en ta w y n ik ało z przyw iązania żołnierza polskiego do określonego system u wartości wśród których ważne m iejsce zajm ow ało w yw iązanie się ze zobow iązań sojuszniczych. Jako przy kład w spółdziałania artylerii różnych armii w ramach jednostki taktycznej w yższego szczebla w skazał w alki artylerzystów Sam odzielnej B rygady Strzelców K arpackich pod Tobrukiem oraz artylerię Armii Polskiej w ZSRR. U znał za palącą potrzebę po szukiw ania odpow iedzi na pytanie: jak ie uw arunkow ania spraw iły, że artyleria w spółdziałała w ram ach w ojsk koalicyjnych i dlaczego artyleria polska była uzupeł niana zasobam i innych państw .
K adra oficerska artylerii A rm ii Ukraińskiej Republiki Ludowej 1918-1921 (por tret zbiorow y) to tem at w ystąpienia prof. dr. hab. Zbigniew a K arpusa (Instytut H i
S p r a w o z d a n i a
storii i A rchiw istyki UM K Toruń). N a w stępie m ówca dokonał zaw ężenia tematyki do w yższej kadry dow ódczej artylerii armii URL oraz uściślił periodyzację w ystą pienia (jesień 1918 - późna jesień 1920). W skazał na brak badań, które naw et na U krainie dopiero się rozpoczynają. Podstaw ow ą przyczyną tego stanu rzeczy je st brak źródeł - w iększość m ateriałów dotyczących tego tem atu znajduje się w archi wach rosyjskich. Prof. K arpus stw ierdził, iż w armii URL służyło ok. 100 genera łów, z czego 8 było czynnym i artylerzystam i, zaś w ykształcenie 5 dalszych sugeruje przynależność do tego rodzaju broni, z czego 1 generał pochodził z armii austriac kiej pozostali z armii rosyjskiej. R eferent przybliżył sylwetki najw yższych oficerów posiadających stopień generał - pułkownika.
Jako ostatni w pierw szej części obrad w ystąpił dr Maciej Krotochw il (Instytut Historii i A rchiw istyki UM K T oruń) z referatem pt. Struktura organizacyjna Armii
Ukraińskiej p o d cza s kontrofensywy czortkow skiej (czerw iec 1919). D r Krotochwil
om ów ił strukturę armii ukraińskiej. W skazał na je j zalety, do których zaliczył spraw ną piechotę i artylerię, ja k rów nież m ankam enty, wśród których w ym ienił w a dliw y system dow odzenia, słab ą kaw alerię, zupełne niedocenianie technicznych środków w alki (np. pociągów pancernych). N astępnie m ów ca om ów ił przebieg bi twy czortkow skiej ze szczególnym uw zględnieniem działań Armii Ukraińskiej.
D rugą część obrad, prow adzonych pod przew odnictw em prof. dr. hab. Z bignie w a K arpusa rozpoczął referat mgr. Jana W iśniew skiego (Instytut H istorii i A rchiw i styki UM K T oruń) pt. A rtyleria Wojsk Polskich na Syberii 1918-1920. M ów ca skoncentrow ał się przede w szystkim na kw estiach organizacyjnych. Interesującym w ątkiem podniesionym w trakcie w ystąpienia była kw estia pow ołania sam odzielne go batalionu litew skiego, co zdaniem mgr. W iśniew skiego w ynikało z prześw iad czenia, że Polacy i Litw ini w ejd ą w skład jed n eg o państwa.
N astępnie prof. dr hab. W aldem ar Rezm er (Instytut H istorii i A rchiw istyki U M K T oruń) zaprezentow ał tem at Odbudowa polskiego potencjału w ojskow ego 1918-
1919. Prof. R ezm er podkreślił, iż odbudow a arm ii, podobnie ja k odbudow a pań
stw ow ości dokonała się na gruzach państw zaborczych. N akreślił genezę i przebieg form ow ania polskiej siły zbrojnej. W dalszych pracach badaw czych zaproponow ał skoncentrow anie się na analizie porów naw czej ja k te same problem y rozwiązywali sąsiedzi Polaków: głów nie C zesi, U kraińcy i państw a bałtyckie.
D ziałania wojenne w M ałopolsce Wschodniej 1918-1919 były tem atem w ystą
pienia prof. dr. hab. M ichała K lim eckiego (W ojskow y Instytut H istoryczny). Prof. K lim ecki w skazał na G alicję, jak o na obszar rywalizacji 3 narodów: Polaków, Rosjan i Ukraińców. Sformułował tezę, iż armia polska na południowym wschodzie należycie wywiązała się z powierzonych jej zadań. Wojna została rozstrzygnięta na północy i w związku z tym armia w Galicji miała charakter wspomagający, lecz mimo to jej postawa wpłynęła na wypracowanie korzystnego kształtu przewagi m ilitarnej.
D r A leksander Smoliński (Instytut Historii i Archiwistyki UM K Toruń) zaprezento wał tem at Dywizjon artylerii konnej I Korpusu Polskiego. D r Smoliński przedstawił za rys dziejów tej jednostki ze szczególnym uwzględnieniem jej zasług bojowych.
C zęść referatow ą tego fragm entu sym pozjum zakończyło w ystąpienie dr. A rka
diusza A dam czyka (Instytut Historii AŚ Piotrków Trybunalski) pt. K ariera p o li
tyczna gen. Romana W ładysława Odzierzyńskiego p o 1945 r.
N a zakończenie drugiej części obrad wyw iązała się dyskusja pom iędzy dr. A lek sandrem Sm olińskim , dr. A rkadiuszem A dam czykiem oraz prof. K arolem O lejni kiem. D r Sm oliński w odniesieniu do postulatu prof. O lejnika, w skazującego po trzebę szerokich i kom plem entarnych badań nad historią w ojskow ości, zauw ażył, iż tego typu badania m ożna prow adzić dopiero po zakończeniu badań szczegółowych. D r A rkadiusz A dam czyk w skazał na istniejące ju ż w historiografii polskiej prece densy, gdzie podejm ow ano próby szerokich, kom plem entarnych ujęć co praw da po litycznych dziejów Polski, np. w w arunkach em igracji politycznej po 1945 r., bez oglądania się na badania szczegółow e, a naw et bez dostępu do w ielu podstaw ow ych źródeł. Prof. O lejnik stw ierdził, że odpow iedzenie na w iele podstaw ow ych kwestii podniesionych np. przez prof. K arpusa i prof. Rezm era będzie m ożliw e dopiero po poszerzeniu pól badaw czych.
T rzecią część obrad, prow adzonych pod przew odnictw em prof. dr. hab. W alde m ara Rezm era, otw orzył artykuł dr Zdzisław a Jezierskiego i prof. dr. hab. C zesław a Jeśm ana pt. Służba zd row ia Okręgu Pom orskiego A rm ii K rajow ej. A utorzy, podkre ślając im prow izow any charakter konspiracyjnej służby zdrow ia wskazali na udział w jej tw orzeniu w ysiedlanych lekarzy, harcerzy i działaczy czerw onego krzyża, przypisując tym ostatnim najw iększe zasługi na tym polu. Scharakteryzow ana zo stała ponadto rola dr A nny Paszkowskiej, harcerki, w spółorganizatorki ZW Z na Pom orzu, która w alnie przyczyniła się do pow stania konspiracyjnej służby zdrow ia na Pomorzu.
Kolejnym punktem sym pozjum było w ystąpienia dr. K azim ierza M alaka (Insty tut H istorii AŚ Piotrków Trybunalski), który przedstaw ił zagadnienie Układ Tasz-
kiencki - narzędzie reintegracji przestrzen i poradzieckiej. W swym w ystąpieniu dr
M alak skoncentrow ał się na problem ach zw iązanych z celam i polityki zagranicznej R osji. Z w rócił uwagę na funkcjonow anie w term inologii rosyjskiej problem u „bli skiej zagranicy” i w yłączenie z niego państw bałtyckich, co zdaniem referenta św iadczy o pogodzeniu się M oskwy z natowskim i aspiracjam i tych krajów. Układ Taszkiencki, w edług prelegenta, to próba rozw iązania system u bezpieczeństw a zbiorow ego. K. M alak podkreślił zaciem nienie w izerunku i sytuacji w daw nym Zw iązku R adzieckim przez publicystykę polityczną. Jego zdaniem państw a tzw. „bliskiej zagranicy”, w sposób naturalny będą ciążyły ku R osji, gdyż bez ścisłej z n ią w spółpracy nie będą w stanie w ogóle funkcjonow ać, z drugiej strony Rosja, co w idać w polityce prezydenta W. Putina, w ykazuje coraz większe zrozum ienie inte resów m niejszych państw. W spólnotę N iepodległych Państw należy zatem uważać za narzędzie reintegracji obszaru daw nego ZSRR, narzędzie utrzym ania w pływ ów Rosji w tej części św iata, lecz należy podkreślić, że reintegracja ta nie oznacza po w rotu do realiów byłego Zw iązku Radzieckiego.
Dr Zdzisław Jagiełło (W SO W rocław ) przedstaw ił referat pt. D ziałania nocne a
dynamika zmian techniki w ojskow ej i sztuki wojennej w przeszło ści oraz w XXI w ie ku. D r Jagiełło podkreślił, że prow adzenie działań nocnych ju ż w przeszłości nie
S p r a w o z d a n i a
należało do rzadkości, choć nie stosow ano ich na w iększą skalę. Podkreślił, iż teo retycy działań w ojennych nie rozstrzygnęli jednoznacznie problem u, czy noc sprzyja bardziej atakującym czy atakow anym . Przyczyn zintensyfikow ania działań prow adzonych n o cą m ów ca dopatryw ał się przede w szystkim w e w drażaniu coraz to now szych rozw iązań technicznych.
O statnim referatem zjazdy było w ystąpienie dr. Zbigniew a D ziem ianko (W SO Poznań) pt. Zarys dziejów 3 Pułku Rakiet im. Stefana B atorego w Biedrusku na tle
przem ian strukturalnych w WP p o 1945 r. D r Dziem ianko podkreślił bardzo krótki
okres (6 m iesięcy) od chw ili utw orzenia pułku do osiągnięcia przezeń całkow itej gotow ości bojow ej, co w ynikało z osobistego zaangażow ania kadry oficerskiej w proces tw orzenia jednostki. W skazał na w ybitne wyniki osiągane w trakcie ćw iczeń na poligonach polskich, czy też w trakcie w spólnych m anew rów na poligonach ra dzieckich. Z w rócił uwagę, iż jed n o stk a ta była uważana za elitarn ą jed n o stk ę artyle ryjską, zaś dla oficerów pełniących w niej służbę była ona z reguły o dskocznią dla dalszych szybkich aw ansów służbowych.
W dalszej części nastąpiła dyskusja. W je j trakcie prof. dr hab. B ogdan Zaleski podkreślił znaczenie kwerend w archiw ach niem ieckich i zachęcał zebranych do szczególnego zw rócenia uwagi na archiw um we Freiburgu. Jego zdaniem doku m enty niem ieckie, przechow yw ane w tym archiw um stanow ią klucz do zw eryfiko w ania w ielu obiegow ych sądów na tem at działań II wojny św iatow ej. N atom iast prof. Z. K arpus odniósł się do referatu dr. Zdzisław a Jezierskiego i prof. Cz. Jeśm a- na, w skazując, że zaprezentow ane przez nich tezy odpow iadają stanow i w iedzy z lat 80-tych. Podkreślał konieczność prow adzenia dalszych badań nad h istorią konspira cji na Pom orzu.
Podsum ow ania i zam knięcia obrad dokonał prof. dr hab. C ezariusz Skuza. W y pada w tym m iejscu w yrazić żal, że było to najpraw dopodobniej ostatnie sym po zjum zorganizow ane w W yższej Szkoły O ficerskiej im. Gen. J. Bem a w Toruniu, która, ze w zględu na plany restrukturyzacji W ojska Polskiego, ulegnie najpraw do podobniej likw idacji.
