Janusz Kuczyński
Wyniki badań archeologicznych
przeprowadzonych w 1967 r. na
terenie byłej "Huty Józefa" w
Samsonowie, pow. Kielce
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6, 535-545
JA N U SZ K U C Z Y Ń SK I
W YNIKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH
PRZEPROWADZONYCH W 1967 R. N A TERENIE
BYŁEJ „HUTY JÓZEFA” W SAMSONOWIE, POW. KIELCE
R uiny zakładów w ielk op iecow ych w Sam sonow ie, pow. K ielce, należą do rzędu najlepiej zachow anych na teren ie w ojew ództw a kieleckiego zab yt ków X IX -w ieczn ego budow nictw a p rzem ysłow ego. W ynikająca z rangi obiektu troska o n ależyte zabezpieczenie go była przyczyną podjęcia w 1967 r. drobnych prac budow lanych oraz w ykopaliskow ych. Zasadniczym celem tych ostatn ich było — poprzez rozpoznanie sytuacji stratygraficzn ej — dostarczenie m ateriałów do przyszłego projektu konserw atorskiego zabez pieczenia obiektu.
Inicjatorem i organizatorem całokształtu prac był m gr inż. Jerzy Jasiuk z M uzeum T echniki NOT w W arszawie. R ealizacji podjęli się w yk ład ow cy i u czn iow ie S zkoły P rzyzakładow ej H uty im. B. B ieruta w C zęstochow ie, która objęła patronat nad sam sonow skim zabytkiem 1. Nadzór nad pracami archeologicznym i, przeprow adzonym i w okresie od 27 czerw ca do 8 lipca 1967 r., p ełn ił z ram ienia M uzeum Ś w iętokrzyskiego niżej podpisany. D oku m entację rysunkow ą w yk on ała inż. D. Trynkow ska z M uzeum Techniki NOT, a fotograficzną H. Pieczul z M uzeum Św iętokrzyskiego.
W ielkopiecow e zakłady w Sam sonow ie w chodziły w skład zespołu prze m ysłow ego określanego w spólnym term inem Z agłębia Staropolskiego i zlo kalizow ane b yły, podobnie jak zakłady w Ćm ińsku, Jasiow ie, Hum erze, K ołom aniu, Ś w iatełk u , Bobrzy i B iałogonie, nad rzeką Bobrzą. H istoria zakładów sam sonow skich przedstaw ia się w skrócie następująco;
Pierw sza w zm ianka o znajdującej się w rękach pryw atn ych kuźnicy po chodzi z 1584 r. P ierw szy w ielk i piec pow staje w latach 1641— 1644. Na jego m iejscu biskup krakow ski K ajetan S o łty k w zn osi w 1778 r. n o w y w ielk i piec. Po sekularyzacji dóbr k ościelnych Sam sonów przechodzi w 1789 r. na w ła s ność skarbu państw a. W 1818 r. z in icja ty w y Staszica i L ubeckiego rozpoczęto budow ę now ego zakładu przy istn iejącym od daw na sztucznym staw ie, lecz zlokalizow anego z p rzeciw ległej strony niż dotychczasow e zakłady. U rucho m ienie w ielk ieg o pieca na w ęg iel drzew ny nastąpiło w 1822 r. W 1824 r. dobudowano o d lew n ię z żeliw n iak iem , w 1829 r. zainstalow ano m aszynę paro
1 Bliższe szczegóły w pracy: J. Jasiuk P a tro n a t h u tn ic tw a n ad z a b y tk a m i
te c h n ik i, „Kwartalnik Historii N auki i Techniki”, R. XI, z. 4, Warszawa 1966, s. 417—418.
536 Janusz Kuczyński
w ą i koło w odne napędzające m iechy. W 1835 r. nastąpiła kolejna przebu dowa w ielk iego pieca, czynnego nieprzerw anie do 1866 r., kiedy to pożar niszczy zakłady, popadające od tego m om entu w ruinę 2. Zakłady sam sonow - skie n o siły nazw ę „Huta Józefa”, przyjętą od im ienia gen. Zajączka.
Z przytoczonego zarysu dziejów w yn ik a w ażny badawczo fakt, iż w zw iąz ku ze zm ianą w 1818 r. lokalizacji zakładów spodziew ać się było m ożna uzyskania w trakcie badań danych dotyczących w y łączn ie X IX -w ieczn ej fazy ich funkcjonow ania. R elikty zakładów w cześn iejszych usytu ow an e b yły bo w iem w nieco innym m iejscu.
Z byłych X IX -w ieczn ych zakładów zachow ały się do dnia dzisiejszego: trzon w ielk iego pieca, w ieża w yciągow a, m ury em alierni, m odelarni, suszarni, kanały, p iw n ice oraz fragm en ty m urów i fu n d am en tów od lew n i i m agazy nów , budynków m ieszczących m aszynę parową, dm uchaw ę i koło w odne. P onadto do dziś czyteln y jest układ grobli i kanałów .
B udynki w ym urow ane są z łam anego kam ienia z użyciem cegły do sk le pień i gzym sów . Z achow ane są rów nież ślady tynków . O siow y układ prze strzen n y zakładów z dom inującym centralnym elem entem w ielk iego pieca i w ieży w yciągow ej naw iązuje do rozw iązań pałacow ych. A rchitektura g łó w nego zespołu budynków klasycystyczna, co uw idacznia się zw łaszcza w po dziale i obram ieniach poszczególnych elew acji.
Przystępując do prac archeologicznych ustalono uprzednio ich zakres i m etodę — w ten sposób, by osiągn ięcie zam ierzonego celu badaw czego w m ożliw ie najm niejszym stopniu pow odow ało naruszenie istn iejących u w arstw ień. P ełną realizację tego założenia utrudniał brak zasadniczy — brak m etod w ypracow anych w trakcie archeologicznej praktyki badawczej zw iązanej z zabytkow ym i zakładam i przem ysłow ym i. Choć historia polskiego h u tn ictw a posiada stosunkow o bogatą literaturę, jest ona jednak oparta g łó w n ie na źródłach archiw alnych. N atom iast źródła archeologiczne w y k o rzystane są m inim alnie. Badania w ykopaliskow e, dotyczące now ożytnych obiektów przem ysłow ych, należą bow iem w ciąż do zjaw isk odosobnionych. I tak dla przykładu — na teren ie w ojew ód ztw a kieleckiego badaniam i archeologicznym i objęto dotychczas jed yn ie zakłady w B ia ło g o n ie 3.
W rezultacie uznano za n ajkorzystniejsze zastosow ać ciąg row ów sonda żow ych o szerokości 1,5 m i długości zróżnicow anej w zależności od potrzeb. L inia row ów przecinała teren zakładów w zdłuż ich osi. P oszczególne odcinki sondażow e zlokalizow ano następująco:
I — długości 7,4 m, p rzylegał do fu ndam entu w ielk iego pieca i obejm ow ał bezpośrednio do niego przylegającą część od lew n i.
2 Dane historyczne zaczerpnięto z prac: E. Krygier K a t a l o g z a b y t k ó w
b u d o w n i c t w a p r z e m y s ł o w e g o w P o l s c e , tom II, z. 2, P o w i a t K i e l c e , 1959; tenże Z h i s t o r i i b u d o w n i c t w a z a k ł a d ó w w i e l k o p i e c o w y c h w Z a g ł ę b i u S t a r o p o l s k i m . S a m s o n ó w 1778—1822, „Kwartalnik Historii K ultury M aterial nej”, R. XIII, z. 1, Warszawa 1965, s. 11—35.
3 L. Rauhut S p r a w o z d a n i e z p r a c w y k o p a l i s k o w y c h w B i a ł o g o n i e w r.
1954, „Kwartalnik Historii K ultury M aterialnej”, R. III, z. 1, Warszawa
1955, s. 94—98; M. G ajewska, J. Kruppe S p r a w o z d a n i e z p r a c w y k o p a
l i s k o w y c h w B i a ł o g o n i e w r o k u 1955, „Kwartalnik Historii Kultury Ma terialnej”, R. IV, z. 2, Warszawa 1956, s. 278—288; M. Gajewska, J. Kruppe
W y n i k i p o s z u k i w a ń h u t y b i a ł o g o ń s k i e j z a r o k 1956, „Kwartalnik Historii Kultury M aterialnej”, R. VI, z. 4, Warszawa 1958, s. 660—670.
W y n iki badań na terenie byłej „Huty Józefa” w Samsonowie
Ryc. 1. R ozm ieszczenie w ykopów na terenie „Huty Józefa” w Sam sonowie
5 3 8 Janusz Ku czyń ski
II — długości 8,3 m, przecinał dalszą część od lew n i, przylegając do w e w n ętrzn ego lica jej fundam entu.
III — długości 5,1 m, p rzylegał do zew n ętrzn ego lica fundam entu od lew n i i przecinał północną część dziedzińca zakładow ego.
IV — długości 7,8 m, położony był m niej w ięcej pośrodku dziedzińca zakła dow ego.
V — długości 2,3 m, m iał za zadanie uchw ycić fu n d am en t budynku zam y kającego dziedziniec od strony południow ej.
VI — długości 8,8 m, przebiegał przez środek budynku, przecinając jego fundam ent zew n ętrzn y, i w y b ieg a ł nieco poza niego.
Z arejestrow any układ u w arstw ień oraz dokonane obserw acje stratygra ficzn e przedstaw iają się następująco:
WYKOP I
1 — N ikła w arstw a próchniczna o m iąższości 2— 4 cm.
2 — W arstw a ceglano-kam iennego rum oszu przem ieszanego z okrucham i zapraw y m urarskiej, w yk lin ow u jąca się w pobliżu fu ndam entu trzonu w ie l kiego pieca. M iąższość w a rstw y w yn osiła 28 cm w p ołudniow ej części w y kopu, pośrodku zaś 22 cm. Jej inw entarz sta n o w iły szczątki konstrukcji da chow ej odlew ni.
W arstw a ta pow stała w w yn ik u zniszczenia od lew n i i n astępnie popadania hali w ostateczną ruinę — a w ięc począw szy od 1866 r.
3 — W arstw a szarobrunatnej ziem i przem ieszanej z dużą ilością drobnych kaw ałków żużla. W obrębie w a rstw y w y stą p iły cztery poziom e pasm a odzna czające się w iększą zaw artością żużla i ciem niejszym nieco zabarw ieniem . W arstwa w y k lin o w y w a ła się raptow nie w bezpośrednim sąsied ztw ie fu n d a m entu trzonu w ielk iego pieca. M iąższość w krańcu p ołudniow ym w yn osiła 57 cm, a w części północnej 42 cm. O dpow iednio spąg w a rstw y w y stą p ił na głębokości 88 cm i 63 cm. Inw entarz kulturow y składał się z m ałych fragm en tów bliżej nie określonych przedm iotów stalow ych i żeliw n ych , praw dopodob n ie odpadów produkcyjnych.
W arstw a była pośrodku przecięta pionow ym w kopem o średnicy około 105 cm, w yp ełn ion ym nieco jaśniejszą ziem ią. Do w kopu od strony p ołu d n io w ej bezpośrednio p rzylegał poziom o u sytu ow an y długi blok kam ien n y o w y miarach: długość 160 cm, szerokość 42 cm, grubość 50 cm. Jego spód schodził nieco poniżej spągu opisyw anej w arstw y. Po obu stronach bloku w ystąp ił bruk ułożony z dużych kam ieni.
W arstw a odkładała się w trakcie funkcjonow ania od lew n i, a w ięc w la tach 1824— 1866. Z arejestrow ane pasma o w iększej zaw artości żużla są praw dopodobnie poziom am i w yrów naw czym i, pow stałym i w w y n ik u przeprow a dzanych co p ew ien czas w ew n ątrzh alow ych zabiegów n iw elacyjn ych . Wkop oraz blok k am ienny zw iązane są zapew ne z funkcjonującym w od lew n i żeliw n iak iem .
4 — W części południow ej w ykopu pod w arstw ą 3 zalegała jednolita ziem ia o brunatnym zabarw ieniu, przechodząca stopniow o na głębokości
165 cm w piasek.
P ow stan ia tej w arstw y doszukiw ać się należy najpraw dopodobniej w zw iązku z w yrów n yw an iem terenu podczas budow y zakładów w ielk o p ie cow ych lub hali od lew n i, a w ięc w okresie 1818— 1824 r.
5 — W części północnej w ykopu pod w arstw ą 3 zalegał piasek o m iąż szości 22— 31 cm, w którym w ystęp o w a ły pasma zapraw y m urarskiej. Spąg
W y n iki badań na terenie byłej „Huty Józefa” w Samsonowie 539
spoczyw ał na kolebkow ym sk lep ien iu podziem nego korytarzyka, w yk on a nym z łam anego kam ienia.
Jest to bez w ątp ien ia w arstw a budow lana, odłożona w trakcie w znoszenia górnych partii trzonu w ielk iego pieca, czyli krótko przed 1822 r. K orytarzyk uryw ał się na opisanym przy w arstw ie 3 pionow ym w kopie. P otw ierd załob y to w y su n ięte przypuszczenie o lokalizacji w ła śn ie w tym m iejscu pieca odlew niczego.
6 — B ezpośrednio przy fu n d am en cie trzonu w ielk iego pieca odsłonięto grubą rurę żeliw n ą doprowadzającą dmuch. Rura ta, o średnicy około 37 cm, składała się z kilku segm entów , których w y w in ię te kołnierze łączone b yły śrubam i. Rura w yb iegała z zachodniej ściany w ykopu, na osi w ielk iego pieca skręcała w jego kierunku i po 130 cm odcinku rozdw ajała się. D alsze części u sytu ow an e b yły w obiegającym piec w ąskim korytarzyku.
Eksplorację zakończono na głębokości 190 cm.
WYKOP II
O ddzielony b ył od w ykopu I św iadkiem jednom etrow ej szerokości. Układ u w arstw ień b ył tu analogiczny do uprzednio opisanego. Rum oszow a w a r stw a — o d p ow ied n ik w a rstw y 2 z w ykopu I — przebiegała rów nom iernie, spiętrzając się w pobliżu fundam entu odlew ni. Jest to zrozum iałe, że n a jw ię cej gruzu skupiło się bezpośrednio przy niszczejącej ścianie. W yrów nany spąg w arstw y 3 w zn osił się lekko w kierunku zew nętrznego m uru od lew n i i zrów n y w a ł się przy nim z pierw otnym progiem . W m iarę podnoszenia się pozio mu dna o d lew n i zaszła z czasem konieczność zbudow ania now ego, w yżej położonego progu, celem ułatw ien ia kom unikacji z dziedzińcem . N ow y poziom progu był w yższy o 35 cm. Pod opisyw aną w arstw ą zach ow ały się m iejscam i drobne pasma okruchów cegły i grudek zapraw y m urarskiej, dokum entujące prace budow lane zw iązane ze w znoszeniem zakładów .
Inw entarz k u ltu row y w w ykopie II był rów nież an alogiczn y do u zysk a nego w w yk op ie I.
Eksplorację zakończono na głębokości 140 cm.
WYKOP III
Sytuacja w w yk op ie III, stanow iącym przedłużenie poprzedniego, lecz zlokalizow anego już na dziedzińcu zakładow ym , przedstaw iała się zgoła od m iennie. W yłączając skupisko rum oszu przy fundam encie ściany zew n ętrz nej od lew n i, zarejestrow ano następujący układ w arstw :
1 — Próchnica o m iąższości 5— 7 cm.
2 — C iem noszara, piaszczysta w arstw a, zaw ierająca dużą ilość dom ieszek w postaci drobnych grudek żużla, okruchów ceg ły i zapraw y m urarskiej, ka w ałk ów w ęgla drzew nego oraz odpadów produkcyjnych. W arstw a ta, o śred niej m iąższości 25 cm, zalegała do głębokości 30— 32 cm, przy czym partie sp ą gow e jaśn iały w m iarę w zrostu głębokości oraz posiadały m alejącą rów nież ilość dom ieszek. W arstwa ta jest w arstw ą użytkow ą nie utrw alonego b ru kiem dziedzińca zakładow ego z okresu budow y i funkcjonow ania huty. W m ia rę u p ływ u lat narastająca ilość w spom nianych odpadów pow odow ała niezn acz ne, lecz stałe p odnoszenie się poziom u terenu. Spąg w arstw y w ystęp u jący na głębokości 30— 32 cm w yznacza poziom terenu w ch w ili przystąpienia do budow y huty.
3 — P iasek calcow y, zaw ierający w stropow ej części nikłą dom ieszkę drobnych okruchów w ęg la drzew nego.
5 4 0 Janusz Ku czyń ski
Ryc. 2. Widok od strony południowej na w ykopy I—III. Między w ykopem III (pierw szy z przodu) a wykopem II w idoczny próg hali odlewniczej. Na drugim
W yniki badań na terenie byłej „Huty Józefa” w Samsonowie
Ryc. 3. Wykop I. Kolejno od strony patrzącego: blok kamienia prawdo podobnie związany funkcjonalnie z działającym w odlewni żeliwniakiem ; górna krawędź sklepienia podziemnego korytarzyka; rura doprowadzająca
54 2 Janusz Ku czyń ski WYKOP IV
Z lokalizow any na dziedzińcu.
1 — Próchnica o średniej m iąższości 7 cm.
2 — W arstwa użytkow a dziedzińca strukturą analogiczna do w arstw y 2 w w ykopie III.
3 — W części północnej w ykopu w arstw ę 2 przedzielało pasm o drobnego rum oszu ceglanego, m iąższości 10— 13 cm. Jest to usypisko p ow stałe podczas prac budow lanych d okonyw anych w e w czesnej fazie fu n k cjon ow an ia h u ty — być może w 1835 r.
4 — Wkop o średnicy około 45 cm i głębokości 95 cm w y p e łn io n y ziem ią zaw ierającą bardzo obfitą dom ieszkę żużla i odpadów m etalow ych. Fakt przecięcia przez wkop w a rstw y użytkow ej dziedzińca św iadczy, iż w ykonano go już po 1866 r.
5 — Pod w arstw ą 2 zarysow ała się nikła w arstew k a pohum usow a w y z n a czająca poziom gruntu przed przystąpieniem do budow y huty. W arstew ka ta zalegała na głębokości 45— 50 cm.
6 — W części południow ej w ykopu w arstew k a pohum usow a b yła prze cięta nieckow atym w głęb ien iem w yp ełn ion ym zszarzałym piaskiem zaw iera jącym okruchy ceglane. Z agłębienie to w iązać przypuszczalnie m ożna z pra cam i budow lanym i przy w zn oszen iu budynku znajdującego się w bezpośred nim sąsiedztw ie. Spąg zagłęb ien ia sięgał 70 cm.
Eksplorację w ykopu zakończono na głębokości 90— 100 cm.
WYKOP V
Założony celem u ch w ycen ia fu n ‘dam entu północnej ścia n y budynku zam y kającego dziedziniec zakładow y od strony południow ej.
1 — Próchnica^ m iąższości 8— 15 cm.
2 — W arstwa niem al czarnej ziem i siln ie nasyconej żużlem . M iąższość 7— 11 cm.
3 — Szara, piaszczysta w arstw a m iąższości 11— 20 cm, w yznaczająca poziom użytkow y.
4 — Piasek calcow y.
Eksplorację zakończono na głębokości 50 cm.
WYKOP VI
Przecinał budynek, zam ykający dziedziniec zakładow y od stron y połud n iow ej, i w yb iegał na zew nątrz niego. Spodziew ano się tu rów nież natrafić na fundam ent budynku, nie od słon ięty w w yk op ie V.
1 — Próchnica o m iąższości około 8 cm.
2 — Piaszczysta w arstw a barw y brązow ej, m iąższości około 10 cm, za w ie rająca dom ieszkę rum oszu budow lanego, odłożonego w trakcie popadania budynku w ruinę, a w ięc zapew ne już po roku 1866.
3 — Piaszczysta w arstw a m iąższości 5— 7 cm, o liliow oróżow ym zab arw ie niu, pochodzącym z dom ieszki drobin rudy. D okum entuje to w n io sek o u żyt kow aniu budynku jako m agazynu rud żelaza.
4 — Ostro zarysow ana w arstew ka drobin w ęgla drzew nego, m iąższości 2— 5 cm, dokum entująca najpraw dopodobniej p ierw otn e w y k orzystyw an ie budynku w celu m agazynow ania w ęgla drzew nego. W arstew ka ta zalegała na poziom ie uskoku stop y fundam entow ej.
5 — Piaszczysta w arstw a o brązow ym zabarw ieniu i m iąższości 5— 35 cm, zapew ne jest to narzut n iw ela cy jn y pod p ow stający budynek.
W yniki badań na terenie byłej „Huty Józefa” w Samsonowie 543 oT o 'W X <L> £ £ c/i U CQ £ co a 3 i—i a o X >> £ >> c 2 o ‘ to o? ß TJ O -CO CO N «in O t-ł a d >> «
544 Janusz K uczyński
6 — Piaszczysta jasnobrązow a w arstw a o m iąższości 6—25 cm stanow iąca p ierw szy etap prac n iw elacyjn ych .
7 — P iasek calcow y.
F undam ent budynku szerokości 57 cm w yk on an y był z kam ienia układa nego w e w kopie ścisłym . U kład w arstw po jego zew nętrznej stron ie doku m entow ał, licząc od góry: proces niszczenia budynku (rumosz budow lany), p ierw szy poziom u żytk ow y (m agazyn w ęgla drzew nego), prace n iw ela cy jn e przed rozpoczęciem budow y (narzut ziem ny analogiczny do stw ierdzonego w ew n ątrz budynku).
U w ag kilka pośw ięcić jeszcze trzeba fu n d am en tow i tego budynku od stro n y północnej, na który n ie zdołano natrafić w w ykopach V i VI. Z sytu acyj- n o-w ysok ościow ego planu zakładów w Sam sonow ie, w ykonanego w 1959 r. i znajdującego się w g e stii M uzeum Techniki NOT w W arszawie, w yn ik ało, iż budynek w m iejscu w ykopu posiadał załom . Część szersza posiadała 11,90 m szerokości, w ęższa zaś 6,50 m. W zw iązku z tym m ożna się było spo dziew ać odsłonięcia w jednym z tych w ykopów fundam entu północnego. N ie- n a tra fien ie na ów mur fu n d am en tow y interpretow ać m ożna dw ojako. Po p ierw sze — stw ierdzonym i niedokładnościam i w spom nianego planu, sk u t kiem których budynek posiadał w rzeczyw istości in n e w ym iary, niż w yn ik ało to z planu. W tym przypadku poszukiw any fun d am en t m ieścić się m ógł pod nie w yeksplorow anym św iadkiem m iędzy w ykopam i V i VI. Spraw dzenie tego nie było m ożliw e ze w zględu na u m ieszczenie w tym w ła śn ie m iejscu kuchni polow ej obozu szkoleniow ego. Po drugie — ściana północna budynku być m oże nie m iała ciągłej ła w y fundam entow ej, lecz w sparta była na fila rach posiadających odrębne posadow ienia. B udynek w tym przypadku byłby otw arty od strony dziedzińca. Przytoczone altern atyw y w ym agają jeszcze w yjaśn ien ia.
W yniki przeprowadzonej eksploracji om ów ione zostały przy opisach p oszczególnych odcinków badaw czych. Ich głów n ym efektem było, zgodnie z zam ierzen iem , rozpoznanie stratygrafii na teren ie byłej H uty Józefa i w y nikające stąd określenie poziom ów użytkow ych hali odlew niczej oraz dzie dzińca zakładow ego i budynku m agazynow ego. Zastrzec tu jednak trzeba, że dotychczasow e rozpoznanie, oparte na podstaw ie eksploracji jed n ego ciągu w yk op ów , nie może być uznane za w ystarczające. W rezultacie zarów no osiąg n ięte w y n ik i, jak i św iadom ość fragm entarycznego przebadania obiektu w ytyczają kierunki dalszych archeologicznych prac badaw czych. Ich podstaw ę stan ow ić p ow in n y zw łaszcza następujące zadania:
1. Eksploracja w yp ełn isk a w ielk iego pieca. Praca ta pow inna być w y k o nana przy w spółudziale archeologa z historykiem — specjalistą od historii rozw oju techniki hutniczej.
2. U ch w ycen ie posadow ienia w ielk iego pieca.
3. S zczegółow e przebadanie w nętrza hali odlew niczej. W tym celu należy przeprow adzić rów sondażow y prostopadły do w yeksplorow anego w 1967 r. oraz trzeba w yeksplorow ać odcinek o w ym iarach przynajm niej 5 X 5 m, położony przy skrzyżow aniu obu w ykopów sondażow ych.
Tak dokonane rozpoznanie w yd aje się gw arantow ać uzyskanie rzetelnych inform acji dotyczących zarów no H uty Józefa w Sam sonow ie, jak i przyczyn ków istotn ych dla całokształtu problem atyki zw iązanej z polskim h u t n ictw em X IX -w iecznym .
W yniki badań na terenie byłej „Huty Józefa” w Samsonowie 545 РЕЗУЛЬТАТЫ АРХЕОЛОГИЧЕСКИХ РАБОТ, ПРОВЕДЕННЫХ В 1967 ГОДУ НА ТЕРРИТОРИИ БЫВШЕЙ „ГУТЫ Ю ЗЕФА” В САМСОНУВЕ, В КЕЛЕЦКОМ РАЙОНЕ В 1967 г. по инициативе варшавского М узея техники НОТ проводились рас копки на территории бывшей „Гуты Ю зеф а” в Самсонуве. Гута (металлургический завод) была построена в году 1818—1822, а затем вплоть до 1835 г. подвергалась перестройке и расширению. Гута работала не прерывно до 1866 года, т. е. до пожара, в результате которого была разруш ена и превратилась в развалины. Несмотря на значительную степень разрушения, руины гуты относятся к числу лучш е всего сохранившихся объектов индус триального строительства X IX века на территории т. наз. Старопольского бас сейна. В процессе археологических работ был исследован ряд (шесть) зондаж ны х раскопов, расположенных вдоль оси гуты. Основным результатом работ было обнаруж ение эксплуатационных уровней литейного цеха, заводского двора и склада, замыкавшего этот двор с южной стороны. Кроме того удалось опре делить масштаб нивелировочных работ, проделанных в связи со строительством объекта. Обнаружена такж е часть устройства, по которому поступал в домну воздух и локализовано местоположение литейной печи в литейном цехе.
THE RESULTS OF ARCHAEOLOGICAL RESEARCHES CONDUCTED IN 1967 ON THE TERRITORY OF THE FORMER "JÓZEF
FOUNDRY” AT SAMSONÓW, THE KIELCE DISTRICT
In 1967 the Museum of Technical Sciences of NOT (General Organization of Engineers) in Warsaw sponsored the excavations on the territory of the form er
“Józef” Foundry at Samsonów.
The foundry w as constructed in the years 1818— 1822. Refashioned and extended several tim es till 1835, it worked continuously up to 1866, w hen it fell into ruin destroyed by a fire. In spite of the advanced state of disrepair, the ruins of the foundry belong to the best preserved monuments of the 19th-century industrial architecture in the area of the so-called Staropolski Industrial Basin.
The program of the research works included a thorough exam ination of six excavation pits situated along the axis of the foundry. The basic results of these excavations w ere the location of the exploitation levels of the cast house, the yard of the plant, and of a store-house closing the yard from the south. In addition, the scope of levellin g works w hich had been performed in connection w ith the construction of the foundry w as appraised. There w as also unearthed a section of installations feeding the blast to the blast furnace, and the place of the foundry furnace in the cast house was located.
