Wybrzeża świata
- analiza porównawcza
Magdalena Oleksy
SUM II Geografia niestacjonarna
• Wybrzeże – to wąski pas na styku lądu z morzem. Jego rzeźba ulega nieustannym zmianom.
Wynika to z ciągłego oddziaływania fal morskich, pływów oraz prądów przybrzeżnych na brzeg. Ich działalność powoduje powstawanie różnorodnych form rzeźby terenu. Ze względu na to czy działalność ta jest niszcząca czy budująca, wyróżnia się wybrzeża narastające:
napływowe (mierzejowo – zalewowe), wynurzone, mangrowe, koralowe oraz wybrzeża cofające się – fiordowe, szkierowe, riasowe, dalmatyńskie, klifowe.
• Pod względem ukształtowania wyróżniamy dwa podstawowe typy wybrzeża: wybrzeże płaskie i wybrzeże strome (klifowe).
Typy wybrzeży płaskich
• Wybrzeże mierzejowe – powstaje, gdy fale działają ukośnie do brzegu lub, gdy wzdłuż brzegu płynie prąd przybrzeżny, który usypuje piaszczysty wał zwany mierzeją. Mierzeje zamykają zatoki przeistaczając je najpierw w zalewy a następnie w jeziora przybrzeżne. Ten typ wybrzeża występuje w południowej części Morza Bałtyckiego (Polska, Litwa) oraz nad Morzem Azowskim.
• Morze Azowskie
• Wybrzeże lagunowe – powstaje w wyniku usypania przez fale morskie równoległego do lądu piaszczystego wału ( lido ), które odcina część morza tworząc płytkie, mało zasolone zatoki- laguny. Rzeki wpadające do laguny niosą materiał, który powoduje jej zabagnienie. Powstaje dużo wysepek. Taki typ wybrzeża występuje np. w Wenecji czy w Zatoce Meksykańskiej (wschodnie wybrzeże Florydy).
laguna
lido
• Floryda
• Wybrzeże deltowe – powstaje na obszarach ujściowych rzek, które zmieniają ukształtowanie wybrzeża poprzez budowanie delty. Ten typ może powstawać tylko wtedy kiedy rzeka uchodzi do płytkiego zbiornika, przy braku prądów wynoszących osady. Takie wybrzeże powstaje przy ujściu Amazonki, Nilu czy Gangesu.
• Delta Amazonki
• Delta Gangesu
• Wybrzeże namorzynowe (mangrowe) – powstaje w strefie tropikalnej, na płaskim wybrzeżu porośniętym namorzynami, na którym występują pływy morskie. W czasie przypływu drzewa znajdują się pod wodą a miedzy korzeniami gromadzą się osady i narasta brzeg. Roślinność chroni brzeg przed działalnością fal. Występują w strefie międzyzwrotnikowej m. in.:
na Sumatrze, Nowej Gwinei, Kubie, w Kolumbii, na Morzu Południowochińskim, w Zatoce Bengalskiej.
Wybrzeże Namorzynowe
na Portoryko
• koralowe – charakterystyczne dla strefy ciepłej. Budują je korale i niektóre gatunki
mszywiołów. Niedaleko brzegu tworzy się swoista bariera – rafa koralowa, która nie pozwala na niszczenie wybrzeży. Największa rafa koralowa ciągnie się wzdłuż wschodnich wybrzeży Australii – jest to Wielka Rafa Koralowa, mająca ok. 2000 km. Wokół wysp rafy
koralowe tworzą bariery w formie pierścieni – są to atole (wyspa będąca wynurzoną rafą koralową). Występowanie: m. in. Australia, Morze Czerwone, Pacyfik .
a) Rafy barierowe
b) atole
1. Czynny wulkan
2. Wulkan wygasa i wokół niego tworzy się rafa koralowa.
3. Teren obniża się (poprzez erozję) i powstaje atol.
c) Rafy przybrzeżne,
zachodnie wybrzeże Morza Czerwonego
• Wybrzeże tombolowe - Powstaje na skutek działalności prądów przybrzeżnych, opływających wyspę po stronie zewnętrznej. Powoduje to powstanie mierzei (tombola), łączącej ląd z
wyspą. Wstępuje m. in. nad Morzem Tyrreńskim
• Wybrzeże limanowe – powstaje na skutek zatopienia ujść rzecznych, które miały postać głębokich jarów. Takie zatoki są zamykane piaszczystymi kosami (mierzejami). Zamknięte
zatoki nazywamy limanami. Ten typ wybrzeża występuje w zachodniej części Morza Czarnego.
Typy wybrzeży stromych
• Na wybrzeżu stromym dominuje działalność niszcząca (erozyjną działalność fal
nazywamy abrazją). Fale morskie uderzając o brzeg, podcinają go (powstaje nisza abrazyjna) i powodują powstawanie obrywów i osunięć materiału skalnego. W efekcie brzeg cofa się.
Materiał skalny, który znalazł się u stóp klifu jest rozdrabniany i wymywany przez fale - powstaje w ten sposób platforma abrazyjna. Drobniejszy materiał skalny wypłukany przez fale z platformy abrazyjnej i osadzony na większej głębokości nazywamy platformą
akumulacyjną.
• wybrzeża klifowe - utworzone w wyniku niszczenia przez fale morskie zboczy wyżyn lub wysoczyzn, występują między innymi w Gdyni (klif redłowski i oksywski), Jastrzębiej Górze, Trzęsaczu (słynne ruiny kościoła stojące na krawędzi klifu) oraz na wyspie Wolin (znajdują się tu najwyższe klify w Polsce).
• Wybrzeże fiordowe – powstaje przez zalanie dolin U-kształtnych w górach. W ten sposób powstają fiordy – długie, wąskie, kręte i głębokie zatoki wcinające się głęboko w ląd.
Wybrzeża fiordowe występują w Norwegii, Kanadzie, Chile, na Alasce, na Islandii, na Nowej Zelandii.
Fiordy w Norwegii
Fiordy na Islandii
• Wybrzeże riasowe -powstaje przez zalanie dolin V – kształtnych i obniżeń w rzeźbie górskiej (nieobjętej zlodowaceniem) ułożonych prostopadle do wybrzeża. Ma postać długich,
równoległych do siebie, palczastych półwyspów wcinających się w morze oddzielonych długimi zatokami. Np. Wybrzeże Bretanii we Francji, Peloponezu, Zachodniej Irlandii .
Irlandia
Wielka Brytania
• Wybrzeże szkierowe – powstaje przez zalanie obszaru polodowcowego, z licznymi skalistymi i wygładzonymi przez lądolód wysepkami. Ma postać tysięcy małych, skalistych wysepek,
nazywanych mutonami bądź barańcami . Występuje np. w południowej Szwecji, Finlandii, Zatoce Hudsona i północnej Rosji.
Szkier w Szwecji
• Wybrzeże dalmatyńskie – utworzone w wyniku zalania silnie rozczłonkowanych grzbietów górskich, przyjmuje postać wielu podłużnych wysp ułożonych równolegle do wybrzeża.
Występują na Chorwacji (Dalmacja), USA (Kalifornia).
Chorwacja
Bibliografia
• Atlas Geograficzny dla szkół ponadgimnazjalnych
• Makowski J., 2007, Geografia Fizyczna Świata, PWN
• Migoń P., 2006, Geomorfologia, PWN
• Czubla P., Papińska E., 2003, Geografia Fizyczna – podręcznik do liceum ogólnokształcącego, zakres rozszerzony, PWN
