Trybunał Konstytucyjny Zasada demokratycznego państwa prawa w orzecznictwie TK

Trybunał Konstytucyjny

Zasada demokratycznego państwa prawa w

orzecznictwie TK

SNA II (I)

Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl

Zajęcia nr 3

Charakter ustrojowy TK

• Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 188-197

• Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997r., Dz U. Nr 102 poz. 643 ze zm.)

 Trybunał jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych i wykonywania innych zadań ( art. 1 ust. 1 TKU)

 Jest organem niezależnym od innych władz i odrębnym ( art. 173 Konstytucji)

 Cechy TK odróżniające go od sądu:

 Tryb powoływania sędziów – zasada ich kadencyjności ( art. 194 Konstytucji )

 Niepodleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego

 Niewystępowanie związków między TK a KRS

 Brak zasady dwuinstancyjności postępowania przed TK

 Gwarancje niezawisłości sędziów TK:

 Wymóg posiadania wyróżniającej się wiedzy prawniczej,

 Materialna niezależność sędziów,

 Immunitet sędziowski

 Zasada incompatibilitias

• Immunitet sędziowski. Zgodę na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności karnej wyraża Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 głosów. Sędzia TK nie może być pozbawiony wolności ,zatrzymany, aresztowany, z wyjątkiem ujęcia na

gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do

zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Niezwłocznie zawiadamia się o tym prezesa TK, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• Kary dyscyplinarne: upomnienie, nagana, usunięcie ze stanowiska.

• Zasada wybieralności sędziów TK. Kandydatów przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu o wyborze bezwględną

większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Ponowny wybór niedopuszczalny.

• Zasada kadencyjności. Wybierani przez Sejm na 9 letnią kadencję.

• Zasada kolegialności.

Struktura TK

Organy:

1. Zgromadzenie Ogólne

•Składa się z sędziów TK

•Zwołuje je Prezes i on lub wiceprezes przewodniczy Zgromadzeniu

•Zwoływane przynajmniej raz w roku w celu omówienia działalności TK oraz problemów wynikających z jego orzecznictwa

•Może być zwołane tez w razie konieczności rozpatrzenia innych spraw należących do kompetencji TK

•Prawo udziału przewodniczących komisji sejmowych i senackich, Prezes NIK, MS, PG, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, RPO, RPD. Natomiast Prezydent, marszałkowie obu izb i premier mogą wziąć udział osobiście lub delegować przedstawiciela

•Uchwalanie regulaminu, wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa, uchwalanie statutu Biura TK, uchwalanie projektu dochodów i wydatków, zatwierdzanie przedkładanych Sejmowi i Senatowi dorocznych informacji o istotnych problemach wynikających z działalności i

orzecznictwa TK, stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego TK, wyrażanie zgody na

pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia wolności sędziego TK, wykonywanie innych czynności z ustawy o TK lub z regulaminu.

2. Prezes Trybunału

•Nominuje go Prezydent spośród kandydatów (2) wskazanych przez ZO

•Reprezentuje TK na zewnątrz

•Zapewnia organizacyjne warunki pracy

•Przewodniczy obradom, zwołuje ZO

•Wyznacza składy orzekające

•W czasie nieobecności zastępuje go wiceprezes

•Uprawnienia administracyjne, organizacyjne, reprezentacyjne, nie ingeruje w orzecznictwo

Kompetencje TK

Konstytucja:

•Art. 188

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, 5)skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

•Art. 189

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

•Art.193

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

• Art. 122 ust. 3

Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją.

• Art. 133 ust. 2

Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją

• Art.132 ust. 1

Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu.

W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

Ustawa TKU:

•Art. 2.1.

Trybunał orzeka w sprawach:

1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4)skargi konstytucyjnej,

5)sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, 6)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

2.Trybunał na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.

3.Trybunał na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierza

Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

•Art. 3.

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją,

ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Charakter kontroli głównie następczy:

•Art. 191 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji - podmioty legitymowane generalnie

•Art. 191 ust. 1 pkt. 2 konstytucji - KRS

•Art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji - podmioty legitymowane indywidualnie, akt objęty och zakresem działania

•Forma wystąpienia - wniosek Kontrola prewencyjna:

•Art. 122 ust. 3 i 133 ust. 2 Konstytucji

Kontrola abstrakcyjna - wystarczy ocena kwestionowanej normy jako niezgodnej z konstytucją i dążenie do zlikwidowania tej niezgodności

Kontrola konkretna – pytania prawne art. 193 Konstytucji

Skutki prawne orzeczeń TK:

•Pozytywne, negatywne

•Ostateczne

•Ex nunc, pro futuro, ex tunc

•Pośrednie, bezpośrednie

Zasada

demokratycznego państwa prawa w

orzecznictwie TK

Na zasadę demokratycznego państwa prawa składają się następujące zasady:

•Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju

•Zasada zaufania obywateli do państwa (a tym samym i prawa przez nie stanowionego) i bezpieczeństwa prawnego obywateli

•Zasada ochrony praw nabytych

•Zasada niedziałania prawa wstecz

•Zasada dostatecznej określoności

•Zakaz stanowienia aktów normatywnych sprzecznych z aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania wyłącznie w granicach prawem określonej kompetencji

•Zasada dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw

•Zasada domniemania niewinności

•Zasada proporcjonalności

•Reguła przyzwoitej legislacji

•Zasada praworządności

Ad. Kazus nr 1 Zasada demokratycznego państwa prawnego i zasady prawidłowej legislacji

•TK podkreśla konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem. Zachowanie takiego okresu, określanego vacatio legis, ma na celu umożliwienie adresatom aktu prawnego zapoznanie się z treścią nowych unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań. Podstawę ciążącego na prawodawcy

obowiązku zachowania vacatio legis TK upatruje w zasadzie demokratycznego państwa prawnego.

•Szczególnie TK akcentuje to w odniesieniu do przepisów prawa daninowego, gospodarczego oraz przepisów regulujących sytuacje osób, których zdolność adaptacyjna do nowych warunków jest szczególnie utrudniona np. bezrobotni, emeryci, renciści.

•Zasada odpowiedniego vacatio legis jest jednocześnie częścią zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i prawa przez nie stanowionego. W szczególnych przypadkach ustawodawca może odstąpić od tej zasady. Co do zasady jednak okres dostosowawczy powinien zostać zachowany.

•„Odpowiedniość” vacatio legis należy rozpatrywać w związku z możliwością pokierowania swoimi sprawami, w taki sposób aby uwzględnić nową regulację

•„Odpowiedniość” zależy od całokształtu okoliczności – przedmiotu, treści przepisów i stopnia zmiany dotychczasowych

Rozporządzenie:

•Akt prawa powszechnie obowiązującego

•Wydawany na podstawie

szczegółowego upoważnienia ustawowego

•Obowiązuje wszystkie jednostki

•Ogłaszane w Dzienniku Ustaw

Ad. Kazus nr 2 Prawo powszechnie obowiązujące a akty wewnętrznie obowiązujące Zarządzenie:

•Akt prawa wewnętrznie obowiązującego

•Wydawane na podstawie upoważnienia ogólnego

•Obowiązują jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu akt

•Nie mogą być podstawą praw i obowiązków wszystkich jednostek

•Mogą być ogłaszane w dziennikach urzędowych