Trybunał Konstytucyjny Zasada demokratycznego państwa prawa w orzecznictwie TK

Trybunał Konstytucyjny

Zasada demokratycznego państwa prawa w orzecznictwie TK

SNA II (I)

Prezentacje przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl

Zajęcia nr 3

Charakter ustrojowy TK

• Konstytucja z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 188-197

• Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 25 czerwca 2015r. ( Dz. U. poz. 1064)

 Trybunał Konstytucyjny, zwany dalej „Trybunałem”, jest organem władzy sądowniczej powołanym w celu wykonywania kompetencji określonych w Konstytucji i

ustawach( art. 1 TKU)

 Jest organem niezależnym od innych władz i odrębnym ( art. 173 Konstytucji)

 Cechy TK odróżniające go od sądu:

 Tryb powoływania sędziów – zasada ich kadencyjności ( art. 194 Konstytucji )

 Niepodleganie nadzorowi judykacyjnemu Sądu Najwyższego

 Niewystępowanie związków między TK a KRS

 Brak zasady dwuinstancyjności postępowania przed TK

 Gwarancje niezawisłości sędziów TK:

 Wymóg posiadania wyróżniającej się wiedzy prawniczej,

 Materialna niezależność sędziów,

 Immunitet sędziowski

 Zasada incompatibilitias

• Immunitet sędziowski: art. 24-27 ustawy o TK

• Kary dyscyplinarne: upomnienie, nagana, złożenie z urzędu: art. 31 ustawy o TK

• Zasada wybieralności sędziów TK. Kandydatów przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu o wyborze bezwględną

większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Ponowny wybór niedopuszczalny: art. 17-21 ustawy o TK

• Zasada kadencyjności. Wybierani przez Sejm na 9 letnią kadencję: art. 17 ustawy o TK

• Zasada kolegialności.

Struktura TK

Organy:

1. Zgromadzenie Ogólne

• Składa się z sędziów TK

• Zwołuje je Prezes Trybunału i on mu przewodniczy

• Prezes Trybunału corocznie zwołuje publiczne posiedzenie Zgromadzenia

Ogólnego, podczas którego są omawiane istotne problemy wynikające z działalności i orzecznictwa Trybunału, przedstawione w informacji, o której mowa w art. 6 ust. 1.

• Kompetencje: zatwierdzanie informacji, o której mowa w art. 6 ust. 1, wybór

kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału, wyrażanie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz pozbawienie wolności sędziego Trybunału, stwierdzanie wygaśnięcia mandatu sędziego Trybunału, stwierdzanie utraty statusu sędziego Trybunału w stanie spoczynku, uchwalanie regulaminu Trybunału, uchwalanie statutu Biura Trybunału, uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału, wykonywanie innych czynności, przewidzianych dla

Zgromadzenia Ogólnego w ustawie i regulaminie Trybunału.

2. Prezes Trybunału

• Nominuje go Prezydent spośród kandydatów (2) wskazanych przez ZO

• Zwołuje ZO i przewodniczy jego obradom

• Kieruje pracami Trybunału i reprezentuje TK na zewnątrz

• W czasie nieobecności zastępuje go wiceprezes

• Uprawnienia administracyjne, organizacyjne, reprezentacyjne, nie ingeruje w orzecznictwo

Kompetencje TK

Konstytucja:

• Art. 188

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

4)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, 5)skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

• Art. 189

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

• Art.193

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

• Art. 122 ust. 3

Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją.

• Art. 133 ust. 2

Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją

• Art.132 ust. 1

Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.

Ustawa TKU:

• Art. 3

1. Trybunał orzeka w sprawach zgodności:

1) ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;

2) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

3) przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

2. Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego kwestionowanego w skardze konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

3. Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą aktu normatywnego kwestionowanego w pytaniu prawnym, o którym mowa w art. 193 Konstytucji.

4. Trybunał orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

5. Trybunał rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

6. Trybunał rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej.

Charakter kontroli głównie następczy:

• Art. 191 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji - podmioty legitymowane generalnie

• Art. 191 ust. 1 pkt. 2 konstytucji - KRS

• Art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji - podmioty legitymowane indywidualnie, akt objęty och zakresem działania

• Forma wystąpienia - wniosek Kontrola prewencyjna:

• Art. 122 ust. 3 i 133 ust. 2 Konstytucji

Kontrola abstrakcyjna - wystarczy ocena kwestionowanej normy jako niezgodnej z konstytucją i dążenie do zlikwidowania tej niezgodności

Kontrola konkretna – pytania prawne art. 193 Konstytucji

Skutki prawne orzeczeń TK:

• Pozytywne, negatywne

• Ostateczne

• Ex nunc, pro futuro, ex tunc

• Pośrednie, bezpośrednie

Zasada

demokratycznego państwa prawa w

orzecznictwie TK

Na zasadę demokratycznego państwa prawa składają się następujące zasady:

• Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju

• Zasada zaufania obywateli do państwa (a tym samym i prawa przez nie stanowionego) i bezpieczeństwa prawnego obywateli

• Zasada ochrony praw nabytych

• Zasada niedziałania prawa wstecz

• Zasada dostatecznej określoności

• Zakaz stanowienia aktów normatywnych sprzecznych z aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania wyłącznie w granicach prawem określonej kompetencji

• Zasada dochowania ustawowego trybu uchwalania ustaw

• Zasada domniemania niewinności

• Zasada proporcjonalności

• Reguła przyzwoitej legislacji

• Zasada praworządności

Ad. Kazus nr 1 Zasada demokratycznego państwa prawnego i zasady prawidłowej legislacji

• TK podkreśla konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem. Zachowanie takiego okresu, określanego vacatio legis, ma na celu umożliwienie adresatom aktu prawnego zapoznanie się z treścią nowych

unormowań i dostosowanie do nich swych przyszłych zachowań. Podstawę ciążącego na prawodawcy obowiązku zachowania vacatio legis TK upatruje w zasadzie demokratycznego państwa prawnego.

• Szczególnie TK akcentuje to w odniesieniu do przepisów prawa daninowego, gospodarczego oraz przepisów regulujących sytuacje osób, których zdolność adaptacyjna do nowych

warunków jest szczególnie utrudniona np. bezrobotni, emeryci, renciści.

• Zasada odpowiedniego vacatio legis jest jednocześnie częścią zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i prawa przez nie stanowionego. W szczególnych przypadkach ustawodawca może odstąpić od tej zasady. Co do zasady jednak okres dostosowawczy powinien zostać zachowany.

• „Odpowiedniość” vacatio legis należy rozpatrywać w związku z możliwością pokierowania swoimi sprawami, w taki sposób aby uwzględnić nową regulację

• „Odpowiedniość” zależy od całokształtu okoliczności – przedmiotu, treści przepisów i stopnia zmiany dotychczasowych

Rozporządzenie:

• Akt prawa powszechnie obowiązującego

• Wydawany na podstawie

szczegółowego upoważnienia ustawowego

• Obowiązuje wszystkie jednostki

• Ogłaszane w Dzienniku Ustaw

Ad. Kazus nr 2 Prawo powszechnie obowiązujące a akty wewnętrznie obowiązujące Zarządzenie:

• Akt prawa wewnętrznie obowiązującego

• Wydawane na podstawie upoważnienia ogólnego

• Obowiązują jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu akt

• Nie mogą być podstawą praw i obowiązków wszystkich jednostek

• Mogą być ogłaszane w dziennikach urzędowych