Emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznane w 2014 r.

(1)

Emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznane w 2014 r.

Bożena Kłos

Pensions from the Social Insurance Fund granted in 2014

The article looks at the pensions granted by the Polish Social Insurance Institution (ZUS) in 2014 from the Social Insurance Fund under the old and the new pension systems. The author presents the relevant regulations and characteristics of the beneficiaries such as retirement age, professional experience, sex, as well as the pension amounts. The article is based on the data published by ZUS.

Wstęp

Opracowanie poświęcone jest analizie emerytur przyzna- nych po raz pierwszy przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w 2014 r. Analiza obejmuje świadczenia finansowane z Fundu- szu Ubezpieczeń Społecznych (FUS).

Rok 2014 był rokiem, który kończy okres przejściowy po- między starym a nowym systemem emerytalnym. W latach 2009–2014 funkcjonowały równolegle dwa systemy (stary i nowy), a w nowym systemie współistniały elementy starych i nowych zasad ze względu na zachowanie praw nabytych ubezpieczonych (emerytury w obniżonym wieku emerytal- nym z tytułu pracy w szczególnych warunkach i w szczegól- nym charakterze) oraz łagodzenie przejścia z jednego systemu do drugiego (emerytury mieszane).

Celem opracowania jest przede wszystkim analiza świad- czeń przyznawanych według zasad nowego systemu emery- talnego i wskazanie tendencji, jakie wystąpiły w 2014 r. w po- równaniu do emerytur przyznanych w latach 2009–2013

¹

. W opracowaniu dokonano charakterystyki przyznanych po raz pierwszy świadczeń z uwzględnieniem takich parametrów jak: wiek przechodzenia na emeryturę, staż pracy, wysokość świadczeń i płeć. W opracowaniu wykorzystano ogólnie do-

1

Zob. B. Kłos, Emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przy- znane w latach 2009–2013, „Analizy BAS” 2015, nr 3(123), http://orka.

sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/6929B3CCF1595DF4C1257DEA003FD320/

$file/Analiza_BAS_2015_123.pdf.

stępne dane statystyczne publikowane przez Zakład Ubezpie- czeń Społecznych.

Opracowanie składa się z dwóch części: w pierwszej zo- stały przedstawione zasady nabywania prawa do emerytury w 2014 r. wypłacanej z FUS, w drugiej scharakteryzowano emerytury przyznane po raz pierwszy.

I. Zasady przechodzenia na emeryturę w 2014 r.

1. Emerytury w powszechnym wieku emerytalnym

W 2014 r. prawo do emerytury nabywali mężczyźni urodze- ni w:

• IV kwartale 1948 r. po osiągnięciu wieku 65 lat i 4 miesięcy,

• I kwartale 1949 r. po osiągnięciu wieku 65 lat i 5 miesięcy,

• II kwartale 1949 r. po osiągnięciu wieku 65 lat i 6 miesięcy.

Mężczyźni urodzeni w 1948 r. podlegali staremu systemo- wi emerytalnemu, zaś urodzonych w 1949 r. objął już nowy system emerytalny.

Wiek emerytalny w 2014 r. osiągnęły kobiety urodzone w:

• IV kwartale 1953 r. po ukończeniu 60 lat i 4 miesięcy,

• I kwartale 1954 r. po ukończeniu 60 lat i 5 miesięcy,

• II kwartale 1954 r. po ukończeniu 60 lat i 6 miesięcy.

(2)

Wszystkie kobiety, które osiągnęły powszechny wiek emery- talny w 2014 r., podlegały nowemu systemowi emerytalnemu.

Do emerytur dla mężczyzn urodzonych w IV kwartale 1948 r. miała zastosowanie formuła obliczania świadczenia według starego systemu emerytalnego. Jednak osoby, co do zasady podlegające staremu systemowi emerytalnemu, także mogą mieć obliczane emerytury według nowych zasad, je- żeli po ukończeniu wieku emerytalnego oraz udowodnieniu okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co naj- mniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku męż- czyzn, kontynuowały ubezpieczenie emerytalne i rentowe po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz wystąpiły z wnioskiem o emeryturę po 31 grudnia 2008 r.

Pozostali mężczyźni oraz wszystkie kobiety osiągający po- wszechny wiek emerytalny w 2014 r. miały obliczone świad- czenie emerytalne według zasad nowego systemu emerytal- nego, tj. według zasad mieszanych lub na podstawie kapitału zewidencjonowanego na indywidualnym koncie. W 2014 r., podobnie jak w 2013 r., emerytura mieszana wynosiła 20%

emerytury obliczonej na zasadach dotychczasowych oraz 80% emerytury obliczonej na nowych zasadach.

2. Emerytury w niższym wieku emerytalnym

W 2014 r. wyczerpały się możliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury przyznawane:

• mężczyznom urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy ukończyli 60 lat i udowodnili co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy

²

lub w przy- padku, gdy zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy orzeczeniem lekarza orzecznika lub komisji le- karskiej ZUS – co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych;

• kobietom urodzonym w latach 1949–1953, które do dnia 31 grudnia 2008 r. ukończyły wiek emerytalny wy- noszący 55 lat i udowodniły 30-letni okres składkowy i nieskładkowy lub w przypadku, gdy były całkowicie niezdolne do pracy – 20 lat okresów składkowych i nie- składkowych;

• osobom, które do dnia 31 grudnia 2008 r. spełniły wa- runki stażu i wieku na podstawie przepisów regulu- jących warunki przechodzenia na emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i nabyły prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym.

Wszystkie te osoby mogły nabyć prawo do wcześniejszej emerytury obliczanej według starych zasad, jeśli z wnioskiem o przyznanie tego świadczenia wystąpiły najpóźniej w dniu po- przedzającym osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego.

2

Przepis ten obowiązuje od 8 maja 2008 r. w wyniku orzecze- nia Trybunału Konstytucyjny. TK w wyroku z 23 października 2007 r.

orzekł, że przepis art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Fun- duszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym mężczyźnie, który osiągnął wiek 60 lat i co najmniej 35-letni okres składkowy i nie- składkowy (analogicznie do prawa kobiet w wieku 55 lat i z 30-let- nim okresem składkowym i nieskładkowym), jest niezgodny z art. 32 i art. 33 konstytucji (Dz.U. z 2007 r. nr 200, poz. 1445).

W 2014 r. na zasadzie praw nabytych w wieku niższym od obowiązującego wieku emerytalnego emeryturę mogły otrzy- mać osoby pracujące w szczególnych warunkach lub w szcze- gólnym charakterze. Przepisy ustawy emerytalnej (art. 184) zagwarantowały prawo do emerytury w niższym wieku pra- cownikom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zatrudnionym w szczególnych wa- runkach lub szczególnym charakterze, którzy wymagany staż pracy osiągnęli do dnia 1 stycznia 1999 r. (ogólny staż pracy dla mężczyzn – 25 lat, dla kobiet – 20 lat oraz określony staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charak- terze), ale wymagany niższy wiek emerytalny osoby te mogą osiągnąć po 2008 r.

³

Osoby, które w 2014 r. spełniły wymagane warunki, miały obliczane emerytury według zasad mieszanych. W przypad- ku, gdy o tę emeryturę ubiegał się ubezpieczony, który był członkiem OFE, zobowiązany był złożyć wniosek o przekaza- nie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym fun- duszu emerytalnym na dochody budżetu państwa. Składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na jego kon- cie w ZUS, podlegały wówczas zwiększeniu poprzez pomno- żenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22 (wskaźnik ten odzwierciedla stosunek pełnej wysokości składki na ubezpie- czenie emerytalne do wysokości zewidencjonowanej na kon- cie ubezpieczonego w ZUS).

Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowali prawo do emerytury bez względu na wiek na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela, jeże- li do dnia 31 grudnia 2008 r. spełnili przesłanki do uzyskania emerytury, tj. posiadają 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej co najmniej w po- łowie obowiązującego wymiaru zajęć, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej w szkolnictwie spe- cjalnym. Drugim warunkiem jest brak przystąpienia do OFE albo w przypadku uczestnictwa w otwartym funduszu eme- rytalnym – złożenie wniosku o przekazanie środków zgroma-

3

Osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, a nie nabyły uprawnień do emerytury na podstawie art.184, przysłu- guje emerytura pomostowa na podstawie ustawy z 19 grudnia 2008 r.

o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656 ze zm.). Eme- ryturę pomostową może otrzymać pracownik, który spełnia łącznie następujące warunki:

– ukończył co najmniej 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna), – udowodnił okres pracy w szczególnych warunkach lub o szcze- gólnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

– posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,

– przed 1 stycznia 1999 r. wykonywał pracę w szczególnych wa- runkach lub w szczególnym charakterze wymienioną w dotychczaso- wych przepisach lub w nowych wykazach prac,

– po 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warun- kach lub o szczególnym charakterze wymienioną w nowych wyka- zach prac.

Wysokość emerytury pomostowej jest obliczana według zasad nowego systemu emerytalnego (na podstawie zwaloryzowanych składek i zwaloryzowanego kapitału początkowego podzielonych przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat). Emerytura wypłacana jest do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

Świadczenia finansowane są z Funduszu Emerytur Pomostowych.

(3)

dzonych na rachunku w funduszu emerytalnym, za pośredni- ctwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Emerytury nauczycielskie przyznane bez względu na wiek były obliczane według starych zasad, o ile wniosek o ich przy- znanie był zgłoszony przez nauczyciela przed ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego. Zgłoszenie wniosku o emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego powoduje konieczność obliczania emerytury mieszanej.

Ponadto nauczyciele urodzeni w latach 1949–1968 mogli przejść na emeryturę z tytułu pracy w szczególnym charakte- rze na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w wieku o 5 lat niższym od powszechnego wieku emerytalne- go, tj. kobiety w wieku 55 lat, a mężczyźni w wieku 60 lat i po udokumentowaniu okresów składkowych i nieskładkowych w wymiarze 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej prze- bytych do dnia 31 grudnia 2008 r. Praca nauczycielska musiała być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy

⁴

.

Na specjalnych zasadach przyznawane były emerytury górnicze. W odróżnieniu od omówionych wyżej zasad, które są wygaszane, system emerytur górniczych jest systemem trwałym. Tworzy on odrębny subsystem w ramach starego systemu emerytalnego. Emerytury górnicze mogły otrzymać osoby urodzone w latach 1949–1968, które:

• wykonywały pracę górniczą stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią przez co najmniej 25 lat i do dnia 31 grudnia 2008 r. spełniły ten warunek, otrzymały wówczas emeryturę bez względu na wiek;

• ukończyły 50 lat życia, jeśli posiadały okres pracy górni- czej, łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku męż- czyzn, w tym przynajmniej 15 lat czystej pracy górniczej;

• ukończyły 55 lat, jeżeli posiadały okres pracy górniczej, łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, w tym przynajmniej 10 lat czystej pracy górniczej.

Emerytury górnicze obliczane są według zasad starego systemu emerytalnego z zastosowaniem wyższych przeliczni- ków za każdy rok pracy górniczej.

4

Praca nauczycieli nie znalazła się w wykazie prac o szczególnym charakterze uprawniających do kończenia kariery zawodowej w wieku niższym od powszechnego wieku emerytalnego na podstawie usta- wy o emerytach pomostowych. Otrzymali oni prawo do świadczenia kompensacyjnego na podstawie ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczy- cielskich świadczeniach kompensacyjnych. (Dz.U. nr 97, poz. 800, ze zm.). Prawo do świadczenia mają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni szkół, przedszkoli publicznych i niepub- licznych, a także szkolni bibliotekarze i pedagodzy, którzy posiadają 30 letni staż pracy, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć. Do 31 grudnia 2014 r. – wiek, w którym nauczyciele mogą ubiegać się o świadczenie kompensacyjne, był jednakowy dla kobiet i dla mężczyzn i wynosił co najmniej 55 lat. Od 2015 r. wymagany wiek jest podwyższany i róż- nicowany według płci. Od 2033 r. nauczyciele, będą przechodzić na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym zróżnicowanym dla mężczyzn i kobiet w zależności od daty urodzenia.

Wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest obliczana według zasad nowego systemu emerytalnego i świadcze- nie jest wypłacane do osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego zróżnicowanego dla mężczyzn i kobiet w zależności od daty urodze- nia. Świadczenia kompensacyjne finansuje budżet państwa.

II. Emerytury przyznane w 2014 r. w świetle statystyk ZUS

1. Liczba nowo przyznanych emerytur W latach 2010–2013 liczba osób przechodzących na eme- rytury była znacznie niższa niż w 2009 r. i oscylowała wokół liczby 100 tys. Natomiast w 2014 r. odnotowany został wy- raźny wzrost liczby emerytur po raz pierwszy przyznanych – o 53,8 tys., tj. o 51,5%, spowodowany wchodzeniem w wiek emerytalny roczników wyżu demograficznego lat 50. XX w.

**Tab. 1. Liczba nowo przyznanych emerytur* w latach 2009–2014 według zasad naliczania emerytury (w tys.)**

2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 243,0 92,3 102,5 120,1 104,4 158,2 Stare zasady 166,5 41,1 36,2 38,5 32,9 26,1 Nowe zasady 76,5 51,2 66,3 81,6 71,5 132,1 Udział emerytur

według nowych

zasad (%) 31,1 55,5 64,7 67,9 68,5 83,5

* Bez świadczeń realizowanych na podstawie umów międzyna- rodowych oraz bez świadczeń pobieranych łącznie ze świadczeniami rolniczymi.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

W 2014 r. po raz pierwszy bardzo wyraźnie dominowały emerytury z nowego systemu emerytalnego – ponad 83%.

Wśród emerytur ze starego systemu aż 30,4% stanowiły eme- rytury górnicze (w 2014 r. przyznano je 7943 górnikom).

2. Płeć, wiek i staż pracy osób, którym przyznano emerytury

2.1. Płeć

Wśród świadczeniobiorców, którym przyznano emerytury po raz pierwszy w 2014 r. przeważały kobiety, podobnie jak w 2009 r. (tab. 2).

Tab. 2. Odsetek nowo przyznanych emerytur w latach 2009–2014 według płci

2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Mężczyźni 44,8 51,8 55,3 54,0 52,8 47,4

Kobiety 55,2 48,2 44,7 46,0 47,2 52,6

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

W strukturze emerytów według zasad naliczania emery-

tury proporcje płci kształtowały się odmiennie. W 2014 r., po-

dobnie jak w latach 2000–2013, w starym systemie wyraźnie

dominowali mężczyźni (78,2% ogółu emerytów), natomiast

w nowym systemie emerytury uzyskiwało więcej kobiet, ale

udział płci był bardziej zrównoważony (58,7% kobiet).

(4)

Tab. 3 Odsetek nowo przyznanych emerytur w latach 2009–2014 według płci i zasad naliczania emerytury

2009 2010 2011 2012 2013 2014 Stare zasady

Mężczyźni

Kobiety b.d. b.d. 100,0

76,4 23,6 100,0

76,2 23,8 100,0

72,6 27,4 100,0

78,2 21,8

Nowe zasady Mężczyźni

Kobiety b.d. b.d. 100,0

43,8 56,2

100,0 43,5 56,5

100,0 43,6 56,4

100,0 41,3 58,7 Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

2.2. Wiek

Przeciętny wiek osób, którym przyznano emerytury w 2014 r. był wyższy niż w latach poprzednich – po raz pierw- szy przekroczył 60 lat. W stosunku do 2013 r. w znacznym stopniu wzrósł przeciętny wiek mężczyzn – z 59,7 lat do 61 lat, a przeciętny wiek przejścia na emeryturę przez kobiety zbliżył się do 60 lat (tab. 4).

Tab. 4. Przeciętny wiek osób, którym przyznano emery- tury w latach 2009–2014

2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem

Mężczyźni Kobiety

59,3 61,0 57,8

59,6 60,2 59,0

59,8 60,1 59,5

59,9 60,2 59,5

59,5 59,7 59,3

60,4 61,0 59,8

Stare zasady Ogółem Mężczyźni

Kobiety b.d. b.d. 59,6

59,9 58,7 60,4 60,5 60,1

59,0 59,0 58,9

58,0 57,8 58,9

Nowe zasady Ogółem Mężczyźni

Kobiety b.d. b.d. 60,0

60,3 59,7 59,6 60,0 59,3

59,7 60,1 59,4

60,8 62,2 59,9

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

Przeciętny wiek przejścia na emeryturę był wyższy dla emerytów, którym ustalono emerytury według nowych zasad (60,8 lat i 58,0 lat). W przypadku kobiet wiek emerytów we- dług starych zasad był niższy tylko o 1 rok od wieku kobiet mających ustalone emerytury według nowych zasad. Dla mężczyzn różnica ta ukształtowała się na poziomie 4,4 lat ze względu m.in. na duży udział emerytur górniczych przyzna- nych w przeciętnym wieku 48,3 lat (ponad 64,9% górników było w wieku poniżej 49 lat; 20,0% w wieku 50 lat i 15,1%

w wieku 51 lat i więcej).

Struktura wieku z uwzględnieniem płci i zasad przyznawa- nia świadczeń emerytalnych pokazuje, że w starym systemie zwiększał się w latach 2011–2014 udział emerytur mężczyzn w wieku 59 lat i mniej (efekt emerytur górniczych), następował wyraźny spadek emerytur przyznawanych w wieku od 60 do 64 lat i ustabilizował się udział emerytów w wieku 65 lat i więcej na poziomie pond 50%. W nowym systemie emerytalnym w latach 2011–2013 bardzo wyraźnie dominowali mężczyźni przecho- dzący na emeryturę w wieku 60–64 lata, natomiast w 2014 r. po raz pierwszy liczna grupa mężczyzn – 42,9% – miała przyznaną emeryturę w wieku 65 lat i więcej. Nastąpiła więc jakościowa zmiana, wynikająca z faktu, że w 2014 r. wiek emerytalny osią- gali mężczyźni z pierwszego rocznika objętego nowym syste- mem emerytalnym, tj. urodzeni w I i II kwartale 1949 r.

Wśród kobiet z emeryturami przyznanymi według starych zasad zdecydowanie przeważały kobiety w wieku 59 lat i poni-

żej, a według nowych zasad w wieku 60–64 lat. Więcej kobiet przechodziło na emeryturę w wieku 65 lat i więcej w ramach starego systemu emerytalnego niż nowego – np. w 2014 r.

uczyniło tak odpowiednio 672 i 232 kobiety. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że kobiety objęte nowym systemem emerytalnym dopiero w 2014 r. osiągały wiek 65 lat (rocznik 1949), podczas gdy w ramach starego systemu emerytalnego taki wiek mogło przekroczyć więcej roczników.

Najczęściej kobiety i mężczyźni przechodzili na emeryturę w wieku 60 lat (tab. 5) i emerytury w tym wieku były wypłacane głównie z nowego systemu emerytalnego. W przypadku ko- biet oznaczało to, że masowo decydują się na emeryturę zaraz po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, natomiast mężczyźni korzystali z istniejących jeszcze możliwości otrzy- mania emerytury w niższym wieku emerytalnym – 60 lat – z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ale w 2014 r. odsetek mężczyzn odchodzących na emeryturę w tym wieku znacznie się obniżył z powodu osiąga- nia ustawowego wieku emerytalnego przez pierwszy rocznik mężczyzn objętych nowym systemem emerytalnym.

Tab. 5. Odsetek kobiet i mężczyzn przechodzących na emeryturę w wieku 60 lat w latach 2011–2014

2011 2012 2013 2014

Mężczyźni Ogółem Stare zasady Nowe zasady

45,4 87,2 1,7

49,5 89,2 1,5

51,4 88,5 3,0

36,9 50,0 1,7

Kobiety Ogółem Stare zasady Nowe zasady

60,2 72,6 6,9

64,0 75,3 7,3

61,3 73,1 8,6

82,4 19,7 87,0

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

W 2014 r. po raz pierwszy wystąpiła przewaga osób, które przeszły na emeryturę po osiągnięciu przez kobiety co naj- mniej 60 lat, a przez mężczyzn co najmniej 65 lat – ogółem ponad 68% (tab. 6). Wśród mężczyzn średnio 44,7% osób prze- szło na emeryturę po osiągnięciu wieku 65 lat i więcej. Odse- tek mężczyzn w wieku 65 lat i więcej otrzymujących emerytu- ry z nowego systemu wyniósł 41,9%, a według starych zasad ponad 52%. Jednakże po wyłączeniu emerytur górniczych odsetek ten wzrasta do 85,4%.

Tab. 6. Odsetek osób, które przeszły na emeryturę po osiągnięciu wieku: kobiety – 60 lat i więcej; mężczyźni 65 lat i więcej, według zasad naliczania emerytury w latach 2009–2014

2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem

Stare zasady

Nowe zasady b.d. b.d. 45,8

46,5 45,4 49,6 54,9 47,0

47,1 47,2 47,1

68,4 47,8 72,5

Mężczyźni – ogółem – stare zasady – nowe zasady

19,5 bd bd

25,5 bd bd

25,7 52,6 0,0

27,8 61,5 0,0

24,1 55,5 0,0

44,7 52,2 41,9

Kobiety – ogółem – stare zasady – nowe zasady

37,5 b.d. b.d.

64,8 b.d. b.d.

70,6 26,8 80,7

75,1 34,1 83,2

72,9 25,3 83,5

89,2 32,3 94,1

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

(5)

W przypadku kobiet w 2014 r. nastąpił bardzo wyraźny wzrost odsetka przyznanych emerytur po osiągnięciu wieku 60 lat i więcej – z 72,9% w 2013 r. do 89,2%. Oznacza to, iż rocz- niki kobiet objęte nowym systemem emerytalnym, znacznie szybciej niż mężczyźni wyczerpują możliwości przechodze- nia na emeryturę w wieku niższym od powszechnego wieku emerytalnego dla kobiet. W ramach nowego systemu emery- talnego aż 94,1% uzyskało świadczenie w wieku 60 lat i wię- cej. Wśród kobiet z emeryturami naliczanymi według starych zasad niemal co trzecia kobieta miała 60 lat i więcej.

Podawane przez ZUS dane – w kontekście podnoszenia wieku emerytalnego o jeden miesiąc z każdym kwartałem w zależności od daty urodzenia ubezpieczonego – są nie- precyzyjne, szczególnie w przypadku mężczyzn, dla których strukturę wieku kończy kategoria wiekowa „65 lat i więcej”.

Nie pozwala to oddzielić grupy mężczyzn, którzy przeszli na emeryturę zaraz po osiągnięciu wieku emerytalnego od gru- py mężczyzn, którzy kontynuowali aktywność zawodową po osiągnięciu tego wieku, przy czym wydłużenie okresu zatrud- nienia mogło trwać kilka miesięcy lub kilka lat.

Na podstawie dostępnych danych taką analizę można w przybliżeniu przeprowadzić dla kobiet ze względu na niższy o 5 lat wiek emerytalny, pamiętając jednak, że grupa kobiet w przedziale wiekowym od 60 lat do 60 lat i 11 miesięcy jest niejednorodna: wchodzą do niej kobiety, które występowały z wnioskiem o emeryturę zaraz po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, kobiety przed osiągnięciem tego wieku oraz kobiety które pracowały maksymalnie 11 miesięcy po- wyżej wieku emerytalnego (np. kobieta urodzona w styczniu 1953 r., dla której wiek emerytalny wynosił 60 lat i 1 miesiąc).

Grupa kobiet ewidentnie wydłużająca aktywność zawo- dową powyżej wieku emerytalnego (kobiety w wieku 61 lat i więcej) stanowiła w 2014 r. ogółem około 7,5%, w tym: w ra- mach starego systemu – 12,6%, a w nowym systemie – 7,1%

(tab. 7). Dane za lata 2011–2014 pokazują, że w nowym syste- mie emerytalnym silne uzależnienie wysokości emerytury od wieku nie stanowiło istotnej motywacji dla kobiet do wydłu- żania aktywności zawodowej.

2.3. Staż ubezpieczeniowy

Dane ZUS przedstawiają przeciętny staż ubezpieczenio- wy tylko dla osób, którym przyznano emerytury według sta- rych zasad. W latach 2009–2012 przeciętny staż ogółem uległ zmniejszeniu z 36,6 lat do 33,7 lat i w latach 2013–2014 ustabi- lizował się na tym poziomie (tab.8). Od 2011 r. przeciętny staż kobiet jest wyższy od przeciętnego stażu mężczyzn.

W 2014 r. przeciętny staż mężczyzn nie uległ zmianie w sto- sunku do roku poprzedniego (32,8 lat), natomiast wzrósł prze- ciętny staż kobiet z 36,4 lat do 37,5 lat. Na niski przeciętny staż mężczyzn wpływają emerytury górnicze (w 2014 r. średni staż wyniósł 30,6 lat i stażem poniżej średniego legitymowało się 48,6% górników). Ogółem 68,9% mężczyzn uzyskało prawo

do emerytury ze stażem poniżej 35 lat. W przypadku kobiet 52,8% posiadało w 2014 r. staż od 38 do 41 lat. Jednak stażem wynoszącym 42 lata i więcej legitymował się wyższy odsetek mężczyzn niż kobiet (odpowiednio: 18,0% i 10,3%).

Tab. 8. Przeciętny staż osób, którym przyznano emerytu- ry w latach 2009–2014

2009 2010* 2011* 2012* 2013* 2014*

Ogółem 36,6 35,3 34,3 33,7 33,7 33,7

Mężczyźni 38,9 35,5 34,2 33,4 32,8 32,8

Kobiety 34,8 34,9 34,8 34,7 36,4 37,5

* Staż dotyczy emerytur przyznanych według starych zasad.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

3. Wysokość emerytur

3.1. Wysokość przeciętnej emerytury W 2014 r. przeciętna emerytura z nowego systemu emery- talnego była – podobnie jak w latach 2009–2013 – niższa od przeciętnej emerytury ze starego systemu (tab.9), ale relacja emerytury według nowych zasad do emerytury według sta- rych zasad uległa niewielkiej poprawie (wzrost o 0,8 pkt proc.).

Tym samym zahamowany został trend spadkowy i w latach 2012–2014 relacja ta ustabilizowała się na poziomie 61–62%.

W 2014 r. emerytura z nowego systemu była niższa o 37,9%

od emerytury ze starego systemu. Należy jednak pamiętać, że m.in. brak warunku minimalnego stażu przyczynia się do ob- niżenia poziomu przeciętnej wysokości emerytury obliczonej według nowych zasad

⁵

. Ponadto przeciętna wysokość eme- rytury według starych zasad obejmuje emerytury górnicze, które stanowią coraz wyższy odsetek tych emerytur (30,4%

w 2014 r.). Emerytury górnicze są też znacznie wyższe od eme- rytur przyznawanych na zasadach ogólnych: emerytury powy- żej 3 500 zł otrzymało 92,4% górników w 2014 r. Okoliczności te powodują, że tak przedstawiane informacje o wysokości eme- rytur przyznawanych według starych zasad nie są miarodajne.

W 2014 r. ZUS podał przeciętną wysokość nowo przyzna- nych emerytur według starych zasad dla lat 2012–2014 po wyłączeniu emerytur górniczych. Różnica w wysokości prze- ciętnej emerytury ze starego systemu przyznanej według ogólnych zasad i z nowego systemu w rzeczywistości jest więc niższa, ale pozostaje nadal istotna.

5

W nowym systemie emerytalnym brak warunku posiadania mi- nimalnego okresu ubezpieczeniowego powoduje, że znacznie więk- szy odsetek ubezpieczonych uzyskuje prawo do świadczenia emery- talnego i tym samym większa jest liczba emerytur poniżej najniższej gwarantowanej emerytury. Każdy, kto wpłacił składki, niezależnie od ich wysokości, może w przyszłości uzyskać status emeryta. W starym systemie emerytalnym osoby ze stażem poniżej 15 lat w ogóle nie otrzymywały emerytur.

Tab. 7. Kobiety przechodzące na emeryturę w wieku 61 lat i więcej w latach 2011–2014

2011 2012 2013 2014

Ogółem 4762 10,4% 6118 11,1% 5710 11,6% 6206 7,5%

Stare zasady 1762 20,6% 2377 25,9% 1503 16,6% 716 12,6%

Nowe zasady 2997 8,0% 3654 7,9% 4207 10,4% 5490 7,1%

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

(6)

3.2. Relacja przeciętnej emerytury do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia

W 2014 r. relacja przeciętnej emerytury do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pracowni- ka, w starym systemie wzrosła do 84,1%, a w nowym do 52,2%

(tab. 10). Poprawiła się także relacja emerytury do przecięt- nego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o obli- gatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pracownika: ukształtowała się na poziomie 96,2% dla emery- tur ze starego systemu i 59,7% dla emerytur z nowego syste- mu. Jednakże wskaźniki te dla przeciętnej nowo przyznanej emerytury według nowych zasad nadal pozostawały niższe niż dla przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS.

3.3. Struktura wysokości emerytur ogółem i według zasad ustalania emerytury

W 2014 r. zróżnicowanie wysokości emerytur przyznanych po raz pierwszy charakteryzuje – podobnie jak w latach 2011–

2013 – koncentracja wokół wysokich świadczeń (3500,01 zł i więcej), natomiast w niższych przedziałach rozkład był rów- nomierny. Zwraca uwagę fakt, że zmniejszył się udział emery- tur bardzo niskich (900 zł i mniej) z 15,2% w 2013 r. do 11,3%.

Emeryturę w wysokości poniżej 2200 zł (poniżej przeciętnej wysokości emerytury) otrzymało 56,4% świadczeniobiorców (tab.11).

Tab. 11. Struktura emerytów, którym przyznano świad- czenie w latach 2011–2014 według wysokości świadczeń w grudniu (%)

Wysokość emerytury*

(zł) 2011 2012 2013 2014

600,00 i mniej 4,1 3,2 3,8 2,9

600,01–700,00 6,1 5,0 3,9 2,6

700,01–800,00 3,6 4,5 3,4 2,7

800,01–900,00 3,0 3,2 4,1 3,1

900,01–1000,00 3,7 3,8 3,3 2,9

1000,01–1200,00 8,4 8,6 7,5 7,0

1200,01–1400,00 7,7 8,0 7,1 8,0

1400,01–1600,00 6,6 6,4 5,8 8,0

1600,01–1800,00 6,4 5,8 4,7 7,6

1800,01–2000,00 6,8 6,3 4,9 6,4

2000,01–2200,00 6,7 6,3 5,4 6,0

2200,01–2400,00 5,7 6,0 5,6 5,7

2400,01–2600,00 4,7 5,3 5,5 5,6

2600,01–2800,00 3,9 4,3 4,9 5,8

2800,01–3000,00 3,2 3,5 4,1 4,4

3000,01–3500,00 6,3 6,2 7,9 7,5

3500,01 i więcej 13,1 13,6 18,1 14,6

* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

Analiza struktury emerytur według zasad ich obliczania wskazuje na utrzymanie się w 2014 r. istotnych różnic pomię- dzy starym a nowym system emerytalnym (tab.12).

Struktura emerytur obliczonych według nowych zasad na- dal jest zrównoważona, nie ma wyraźnej koncentracji świad- Tab. 9. Wysokość przeciętnych emerytur przyznanych w latach 2009–2014

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Ogółem (zł) 1879,87 2059,75 2036,26 2059,31 2228,75 2174,63

Stare zasady (zł) 1995,94 2493,14 2660,55 2759,89

2426,36* 3036,82

2645,77* 3182,24 2600,50*

Nowe zasady (zł) 1627,49 1711,69 1694,84 1728,59 1856,51 1975,53

Relacja emerytur według nowych zasad

do emerytur według starych zasad (%) 81,5 68,6 63,7 62,6

71,2** 61,3

70,2** 62,1

76,0**

* Wysokość przeciętnej emerytury po wyłączeniu emerytur górniczych.

** Relacja emerytur według nowych zasad do emerytur według starych zasad po wyłączeniu emerytur górniczych.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

Tab. 10. Przeciętna emerytura w relacji do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w latach 2009–2014 (%)

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Przeciętna emerytura

wypłacana przez ZUS a) 51,4

b) 58,8 a) 52,7

b) 60,2 a) 52,5

b) 59,9 a) 52,3

b) 60,8 a) 54,0

b) 61,7 a) 54,0 b) 61,8 Przeciętna emerytura

nowo przyznana a) 60,6

b) 69,2 a) 63,9

b) 73,0 a) 59,9

b) 68,5 a) 58,5

b) 66,8 a) 61,1

b) 69,8 a) 57,5 b) 65,7 Przeciętna emerytura

przyznana według starych zasad a) 64,3

b) 73,5 a) 77,3

b) 88,4 a) 78,3

b) 89,4 a) 78,4

b) 89,6 a) 83,2

b) 95,1 a) 84,1 b) 96,2 Przeciętna emerytura

przyznana według nowych zasad a) 52,4

b) 59,9 a) 53,1

b) 60,7 a) 49,9

b) 57,8 a) 49,1

b) 56,1 a) 50,9

b) 58,2 a) 52,2 b) 59,7 a) Relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjna składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pra- cownika.

b) Relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez pracownika.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

(7)

czeń w określonych przedziałach wysokości emerytur, pod- czas gdy w starym systemie występuje bardzo duży odsetek emerytur wysokich, ze względu na emerytury górnicze. W tym miejscu warto zauważyć, że prezentacja przez ZUS danych o wysokości emerytur ma niewielką wartość informacyjną, albowiem Zakład stosuje taką samą skalę struktury ich wyso- kości od 2004 r. (najniższy przedział 600 zł i mniej a najwyższy to 3500,01 zł i więcej). Szczególnie widoczne jest to w przy- padku emerytur górniczych, które w 2014 r. zaczynają się od kwoty 2000,01 zł, a kwoty 3500 zł nie przekroczyło zaledwie 7,6% górników. Na podstawie takich danych nie mamy wiedzy o skali zróżnicowania emerytur „zwykłych” i górniczych.

W 2014 r., podobnie jak w latach poprzednich, w ramach nowego systemu emerytalnego przyznano znacznie więcej emerytur w wysokości do 900 zł niż w ramach starego systemu (odpowiednio: 12,9% i 4,0%). Jednakże w stosunku do 2013 r.

różnica pomiędzy udziałem niskich emerytur w nowym i starym systemie zmniejszyła się o 7,3 pkt procentowych ze względu na stabilny odsetek niskich emerytur według starych zasad i istot- ny spadek udziału emerytur niskich według nowych zasad.

3.4. Struktura wysokości emerytur według płci i zasad ustalania emerytury Zmienną, która istotnie wpływa na wysokość emerytury jest płeć (tab.13). Dane dla lat 2011–2013 pokazują znacznie większy odsetek niskich emerytur wśród kobiet niż mężczyzn, znaczną przewagę mężczyzn otrzymujących wysokie emery- tury oraz największą koncentrację emerytur kobiet w przedzia- le 1001–1600 zł, zaś mężczyzn w przedziale powyżej 3000 zł.

W 2014 r. nastąpiła znacząca zmiana w strukturze wysoko- ści emerytur kobiet:

• spadł o 10,5 pkt proc. odsetek emerytur w wysokości do 900 zł;

• znacznie wyższy odsetek kobiet otrzymał emerytury w przedziale od 1601 zł do 2200 zł;

• najwięcej emerytur kobiet – 45,6% – mieściło się od 1001 zł do 1800 zł.

W rezultacie tych zmian zmniejszyły się różnice pomiędzy płciami w zakresie udziału niskich emerytur, natomiast nie uległa istotnej zmianie struktura emerytur kobiet i mężczyzn w dwóch najwyższych przedziałach (emerytury powyżej 3000 zł).

Analiza struktury emerytur według płci i zasad ich przy- znawania pokazuje, że na wskazane zmiany wpłynęła przede wszystkim zmiana struktury emerytur przyznawanych we- dług nowych zasad. W nowym systemie odsetek emerytur do 900 zł otrzymywanych przez kobiety w 2013 r. wyniósł 36,1%, a w 2014 r. – 20,9% (tab. 14). Zmniejszył się także udział eme- rytur kobiet w wysokości od 901 zł do 1400 zł, podczas, gdy wzrósł we wszystkich wyższych przedziałach. Wysokie emery- tury (3501 zł i więcej) z nowego systemu w 2014 r. wypracowa- ło tylko 1,7% kobiet, ale odsetek ten od 2011 r. systematycznie wzrastał. Ponadto w strukturze emerytur przyznanych według starych zasad zwiększył się o 9,8 pkt proc. odsetek emerytur powyżej 2600 zł.

W 2014 r. w ramach starego systemu emerytalnego nie uległ zmianie odsetek mężczyzn pobierających emerytury w wysokości 900 zł i mniej (3,6% w 2011 r.; 3,7% w 2012 r.; 3,5%

w 2013 i 3,6% w 2014 r.). Natomiast udział wysokich emerytur przekroczył 52% ze względu na wskazane wcześniej emerytu- ry górnicze (tab.15).

W strukturze emerytur przyznanych mężczyznom we- dług nowych zasad nastąpiły w 2014 r. istotne zmiany. Po raz pierwszy w statystyce ZUS pojawiły się emerytury w wy- sokości 900 zł i mniej – tak niskie emerytury otrzymało 1,5%

mężczyzn. Zwiększył się też odsetek emerytur powyżej 3500 zł (z 15,1% w 2013 r. do 17,5% w 2014 r.).

Tab. 12. Struktura emerytów, którym przyznano świadczenie w latach 2011–2014 według wysokości świadczeń w grudniu i według zasad ustalania emerytury (%)

Wysokość emerytury*

(zł)

Stare zasady Nowe zasady

2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014

600,00 i mniej 0,8 0,7 0,6 0,6 5,9 4,4 5,3 3,4

600,01–700,00 1,1 0,3 0,3 0,4 8,8 7,1 5,5 3,1

700,01–800,00 2,5 2,8 0,9 0,9 4,2 5,4 4,6 3,1

800,01–900,00 1,0 0,9 2,3 2,1 4,1 4,3 4,9 3,3

900,01–1000,00 2,0 1,7 1,1 0,8 4,7 4,8 4,4 3,3

1000,01–1200,00 6,2 5,8 4,5 3,9 9,6 9,9 8,8 7,6

1200,01–1400,00 7,6 7,5 5,8 5,0 7,7 8,2 7,7 8,6

1400,01–1600,00 7,1 7,2 5,6 5,2 6,3 6,1 5,9 8,5

1600,01–1800,00 5,9 6,2 4,5 4,4 6,6 5,6 4,8 8,2

1800,01–2000,00 5,5 5,1 3,6 3,6 7,5 6,8 5,5 6,9

2000,01–2200,00 5,3 4,8 3,6 2,9 7,5 7,0 6,2 6,6

2200,01–2400,00 4,5 4,9 4,0 3,1 6,4 6,5 6,3 6,2

2400,01–2600,00 3,7 4,6 4,5 3,7 5,3 5,7 6,0 6,0

2600,01–2800,00 3,4 3,6 4,3 4,1 4,2 4,6 5,1 5,2

2800,01–3000,00 3,1 3,2 3,7 4,0 3,2 3,6 4,3 4,5

3000,01–3500,00 9,4 7,7 8,7 8,5 4,6 5,5 7,5 7,3

3500,01 i więcej 30,9 33,0 42,0 46,8 3,4 4,5 7,2 8,2

* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

(8)

**Tab. 13. Struktura emerytów*, którym przyznano świadczenie w latach 2011–2014 według wysokości świadczeń w grudniu i według płci (%)**

Wysokość emerytury*

(zł)

2011 2012 2013 2014

M K M K M K M K

600,00 i mniej 0,2 9,8 0,2 6,7 0,2 7,9 0,5 5,1

600,01–700,00 0,2 13,3 0,1 10,7 0,1 8,1 0,3 4,8

700,01–800,00 0,9 7,0 0,9 8,8 0,2 7,0 0,3 4,9

800,01–900,00 0,5 6,2 0,4 6,5 1,0 7,4 0,9 5,1

900,01–1000,00 1,1 7,0 0,8 7,3 0,6 6,5 0,6 5,0

1000,01–1200,00 3,7 14,2 3,1 14,9 2,5 13,0 2,3 11,2

1200,01–1400,00 4,7 11,3 4,2 12,3 3,4 11,2 3,1 12,3

1400,01–1600,00 5,4 7,9 4,9 8,3 3,7 8,2 3,8 11,8

1600,01–1800,00 7,4 5,0 6,5 5,0 4,1 5,4 4,5 10,3

1800,01–2000,00 9,5 3,5 8,7 3,4 5,8 3,9 5,3 7,3

2000,01–2200,00 9,8 3,0 9,2 2,8 7,7 2,8 7,0 5,0

2200,01–2400,00 8,4 2,3 8,9 2,6 8,2 2,7 8,1 3,6

2400,01–2600,00 7,2 1,7 8,0 2,3 8,0 2,7 8,6 2,9

2600,01–2800,00 5,9 1,5 6,6 1,7 7,1 2,4 8,0 2,4

2800,01–3000,00 4,8 1,2 5,3 1,4 5,9 2,0 7,1 2,0

3000,01–3500,00 9,5 2,4 9,6 2,2 11,9 3,4 12,5 3,0

3500,01 i więcej 20,8 3,6 22,6 3,1 29,6 5,4 27,1 3,3

* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

Tab. 14. Struktura emerytur przyznanych kobietom w latach 2011–2014 według wysokości świadczeń w grudniu i zasad obliczania emerytury (%)

Wysokość emerytury*

(zł) Stare zasady Nowe zasady

2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014

600,00 i mniej 2,0 1,2 0,9 1,1 10,4 7,7 9,5 5,4

600,01–700,00 3,4 0,6 0,4 0,5 15,5 12,7 9,8 5,1

700,01–800,00 4,9 5,2 2,1 2,3 7,5 9,5 8,1 5,1

800,01–900,00 1,2 0,8 2,0 2,1 7,3 7,7 8,7 5,3

900,01–1000,00 1,3 1,8 0,7 0,5 8,3 8,4 7,7 5,3

1000,01–1200,00 3,3 3,4 1,8 1,3 16,7 17,3 15,5 12,0

1200,01–1400,00 4,2 4,1 1,9 1,1 12,9 14,8 13,3 13,1

1400,01–1600,00 3,8 4,0 2,1 1,2 8,8 9,1 9,6 12,5

1600,01–1800,00 4,0 3,9 2,2 0,9 5,3 5,2 6,1 11,0

1800,01–2000,00 6,7 4,9 2,9 1,4 2,8 3,1 4,1 7,7

2000,01–2200,00 9,4 8,1 5,0 2,6 1,5 1,7 2,4 5,2

2200,01–2400,00 8,8 10,7 8,4 5,9 0,9 1,0 1,4 3,4

2400,01–2600,00 7,1 10,6 10,6 10,3 0,5 0,6 1,0 2,4

2600,01–2800,00 6,7 7,8 10,1 12,3 0,4 0,5 0,6 1,7

2800,01–3000,00 5,0 6,6 8,5 11,9 0,3 0,3 0,5 1,3

3000,01–3500,00 10,6 10,3 15,3 19,2 0,5 0,6 0,7 1,8

3500,01 i więcej 17,6 16,0 25,1 25,4 0,4 0,6 1,0 1,7

* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

(9)

Podsumowanie

Dokonana analiza emerytur przyznanych w 2014 r. wska- zuje na:

• bardzo znaczący wzrost liczby emerytów w stosunku do 2013 r. (o 51,5%);

• zwiększenie się udziału emerytur ustalonych według za- sad nowego systemu emerytalnego (do 83,5%);

• wzrost przeciętnego wieku przechodzenia na emerytu- rę: ogółem (60,4 lat) i według płci (mężczyźni – 61,0 lat, kobiety – 59,8 lat);

• wzrost udziału emerytów przechodzących na emery- turę po osiągnięciu 60 lat przez kobiety i 65 lat przez mężczyzn (ogółem – 68% i odpowiednio według płci:

mężczyźni – 44,7%; kobiety – 89,2%);

• utrzymanie się tendencji do przechodzenia na emerytu- rę zaraz po spełnieniu wymaganych warunków;

• różnice w wysokości przeciętnej emerytury ze starego i nowego systemu emerytalnego są w rzeczywistości niższe (przeciętna emerytura ustalona według nowych zasad była w 2014 r. niższa o 37,9% od emerytury we- dług starych zasad, ale po wyłączeniu emerytur górni- czych, które de facto stanowią odrębny subsystem, róż- nica spada do 24%);

• poprawę relacji przeciętnej emerytury z nowego syste- mu do przeciętnego wynagrodzenia (relacja do prze- ciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne pła- coną przez pracownika wzrosła o 1,3 pkt proc; relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniej- szonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenia spo- łeczne płaconą przez pracownika o 1,5 pkt proc);

• zmniejszenie się różnic w strukturze wysokości emery- tur kobiet i mężczyzn w nowym systemie emerytalnym.

Dominacja emerytur ustalonych według nowych zasad przyczyniła się do poprawy takich istotnych parametrów dla systemu emerytalnego jak: przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę i odsetek emerytur przyznanych po ukończeniu przez kobiety 60 lat i 65 lat przez mężczyzn.

Wzrost przeciętnego wieku emerytalnego jest rezultatem podnoszenia wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz spadku liczby ubezpieczonych, którzy w ramach nowego sy- stemu emerytalnego skorzystali z emerytury w niższym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Znaczący wzrost przeciętnego wieku przecho- dzenia na emeryturę u mężczyzn wynikał także z faktu, że w 2014 r. ustawowy wiek emerytalny osiągnął pierwszy rocz- nik mężczyzn objętych nowym systemem emerytalnym.

Tym niemniej dane statystyczne ZUS pokazują, że w 2014 r.

zarówno kobiety jak i mężczyźni w ramach nowego systemu emerytalnego najczęściej przechodzili na emeryturę w wie- ku 60 lat, tj. kobiety zaraz po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, natomiast mężczyźni z tytułu pracy w szcze- gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nie ule- gła więc zmianie dominująca od wielu lat praktyka przecho- dzenia na emeryturę zaraz po nabyciu prawa do świadczenia.

Aczkolwiek należy też brać pod uwagę fakt, że decyzja o za- kończeniu aktywności zawodowej nie musi mieć charakteru dobrowolnego, na takie decyzje wpływają też postawy pra- codawców oraz sytuacja na rynku pracy i w poszczególnych zakładach pracy (zjawisko wypychania z rynku pracy).

Kobiety już od sześciu lat podlegają nowemu systemowi emerytalnemu, ale podejmowane przez nie decyzje wskazują, że silne uzależnienie wysokości emerytury od wieku złożenia wniosku o świadczenie – nie spowodowało jak dotąd widocz- nego zjawiska opóźniania momentu przejścia na emeryturę.

Kobiety dłużej pozostają aktywne zawodowo głównie dzięki wygaszeniu możliwości przechodzenia na wcześniejszą eme- Tab. 15. Struktura emerytur przyznanych mężczyznom w latach 2011–2014 według wysokości świadczeń w grudniu i zasad obliczania emerytury (%)

Wysokość emerytury*

(zł)

Stare zasady Nowe zasady

2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014

600,00 i mniej 0,4 0,5 0,5 0,5 0,0 – – 0,5

600,01–700,00 0,4 0,2 0,3 0,3 0,0 0,0 – 0,3

700,01–800,00 1,8 2,1 0,4 0,5 0,0 0,0 – 0,3

800,01–900,00 1,0 0,9 2,3 2,1 0,0 0,0 0,0 0,4

900,01–1000,00 2,2 1,7 1,3 0,9 0,1 0,0 0,0 0,5

1000,01–1200,00 7,0 6,6 5,5 4,6 0,4 0,3 0,2 1,4

1200,01–1400,00 8,7 8,6 7,2 6,2 1,0 0,6 0,5 2,0

1400,01–1600,00 8,1 8,2 6,9 6,3 2,9 2,1 1,2 2,8

1600,01–1800,00 6,5 6,9 5,4 5,3 8,2 6,1 3,1 4,2

1800,01–2000,00 5,1 5,1 3,9 4,2 13,7 11,6 7,3 5,8

2000,01–2200,00 4,1 3,7 3,1 3,0 15,2 13,8 11,2 8,5

2200,01–2400,00 3,1 3,1 2,4 2,3 13,6 13,8 12,7 10,2

2400,01–2600,00 2,6 2,7 2,1 1,9 11,6 12,3 12,4 11,1

2600,01–2800,00 2,4 2,3 2,1 1,8 9,2 10,1 10,9 10,3

2800,01–3000,00 2,6 2,2 1,9 1,8 6,9 7,8 9,1 9,0

3000,01–3500,00 9,0 6,9 6,3 5,5 9,9 11,9 16,3 15,2

3500,01 i więcej 35,0 38,3 48,4 52,8 7,3 9,6 15,1 17,5

* Wysokość emerytur wraz z dodatkami pielęgnacyjnymi.

Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, http://www.psz.zus.pl.

(10)

Zespół redakcyjny:

Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 20 69, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa ryturę oraz ustawowo podnoszonemu wiekowi emerytalne-

mu. W 2014 r. aż 94,1% kobiet, którym przyznano emerytury z nowego systemu, miało skończone 60 lat.

W przypadku mężczyzn 2014 r. był pierwszym rokiem, w którym przechodzili oni na emeryturę w ramach nowego systemu emerytalnego po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, ale ponieważ znacznie częściej niż kobiety wykonywali prace w szczególnych warunkach lub w szczegól- nym charakterze, licznie zachowali uprawnienia do emerytury w niższym wieku emerytalnym w ramach nowego systemu emerytalnego. Dlatego jeszcze tak wysoki odsetek mężczyzn (58,1%) otrzymał świadczenia przed ukończeniem 65 lat. W la- tach następnych udział emerytur przyznanych mężczyznom po ukończeniu ustawowego wieku emerytalnego będzie wzrastał.

W 2014 r. zmniejszyły się różnice pomiędzy płciami w struk- turze wysokości świadczeń ustalanych według nowych zasad.

Jest to wypadkowa następujących okoliczności:

• wyższy wiek emerytalny i dłuższy staż pracy pozytywnie wpłynął na wysokość emerytur kobiet (spadek udziału emerytur do 900 zł aż o 15,2 pkt proc.);

• wejście w wiek emerytalny pierwszego rocznika męż- czyzn objętego nowym systemem spowodowało, że pojawiła się po raz pierwszy grupa mężczyzn z bardzo niskimi emeryturami (1,5% emerytur do 900 zł) i zwięk- szył się odsetek mężczyzn z emeryturami do 1800 zł (5,0% w 2013 r. i 12,4% w 2014 r.).

Zjawiskiem, które warto zauważyć, jest poprawa relacji wy- sokości przeciętnej emerytury z nowego systemu do przecięt- nego wynagrodzenia.

Trudno przesądzać, czy te dwa pozytywne zjawiska:

zmniejszenie różnic w strukturze wysokości emerytur między

płciami oraz poprawa relacji emerytury do przeciętnego wy- nagrodzenia mają charakter incydentalny, czy zaczynają trwa- łą tendencję.

Bardzo interesujące będą dane statystyczne za 2015 r., al- bowiem dopiero w tym roku nowy system emerytalny zacznie w pełni funkcjonować: ubezpieczeni (kobiety i mężczyźni), którzy osiągnęli ustawowy wiek emerytalny, będą otrzymy- wać emerytury obliczone według docelowych zasad nowe- go systemu emerytalnego (na podstawie zgromadzonego kapitału na koncie i subkoncie w FUS), a osoby zachowujące uprawnienia do emerytur mieszanych będą najprawdopo- dobniej stanowić nieliczną grupę.

Pełna i wszechstronna analiza funkcjonowania nowe- go systemu emerytalnego wymaga innego prezentowania danych upowszechnianych przez Zakład Ubezpieczeń Spo- łecznych. ZUS posługuje się niezmiennie od lat tym samym schematem, który ma niską użyteczność dla oceny nowego systemu emerytalnego. Wrażliwe elementy systemu zdefi- niowanej składki stanowią niskie emerytury (emerytury mi- nimalne i poniżej) oraz zróżnicowanie wysokości świadczeń mężczyzn i kobiet. Potrzebne są dokładne dane o liczbie osób, którym przyznano gwarantowane minimalne emerytu- ry i zakres ich dofinansowania ze środków budżetu państwa.