Cena zł 15000,-
Indeks 381306 PL ISSN 0043-SISX
WIADOmOSI:I , lllVSTVC:ZR
GŁÓWNY URZĄD
STATYSTYCZNY
MIESIĘCZNIK
ROK XXXVIII WARSZAWA
PAŹDZIERNIK 1 993
w numerze m.in.: KRYSTYNA MLONEK
POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE
10
Pauperyzacja rodzin bezrobotnych w świetle badań empirycznych
ADAM MIN KIEWICZ
Dezintegracja społeczna - cena procesu transformacji
BIRUTA SKRĘTOWICZ
Prokreacja a zdrowie - stan badań (cz. l)
URSZULA BIAŁASZCZYK, JERZY KUJAWIŃSKI
U.warunkowania działalności marketingowej w przedsiębiorstwach usługowych
ROCZNICE w
1993 r.
ll wieki STATYSTYKI POLSKIEJ 75 lat GŁÓWNEGO URZĘDU STATYSTYCZNEGO
SPIS TREŚCI
BADANIA STATYSTYCZNE - METODY l WYNIKI
Krystyna Mlonek - Pauperyzacja rodzin bezrobot- nych w świetle badań emp~rycznych . . . . l Adam Minkiewicz - Dezintegracja społeczna - cena procesu transformacji . . . . . . . . . S Biruta Skręrawicz - Prokreacja a zdrowie - stan badań (~ść l) . . . . . . li Alina Baran - Wpływ wieku, płci i mieJsca zamieszkania na intensywność korzystama z opielcj medycznej 17 Urszula Bialas!czyk. Jerzy Kujowiński - Uwarun- kowania działalności marketingowej w przedsiębior
stwach usługowych 22
STATYSTYKA REGIONAL A
Zofia Kr:y:anowska - Przystosowywanie s1ę rolników
do gospodarki rynkoweJ . . 25
Stanisław Pas:ko~ski, Feliks Wysocki Typy struk- tury obszarowej gospodarstw rodzinnych . 29 Jadwiga Antoszek - Produkcja roślinna i zwierz~ca
w województwie lubelskim . . . . . . 32 Andrzej Dtjntk - Analiza terytorialnej zrmenności produkcji zbóż w WOJewództwie lubelskim . 34 Ryszard Gładysz Problemy zaopatrzenia wsi w wo-
d~ w reJome Bełchatowa . 37 l FORMACJE. PRZEGLĄDY. RECENZJE
Maria Dasz)•ńsko - Potrzeby zywnośelowe ludnoŚCl 38 Marek Turkowsk1 - Hotelarstwo - rozbieżności
terromologiczne . . . . . . 40 Stefania Rola-Kunach - Wydatki gmin na oświatę
1 wychowanie . . . . . . . . . . . 43 Alina Gluchowska. Dorota Turek - Ceny artykułów żywnościowych . . . . . . 45 Marek Obrrbalskl. Marek lila/estak - Ocena projek-
tów inwestycyjnych w gm1me w oparciu o krytenum wartości bieżąceJ przyszłych koszrów . . . 47
CONTENTS
STATISTICAL SURVEYS - METHODS A D RESULTS
Krystyna Mlonek - Pauperisauon of the Famtlies of Unemployed tn the Light of Empirical Evidencc l Adam Minkiewicz Social Disintegration - The Price of Transformarion Process . . . . . S Biruta Skrętowic: Procreation and Health - A State-of-the-Art Review (Part l) . . 11 Alina Baran - Influence o[ Age, Sex and Place of
Residence on lntenStty of Use of Hcalth Care 17 Urszula Bialaszczyk. Jerzy Kujawiński-Detennmants of Marketing Acuvities m Enterprises Providmg
Services 22
REGIONAL STATISTICS
Zofia Krzy:anowska - Adjustment of Farmers to
Market Economy . . . . 25
Sranisław Paszkowsk1, Feliks 1Vysock1 - Types of Area Structure of Famiły Farms . . . . . . 29 Jadwiga Antoszek - Plant and AnimaJ Production in Lublin Voivodship . . . . 32 Andrzej Dej.-k - Analysis of Terntorial Variation of Crops Produetlon tn Lublin Votvodship . . 34 Ryszard Gładysz - Problems of Water Supplies in the Villages in Bełchatów Reg10n . 37
INFORMATION. SURVEYS. REVIEWS
:Maria Daszyńska Food Requiremcnts of the
Populat1on . . . . 38
1arek Turkawski Hotel Trade Terminolog1c:tl
Divergences . . 40
Srefallia Rola-KunliCh Expenditures or Local Admmistrallon on Educat10n . . 43 Alina Gluchowska. Dorota Turek Pnces of
Foodstuffs Commodlltes . 45
Marek Obrębalsk•. Marek Walesiak - Evaluation of Investment Projects in Gminas (mumcipalit1es) Based on Cnterion of Current Value of Future
Costs 47
SOMMAIRE
EXAMENS STATISTIQ ES - METHODES ET RESULTATS
Krystyna Młonek - Pauperisahon des familles des chómeurs vues a travers les examens empinques l Adam Minkiew•cz - Dćsintćgration sociale·prix du processus de transformatlon S Birwa Skręcowicz - Procreation et santć mveau
des recherches . . . 11
Alma Baran InOuence de 1' 3ge du sexe et du dornicile sur 1' tntens1vile de l' utihsation du serv1ce
módical . 17
Urszula Bialaszczyk. Jer:y KujaWiiiski Conditlo·
nnements de l' acuvite de marketing dans des
entrepriscs 22
STATISTIQUE REGIONALE
Zofio Krzy:anoK•ska Adapłatton des agriculteurs
a l' economie du marchć . . 2S
Sramsław Pas;:kowsk•. Feliks Wysocki Types de structure territoriale des menages 29 Jadwiga Anroszek - Produetlon vćgetale et ammale dans Ja voivodie de Lubhn . 32
An~lrreJ D<jrtek Analyse Temtoriale du changemeol de la produciJon des blćs daru la voi.vodie de Lublin 34 Rys=ard Gładysz - ProbiCme avec l' approvisio-
nnement en eau dans la region de Belcharów 37
INFORMATIONS- REVUES. CRITIQUES
Mario Doszyliska - Besoins alimentaires de la
population . . . 38
Marek Turko~ski - Industrie hóteliCre - dtvergences terminologtques . . . . . . . 40 Stefania Rola-Kunach - Depenses des communes pour l' óducation et l' enseignement . . 43 Alina Głuchow5ka. Dorota Turtk Prix de Ja nournrure . . . . . . . . 45 Marek Obrębalski. Marek Walestok- Appreciation des projets d' investissement dans la commune basant sur )es cnteres de Ja valeur courante des frais futurs 47
CO.l(EPJKAHME
CfATI1CT11'1ECK11E 11CCJIE,ll0BAH11ll - METO,llbl 11 PEJYJibTATbl
Kpwcmwuo MAOiłeK naynepHlaUIIA CCMeii 6e:Jpa6oTIIhiX B Caett 3\mKprlllt'C:KifX lfCC.1C.!I08alntH ( Adll.Ar AfuuKetlu'l Pacna.a o6wecTaa ueu;t npo-- uecca Tpanc<jJopMaUHH . . . s
5upymo CKpellntOt/U'ł nopo*D.CiłlłC 11 3.U0po8bt:
- cocroauue nccne.aoaauułl ("łaCTb l) 11 A 11ma 5apon - BnHHHHe aoJpaCTa. no.1a H MeCTa
»anenbC'TBa ua 'łaCTo ry nonb3oaatfHH yc:tyrar..m
3JlpaaooxpaHeiiiiK . 17
Yptul'IIJł 5.•.·•a!JłUI\, Exu Ky.•BullbCKU 06ycno-- oneHHOCTH JlCKTenbiiOCTH 110 M8pKCllłllr)' H3
npennpmrntxx o6cny:.cusamut 22
PErJ.IOHAJibHAll CTAT11CTI1KA
Jo(m.'ł KJKu:JKOIIOtlCKO npHcnoco6JICHHC 3eMne.ae~'lbUCB IC pbUIO'fHOMY X03JIACTBY 25
CmanuC.Wtl nawl\lMCI\.Ił, Cl>tAIIł{( 8biCOłJKII - TMnbl
teMCHIIbiX X03JiilCTB 110 MOlUa.a.H • 29 ROBula AnmotueK - PaCTCHiftBO.O.CTBO H :lkiiBOnlc>- BO.QCTBO B • .'U06nHIICkOM BGeBO.llCT&e 32 AudxeU Jle(meK AHamn TeppHTOpH3.IIbHOfi 113Mell'f11BOCTU 11poH3BOJl.CTB<I 3epHOBbiX B .1ł06.1·
lłHCKOM BOCBOD.CTBC 34
Pb1Uiap0 r.ta0blUI npo6JICMhl o6ecne'ł~HHR nepeBHH
oo.nofi a paiłoue 6e;rxaTyaa 37
11H<l>OPMA(.tl111. 0630Pbl. PEUEH31111
Mapu'ł Jlawwtbt"KO H)')KJJ.bl ua~JICIIHJI a
npo.noaonbCTBiłlł . 38
AlapeK TypKOtleKu fOCTHHH'łUoe reno - TCpMHII0#10rU'łtcKHe paCXQ)KlJCIIHJI 40 Cmefjjauu.R Ponlł·Kyua_t Pacxonw rMHII ua
npOCB~:U.leHHe H BOCOHTaHHe 43
AAWIO rii)'X06CKD, Jlopomo TypeK UeHbf OpO.D.OBOJibCTBeHIIbiX TOB3poB , • 45 MapeK 06pe.,6aAwxu, MapeK &.lt'C!łK Ouenxa
HII9C:CTlfUHOHHbłX npoe:KTOB 8 O.UIHe Ha OCUOBe
KpHTcpHJI 1'CK)'IUCfi CTOIIMOCT11 6yJIYUIIIX pac<OllOB 47
poszczególnych grup artykułów żywnościowych, zmiany w sile nabywczej przeciętnego wynagrodzenia oraz nasilenie zmian cen pozostałych (poza żywnościowymi) towarów i usług
nabywanych przez ludność.
2. Wysoki udział wydatków na żywność w polskich gospodarstwach domowych (w 1991 r. około 42%, podczas gdy np. w USA w tym samym roku około 18%, we Francji
około 23%, a w Niemczech 20%) sprawia, że jest to grupa wydatków szczególnie wrażliwa na wszelkie ruchy cen (tak
artykułów żywnościowych, jak i pozostałych towarów i usług
konsumpcyjnych), zwłaszcza iż z badań ankietowych budże
tów rodzinnych wynika, że wysoki odsetek gospodarstw domowych (ponad połowa) stwierdza obniżenie się w 1992 r.
poziomu zaspokojenia potrzeb żywnościowych. Ponadto, kierunek zmian cen poszczególnych grup towarów żywnoś
ciowych (prawie 4-krotny, w okresie od grudnia 1990 r. do czerwca br., wzrost cen mleka i napojów mlecznych oraz
Marek OBRĘ.BALSKI, Marek WALESIAK
3·krotny warzyw i owoców, przy dużo niższym wzrosc1e cen
tłuszczów jadalnych i mięsa) nie zachęca do racjonalnego sposobu odżywiania się.
3. Niepokojące jest pogłębianie się spadku siły nabywczej
przeciętnego wynagrodzenia w odniesieniu do podstawowych towarów i usług. Dalszy ewentualny wzrost kosztów związa
nych z utrzymaniem mieszkań (w tym głównie energii elektrycznej i cieplnej oraz gazu), przy ciągłym wzroście cen
żywności, może w konsekwencji zwiększyć odsetek rodzin nie
płacących czynszu i pozostałych świadczeń związanych
z mieszkaniem, zwłaszcza że jak potwierdzają badania
budżetów rodzinnych, ponad 40% rodzin kupuje niezbędną żywność ograniczając wydatki na inne artykuły.
mgr Alina Glucbowska, mgr inż. Dorota Turek - Departament Cen GUS
Ocena projektów inwestycyjnych w oparc1u o kryterium
wartości.
. w gm1n1e
bietącej przyszłych
kosztów
Z rozwojem i funkcjonowaniem gmin w1ąze się ściśle konieczność ponoszenia nakładów o zróżnicowanych roz- miarach i charakterze. Jedną z najbardziej istotnych grup
tychże nakładów stanowią nakłady inwestycyjne. Inwestycje, roboty budowlane, remonty czy modernizacje realizowane
mogą być na terenach gmin przez różnych inwestorów (m.in.
zarządy gmin, jednostki gospodarcze sektora publicznego i prywatnego) i co równie istotne, także przez wielu różnych
wykonawców. Przybliżmy jednak w tym miejscu jedynie zagadnienie wyboru wykonawcy inwestycji finansowanych ze
środków budżetu gminy. Określenie nie budzących zastrzeżeń
zasad i trybu wyboru wykonawców jest z pewnością
zadaniem trudnym, choć niezwykle ważnym ze społecznego
i ekonomicznego punktu widzenia.
W krajach zachodnioeuropejskich istnieje obowiązek prze- prowadzania przetargów na roboty finansowane ze środków
publicznych. W kraju zaś obowiązujące nadal Zarządzenie
Ministra Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunal- nej z 25 marca 1986 r. w sprawie zasad i trybu prze- prowadzania przetargów na wykonanie inwestycji, robót i remontów budowlanych {MP 1986 Nr 11, poz. 72) posiada wiele niedociągnięć, do których zaliczyć należy m.in.:
- brak powszechnego obowiązku przeprowadzania przetar- gu,
- brak kryteriów wyboru oferty,
- brak obowiązku udowodnienia wiarygodności ekonomicz- nej i technicznej ze strony wykonawcy.
Przepisy tegoż zarządzenia nie przystają już do obecnego systemu gospodarczego, dlatego też można je stosować wyłącznie posiłkowo. To zarządzenie nie nakłada na gminy prawnego obowiązku przeprowadzania przetargów na inwes- tycje i roboty budowlane, a więc nie może być mowy o naruszeniu prawa, jeżeli gmina nie dostosowała się do
przyjętych tam procedur postępowania przy przetargach.
Organy kontroli państwowej wykazują jednak, że obecny system zlecania robót budowlanych finansowanych ze środ
ków publicznych stanowi niemały obszar do nadużyć
i marnotrawstwa środków budżetowych.
Z kolei ustawa - prawo budżetowe z 5 stycznia 1991 r.
(Dz. U. Nr 4, poz. 18) w art. 42 ust. l stwierdza, że
dokonywanie wydatków budżetowych powinno następować
w sposób celowy i oszczędny. Interpretacja zatem tego przepisu skłania do przyjęcia tezy, że służyć temu będzie m.in. wybór najkorzystniejszej oferty oparty o odpowiednie kryteria
finansowe. Na wykonawcach budżetów gmin c1ązy bowiem
obowiązek dołożenia szczególnej staranności przy wydawaniu
środków publicznych. Powinni oni więc podejmować op- tymalne decyzje w tym zakresie.
Sterowanie rozwojem gminy wymaga podejmowania decyzji
dotyczących wielu różnorodnych spraw o lokalnym charak- terze, w tym i wyboru wykonawców inwestycji, robót budowlanych itp. Gospodarowanie w lokalnej skali polega, inaczej ujmując, na ciągłym dokonywaniu wyborów. Każdy zaś wybór jest równoznaczny z poświęceniem innych moż
liwości. Decydując się bowiem na przyjęcie, spośród kilku wariantów, pewnej strategii postępowania władze lokalne
rezygnują jednocześnie ze wszystkich innych strategii, które w momencie podejmowania decyzji były możliwe (por. [4, s.
253]).
Z podjęciem jednej z możliwych decyzji wiąże się kategoria tzw. alternatywnych kosztów wyboru (opportunity costs), rozumianych jako najwyższe wartości korzyści netto, jakie
można by było uzyskać dzięki przyjęciu innego (alternatyw- nego) odrzuconego już jednak rozwiązania. Charakterystyczną cechą tych kosztów jest to, że występują jedynie w ściśle określonym momencie, tj. wówczas, gdy istnieje możliwość
wyboru, później natomiast zanikają. Koszty te jednak stają się składnikiem kosztów społecznych, wynikających w tym przypadku z decyzji władz lokalnych.
Koszty wyboru występować mogą w wielu sytuacjach, m.in.
przy wyborze wykonawcy prac inwestycyjnych czy remon- towo-budowlanych spośród wielu zgłaszających się do władz
lokalnych oferentów.
Ponieważ aktualny stan prawny stwarza wiele niejasności,
a brak nowych przepisów utrudnia posługiwanie się obiek- tywnymi kryteriami w tym zakresie, zaproponujemy metodę
oceny ofert opartą na kryteriach finansowych. Z uwagi na to,
że inwestycje finansowane ze środków publicznych w gminach
są z natury rzeczy niedochodowe (non profit) to przy ocenie projektów muszą być brane pod uwagę ich koszty.
Projekty inwestycyjne mogą różnić się:
a) wielkością kosztów (zatem różnice między projektami
dotyczą skali kosztów),
b) przewidywaną długością okresu realizacji inwestycji, c) rozkładem w czasie planowanych nakładów finansowych
(jeden z projektów zakładać może większe wydatki w początkowym stadium realizacji inwestycji, inny zaś przykładowo w stadium końcowym).
47
Władze gminy wobec potencjalnych wykonawców inwes- tycji wyznaczyć mogą przy tym pewne warunki wstępne,
a mianowicie:
- krańcowy termin ukończenia inwestycji, - górną granicę ogólnego kosztu inwestycji,
- inne (solidność i wiarygodność ekonomiczna wykonawcy, siedziba wykonawcy).
Załóżmy zatem, że władze lokalne zamierzają zrealizować pewną inwestycję i do ogłoszonego przetargu zgłosiło się
czterech potencjalnych wykonawców spełniających określone
warunki wstępne. Oferent A zaproponował, że może wykonać
te roboty w ciągu 5 okresów za 94 mld zł, drugi (B) i czwarty (D) zadeklarowali ich wykonanie w tym samym okresie za 100 mld zł, różniąc się jednak rozkładem w czasie planowa- nych nakładów finansowych, trzeci zaś (C) za tę samą kwotę
co oferenci B i D, ale w krótszym terminie. Rozkłady
planowanych kosztów w poszczególnych okresach dla projek- tów A, B, C i D przedstawia tablica. Kogo wybrać? Czy
można podjąć już odpowiednią decyzję?
ROZKŁADY PLANOWANYCH KOSZTÓW DLA PROJEKTÓW
Okres Oczekiwane koszty PMT,
r projekt A projekt B projekt C projekt D
o -30 -20 -20 -25
l -24 -16 -20 -15
2 -20 -16 -20 -10
3 -12 -16 -20 -10
4 -6 -16 -20 -15
5 -2 -16 - -25
l: -94 -100 -100 -100
t r 6 d ł o: opracowanie własne.
Istotne znaczenie przy wyborze danej oferty mają nie tylko czynniki wymienione wcześniej w punktach a, b i c, ale
również koszt kapitału. Kryterium oceny, które uwzględnia
przy ocenie projektów wszystkie te czynniki, jest bieżąca wartość przyszłych kosztów (present value of future costs).
Obliczenie bieżącej wartości przyszłych kosztów projektów inwestycyjnych wiąże się z ustaleniem kosztu kapitału, będącego źródłem finansowania danej inwestycji. Koszt
kapitału zależy przy tym od:
- struktury zaangażowanych środków finansowych (źród
łami finansowania tych inwestycji mogą być, np. środki własne uzupełnione o kredyty bankowe i dochody z emisji celowych obligacji municypalnych),
- kosztu pozyskania poszczególnych jego składników (od- powiednie formuły wyliczania tych kosztów zawarto m.in.
w pracy [2, s. 116--120)).
Użycie środków własnych łączy się z poniesieniem okreś
lonych kosztów w tym sensie, że mogłyby być one alternatywnie np. ulokowane na rachunku bankowym o ok-
reślonej stopie procentowej (por. np. [3, s. 40]).
Średni koszt kapitału, który będzie podstawą dyskon- towania na okres bieżący zakładanych przez oferentów kosztów, oblicza się jako średnią ważoną kosztów pozyskania poszczególnych jego składników (wagami są zatem udziały
tych składników w ogólnej wielkości środków finansowych przeznaczonych na inwestycję).
Jeżeli założymy, że struktura zaangażowanego w inwestycję kapitału i koszt jego pozyskania będą niezmienne w czasie to stopa dyskontowa (średni koszt kapitału) również będzie stała
dla każdego okresu. Bieżącą wartość przyszłych kosztów wyznacza się wtedy ze wzoru [l, s. 190]:
" PMT. • PMT.
PV= L - -1 =PMT0+ L--'
rao(l+k)' ,_,(l+k)' (l)
gdzie: PMT, - oczekiwane koszty w okresie t(t=O, ... , n), k średni koszt kapitału (stopa dyskontowa).
Stosując tę formułę przy k=0,08 możemy określić bieżącą wartość przyszłych kosztów każdego z czterech przyjętych przykładowo projektów inwestycyjnych:
PV,. = -84,666 mld zł; PV8= -83,883 mld zł; PVc= -86,243 mld zł; PV0= -83,441.
Oferta przedsiębiorcy D jest zatem mniej kosztowna dla
władz lokalnych niż oferty A, B i C, więc należy ją wybrać.
Utrzymanie założenia o stałej stopie dyskontowej (średni
koszt kapitału jest niezmienny w czasie) jest trudne do
spełnienia, zwłaszcza wtedy, gdy gospodarka jest niestabilna.
W takiej sytuacji należy zmodyfikować formułę (l) tak, aby
uwzględniała zmienność stopy dyskontowej (średniego kosztu
kapitału) w czasie. Formuła oceny ofert przybierze wówczas
postać [5):
PV'= L IPMT,
r~o
n
(l +k,)r•O
" PMT, P M T0 + '-- --:-
1 _ __:__
r-1 fl(l+k,)
,_,
gdzie: k, - średni koszt kapitału w okresie t,
n - symbol iloczynu,
pozostałe oznaczenia jak we wzorze (1).
(2)
Poddajmy zatem analizie te trzy oferty przy założeniu, że:
k0=0; k1=0,45; k2=0,30; k3=0,15; k4=0,15; k5=0,10.
Po podstawieniu do wzoru (2) otrzymujemy wyniki:
PV:(=-65,834 mld zł; PV8=-59,156 mld zł; PV(;=
= -61,652 mld zł; PVó= -60,397 mld zł.
Projekt B okazał się w tym przypadku mniej kosztowny dla
władz lokalnych niż pozostałe projekty.
Przykłady te zwracają uwagę na to, że nie zawsze pozornie
"tańsza" lub o krótszym okresie realizacji oferta jest bardziej
opłacalna.
dr Marek Obrębalski, dr Marek Walesiak - Akademia Ekonomiczna we l#oclawiu, Wydział Gospodarki Regionalnej i Thrystyki w Jeleniej Górze
UTERATURA
(1] Brigham E.F., Gapenski L.C.: Financial managemenr: th.ory and practlct.
Chicago: Dryden 1991
[2] Jachna T., Sierpińska M.: Octna bieżącej l rozwojowej drialalnoici firmy.
Kraków: P.W. Stabill 1991
[3] Ostaszewski J.: Analiza finansowa i wycena firmy wtdlug standardów ElKi.
Warszawa: CIM 1992
[4) Regułski J.: Ekonomika miasta. Warszawa: PWE 1982
(S] Walesiak M.: Zagadni~nie dyskontowania przy zmiennej stopie w czasie. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu (w druku~ Wrocław: AE 1993
r
