Straszewska Maria

1

PIS ZAWARTOŚCI T E C Z K I —

...

1/1. R e la c ja —

1/2, D o k u m e n ty (s e n s u s lric to ) d o ty c z ą c e o s o b y re la to ra

1/3. In n e m a te ria ły d o k u m e n ta c y jn e d o ty c z ą c e o s o b y re la to ra —

II. M a te ria ły u z u p e łn ia ją c e re la c ję \J k „

111/1 - M a te ria ły d o ty c z ą c e ro d z in y re la to ra —-

fll/2 - M a te ria ły d o ty c z ą c e o g ó ln ie o k re s u s p rz e d 193 9 iv — -

111/3 - M a te ria ły d o ty c z ą c e o g ó ln ie o k re s u o k u p a c ji (1 9 3 9 -1 9 4 5 ) •— -

" ljl/ 4 - M a te ria ły d o ty c z ą c e o g ó ln ie o k re s u p o 1 9 4 5 r.

111/5 - in ne...' ;

IV. K o re s p o n d e n c ja —

V. N a z w is k o w e k a rty in fo rm a c y jn e \ J

VI. F o to g ra fie

2

3

4

ROZDZIAŁI

M A Ł Y S A B O T A Ż “ W A W E R ” - R E L A C JE T er es a R yl sk a “ T re m b ic k a ”

Akcjasabotażowaprzeciwpropagandzieniemieckiej i zarządzeniom

okupanta— narodziłysięsamorzutniejakoreakcjaulicywarszawskiej na­tychmiast powkroczeniuwojskniemieckichdoWarszawy.

Za inicjatorkęsabotażuuważasięstudentkęElżbietęZahorską, are­

sztowanąi skazanąnaśmierćzazrywaniepropagandowychplakatównie­

mieckich„Anglio— twojedzieło!” Wyrokzostał wykonany4 listopada1939r.

W końcupaździernikategoż rokuczłonkowiejednej z pierwszychorga­

nizacjipodziemnychpod nazwąPolskaLudowaAkcjaNiepodległościo­

wa — „PLAN” — rozpoczęlidziałalnośćprzeciwpropagandziewrogiej, na­lepiającnaplakatyz proklamacjąo utworzeniu„Generalnej Gubernii” —

obraźliwei ośmieszającenapisy.

W grudniu1939r. grupamłodzieżyharcerskiej dokonałaakcjiprze­ciwPolakom, bywającymw lokalachprzeznaczonychdlaNiemców. KiedysalarestauracjiAdriapełnabyłaniemieckichwojskowychi cywilnych, a

wśródnichtych Polaków, którzyzabawialisięw towarzystwieniemie­

ckim, salata zostałazagazowanagazemwywołującymnagłewymioty.

Byłyto wystąpieniasamorzutne.

W listopadzie1939r. zapadładecyzjazorganizowaniaplanowegoi sy­

stematycznieuprawianegosabotażu. Akcjata miałateż byćjednocześnie

ostrzeżeniemdlaPolaków, którzyzapominalio obowiązkachi poczuciu

własnej godności. Takżemiałaspołeczeństwopolskiepodtrzymaćnadu­chu w tych trudnychczasach. Przedewszystkimjednakchodziłoo uprzy­

krzenieżyciaokupanta. Żebynie czulisiępewnie, żebyprzypominaliso­bienakażdymkroku, żePolacysięnie poddali, żedalej walczą.

Z inicjatywąprowadzeniaprzez kobietyakcjimałegosabotażuwystą­

piłajuż w jesieni 1940r. LeontynaUrbanowiczównapseudonimy„Bron­

ka” „MariaI” — instruktorkaprzedwojennegoPrzysposobieniaWojskowe­goKobiet (PWK). W czasie okupacjibyłaonareferentkąWSK—WOSPa od1942r. referentkąWSKprzyKomendzieOkręguWarszawskiegoAK.

W porozumieniuzeswąbezpośredniąkomendantkąMariąWittek, ps. „Mi­

ra” — szefemwydziałuWojskowej SłużbyKobiet w KomendzieGłównej ZWZD(później AK)zaproponowałaUrbanowiczównaMarii Straszew­

skiej prowadzeniewspólniez OrganizacjąHarcerskąantyniemieckichakcji

ulicznych.

Narazieinicjatywata nie zostałazrealizowana. Tymczasemw Biule­tynieInformacyjnymz 1 listopada1940r. ukazał sięartykuł pt, „Mały

sabotaż”, autorembył zapewneAleksander Kamiński, postulujący„co­

dziennąi powszechnąrealizacjęsabotażu”.

W końculistopada1940r. MariaStraszewska, ps. „Lilka”, „Emma”,

„Anna”, kierowniczkaZrzeszeniaAkademickichKręgówStarszoharcer- skich.Kuźnica”, zorganizowaław Chyliczkachpod Piasecznemw domu

swychrodzicówodprawę, poświęconąsprawie„małegosabotażu”. W tymzebraniuoprócz Straszewskiej i czterechharcerzyz „Kuźnicy” wziął

udział harcmistrz Rzeczpospolitej Aleksander Kamiński — redaktor Biu­letynuInformacyjnegoi późniejszyszef BIP-u2^w OkręguWarszawskim.

W Chyliczkachrozważanozagadnieniewyborutakiej formypropagandy

antyniemieckiej, którałączyłabyw sobie możliwienajwiększąskutecz­

ność oddziaływaniapsychicznegonawrogaoraz pozytywnegooddziały­

wanianawłasnespołeczeństwoz pewnąatrakcyjnościądlasamychucze­

stnikówakcjii — niezbędnie— z walorami wychowawczymi wobecza­

angażowanej w to młodzieży.

Projekt utworzeniaspecjalnej organizacjimałegosabotażuprzedłożo­nyprzez Kamińskiegozostał zaakceptowany. Tytułempróbypierwszą

akcję(wybicieszybu fotografów, którzywystawializdjęciaNiemców)

wykonali5 grudnia1940r. uczestnicypowyższegozebrania— z Marią

Straszewskąwłącznie.

OrganizacjaMałegoSabotażu„Wawer” rozpoczęłaswą oficjalnądzia­łalnośćnatereniemiastaWarszawy, a następnieobjęłateż całypowiat

warszawski. Pracami organizacjikierowałaKomendaGłówna„Wawra” w

składzie: komendant główny, komendanci okręgówi sekretarzkomendy.

Terenyobjętedziałaniem„Wawra” dzieliłysięnaokręgi: Śródmieście,

Północ, Południe, Praga. Od 1942r. piątymokręgiem„Wawra” był Po­

wiat Warszawski. Jesienią1941r. nastąpiłopołączenieorganizacji„Wa­

wer” z organizacjąmłodzieżową„Palmiry” o podobnychcelachjak „Wa­

wer”.

Składpierwszej KomendyGłównej „Wawra:

Komendant Główny— Aleksander Kamiński,pseudonim„Dąbrowski”;

Komendant Okr. Śródmieście— CzesławMichalski, ps. „Jankowski”;

Komendant Okr. Północ— CzesławZadrożny, ps. „Głowacki”;

Komendant Okr. Południe— Józef Piątkowski, ps. „Nosowicz”;

Komendant Okr. Praga— MieczysławWeitzkorn,ps. „Lwowicz”;

SekretarkaKomendyGłównej - TeresaSokołowskaRylska, pseudonim

„Trembicka”, organizatorkai komendantkagrupyinspekcji.

Duszą„Wawra” był Kamiński. PrzyorganizowaniuMałegoSabotażu

wykazał raz jeszczesweniezwykłetalenty. Zasługąjego— w pierwszym

1) InformacjaLeontynyUrbanowiczówny,2) BiuroInformacji i Propagandy.

5