„Mieszkają w prawdziwym raju” (możliwości badania jakości życia w Krakowie i we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej)

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis

Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia IX (2011)

Jan M. Małecki

„Mieszkają w prawdziwym raju”

(Możliwości badania jakości życia w Krakowie

i we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej)

W dawnej Rzeczypospolitej polsko-litewskiej Lwów i Kraków łączyły różne związki, zwłaszcza silne od średniowiecza więzy handlowe. Oba miasta należały do wielkich metropolii Korony. Jednakże ich losy aż do połowy XIX w. układały się odmiennie. Do pierwszej połowy XVII stulecia stołeczny Kraków, pierwsze miasto Rzeczypo-spolitej, dominował nad Lwowem pod względem politycznym, ale także w rozwo-ju demograficznym i gospodarczym. Po katastrofalnych zniszczeniach wojennych z połowy XVII w. Kraków już się nie podźwignął gospodarczo, a utraciwszy charakter miasta rezydencjonalnego odgrywał coraz mniejszą rolę w życiu państwa. Lwów zaś zyskiwał na znaczeniu, na co wpływ miało zaangażowanie Rzeczypospolitej w kon-fliktach wojennych i w odpieraniu zagrożenia od strony południowo-wschodniej.

Po pierwszym rozbiorze Lwów znalazł się w państwie habsburskim, Kraków jeszcze przez blisko ćwierćwiecze pozostał w Rzeczypospolitej. Po jej ostatecz-nym upadku na kilkanaście lat (1796-1809) oba miasta dostały się pod panowa-nie Habsburgów, ale wkrótce znowu ich drogi się rozeszły. Dopiero likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej w 1846 r. spowodowała, że ponownie znalazły się w Cesarstwie Austriackim, na terenie tej samej prowincji („kraju koronnego”): „Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim”. Odtąd, a zwłaszcza po zmianach ustrojowych państwa w 1867 r. i po nadaniu Galicji auto-nomii, oba miasta rozwijały się pomyślnie, w podobnych warunkach politycznych, społeczno-gospodarczych i kulturalnych. Według obowiązującego pod koniec XIX w. na terenie monarchii klasyfikacji gmin miejskich, w Galicji tylko Kraków i Lwów zaliczały się do wielkich miast posiadających własne statuty gminne: Kraków od 1866, Lwów od 1870 r.

W tych szczególnych okolicznościach, gdy ucisk narodowy nasilał się w za-borze rosyjskim i w pruskim, swoboda polityczna i kulturalna w Galicji nadawała obu wielkim miastom galicyjskim szczególnego znaczenia w życiu ogólnopolskim. Pozwoliło to historykowi stwierdzić, że Lwów w tym czasie „jest stolicą nie tylko Galicji, ale – pod względem kulturalnym – spełnia także rolę stolicy całej Polski”1_.

Kraków zaś – ze względu na to, że był „skarbnicą pamiątek narodowych” oraz sie-dzibą wielu instytucji kulturalnych i naukowych – uznawano za „duchową stolicę

Polski”. Postronni obserwatorzy mówili nawet o dwóch stolicach Galicji2_{. Nic też}

dziwnego, że na terenie samej Galicji oba miasta w pewnym sensie konkurowały z sobą. Ówcześni publicyści pisali z dezaprobatą o antagonizmie między nimi3_.

W drugiej połowie XIX w. Lwów był już miastem znacząco od Krakowa więk-szym pod względem liczby mieszkańców4 _{i bardziej nowoczesnym, co zawdzięczał}

swojemu statusowi stolicy prowincji i siedziby najwyższych władz krajowych: Namiestnictwa, Sejmu Krajowego z Wydziałem Krajowym, Rady Szkolnej Krajowej. Działały tu polskie szkoły wyższe (oprócz uniwersytetu także politechnika, akade-mia weterynarii oraz akadeakade-mia rolnicza w podmiejskich Dublanach) a także licz-ne instytucje kulturallicz-ne i gospodarcze, redakcje opiniotwórczych czasopism itd. Kraków później zaczął się przekształcać w miasto nowoczesne i nie był siedzibą władz krajowych5_{. Jednakże od momentu przywrócenia mu samorządu w 1866 r.}

szybko nadrabiał zaległości w zakresie budownictwa, gospodarki komunalnej, roz-woju demograficznego, a z czasem i przestrzennego. Przede wszystkim stawał się przodującym ośrodkiem życia naukowego (rozkwit Uniwersytetu Jagiellońskiego, założenie Akademii Umiejętności), kulturalnego (Akademia Sztuk Pięknych, rozkwit teatru miejskiego, powołanie Muzeum Narodowego) a także znaczącej działalności politycznej („stańczycy”)6_.

W tej sytuacji oba „wielkie miasta” galicyjskie, z których zresztą każde nosi-ło w oficjalnej tytulaturze określenie „stołeczne”, miały ze sobą wiele wspólnego, w pewnym sensie upodobniały się do siebie7_{. Otwarcie w 1861 r. bezpośredniego}

połączenia kolejowego ułatwiło przemieszczanie się z jednego miasta do drugiego, pogłębiając wielorakie związki między nimi. Oczywiste pozostały przy tym i znacz-ne różnice8_.

2 _{Tak na przykład o Galicji, która posiada dwie stolice, pisał w 1897 r. Bolesław Prus}

(Kroniki, T. 15, Warszawa 1965, s. 174).

3 _{Por. np. cytat z 1877 r., [w:] K. Grodziska, Miasto jak brylant... Księga cytatów o Lwowie,}

Kraków 2007, s. 133.

4 _{Liczba ludności cywilnej Lwowa wynosiła (na koniec roku spisowego) w 1890 r.}

– 119 352, w 1900 r. – 149 544, w 1910 r. – 195 796, Krakowa zaś: w 1890 r. – 69 130, w 1900 r. – 85 274, w 1910 r. (po przyłączeniu do miasta sąsiednich gmin, jeszcze bez Pod-górza i Płaszowa) – 142 518.

5 _{Próby ustanowienia zasady, że co druga sesja Sejmu Krajowego odbywać się będzie}

w Krakowie, nie powiodły się. Zob. S. Grodziski, Z dziejów starań o prymat Krakowa w Galicji, [w:] Kraków-Małopolska w Europie środka, pod red. K. Brońskiego, J. Purchli, J. Szpaka, Kra-ków 1996, s. 207–211.

6 _{Porównanie rozwoju i znaczenia obu miast w drugiej połowie XIX w.: J.M. Małecki,}

Lwów i Kraków – dwie stolice Galicji. „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, T. 50:

1989 [druk 1990], s. 119–131; J. Purchla, Kraków i Lwów: zmienność relacji w XIX i XX wieku, [w:] Kraków i Lwów w cywilizacji europejskiej, pod red. J. Purchli, Kraków 2003, s. 81–90.

7 _{Drobnym, ale charakterystycznym przejawem tego podobieństwa jest fakt, że akcję}

znanej sztuki Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej toczącą się we Lwowie można było, zarówno w nowych inscenizacjach, jak i w filmie, łatwo przenieść do Krakowa: pan Dulski nie chodzi na Wysoki Zamek, lecz na Kopiec Kościuszki, zamiast Zamarstynowa mamy Dębniki itp.

8 _{W 1867 r. Józef Ignacy Kraszewski pisał: „Jestli co mniej do siebie podobnego nad}

Ta bliskość obu „wielkich miast” Galicji nasuwała często pytanie, które z nich jest bardziej atrakcyjne do zamieszkania, w którym żyje się lepiej i przyjemniej. W powszechnym przekonaniu, znajdującym wyraz w wypowiedziach publicystów i pisarzy, na ogół zwyciężał pod tym względem Lwów. Podkreślano najczęściej szczególny urok tego miasta, jego urodę9 _{oraz wesołość}10 _{i gościnność}

mieszkań-ców. Znalazła się nawet taka opinia (z 1911 r.), że lwowianie „mieszkają w prawdzi-wym raju”11_{. Równocześnie uznawano Lwów za miasto nowoczesne, które „kipiało}

życiem” w przeciwieństwie do „cichego i ubożuchnego Krakowa”12_{. Tadeusz}

Boy-Żeleński porównując satyrycznie zasobność trzech stolic (do Lwowa i Krakowa do-łączył Warszawę) i zamożność ich mieszkańców pisał w 1907 r.:

W Warszawie zbytek, szampańskie kolacje, Płyną rubelki – skąd? gdzie? Ani wiesz; Lwów ma na tydzień jedną defraudację, Coś więc gotówki liźnie czasem też; Za to krakowskie mury osławione! Ilu mieszkańców, tyle w portkach dziur: U nas się mówi: „Pożycz mi koronę”, Tak jak gdzie indziej mówi się „Bonjour!”13

Interesująca byłaby naukowa weryfikacja tych opinii. W dotychczasowych ba-daniach porównawczych Lwowa i Krakowa w dobie autonomii galicyjskiej zwraca-no przede wszystkim uwagę na zagadnienia polityczne14_{, gospodarcze, kulturalne.}

W poznaniu tego, co dziś nazywamy jakością życia w mieście i co jest chętnie podej-mowanym przedmiotem badań socjologicznych, zdani jesteśmy na mniej lub bar-dziej subiektywne opinie zawarte w pamiętnikach, korespondencji czy ówczesnej publicystyce. Czy jest możliwe bardziej obiektywne, oparte na wymiernych wskaź-nikach zbadanie tego zagadnienia? Oczywiście stan źródeł nie pozwala na zastoso-waniu takich kryteriów określających jakość życia w mieście, jakie stosują badacze zajmujący się współczesnością. Wydaje się jednak, że materiały statystyczne, który-mi rozporządzamy (nawet tylko te drukowane) pozwalają na przybliżenie

odpowie-9 _{Wedle opinii Stefana Żeromskiego, wyrażonej w liście do narzeczonej z 1892 r., Lwów}

„bez żadnego wątpienia ładniejszy jest niż Kraków”. Zob. K. Grodziska, op. cit., s. 141.

10 _{Bawiący się Lwów przeciwstawiano cichemu i nudnemu Krakowowi: S. Estreicher,}

Znaczenie Krakowa dla życia narodowego polskiego w ciągu XIX wieku, [w:] Kraków w XIX w.,

t. 1, Kraków 1932, s. 17.

11 _{K. Grodziska, op. cit., s. 155.}

12 _{Znane porównanie Lwowa i Krakowa dokonane przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego}

w jego felietonie Prawy brzeg Wisły (ze zbioru pt. Znaszli ten kraj?). T. Boy-Żeleński, Znaszli

ten kraj? (Cyganeria krakowska) oraz inne wspomnienia o Krakowie), oprac. T. Weiss,

Wro-cław 1983, s. 3–6.

13 _{T. Żeleński (Boy), Pieśń o naszych stolicach, [w:] idem, Pisma, Seria 1, t. 1: Słówka,}

Warszawa 1956, s. 243–244.

14 _{Oprócz opracowań wymienionych w przyp. 6, por. O. Arkuša, Polśki polityčni}

seredo-vyšča Lvova ta Krakova na złamy XIX–XX stolit’: sproba porivnjannja, [w:] Lviv: misto, suspil-stvo, kultura, t. 3, Lviv 1999, s. 362–377.

dzi na pytanie, gdzie żyło się lepiej, innymi słowy: która z dwóch stolic Galicji była bardziej przyjazna dla swych mieszkańców.

Najłatwiej dostępne dane statystyczne dla obu miast, przy tym wiarygodne i prowadzone w sposób względnie ujednolicony, pochodzą z wydawnictw dwóch miejskich biur statystycznych: Lwowa i Krakowa. Wskutek stopniowego dosko-nalenia pracy obu tych instytucji, najpełniejsze dane odnoszą się do ostatnich lat autonomii galicyjskiej – można przyjąć, że konkretnie do 1910 r., kiedy to przepro-wadzono powszechny spis ludności. O ile jednak Miejskie Biuro Statystyczne Lwowa zdołało wydać zeszyt za lata 1910–1911, o tyle w biurze krakowskim już z tym nie zdążono i w ostatnim zeszycie opublikowanym przed wybuchem wojny ukazały się dane za lata 1908–1909, a za 1910 – jedynie „tymczasowe wyniki spisu ludności z 31 grudnia 1910 roku”. Uzupełnienie niektórych tylko informacji statystycznych za rok 1910 znalazło się w Statystyce miasta Krakowa 193615_{. Natomiast}

wydaw-nictwo lwowskie za lata 1910-1911 nie zawiera wyników spisu powszechnego z 1910 r., a więc precyzyjnych danych dotyczących ludności i mieszkań. W części za-stąpić je może wiele cennych danych statystycznych zestawionych w opracowaniu dziejów gospodarczych Lwowa pióra Stanisława Hoszowskiego16_{. Przy tym jednak}

sposób prezentowania niektórych danych szczegółowych ze Lwowa i z Krakowa czyni je trudno porównywalnymi.

Dodatkowa trudność, wymagająca bacznej uwagi, wynika stąd, że właśnie w 1910 r. nastąpiło znaczne rozszerzenie granic administracyjnych Krakowa i dane za ten rok dotyczą bądź to miasta w dawnych granicach („stary Kraków”: dzielni-ce I–VIII), bądź w nowych („wielki Kraków”: dzielnidzielni-ce I–XX). Z powodu tych zmian granic administracyjnych nie są też w pełni porównywalne pod względem meryto-rycznym dane dotyczące np. stanu gospodarki komunalnej obu miast, gdyż Kraków w dawnych granicach obejmował obszary w pełni zurbanizowane, w nowych zaś – także te, które miały jeszcze charakter wiejski. We Lwowie zaś już znacznie wcześniej rozszerzono granice administracyjne i jego peryferyjne dzielnice dopiero się urbanizowały.

Mając to wszystko na uwadze, spróbujemy zestawić porównawczo niektó-re wymierne dane, mogące świadczyć o jakości życia w obu stołecznych miastach Galicji. Rezygnujemy przy tym z przedstawiania dynamiki zjawisk, ograniczając się do informacji z 1910 lub – gdy ich brak – z 1909 albo nawet 1908 r. Na podstawie dostępnych źródeł, możemy podjąć tę próbę w czterech następujących dziedzinach: warunki zdrowotne, warunki mieszkaniowe, koszty utrzymania, dostępność urzą-dzeń komunalnych.

O poziomie opieki zdrowotnej mogą dać pewne wyobrażenie dane statystyczne odnoszące się do personelu medycznego oraz do działalności ochotniczego pogo-towia ratunkowego (tab. 1). Natomiast warunki zdrowotne zobrazuje może lepiej poziom śmiertelności, obniżający się stopniowo. Na 1000 mieszkańców przypadało

15 _{W dalszym ciągu tego artykułu opierać się będziemy głównie na wymienionych}

wy-dawnictwach, stosując w przypisach podane w nawiasach skróty: Wiadomości statystyczne

o mieście Lwowie, t. 13: [1908–1909], Lwów 1911 (Wiad. XIII); Wiadomości statystyczne o mieście Lwowie 1910 i 1911, t. 14, Lwów 1914 (Wiad. XIV); Statystyka miasta Krakowa, z. 12,

Kraków 1912 (Stat. XII); Statystyka miasta Krakowa 1936, Kraków 1998 (Stat. 1936).

zgonów: we Lwowie w 1909 r. 23,7, w 1910 r. 19,9, w Krakowie odpowiednio 26,6 i 23,917_{. O warunkach zdrowotnych świadczyć też mogą rejestrowane przyczyny}

zgonów (tab. 2).

Opieka zdrowotna we Lwowie i Krakowie w 1910 r. Tab. 1.

Personel medyczny Lwów Kraków

Personel medyczny (na 1000 mieszkańców bez wojska)

lekarze medycyny 1,84 1,78

lekarze dentyści 0,15 0,13

akuszerki 2,30 1.66

personel apteczny 0,48 0,54

Ochotnicze pogotowie ratunkowe

przypadki udzielenia pomocy na 1000 mieszkańców bez wojska 52,7 41,6

Źródło: Wiad. XIV, s. 80, 84; Stat. 1936, s. 128, 140

Śmiertelność mieszkańców Lwowa i Krakowa w 1909 r. Tab. 2.

Przyczyny zgonów Lwów Kraków

na 1000 mieszkańców zmarło 23,7 26,6

zmarło z powodu gruźlicy (na 100 zgonów) 23,1 23,9

zmarło z powodu zapalenia płuc (na 100 zgonów) 12,4 7,7

zmarło z powodu szkarlatyny (na 100 zgonów) 4,9 2,8

zmarło z powodu samobójstwa (na 100 zgonów) 0,9 1,5

śmiertelność niemowląt (na 100 żywo urodzonych) 16,1 13,9

Źródło: Wiad. XIII, s. 23, 25, 32–33, 39; Stat. XII, s. 75, 83, 86–87

Porównanie warunków mieszkaniowych nastręcza trudności z tego powodu, że materiały, którymi rozporządzamy zarówno dla Krakowa, jak i Lwowa, mówią zaledwie o ogólnej liczbie domów mieszkalnych i mieszkań. Pozwalają więc tylko na obliczenie liczby osób przypadających średnio na jedno mieszkanie, a ta bardzo się różni w starych dzielnicach i na obszarze rozszerzonym o gminy podmiejskie. Z tego powodu podano w tabeli obie wielkości (tab. 3).

Warunki mieszkaniowe we Lwowie i Krakowie w 1910 r. Tab. 3.

Warunki mieszkaniowe Lwów stary Kraków_{(dz. I–VIII)} wielki Kraków_{(dz. I–XX)}

osób przypadających na 1 dom 36,5 41,0 31,6

mieszkań na 1 dom 7,9 8,5 6,6

osób przypadających na 1 mieszkanie 4,6 4,8 4,8

Uwaga: Za podstawę obliczeń dla Krakowa przyjęto liczbę osób zajmujących mieszkania, tzn. z wyłączeniem mieszkających w klasztorach, hotelach itp. (134 941 dla „wielkiego Krakowa” i szacunkowo 95 tys. dla „starego Krakowa”)

Źródło: S. Hoszowski, Ekonomiczny rozwój..., s. 63, 68; Stat. XII, s. 5, 7, 24–25

Przy ocenie jakości życia, ważną rzeczą jest oszacowanie kosztów utrzymania. Do ich zbadania można się przybliżyć przez zestawienie cen artykułów pierwszej potrzeby a także średnich zarobków w różnych grupach zawodowych. Pierwsze jest możliwe dzięki opracowanym przed laty monografiom cen we Lwowie i w Krakowie. Trudne byłoby jednak zestawienie na podstawie tych materiałów należytego „koszyka” artykułów żywnościowych, pozwalającego ocenić obiektywnie koszty utrzymania. Zdać się zatem musimy na przedstawienie cen dość dowolnie dobra- nych towarów (tab. 4). Jeśli zaś chodzi o place, to rozporządzamy porównywal-nymi informacjami tylko odnośnie do niektórych urzędników i funkcjonariuszy miejskich (tab. 5). Podane we wspomnianych monografiach cen płace (wysokość dniówki) robotników budowlanych i niektórych innych są niestety trudne do po-równania z powodu odmiennego wyodrębniania kategorii pracowników we Lwowie i w Krakowie.

Ceny rynkowe niektórych artykułów pierwszej potrzeby Tab. 4.

we Lwowie i w Krakowie w 1910 r. (średnie roczne w koronach austr.)

Artykuły pierwszej potrzeby Lwów Kraków

chleb pszenny 1 kg 0,33 0,40

chleb żytni 1 kg 0,31 0,34

mięso wołowe lepsze 1 kg 1,44 1,45

mięso wieprzowe 1 kg 1,85 1,88 mięso cielęce 1 kg 1,61 1,78 masło kuchenne/deserowe 1 kg 2,32/2,83 2,67 jaja 60 szt. 4,11 4,04 ziemniaki 100 kg 4,01 4,63 siano 1 cetnar 6,50 7,52 słoma 1 cetnar 4,76 5,52

drewno opałowe twarde 1 m3 _{8,60 13,00}

drewno opałowe miękkie 1 m3 _{7,47 11,75}

węgiel 100 kg 3,50 1,82

Źródło: Wiad. XIV, s. 134–135; S. Hoszowski, Ceny we Lwowie w latach 1701–1914, Lwów 1934, passim; M. Górkiewicz, Ceny w Krakowie w latach 1796–1914, Poznań 1950, passim

Płace roczne niektórych urzędników i funkcjonariuszy miejskich Tab. 5.

we Lwowie i Krakowie w 1910 r. (w koronach austr.)

Urzędnicy i funkcjonariusze miejscy Lwów Kraków

prezydent miasta 22 000 18 000 wiceprezydent 12 000 8000 radca 6088 4800 (6888) sekretarz 4704 3600 (5808) kasjer 5104 3600 (5804) woźny 1424 800 (1186)

Uwaga: W nawiasie podano płacę zasadniczą razem z dodatkami

Warunki życia miejskiego zależały w dużej mierze od stanu urządzeń komu-nalnych. W okresie, którym się zajmujemy, gdy wielkie miasta galicyjskie szybko się unowocześniały, rozwój urządzeń komunalnych stanowił przedmiot zabie-gów władz gminnych i następował mniej więcej w tym samym czasie we Lwowie i w Krakowie. Niemal równocześnie uruchomiono gazownie i rozpoczęto oświetla-nie ulic gazem (we Lwowie w 1858, a w Krakowie w 1857 r.), a także (w 1901 r.) zakończono budowę wodociągu. Elektrownię miejską otwarto we Lwowie w 1900, w Krakowie dopiero w 1905 r., a tramwaj elektryczny zaczął jeździć we Lwowie w 1894, w Krakowie w 1901 r. Znacznie wcześniej w Krakowie (w 1878 r.) niż we Lwowie (1901 r.) zbudowano rzeźnię miejską. Pogotowie ratunkowe zaczęło dzia-łać w Krakowie w 1891 r., a we Lwowie w 1893 r.18_.

Odnośnie do gospodarki komunalnej możemy podać niektóre dane dotyczą-ce stanu kanalizacji, zaopatrzenia mieszkańców w gaz i energię elektryczną oraz linii tramwajowych i połączeń telefonicznych (tab. 6). Trudno jest natomiast w spo-sób porównawczy przedstawić zaopatrzenie w wodę pochodzącą z wodociągów miejskich Lwowa i Krakowa (w 1910 r.: 5 763 733 m3 _{we Lwowie, 2 789 594 m}3

w Krakowie19_{). Sieć wodociągowa nie pokrywała się bowiem z powierzchnią miast}

w granicach administracyjnych i dlatego nie miałoby uzasadnienia ustalanie pozio-mu konsumpcji wody na podstawie liczby mieszkańców.

Urządzenia komunalne we Lwowie i Krakowie w 1909–1910 r. Tab. 6.

Urządzenia komunalne Lwów Kraków Źródło

kanalizacja w 1910 r. długość kanałów w km

długość kanałów w km na 1000 mieszk.

81,84 0,40

89,18 0,59

Wiad. XIV, s. 8; Stat. 1936, s. 148 gazownia w 1909 r.

konsumpcja gazu w m3 _{na 1 mieszk. 30,92 61,11} Wiad. XIII, s. 177; Stat. XII, s. 256

elektrownia w 1909 r.

konsumpcja prądu elektr. w kW na 1 mieszk. 27,52 19,78 Wiad. XIV, s. 222; Stat. XII, s. 258 tramwaj elektryczny w 1909 r.

przejazdów rocznie na 1 mieszk. 105,6 64,5 Wiad. XIII, s. 170; Stat. XII, s. 277 telefon w 1909 r.

rozmów miejscowych rocznie na 1 mieszk. 15,1 11,5 Wiad. XIII, s. 85; Stat. XII, s. 270

Uwaga: W przeliczeniach dla Krakowa przyjęto liczbę ludności cywilnej, a tylko przy kanalizacji – liczbę ludności z wojskiem

Z przytoczonych danych statystycznych zdaje się wynikać – czego się zresztą można było spodziewać – że pod względem jakości życia stołeczny Lwów stał wyżej niż Kraków, jakkolwiek różnice między obu miastami nie były uderzające. Dane te jednak są zbyt fragmentaryczne, by można było na ich podstawie dojść do takiej konkluzji. Bo też celem tych rozważań nie było wyciąganie konkretnych wniosków, lecz tylko wskazanie możliwości badawczych. Rzetelne opracowanie interesującego,

18 _{S. Hoszowski, Ekonomiczny rozwój..., s. 101–104; J. Bieniarzówna, J.M. Małecki, Dzieje}

Krakowa, t. 3: Kraków w latach 1796–1918, Kraków 1979, s. 349–355; J. Wiczkowski, Lwów, jego rozwój i stan kulturalny oraz przewodnik po mieście, Lwów 1907, s. 333.

19 _{Wiad. XIV, s. 230; R. Wierzbicki, Wodociągi Krakowa do roku 1939, Kraków 1999,}

jak mi się wydaje, zagadnienia jakości życia w dwu stolicach Galicji wymagać bę-dzie przede wszystkim wzbogacenia materiałów porównawczych, co może nastąpić dzięki poszerzeniu podstawy źródłowej o inne jeszcze wydawnictwa statystyczne, o szczegółowe monografie, a także przez uwzględnienie źródeł archiwalnych. Po drugie, należałoby zestawiać dane w dłuższych odcinkach czasowych, co dałoby możność wyeliminowania przypadkowości oraz ukazanie dynamiki. W ogóle zaś konieczne byłoby wypracowanie metody badawczej pozwalającej na należyte wy-korzystanie danych nie zawsze w pełni porównywalnych, pochodzących niekiedy z różnych lat, do tego dotyczących miast rozwijających się w podobnych, ale pod wieloma względami odmiennych warunkach. Chodzi tu na przykład (o czym wspo-mniano wyżej) o porównywalność obszarów w różnym stopniu zurbanizowanych. Może udałoby się także uzyskać wymierne informacje dotyczące innych jeszcze dziedzin świadczących o jakości życia w miastach, na przykład dostępu do oświaty, do kultury, zwłaszcza kultury masowej itp. Sądzę, że jest to wdzięczne pole do ba-dań dla historyka.

“They live in a real paradise”

(The possibilities of researching the quality of life in Krakow and Lviv during

the Galician Autonomy)

Abstract

After the political changes that took place in 1867 in Austria-Hungary, the administrative capital city of the province called Galicia and Lodomeria was Lviv, and the second big city – sometimes called the second capital – was Krakow. The latter had fewer citizens but was considered the centre of the Polish culture (the main residence of the oldest university and the academy of learning, the former capital of the country that accumulated the treasures of the national relics). Publicists, on the other hand, emphasized the superiority of Lviv with respect to its modern character as well as the prosperity and activity of its citizens. Is it possible to use the statistical data available to verify the higher standard of life in Lviv that is observed by the contemporary people?

On the basis of the data available we may attempt such verification in the following four fields: health conditions, housing conditions, maintenance costs and the availability of municipal installations. The tabulated data may suggest that Lviv did overshadow Krakow with respect to the quality of life yet the differences between the two cities were not striking. The data is too fragmentary to serve as the basis for a convincing defence of this thesis. The attempt made in the article, however, points to the research possibilities. It also should encourage historians to further investigate the issue.