Badania aTeolog.i~ne lZa pomoc~ Mal'iner6w 385
forrny ipTzy'pominajqce ziemskie doliny TZeczne ymodeI'OWane przez wo- dy tplynqce. Wsp6lcre'Snie jednak all1i pOlWierzchnia Marsa, ani jego abmo- sfera nie wykatzujq istnienia 'Wody, a 'Przynajmniej w ta,kiej postaci, w ja- kiej spotykamy jq na Ziem'i.
.I UIU "u"ouuo. lUIOtlVltJ,l'''U. "lUVIJ,,,,,,,",,U'H~UUV lUO"'VUUIiUVV.i.Ut 11 Uu •• ~
00000100000000011000001 1IIIIIlIhUOI100IIOloOl)t "1100111".001000000100000010 IlilOlllllOllOO 1 IO~~oooo?,.,nnooou,-""OI)OOO' 11111 1 I0010~1I01l010COt 1II1ItlOl 1000aOPII I" I~IIIJ .tOlllOI ~IIIOIIOOIl"lIlOOOOOIOOOOOQO')OOOOOOOIIIIIIlIlIII
'0101110011011011111000000"'1111 IUlllIllOIIIOIOlllOII 001100100\)0010000000
,~aoloouuOOIO..oOOC>O lnllllllOlllO IOIOOooOOIOll.OOOIOJOOovOIOOIUIIIOOIICOI" 101'1001100 II00UOOOllloaOOONHlllllO 1111110111010111011000100LOOOOI UII11 II 11 \11111 "IOOIKlJI I klOOOltOOoooooo~nno')Olllll ~ 100 10 11 ,.0 III OlooCOICOOOOIOUl1 101 Ut III 000000 I coaoeol I 111011 I OODCOOOIOOI 0 I I 1001100' IOIOOOOQOIOOnoOOIOI 11'oooo~, 11011 1l1011UUlltnJlooOooI NononooOQOOOOOU 11.1110101 I 0010011010111111011
I I l l ' 1"1111 I IQlllOI·.llluUUOIIOOlOOOOOIOOOooOOOOOOooOOIIIlIIIIOIO<ll
I<; 100 t I ·01100'lCOO I I 100000J~ 1IlI1lO I 111110111 0 11111 011 0011 OOlOOOOOIOOOOCIlPI
10001(\(;000010(-011000100 1011 loUllMl1 10(,0100000<)(,"1111(,111111011101011101)(
.oc I I1 I "',)OuUOOOIOOOOOOlh()nOOOIOOO~OOOI001011100tlnODIlOOI100000001l11111 lOOOOuuOOOIlOOI)OOOOOoooooou ... "ot.ooooooouaOOOOOOQOOOooOOt;OOOOOOOOOUOOOO00000 looOnllOOlltO'a 111(\01l'l01l1?I 1001011111000000001000000000010010100000001101 lOOOOO .. I 10o)IIIOOIOOOooOOOH)0IDonll(I~1 10100101101000000010000001 10010010.;I( IIIOVC,IOU -- oell!< I I 1000 llO~~ 10 I (In", I I0100000nooo 1l000~tlI1IO 1101000001000011'<
.1100\;0"1 IOOUluhll~II>OO 11 111"IOOOOOOOUO~OIOOOl "eoOOllol QOOOH leOOOOOQOOOII)(
IUN " OQOOUOOC~O"OOIOlOIC')~OOOooOO"IIOOOIIOOOI !loolOI lOooOOOOCUI0100000 101101 , I .III I llllllllll I I 11 1111111 11111 \ 11 I 111111111111" I I1 I \111111 1I111l11l111tlll 11111111111 I 11 III 11 11 I III U I1 • 1 1111 1l11111U 11 I III It I 111111111 I 1111 t 11111111 I 1I111\1111111111 I 1111(11111111) 1\11\ I 1111111 I 1111tllllI 1111111 I" 1111111 lUll I ll" 1111lt 1 tI I 111111 U It \ 1111111111111111 III II 11 11 llU I
111111 I IILL 111111111111111111 U ' " I I I I I 11 11 " I l l It 11. I III 11111111 11111111 )c)OOOO~OOIOOO.O?llIlIllllll I I 11111" 1111 IOIIIIIOIIIIl~ I 1111011 IIIOU1H011 .111011 1111111111 \Ill 11 011 Illhlll 'IQ I 11 11011 11 IC 11111." 111101 I IUO lllll01, HIli III 1111 I I 11 U III t I "11111 0 III I t ~ 11111011 I 11,'11111 0 1 I I \ I ~ 111 110111 1101111 11ll! U I L11 IIn U 11 111111""1 Inlllll~ 11111 011111'1011111 ItUlIO 11 0 1111101 I It 11 111 I 111111111 11 III 1111 1 IIlIIIIlIIlIIIlIIIIIIIIlIlUIlIIIlIIII I 11I1IIUI III 11111 t tll I 11 11 1 I 1111111 111111 11111 I Illlll"11I111I1 1'1111111 , l l l l llllll 11111111 I I 111111111111111 It) I 11111 1111 I 1111 I tlllllll 1111111\1111 I IIUIIII lI11tlllllll III I I 11111111 I 1IIIIIltllll 111111111111111 tit 11111 IlIllIlIllll 11111 IIIII1I11I \ l 11 I IlIlII "11111111" 11111111 I 1111111 11111110 11111 111111 11111111111 111111111111111
I 1111 \llllllllllllllllllJlI' 1""111111111111111 Illltll I 111111111111111111 I 111111 11 1I10000010lUIIlOIICOOI IIIIOQllCIOOIOIOt 11 lUll I I)lH 11 ""11111' Illl. III Ilul I I Iv 11111 0 1 11 I 10111 110111110111110111 I I : l1~IIIII"lllll-" It \lOll 11 , I 111I~I 111101111 I~11l ""1 tlllClIl I 1011 lltO 11 11
\lIt IIIII~ 111I1 ~III I IJ lIll I I1 IU('t \lll 0 11111011111011111 01 111111111101111
\ IIN I III I I Illttll\ I 1101111 1'1111110 I I " I I 111111 I 1111 III 111111 11I1l11111l11l ,1111111111111 I I I 11 , I I11 It 1111 1111 I I11 I 111111111111111 IHIlI" 111111 t lllll 11111 I I1I1 I I 11111 till 11111111 11111 U 11 1 tI 111 11111111111 I I I 111111 I 1111 " ~ " l i l t 11 I 111111111111111 IIlIl1l1ll1l III 1111 I 1111111111 1I1l11111l1llll1111111 It IlIlIlIl 111111J1IIIIIIIIII I I 11 I 11111111" III U 1IIIIIIIllI U U I 1111111111 11111 1 11 III I III III I IIlIlIi I III III •• III 1111111111111 I1 I 11111\11111 I lilt III I 1111111 I I1 Illllllllll I III I" I ,11111111 Illlllll '11111 t 11111111111111 U 1111 ... "I!.i'J1 'H ~ H:n l"'n"lJ Ilu at I ,.a tOI Oo.lJolCQ oO!t!""oon ICOO10lO\,lJ J.n t" lOll
Fig. 1. Frragmmt m!rodow-anej iotog.r<aiii powie-rzchni Marsa, przeslany przez MarJlOeroa 4 w 1iJpcu 1965 r.
'Dhe fragment of Martain surface picture written in code and sent to the Elarth by Marriner 4, JuJy 1965
Fotograiie przeslane nast~pnie przez stacje au:tomatyczne Ma'l'iner 6, 7 i 9 ipOtw.i€'rdzily rw pe:iJni falkt, ie MaTS jest dbeonie plall1etq kompl€'1:lrui.e martwq. Zaslkoczen.ie nauJwwc6w zajmujl:}cych si~ badaniem Mal'sa przy- pominalo t'U lZa lroczenie badaczy Ksi~iyca, ktorzy spod'ziewaoli si~, ie 11:}- dowa-nie Iudzi na jego powierzchni 'przyniesi€ odIpowiedzi na JiCziIle i isWt- ne pytania, doty·czq'C€ histo,rii samego Ksi~iyca, ukladu slO'Iletcznego, -a na- wet i calego wszec'hswiata. Tymczasem na Ksi~iycu odkryto wie1e pro·
ces6w i zjawis'k, okt6rych ietmienia nawet nie podejrzewano i kt6rych -nie spotykanny na Zienni. Jest je<inak TZeCZq pewnl:}, ie te same tproC€sy, tkt6re uksztaftowaly pieTIWOtnq S'koI'UlP~ ziemskq, ksztaltujq r6wnie± dblicza in- nych planet, jalk np. znany tl1am jui obecnie ooraz lapiej Ksi~i:yc i MaTS.
Te same procesy geo1ogi'Czne prze'biegaly jednak w zupelnie ill1.Dyrdh wa- ronlkach i dlatego sklltki ich dzialania mogq bye zupemie ·admi€'llne od tych 1kt6re oIbserwujemy na Ziemi.
Np. Ksi~i:yc nie ma atmosiery ·ani 'hydrosfery. Mi~d'Zy obszairami 05wi.etlonymi P7'ze2: stonce, a Po.~qi:o-nymi w nooy istllliejq olJbrzymie r6i:-
panuje lato, rw afelium, gdy na jego p6Jlku'li poludnio.wej panuje zima.
W wyniku takiego U1kladu p6liku'la rpoludini'owa Marsa otTzymuje wi~ej
energii slanecznej w czasie latanii p6fkula p61!nocna. Czapa polarna p61- kuli poludniowej, kt6ra w dkresie zimy si~a nawet do 45'" szerokoSci poludniowej, latem ikull"czy sic:: wic::c simie, IS nawet ZUJpehrie zanika. Czapa.
.PQlarna bieguna p6J:nocnego miOZe sic:: Skurczy6 do Sredni1cy 320 km, ale nigdy nie zan'ika zwpelnie.
R6Znice w otrzy'mywaniu energti slonecznej ~ajEl r6wniez na dlug'oS6 trwania poszczegoJnych !p6r rolru na Marsie. Podczas gdy np. na . Ziemi dlu'giOSc poszczeg6lnyoh par rolru jest niemal jednakowa, na Maxsie
wyst~ujEl r6Znice prze!lm-aczajElce n8IWet 50 dlni.
Tabela 2 Dane 0 atmosfene marsjaDsklej wg N. H. Honritza
Atmosfera 3 do 9 milibar6w, srednio okolo 6 milibar6w CiSnienie (na Ziemi 1013 milibar6w)
Sklad chemiczny dwutlenek wegla - 98 % tlenek wWa -0,1%
para wodna - do 0,005 gfcmz powicrz.chni
I
(na Ziemi do 18g/cmZ)brak woInego azotu i tlenu oraz wodoru Temperatura powierzchni
I
~ +15·C, +20"C (r6wnik)Marsa najni2's7a -l23·C (poIudniowa czapa polarna) Sklad prawdopodobny
zestalony dwutlenek _ a czap polarnych
Promieniowanie ultrafiol-
kowe (d:osi~gajllC4' po- do 1950 A (na Ziemi do 29OOA)
wierz.chni planety)
Jest TZeCIZll pe'WollEl, 1Je Mars fila atmosfgrc::, cbociaZ jest ami. dilllZo rzaJdS1J8 nii ziemSka i r6Zni sic:: od niej skladem chemicznym. Na podstawie badan przeipl'OWQ'Clzionych przez stacje autamatyczne Mariner stwierozono·, ze at- mosfera maIl'SjailSka sldada sic:: gl6wnie z dwu1llenku w~JJa, malych 1!1oSci amoniaJru, metanu oraz sladaw pary'V'JlOldnej (tab. 2).
CiSnie'nie atbm~fery marejailSkiej na powierzdmi planety odpowiada cimiemu 'atmOSfery .z:iemskiej na wysokoSci aa-:-45 km. W atmosferze marsjansldej zaobserwowano powstaiWanie zabu:rzen, np. w porrtaci Z6lta- wyoh chmur, kt6re przez dhtZszy czas unoszEl sic:: nad powierzchniEl ~la
nelty, maSirujllc rupeJmie jej !l'zezbc::. WidDczne sEl r6wniez 1JamglEmia oraz chlmury szarawe, kt6ryclt !pOwstawanie niekt6rzy wiElZll z dzialalnoSci~
wu1:kan6w.
Na pow1ierzchn'i Marsa widocme 'BEl ciemniejsze i jaSnliejsze obszary, kt6re astronmnowie na0Wali ,,I1llormmi" i "lEldamf". ZaJkres ;g:mnic tych . {JIbszar6w r6mi sic:: w zmrany zachodz/lce Ill'a za1~ powierzclmi pla'nety na przeronue poszczeg61nych od pory roku. SZ'Czeg6lnie wyrnZne SEl par ram. Nip. na ipOCZEl1Jku wiosny na p6lkuH poludniowej zac.zynajEl naj- pierw zanikac chmUlrY, 1kt6re zimEl IpOkrywaly niemal caly dbsmr 'bieguna pOOrcLniowego. Powoli sped pdkrywy chmur zaczyna ukazywac sic:: biala
389 jak i jasne dbsza!ry
,,illldow"
mafrsjaflsk1dh. Do 'badan typowano dbsza.ry.kt6rych sred!nica wynosila ok. 1/4 Sreldnicy planety. W ten gposOb wyty- powamo diWa oIbszall'Y ,,IDlOI"Skie" - Sirtis Major i MaTe Cimmerium-MaTe, Tyrrhenum, orazdwa dbszary "l~dowe" - EZyrium i Zephyria.
Badacze szUkali odpowiedn1k6w SkalIm8!I'sjaD.ski.ch wSr6d skal ziem- skich. Doszli ani do w.nilOSlru, 'Ze trzalla w tytm. przyIpad1lru wybierac wy- lll'cmie Skaly mll'gtmowe i !Z'Wietmale, pakryte warstewk~ !J.imonitu. Do ba- dan porbwna'W'<!ZyCh poibrali trzy probki akal magmowych z IpUstyllli So- nora w Arizanie. Wyni!ki 'badail. Sp6kt:ralnych <lia skal abu planet Ibyly praWie identycme. Baldacze przY'j~1i, Ze na Marnsie panUN waroJDlki zbli- Zone do ~ch, jakie panru]~ na pustyni Son'Ora. Wedrug ieh o1:serwacji W8!I'- stewka 'ldmonitu tworzy si~ IDQ Skalach tej pus:tytnd. w Ci.~ lki1lku zaledwie lat. Limonirt: po'kryw6 wszelkie ,pEilkni~a i szczeliny w skalach. Autor.zy ci stwiertlzili !I'6w:nieZ, ze ten ty1p pokrywy limanitowej powstaje wyl~cz:-·
nie ns. Skalach magmowyoh;przez utlenianie oraz uwadnianie zwi~6w
zellWa, zaWatrtyc'h 'W 11aIkich milne!l'alach, )ak !hiotyt, augLt, o1!i.rw:iJn czy hornblenda.
Wal"UIIlIki, jakie panlUj~ wsp6rezesnie na Marsie, zdaj~ si~ iWy'kluczac aktura:Ine tworzenie si~ limonttu ze 'WIZgl~ Illa 'Il[ld~ 7Ja;warttoSC pary wod- nej oraz bralk wc:ilnego tle'IllU w atm.asferze. Obaj badacze sugerujl:! jednak.
re
limooilt m6g1·utwor.zye si~ duZo 'WCZeSniej, kiedy na Marsie paJIlowaly sprzyjajl:!CE /kIu temu wartmki..Wa!l"stwa JimOIritowa mogla zachowac . si~do dzis dzi~ temu, ze· ,bralk. jest talm !ilntensyrwtni~jszego !plttBU wietrze-·
nia lIIlecbaniC7ID.eg<).
A. A. Looonis (1963) IprzytpusZczal, ze jasne ob9zary Ma!I'Sa. mDgl:! 'bye- poikTyte xodzajem pt>lewy 'Pustynnej. Ohoe sldad ziemskich ipOlew pustyn-.
nych nIe jest jeszcze dostatecmie okTeSlony, wiadomo, Ze najcz~Sclejl
w ich 9klad wchod.zl4: F~3, AlA oraz MnO.
W.M. Sinton i J. Strong (1960) ;rOwniez sugerowali istnienie pdkry- wy limonitowej na Skala'C'h marsjailSkich. Aurto.r.zy ct stwiexdzali, ze tyllro ok. 2f1'/o !pOWien:clmi Marsa nie pdkTytwa Jimonilt.
W pomiejszej ipracy -Wo M. Sinton (1967) dochoclZi. do WlIliosiru, ze za- rowno ciamne, ja,k i jasne obsmry nie mog~ bye jednak przykTyte lime- nit-em, C'hoe milnerallten ttnOZe rwystEpmTae w niewielkich iloSci.ach w ska- lach ma'I'l9j-ailskich. Zdaniem W. M. Sintdn.'a zar6wmo jasn:e, ja:k i ciemne dbszary zaJWieTajl:! mine-raly u'W'Odnione. MineralOw .zawierajl:!cych rwod~
jest wi~e, d~atego
me
nalezy willZae wynik6w analizy spektlralnej glaw- nie z lilIIlooitem.. D. B. McLaulgblin (1954) ~orzyl 'kilka hiJpotez dotyczl:!cych 1'6mych zjawiSk na MaT'Sie. Badacz tErn. obserwowal ciemne dbmiry w !p8.Sie raw- nikowym 'plaJIlety i doszedl do wnioSku, ze 'SI:! to zatolki utworzone·z pyl6w wulkanicznyoh, rwywiewanych tbu przez 'Wiatry pomocne.
R. S. RichaTdson i Oh. Bonesten (19"65) tl!Silujl:! trumaczyc 8eZQtlOWe
baIwy powtierzehn!i rplallloety 2Iachod:z~~mi tu procesami chem.:icizn.yun:i.
Zda!n'i.em ·~h wtor6w a1mosfera Mtarsa sklada si~ gl6wnie z azobu, pa!I'y wodnej na.to:rmast jest 'W nliej Illiewiele. W przeszloSci magi je(hl9k wyst~
powac .w latmosfe.rze marsja.Dlsik:iej :za!I'Owtno tlen, jak. i wOOa. Jesli rzeczy- wiSclie talcie warudki !kiedya tu istnIialy, to -tlen z azotem lIIl~y twor1zyc r6tne zwi~ki cIbEmlicme, gl6wnie NOt araz NPt. Oba te 2lWi1:!1Zki mogl:!
istniec Ta!zeID, ~c·gaz () lba!rwde 'CZeII"WOnej, 2JWOOy peroksydem. Auto-
---
NajtTuooiejszym przedsi~zi~iem tego sksperymentu 'bylo skoostru.- owanie apamtury, ktOra z talk·o]Jbr.zymiej odlegrosci moglaiby przeslacfo- OOgTafie pla:nety. MarilIler 4 mal ro1JPOCZflc fotografowame powier:zchni Marsa rw momencie, kdedy ozna.jd!zie si~ w odlegloSci ok. 16800 !km od pla- nety. Aparatura stacji musiala najpierw rejestrowac kaZde 7.rlj~ie na tasmie magnertycznej, a nast~nie przesylac je w kieI'Wllku Ziemi. Los tego
przedsi-:wzi~ia hudzil powaIZne obawy, gdyZ do tej pory nikt !Die pr6bo- wal IPrzeslac obraru ttellewizyjnego ([la talk olbrzymi~ odleglooc. Poza tym Mariner 4 rozparz~llbartizo mal£l moc~ - ok. 10 wat6w., a przekazanie kaildego zldj~ia na Ziemi~ wymagalo 8 godzin i 20 minut. Nieznaczny tyllm blt\d rw obiilC'ZeIliach, aW&"ia kt6rejs z 138 000 cz~ stacji, prze- ddstanie siE: pyru do precyzyj1l€'j aparatury mogly z miejsca przek!r~1ic ws~stikie moZlirwoSci U!Zyskania obrazu. Kiedy jednak w Laborat'Orium Raikietuwym w KaJifOI"llii ooebrano 'Pierrwsze sygnaly Marinera 4, wie- dziano, ze e'ksperyment udal si~. Kmnera poja2du .wyO,ron.ywa~a 7.rlj~ie
co 48 se!lrund, ipl'zy c.zym czas naSwietlatnia ka2Jdego wyoosH 1/5 sekundy.
W 12 gooz'in!po zarejestrowanilu wszys1fkkh fotografii noa taSmie magne- tyeznej Mariner rozpoczEll :nadawanie ioh na ZiemiE:. AparatuTa Marinera 4 romdadala kMJde zdj~e ([la 40 000 pu!lllkt6w (200 mU !pO 200 punkt6w ka,ida), a Ikamy punkt mial jeden z 64 mozliwych odcieni - od czystej bielli do gl~bokiej czerni (f.ig. 1). Aiparatura elektroniczna arnalizowala jasnoBc lka'Zdego punktu, 'PO lCZyttn 'UtIwalala go w. postaci sze6ciocyfrowej liC7Jby na taSmie magnetycznej. Ozysta Ibiel miala ~ sldadaj~cy si~
z szeSciu zer, czern - z sz-eSciu jedynek. Kombinacje dbu tych cyfr d'a- waly o'dcienie po9rednie. W takiej 'Postact katde zdj~cie byl'o przekazywa- ne na Ziem:.i~.
Syrgn:aly MarlInera 4 ddlbiaraly wiellk1ie parobolicme a:nl1leny szeSciu stacji w !l"6Zn)"Ch czE:Scl.ach m'ata, gdyt wskutek doSc szyblkiego IO'brobu Ziemi IWdk61 jej wlasnej osi
mcma
'ze stacji naziemnych nie mogla ode- brac pehlego zestawu liczb jednego tyllko zdj~a. Kiedy Mariner 4 wycho- dzil.z msi~ jedin,ej stacji, :iJIma n.atychmiaSt podejmowala odibi6r. Na 2Ji.e- mi syrgnaly Mar:inera 4 zostaly 100()"krotnie wmlOooione i 'lltrrwalone na taSmie magnetycznej, po czym przesylano je do Laboratarium Raokietowe- go w Kalmornii. Maszyny matematyrczne .pr~twarzaly liczlby na iropulsy elektryczne 0 <Xipowiedniej jasnoS'Ci, -kt6re r6W1l1iez utrwalono na taSmach magIletyc:zm.ycil. Po zaironczeniu ocIb.imu maElzyny prze'k~aly tasmy do konwertora, .w lkt6rym odtwarza'Ilo ipunkt po punkcie ka7xie Z'dj~ieprzeslane przez Marinera 4. Prace nad zrelronstruowaniem 22 f·o.tografii trwaly ok. 10 dni.
Marlner 4 oU1lrwalil illa fQtografiach Z8rOwtnO obszary rpolarne Marsa, jak i o'b9zary 'biegunowe. F.otografie te ukaz·uj£l martwy !kJrajobraz {tabl.
I, fig. 2) usiany tysilicami krater6w, przyJpOminaj~cy kratery ksiE:zycowe.
Na stokach niekt6rych krater6w i na ich.kraw~dzi'8ch widoczny jest bialy .szron, wyst~uj~cy s:lJCzeg61nie na terenach zacienionych. Na jednej z fo-
tografii wi:dac 'P'odrume wzniesien:ie, iprzY\POIIlinaj£lce lancuch g6rski. Sto- ki tego wzniesienia nachylone LSll lagoonie. WysokoSc calego mncuoha
~10n0 na ok. 4000 m. Na 11 fotogTa!fiaOh wyrr61miono ok. 70 'klrater6w, kt6r)"Ch Srednice lW'aha'j~ mE: od 3 do 120 km .. P:rzyipuszczaJ.me na Marsi-e znajd'Uje siE: olrolo 10000 krater6w.
393 o tyCh dw6ch ma!leillkich rc:i.al'ach melbieskich, 'kt6re s21 'ledwie widoczne przez silne .nawet teleslropy. Odkryl je !VI 18711'. a.tneryIkaDSld astronom A. Hall. Oha Iksi~ce S21 ibezkszJtaltnymi 'brylami, !k7t6re obracaj21 si~ wok61
wlasn~j os1. Phobos ma Srednic~ wynosz21c21 ok. 19 km i Kr21Zy wok61 Mar- sa w odlegloSci mdedwie 6100 km {tabl. Il, fig. 4). Okres jego dbiegu wo- k61 planety I\V'YlDDSi Ok. 7 ~ i 39 mmut. Jeet an najszytmym ~e wszy- stlkich znanych nam ksi~zyc6w !VI illaszyllIl ,uidadzie slonecznym. Deiroos ma Srednic~ dk. -10 Iklm li 'kr21Zy iMlk6J: Mama w OOlegloSci ok. 19000 !km, wykonlUjllc pemy dbr6t W cillgu 30 cgodzin i17 minut. Na {POwierzchni Phdbosa widocme sll·li'CZne 'kratery. Wygll4d oobu tych ksi~c6w sugeruje, Ze sq to dwie pla!lle'toidy, ikt6re 2JOS1laly schwytane przez pole gra'Wita- cyjne Marsa i mlU'SZOIle do obrobu wok61 tej .pIanety. WkaZdym T'aZie ma- jq one zUlpehnie 1nny chm:-akter niz Ksi~zyc towarzySUlCY Ziemi, majqcy charakter wy:ramie planetarny.
Po
ust,aniu lburzy ne Marsie Mariner 9 zaczql fotografowac powierzch-ni~ pLarnety. Ze wzgJ.~u nia!ba, Ze obiEga on Matrsa po orbicle, ilaimery jego
obj~1y szereg jednostak strUlktu'l'alnych planety, kt6rych nie byly!W sta- nie U'chwycie poprzednie stacje automatyczne, wy!konujllce fotografie na przestrzeni !k:r6tkiego 'CZaSU podczas .prze1otu dbok planety. Z fotografii tych' m07ma wysnue rwniosek, ze jasne Obszary Marsa sll prawdopodohnie odpow1i.e!dnikalmi lkSi~ch wytyn, ZlbudDw~ych m:in. z 'anortozy- . taw. Obszary tzw. "morz", "jezi.or" i"bagien" marsjoailskiClh pr'ZYpominajll do zludzenia "mo.r:m" ksi~yoowe. Podobnie jak "morza" m~Zycowe ~
one stosunkowo plaSkittni dbszarami zalanymi pI"zez law~. Na powierzch1:ti
"morz" marsj.airskiCh wtioczne sq liczne Ikratery, 'lcl;oce S2l wyorainie mlod.- fize od krateraw wy2ytnnych. "Morza" Ina'l'sjaIlSkie r6Zniq si~ od "m6rz"
ksi~oowych swo]m ksz'taltem. 0 :i:le te OiSbatnie majq ksztah kolisty al'bo nieregulJ.arny, 0 tyle pieI'lWSze majq cz~sto charakter
rowaw
oIbci~tyOO z obu stron uSkdkami i rwylpelnion~ lawq. Dzi~ tem.u astronomowie patrzqc z Ziemi n'a te struktuTy uWa-Zali je :Za "kanaly", gdyz "morza" tworzll ta- kq wlaSniesiee
stosll'Dlrowo wqskich i prostych odclnkow wyr6Zniajq- cych si~ ciemniejszq barrwll.Pr6cz kraterOw na marsjaDskich ,,'morZach" widOczne sq cZE:Sto szcze- llny ci~nqlOe si~ se1ilci i tysillce Ikilometr6w (tab!. 1, fig. 3). Do najbardziej zdumiawajqcych fo:tun nMeLy szerdki ka!Ilion na obszar.ze Tithoni'Us Lacu8 (tabl. Ill, fig. 5). SzerokoSC jego wynOSi ok. 120 !km, dlugoSc ponad 4000 m,
gl~bokoBe osi~a !pI'Iawie 3000 :rn. Wylka!ZJU'je on olbl'zymie poddbienstwo do row6w Afryki Wschodniej oraz row6w tworzqcych Morze Martwe, .Morze Czerwane i jezioro Tanganb. Srodlkiem ik~m<m'U lbiegnie lancuCh gOnfki.
Do najiba'l'dZiej jednak i1n·teresuJllcytCh· fOrm. ·1D.'aleill tu ibr:Zegi kanidnu, kt6- re nosz21 §latly eroz:!ji.. Siec l'OZ'g~ezionydh dolin do 'zludzenlj,a ,przypomina dolinki wy:rze"2Jbione przez wod~. Podobne slady erozji widocm.e s4 na :Scianach wielu 1k!raterow
OI'IaZ
szCzelin. Farmy te sugerQIWalyby obecnosc woo ply'nqcych 'VI daleikiej przeszlaSci Marsa. MoZ9'8 by rbwniez ipI'zy.pus- dc, Ze sq to formy Ubworzone cz~owo przez ·pada"jllce deszcze~ W ikaZdymrazie wykiaje si~ rzeczq me u:legajllcq wq'tp'liWOScl, ze powierzchnia MlU'Sa Do.si na sabie slady erozji rwodnej.. '. ' . '
. LicmekTatery Maisa swiadczq 0 cZy:nnylp. wUl!k~nizmie t,ej planety, kt6ry jedine1k mu~ial 9awnQ ~zeC. Wi~ksiJoSc kfaterbw ~sj"aIiskich
przypomina 'kratery kSi~zyoowe. Sll jedn8!k i mne kratery, jak np. wspa.-
---~ ~
FOCAS J. H. (1967) - 'l1rans.PM"ance de l'atmosphere m:arl:ienne e'I: vilsilbdllite des det.ai- 'lies de la surfaces dains le bleu et ultra-violet. lMooo ~d Planets. Am- sterdam, North-Holland PublIshing Camp., p. 253-255.
LOOMIS A. A. (1'963) - Some geologdcal problems af Mars. Jet Rap. Lab. Callf. Inst.
Tech.Techn. Rep. 32--400.
MIC LAUGHlLLN D. B. (1954) - Ilnterpreta1Ji.oo of some Mar.tin features Publ Astron..
Soc. Pac., 66, m- 16!.
RICHARDSON R. S., BONESTELL CH. (1965) - Mars, 1. London.
SINTON W. M. (1967) - On the oompositron 'Of Ma1"tian surlaee material. I~, 8~
II'l'r 2, p. 222--Ca38.
SINTON W. M., STRONG J. (1960) - Radilomebrie dbservations of Mars. AstrOlPh.
Joum., 131, or 459.
Kp!olCTI>IHa HABAPA
PE3YJlLTATLI APEOJIOI'IfIIECKUX HCCJIE,lJ;OBAHItA, IlPOBO~ IIPH
nOMO~ ,,MAPHHEPOB"
1J.o 1962 r. Hccnep;OBaBJDJ: Mapca IIp01!'3BO,lI,Jt1r<Cb TOJI&XO 3CMIIHMJIllCTpOaoMH'lecDMB o6cep-
BaTOpmtMlI'. ACTpOaoMLI YCTIUIOlIJI.lI'H. 'ITO aa era nOBcpXBOCTH :HMeeTCJI PJJ.D; TeMBI.lX It CBeTJlLIX I1llTeB. XOTOpwe noJJY'UllIH Ba3JI8B]Ie .. MaTCpJIKOB" H .,Mopclt". BwIo TaDtc OTIq)IaITO ~.HHe CMeB BpeMca ro,u;a. a 'I'IIJ::ze B8JDI1II[C 6em.vt DOJDlPHWX manoJ: Ba UOJDOC8X DJIaHeThl. MaoI'liC uccne,qOBaTeJIH 3aBHMa.IDICJ> npo6JIcMoit xpacaoit oxpacm UOBePXBOCTH Mapca.
AMepBmllCIaUI aBTOMaTB'lecKaJI ~ "MaPHBep 4" OTKPI>lJIa 31IOXY apeoJIorH'lecItliX HCCJIe,D;oBallldt Mapca IiCJ:yCCTBeBBlo1Mlt CJIY'I'HIiK8MlI'. "MapJlRepH" HcX:JIe.IlOB8J11t 'I'IIJ::ze pJt,ll apxeoc)H3H'Iecmx JDlJIeBHlt Ba Mapce B nepe,D;aJIH PU Ca:KMKOB DOBepXBOC'Ili mnmcTH. Ha 3THX
. (IoTOrpa.4nrJ!x BJ(D;ca Mep1'BLIIt MHp Mapca ~ aanoMHB8.IoJItldt JJyBBJ.I&t.
Ha IIOBepXBOCTH Mapca BJ(QCB PlI,D; xp8TCpOB. pacemm, TPCDUDI H ,D;pYI'lIX (IoPM, B8IIOMH- 1I8.IOlI{JJX lIYHBHe c)oPMJ>I. HccJJc,u;OBB.JDUr aTMoc4Jepw UOD38JIB,''ITO OBa COCOTHT rJIaBBHM 06pa-
30M B3 ,D;Byo.urclt yrJIepo~, Be60m.moro XOJIJAecT.Ba BO~ napoB, MemBa It 8MMB8X8.
OrcyrcTByCT CB06o,D;JD.1I mcn;opo~, BO,llOPO,u; H a30T. AaBJIcmrc MapcllaJiCxoA aTMoc(JepJ.t o'lem.
BB3Xoe. 1ieJJwc DOJIJlPBIotC :ma.mar COCTOJIT BePOJITBO J!I3 ,llBYoDCB yrnepo~ ... MapJtBep 9" nepc,D;8JI
PU CBHMXOB 060BX JJYB Mapca - CII060ca B 1J.eJ1Moca. JIyaH BepoJITBO JDIJ.UII()1'CJl DnaBeTOH- ,ll8MJL
'KIrystyna NAWARA .
THE RESULTS OF ABEOLOGICAL INVESTIGATIONS MADE BY MA1UNEBS
Summarry
Un.'till962 Man! rwas ~tigatecl by terres.trlal astrom:mi~ obseI"Vatories. The as:1:roDomers discovered many darrk and bright ~ts, which they called "lands" and
Kwsrt. geo\., nr 2, 1973
TABI.JICA I
F1lg. 2
FUg. 3
K'rystyns NAWARA - WY'ntld bedsit a·rCheologlcznych za pomoclt Ma.rJ.nJ.er6w
Krystyna NAWARA - Wyniki badan areologicznych Ut pomoca Marinerow
KWilxt. geol., 'm 2, 1973 TABLICA !iI
li'ig, ·6
Krysty>na NAWARA - Wyniki ba<:ian areologtcznych za pomocll Maniner6w
Foig. 7
l{rysty.na NAWARA - Wynl.kl badati areologlc2.nych 2a pomocll M :rdner6w
