Stratygrafia jury środkowej regionu bełchatowskiego

(1)

UKD 551.762.221.23.022:5631.565 (ł38-W1.2 Bełchatów)

Janusz KOPIK

Stratygrafia jury środkowej regionu bełchatowskiego

Przedmiotem badań były profile klil!kunastu pły,'bkich otworów wiertniczych, wykonanych na S i W od Berehalbowa, ukaZUjące fragmentarycznie nawiereone osady jury środkowej (bajos, baton i kelowej). Przedstawiono ZWięzłą chara'kterystykę litologiczną tych utworów, ich korelację oraz pOdział S'tratygraficzny oparlty na

szczegółowej analizie tlnalezisk amonitów, małżów, otworoic li małżorlU:Zik:6w.

WSTĘP

W la1:ach 1964-1965 autor

miał okazję zaznajomić się

z profHami szeregu

płytkich

otworów wiertniczych, wykonanych w rejonie

bełcha

towskim przez

Wrocławskie Przedsiębiorstwo

Geologiczne.

Kilkanaście

otworów

~śr'edJni'O

pod

!trzeciorzędem

na1:rafUo na utwory jury

środ

kowej (A.

Błasz'kiiewicz

S.

Cieśliński,

Z.

Dąbrowska

i m, 1968). Analizo- wane profile rwiemfm.icze pochodruy z dwóch, niedaleko od siebie

położo

nych obszarów:

północmej części

jurajskiej antykliny

Łękińska

(stref· a

ro-

wu

bełchatowSkiego)

'Oraz antykliiJhy

Dąbrowy

Rusieckiej

(północno-za

chodni kraniec Jury P(j}skiej). Niewielka

głębokość ka:rrt:ujących

otwo- rów wiertniczych

spoWlOdOlWała, że

z

reguły

wycinkowe profile

środko

wej jury

pochodziły iWyłącmie

ze

Ś'rodllrowojwrajskich

stref

~hodni

pod- kem.o:zoicmych.

Żadem. 1:eź

z anaUzowanych

płytkich

otworów wierrtmi- czych nie

przebił

komple1m.ego profilu

ś!"OcHrowej

jury. Mankamenty te

rekompensdWała

jednak

możliwbść

dokonania stosunikowo

szczegółowych badań paleon'tologiczn~h

r(rmaikro- i mikropaleorntologicmych),

co

z kolei

s-twa!1"Zo8.ło

po;dstawy UlStalenia w

miarę dokładnego podziału

biostratygrafi- cznego

środlkowej

jury

~eg()

!regionu.

W

pÓŹln.iejszym

okresie na 'Obszarze

bałcha1lowskim

rozbudowano w :macmym stopniu

sieć wierceń,

w

tym także głębokich

otworów wiert- niczych (K. Mrozek, 1975). Ze

względu

na ogranicrrone

możliwości

do-

stępu.

do tych

materiałów,

jak

:również

z uwagi na

sporadyczność

dato-

Kwartalnik Geologiczny, t. 33, nr l, 1979 r.

(2)

180

Janusz Kopik

wań

paleontoil'Ogicznych nie

mogły

one

być

w obecnym opracowaniu sze- rzej omówione.

Autor pragnie

wYJTazić swoją wdzięczność

doc. drowi hab. Sylwestro- wi Markowi za

krytyczną analizę artykułu.

STRATYGRAFIA

Podział

strartygraficmy dokonany

2iostał

w znacznym stopniu na pod-

stawłe

fauny. Odnosi

^się

;to

między

innymi do granicy górnego kujawu i dolnego batonu (amontty) ,

podziału

na poziomy

wyższych części

gór- nego kujawu (amonity), granicy Ibaton dolny -

środkowy

(mikrofauna).

Pozostałe

wydzielenia straJtygraficzne, przypisane poszczególnym pozio- mom amonitowym

(głównie

ich granice), mimo

że zawierały

jeszcze

częstdk!roć

dowody paJeontologriczne,

zostały wyróżniooe

w

dużej

mierze na podstawie charakterystycznych cech litologicmych. Cechy te

są dość stałe

na znacznych obszarach epillro.ntynentalnego zbiornika bajosu i ba-

. tonu Polski {J. naniec, 1970; K. Daycza!k-Calikowska, 1977; K. Dayczak-

Cali!1rowska, J. Kopik, 1973; Z. Deczkowski, 1963, 1976, 19'77; S. Z.

^Różyc-

ki, 1953; J.Znosko, 1954a, b, i inni). .

Korelacja poszczególnych profili lWier:tnlczych nie

nastręczała

zbyt du-

żych trudności.

Obserwowano

dosyć stałe położenia

pe'WIllych charaltte- rystycznych warstw skalnych (syderyty, muszlowce, piaskowce, oolity szamozytowe itp.) i

pokrywające się zasięgi

poszczególnych skamiooia-

niałości.

Tylko w przypadku

^niższych

ogniw kujawu (profil otworu

^Łę

kińslro

80/13) - ze

wzg\lędu

na brak charakterystycznych !litOlogicznych reperów korelacyjnych,

duże

upady warstw i nieprzewod.ni

zespół

fauny

(wyłącznie obw01"lnice zilepieńCCll\Wte

i

małże)

- kJOrelacja ,ta nie jest

cał

kowicie pewna.

CHARAKTE' RYSTYKA LITOLOG1CZNA I BIOSTRATYGRAFICZNA

?BAJOS DOLNY - ?NA:JNIZSZYKUJAW

Najstarsze w badanych profilach wiertniczych fragmentarycznie na- wieTCOne osady

środkowej

jury (doJny bajos lUib

najniższy

!kujaw) . re- . prezentowane

są

pnz:ez

ośmd.OIIlle.trowy

pakiet

białych,

gruiboziarrustych piaslrowców

m/Wiea-a'jących ll"ozproszoną białą glinkę

(OItwór

Łękińsko

80/13). W osadach tych nie stwierdzono 2ladrnych

szczątków

organicznych.

BAJOS GÓRNY

KUJAW DOLNY

Osady kujaIWU dom·ego w

Illiższej części

profilu

składają się 12:

ciemno-

szacr-ych i szarobrunatnych

iłowców

ponad 60

ID miąźszościi., zawierających

(3)

Tabela 1 Biostratygrafia górnego bajo!llll, batonu i keloweju antykliny Łękińska i Dąbrowy Rusieckiej

I I ^I

SKAMIENIAŁOŚCI RÓŻNE

STRATYGRAFIA AMMONOIDEA BIVALVIA OSTRACODA FORAMINIFERIDA

I

^(szczątkimikroskopowe)

KELOWEJ Persphinctidae indet. 76/10; 124,5m¹ nie analizowano

Clydolliceras discus (n) brak próbek

Oecotraustes paradoxus (!) ?Tragophylloceras bathonicum Westerm. 76/10¹^; ? Progonocythere convexa Błaszyk Trocholina coniea (Sehlumb.)

87,8 m Lophocythere carinata Błaszyk Epistomina nuda Terq. ^Pisces

...

Paalzowella pazdroae Biel. et Styk Holothurioidea

~ Oecotraustes (Paroeeotraustes) denseeostatus Liss. 76/ Pleurocythere impar Triebe1

.... 10; 87,8 m Nodosaria fontinensis Terq. ^Porifera

'0

I

ClI Oecotraustes (Paroeeotraustes) ef. paradoxus (Roem.) Meleagrinella sp. Planispirillina punetu/ata (Terq.) Gastropoda juv.

Oecotraustes heterocostatus (I) 76/10; 106,0 m Verneuilinoides sp. 1 Megasporae

?Homoeoplanulites sp. 76/10; 110,5 m I

I ^!

I ^,

?Wagnericeras sp. 76/10; 111,8 m

--- I

I

Trocholina eonka (3ehlumb.)

I

Paalzowella pazdroae Biel. et Styk Palaeomi!iolina ezestoehowiensis (Paz.)

?Wagnericeras sp. 72/18; 294,4 m Ophthalmidium carinatum agglutinans Paz.

!

Glyptoeythere tuberosa angularis Błaszy k Spirillina infraoolithiea (Terq.)

Z

Cadomites bremeri ?Prohecticoeeras sp. 72/18; 294,4 m Bositra buchi (Roem.) Ektyphocythere pteriformis Błaszyk Epistomina regularis Terq. Eehinodermata div.

g

^'t:J Morrisiceras morrisi Eoheeticoeeras sp. 53/94; 174,2 m Astarie puUa (Roem.)

:i ^~

Eohecticoceras costatum (Roem.) 56/92; 205,0 m Progonoeythere polonica B ł a s zy k Epistomina nuda Terq.

? Progonocythere convexa Błaszyk Reinholdella crebra Paz.

I

Texfularia agglutinans Orb.

verneuilinoides ef. favus (Bart.)

I

Vernellilinoides sp. 1

[

-

Palaeomiliolina ezestochowiensis (Paz.)

Oecotraustes (Paroecotraustes) formosus Ark. 56/92; Bositra bueM (Roem.) Palaeomiliolina rawiensis (paz.)

215,4 m; 62/88; 154,6 m; 162,15-164,2 m Astarte aff. cordata (Trautseh.) Ophthalmidium carina tum agglutinans Paz.

Proeerites spp. (!) Procerites (Graeilisphinctes) sp. 62/88: 150,1 m Meleagrinella sp. ? Pl'ogonocythere posteriohumilis Błaszyk Ophthalmidium carinatum poraź Paz. Phyllopoda

Oecotraustes sp. 62/88; 152,4 m Palaeoneilo phillipsi (Morr.) ? Progonocythere convexa Błaszyk Ophthalmidium sp. 1 Holothurioidea

~

Eohecticoeeras costatum (Roem.) 53/94; 205 m Ostreacea Progonocythere polonica Błaszyk Epistomina regularis Terq. Eehinodermata div.

't:J Pleurocythere impar Trieb. Epistomina nuda Terq. Gastropoda juv.

Glyptocythere tuberosa angularis Błaszyk Paulina paula (paz.) Reinholdella ef. crebra Paz.

Trocholina conlea (Sehlumb.) Verneuilinoides favus (Bart.) Ophthalmidium sp. 1

Polysphinetites

er.

^seeundus(Wetz.) 53/94; 209,5 m

ff

Ophthalmidium carinatum terqllemi Paz.

Asphinctites tenlliplicatlls (I) Asphinetites

er.

tenlliplicatus (Brauns) 53/94; 210,5 m Ophthalmidium carinatum agglutinans Paz.

Oecotraustes (Paroecotrallstes) sp. 53/94; 215,3 m Ophthalmidium carinatllm poraf Paz.

Oxycerites yeovilensis (Roll.) 62/88; 170 ,7m Progonocythere polonica Błaszyk Palaeomiliolina rawiensis (Paz.)

I

Bositra buchi (Roem.) Parariseus oetoporalis Błaszyk Palaeomiliolina ezestoehowiensis (Paz.) Palaeonei/o phillipsi (Morr.) Oligocythereis ef. fullonica (Jon. et Sh.) Citharina clathrata (Terq.)

... _--... -... _-...

Meleagrinella echillata (Sow.) Glyptocythere tuberosa angularis Błaszyk Lenticulina immodulata Hab.

Oxyeel'ites yeovilensis (Roll.) 62/88; 199,4 m ^Ostreaeea Palaeocythere ef. earinilia (Sylv.-Bradl.) Lenticulina (Astacolus) argonauta Kopik Holothllrioidea Oxycerites sp. lex gr. yeovilensis Roll.I 53/94; 237,0 m Astarte pulla (Roem). Lophocythere verrucosa Błaszyk Lentleulina (L.) daphne Biel. et Styk Echinodermata div.

Perisphinetidae indet. 62/88; 191,1 m Fuhrbergiella (Fuhrbergiella) concentrica Błaszyk Frondicularia (/chthyolaria) nympha Kopik Gastropoda juv.

Oxycerites yeovilensis (1) ?Polysphinctites ef. secllndus (Wetz.) 62/88; 199,5 m Fuhrbergiella (F.) gigantea quarta Błaszyk Epistomina torquata Paz.

Polysphinctites sp. 56/92; 263,8 m Fuhrbergiella (Praefuhrbergiella) lurida Błaszyk Epistomina nuda Terq.

Eohecticoceras decipiens (Gross.) 56/92; 263,8 m Pleurocythere regularis Trieb. Epistomina coronata Terq.

Siemiradzkia sp. 56/92; 263,8 m Cytherella limpida Błaszyk Epistomina regularis Terq.

Cytherella perennis Błaszyk Reinhoidella crebra Paz.

Paulina paula (Paz.)

~ Trocholina coniea (Sehlumb.)

.... Globigerina bathoniana Paz.

-o on ^,- ^~- ^~~- -

(4)

-

...

^..^~^{.. - ....} .... - . .. -~~.~,. ... ... ':1""' .... ,..'" .J!. ....,«-<.

l

I

Ophthalmidium carinatum agglutinans Paz.

Ophthalmidium carinatum poral Paz.

Pa/aeomiliolina czestochowiensis (Paz.) Pa/eomiliolina rawiensis (paz.)

Parkinsonia compressa ?Zigzagiceras sp. 56/92; 271,S m Bositra buc/ii (Roem.) Cytherella limpiJa Błaszyk Cithartna clathrata (Terq.)

Oeeotraustes (Paroeeotraustes) sp. 56/92; 275,3 m Meleagrinella echinata (Sow.) ? Progonoeythere posteriohumilis Błaszyk Lenticulina (Astaeolus) kujaviana Kopik I

i'

Parkinsonia sp. S5/12a; 16S,7 m Palaeoneilo phillipsi (Mon.) Progonocythere convexa Błaszyk Lentieulina (Astaeolus) polymorpha arachne Kopik Echinodermata div.

<tl

g

Campionee/es lens (Sow.) Glyptoeythere tuberosa angularis Błaszyk Lentieulina (Astaeo/us) argonauta Kopik Phyllopoda

Ostrea,ea Parariseus octoporalis Błaszyk Lentieulina (Planularia) eugenii (Terq.) Gastropoda juv.

~

Oligocythereis fulloniea (Jon. et Sh.) Flabellaminopsis variabilis Mat

I

Schuleridea triebeli polypora Błaszyk Ammopalmula infrajurensis (Terq.)

I

'O Epistomina regularis Terq.

O

fil Parkinsonia valida Epistomina torquata Paz.

I

Q

Paulina paula (Paz.) ¹

~

Re/nholdella crebra Paz.

Frondicularia (Ichthyolaria) nympha Kopik

---

Lentieulina (Planularia) eugenii (Ter g.)

Ostreacea Lentkulina (Astacolus) kujaviana Kopik

? Parkinsonia sp. 74/16; 239,5 m Meleagrinella sp. Schuler/dea triebeli polypora Błaszyk Lenticulina (Astaeolus) argonauta Kopik

Parkinsonia schloenbachi Astarte spp. Cytherella limpida Błaszyk Flabellaminopsis variabilis MaI. Pisces

Glyptoeythere similis Br. et MaIz Ophthalmidium carintaum agglutinans Paz. Eehinodermata div.

? Progonoeythere ef. convexa Błaszyk Ophthalmidium carinatum terquemi Paz. Phyllopoda

? Progonoeythere posteriohumilis Błaszyk Palaeomiliolina ezestochowiensis (Paz.) Epistomina regularis Terq .

... ' ... ^,... --. ... _ ... ' • • D . . . ... _-_ ... __ ... , • • • • • • • • • , . . . , • • • • • • • • • • • • • • • • • < .-... -... -... -.. ^,^....

Lentżeulina (Astaeolus) argonauta Kopik

:>, Lenticulina (Astacolus) kujavlana Kopik

~

Lentieulina (Astacolus) tricosiata Mitj.

o Parkinsonia parkinsoni

I

Bositra buchi (Roem.) Parariseus octoporalis Błaszyk Lentkulina (Planularia) eugenii (Terq.)

..t! Cytherella limpida Błaszyk Lellticulina (Lo) daphne Biel. et Styk Holothurioidea.

Astarte pulla (Roem.)

Parkinsonia sp. 62/88; 236,2 m, 252,0 m Astarte depressa (Mi.inst.) Cytherella perelmis Błaszyk Epistomina nuda Terq. Echinodermata div.

Meleagrinella echinata (Sow.) Schuleridea triebeli polypora Błaszyk Epistomina regularis Terq. Phyllopoda Pleuromya sp. Glyptocythere sp. (Błaszyk, 1972; tab!. 35, fig. 1) Garantella

er.

ornata (Hofko) lvlegasporae

Ostreacea Glyptocythere perpolita magna Błaszyk Paalzowella pazdroae Biel. et Styk

Parkinsonia subarietis Fuhrbergiella (Praefuhrbergiella) lurida Błaszyk Ophthalmidium carinatum agglutinans Paz.

I

Ophthalmidium caril1atum terquemi Paz.

Ammopalmula infrajurensis (Terq.) Ammobaculites coprolithiformis (Schwag.) Verneuilinoides mauritii (Terq.)

.S'

Garantiana tetragona (n)

o Oarant/ana garantiana (n) Bositra buch i «Roem.) Ammobaeulites eoprolithiformis (Schwag.)

I

'tI Strenoceras ~uUJ"''''''''''''' (n) ⁿⁱ "'J~ sp. Haplophragmoides spp. Megasporae

1 Profil tektonicznie zaburzony

H

112

^{l~ ^{.~ Ę} ^.;:s ^i5~

~~

^~~^<5 ^.;i.

^c

^~~^-t-l ^{.;; S',} ^-ii~^~~

~,[ ""

^I":l

~

^'$! ^J~

^'"

"",,,, 1;1; ^~tl

~t ^{ti ti}

^H ^::>

:3

-l'l ~.<:> ~ ~)

B~

^I'.^c

'"

S',..<:

~& ^I'.^'"§l

8

^:.:;

~ ~ _~~ ^~<:)

.,.

_1; _~g _~O) _tS-l'l

e

^S', ...,'"§l

CI ~~

~

^O)^I\l

^1°

^~^"lO) ^tJl ^l><

>o "';4> ~ ^t<!

~ ~

^I

^g

^~ ^01:'1^III^I-ł

~ 1.I.l:f) MO}[POl:~ AUX$>f) MO}[pO.l:~ };UTOa :;;:

III 1'.

MVL' !l li:

... ~

NO.r.VS

.li.Nli9f) SOl'Ve

(5)

DĄBROWA RUSIECKA KUŹNIA RUSIECKA KUCÓW MODRZEWlEC MODRZEWlEC ŁĘKIŃSKO BEŁCHATÓW

62/8B 72/18 72/19 74/16 _80/13 85/12a

~

^Cadomites

l2: bremeri

O ~

;;.. _O

.o:: '11) ^1-1 Morrisiaeras

l:Q T[J,Orrisi

>t ,::

.-ł o ~oaerites spp.I!1

O

Asphinatites tenuipZiaatus

~

""

~

-=-===-=~=--""""" ^-

---=- """""'"

^{= - -} -170,0- -'? .... - ^{- = - -}""""""""""--

>I l2:

Il<:

'o.

CI

II)

O

I':)

.c

l:Q

Parkinsonia sahloenbaahi

~

Parkinsonia

~ parkinsoni

'II)

e

Parkinsonia

;mbarietis

~r""Ga=~~";""""

8 "~ -*~=~~-ł

M _ _ _ _ _ _ _ _ _ ...iJEj~~~--~171,

... ?

1-..J...L-1...;~~='..b.~

__________________________________________________________________ 2

₈

i.t

0E3l1~A '-O'- ..

v 12fiI:::l]13 (,114 li . . . "''' ^~

..

" I > ( ! ~ M 15 Fig. 1. Korelacja utworów kujawu li batonu w pI'ofilach wiertniczych rejonu Bełchatowa

Correiation. of the Kuiavian and Bathonian in borehale secnons fram the Bełchatów region

1 _ brak próbek; 2 - mus2'Jlowce; 3 - iłowce; 4 - Howce piasZczyste; 5 - mu~owce; 6 - mulow,ee piaszczyste: 7 - mułowce mierZWiste;

8 _ piaskowce drobno- i średnioziarniste; 9 - piaskowce gruboziaJJniste; 10 - piaskOWce mulowcowe mierzwiste; 11 - syderyty (sfero- s'Y'dery~y); 12 _ nagt-oma<izenia fauny; 13 - oolity; 14 - stanowiska występowania amonitów; 15 - masowe wYstępowanie Op:1thatmidium carinatum terquemi P a z d r o: poziomy stratygraficzne: (nl - faunistycznde nieudokumentowane, (I) - faunisty,cznie udokumentowane,

pozostałe - domniemane

1 _ uncored interval; 2 - lumachelle; 3 - claystones; 4 - sandy claystones; 5 - siltstones; 6 - sandy silt'Stones; 7 - non-laminated siltstones; 8 _ fine- and medium grained sandstones; 9 - coarse- grained sandstones; 10 - non lam1nated siltstone sandsrtones; 11 s:ldel'1tes (spher'Clsidel'1tes); 12 - concentrations of faunal rema1ns; 13 - oolites; 14 - ammonite recorlds; 15 - mass occurrence oi Ophthatminium carinatum terquemi p a'z d r o; stratigraph,ic zones: (nl - without index fossHs, (!) - with index fossils. the otheTs - anfevred

171

220,5~~~

m

SE

(6)

Stratygrafia jury środkowej regionu bełchatowskiego 18~

nieregulamne przemazy

d. lammację piaszczystą

orarz drobne kon!krecje syd.ery,tyczme.

Wyższy

odcinek profilu, ok. 50 m

miąższości,

jest poznany bardzo.

fragmeniaxyc.zmde (fig. 1).

Obecność

w

najwyższej.

próbce (170,2 m) ot- wornic Ammopalmula infrajurensis (T e

T q U

e m) dowodzi jedynie,

że

stropowe paJrtie tych utwarów me

są młodsze

odgórnego kujawu (po- ziomu Parkinsonia compressa?). Niezbyt charakterystyczna

pozostała

fau- na nie poZlWlala na przepr!Owadrzend.e

ściślejszego podz,iału

tych osadów, a brak

zróżnicowań

lito[ogicznych i

duże

upady warstw

uniemożli.w1ają

prneprowarlzenlie korelacji z

^ilnJnymi.

stratygraficznie urlokumentDwainymi profilami oraz

wiarygodną ocenę miąższości.

W utworach dolnego kujawu nie

~naJeziono

prrzewodniej :fia.UJny.

Wśród

poSpolitych na

ogół

gatunków

małż6w

(tab.

1) częste są

pseudoplaJIlkto- niczne Bositra buchi (R o e m e r), typowe

skamie!niałości

facji ilastych

środkowej

jury

(aałen-ibaJton).

Niez!bytt iUczna mi!krofaWlla reprezentowa- na jest

:wyłącznie

prrzez o:twornice

zlepieńcowate:

Haplophragmoide$

spp., Ammobaculites coprolithiformis {S c h wag e

11.").

Miejscami obser- wuje

się także występowanie

niezbyt licznych magespor.

KUJAW SiRiODKOWY

p o z i 'o m y Parkinsonia subarietis i Parkinsonia parkinsoni.

^Wykształ

cenie .litologicme oIbu

lIlajlIliższych

poziomów

środJkorwego

kujawu jest

dooyć

monotonne. Ich dolne partie,

36

m

miąższości,

71budowane

są

z ciem- noszarych, miejscami

łupkowatych iłowc6w zawlierających

drobne

kon-

krecje, rzadziej przewaJrBuwietnia syderytów. Ku górze nieco wirasta

piaszczystość iłOlWC6w,

a /takZe

pojaJWiają się

drobnolamilIlowane tlasto- -piaszczyste

przekladańce, iłowce

"oczIk:owe" oraz

przeławicenia

muszlow- ców ostrygowych. W daJlszym

ciągu występują

drobne ilronk:recje, miejsca- mi

wlkładki

syderytów.

Największą miąższość

poziomów Parkinsonia subarietis i Parkinsonia parkinsoni zanatowarrio rw profilu otworu Kuma Rusiecka 62/88 (54,2 m.

nie!przebite).

W OIna/Wianych poziomach fauna jest

już

zn8CZIIlie liczniejsza, cho-

ciaż

i tu 'brak ;przewodnich rgartunków. Sporadycznie

wys.tępujące

amoni- ty reprezentOWl8ltle

są

przez frragmenty nieoznaczalnych gatun1rowo Par- kinsonia sp.

Wśród małżów

nadal

częste są

Bositra buchi (R o e m er), pospolite astarty, ostrygi oraz meleagrinelle. W

dużych ilościach wystę

pują małżorac.zlki

i otwornice.

Wśród małżoraC21ków

obak pospolitych ga- tunków o szerokich

zasięgach,

rta!kich jak: Cytherella limpida B

ł a~

s z y k, C. perennis B

ł

a s z y ik, Schuleridea triebeli polypora B

ł

a s z y k.

Fuhrbergiella (Praefuhrbergiella) lurida B

ł

a s z y k itp.

występują

tak-

że

taksony charakterystyczne dla

środkowego

kujawu: Glyptocythere perpolita magna B

ł

a s z

y ik

li. Glyptocythere sp. Ten

ostaiłini

gartuJnek

wyStępuje wył~cznie

w poziomie Parkinsonia parkinsoni

(J. Błaszyk,

1972,ta1b1. 35, fig. 1, s. 247).

W zespole o:bwornic

prrzerwarilają

ophthalmidia, epistominy i lantku-

liIIly. Na

uwagę zasługują:

Garantella cf. ornata

(H

o f ker), Lenticuli-

na (Astacolus) kujaviana K o

rp

i k, Lenticulina (Lenticulina) daphne B i e-

(7)

182

Janusz Kopik

1 e c k a et S t Y k, Ammopalmula infrajurensis (T e r

q

u e m) i Ophthal- midium carinatum terquemi

P

a z

d

r o.

Z innych grup

.rnik:J:'Ioszczątk6w

nader

częste są

:fIragmenty

S2Jkarłulpni

(w :tym talk:że

slcleryty strzyikw),

iliścionogi,

miejscami megaspory.

p

o z i

^Q

m Parkinsonia schloenbachi.

'WY'kształcenie

utworów poziomu Parkinsonia schloenbachi jest bardziej

zróżnicowane niż

w poziomach opisanych

^wyżej.

W

niższych częśc,iach !Występują

smre

^mułowce,

zazwyczaj ty!pu "ocz- kOlWego", niekiedy miel'7lW.iste, :md.ejscami zsyderyrt;yZOlWane,

następnie mułowce

ilaste,

przekładańce

ilJasto-piaszczyste,

^zaś

w partiach

^najwyż

szych - muszlow,ce syderyttyczne, piaskowce szamozytqwe z bl'UiIlatnymi ooidami lwb oolity sz'amozytowe oraz syderyty. Poziom piaskowców

S'La-

mozytOlWYch

przyjęto

jako

UlllOlWną linię

o;dniesienia przy ikonstruow8lIliu profilu kOll'elacyjnego (fig.

1).

Miąższość

poziomu Parkinsonia schloenbachi jest

dość stała

i wy- nosi 15,60-22,10 m.

Podobnie' jak , w !pOprzednio om6wiOlIlym poziomie amonity spotykane

są

tU1aj sporadycznie

(?

Parkinsonia sp.).

Również zespół małżów

nie ujawnia

większych

roonic, tyle,

że twOi'zą

one miejscami hardzo licme skupienia (muszlowce ootrygowe, roeleagrinellowe itp.).

Wśród małżo

raczków obok znanych

już rtaiksonów pojawiają się rÓWinież

gatunki, których

początek występowania

notowany jest (J. Blaszyk, 1967)

bądź

to w

wyższych częściach środkowego

kujawu (? Progonocythere cf. conveX'a

B ł

'a s z y k),

bądź :też

ich góriny

zasięg

nie wykracza, pr.zynajmniej w Pol- sce, poza

środikowy

kujaw (Glyptocythere similis B r a n d et M a l z).

Otwornice

<tworzą

na

ogół zespół zbliżony

do

ObseIWOlWaIlego

w

niżej leżących

poziomach

'środkowego

kujawu (tab.

^1). Ważną rolę

odgrywa-

ją

nadal ophithalmidia, szczególnie Ophthalmidium carinatum terquemi . P ,a z d r o. Podgaitunek ten wykazuje w poziomie Parkinsonia schloenba- chi oraz

fW

warstwach

^leżących

na pograniczu poziomów schloenbachi i vartda iniezwyllcle

charalkterystyooną

i

stałą właściwość

- masowe wy-

stępowanie.

W próbkach

pocłwdrzących

z tego odcinka spotytka

się

po 300-400 okazów, kilkatkrotniej

więcej niż

osobIriików

pozostałych

taikso- nów otwornic. Zjarwisko to

można było

szczególnie

wyraziście .obserwować

w profilach obworów

Kuźnia

Rusiecka 62/88 i Kuców 72/18 (mb. 1 -

wskaźnik M).

'K!UJAW GóRNY

Po z io m

y

Parkinsonia valida

(=

Parkinsonia ferruginea auctt.

1)

. i Parkinsonia compressa. Doline

części

profilu

zajmują

ciemnoszare i sm- rooielone

mułolWce za'Wierające wkładki

syderytów muazlowcowych !i. mu- sz10wców syderytycmych. Niekiedy obserwuje

się ślady

rozmywama sy- derytów,

wyraŻiającesię występowaniem

otoczaków syderytycmych no-

szących ślady

perforacji dOkonanych prnez organizmy

mążące

i

inkru-

1 Poniewa~ nazwa gatunkowa Ammonftes ferrugineus O p P e l, 1856 jest preokupowa.na (wcześniejsza na2'JWa Ammonites ferrugineus S i m 'p s o n, 1855), Jronieozne więc było zastą

pienie jej, a tym samym ta~e nazwy gatunku indeksowego najni:!Jszego poziomu amoni- towego gÓl'IIlego kujawu, nowym mianem Parkinsonia vaZtda Wet z e l, 1950 (vide W. J. Ar- kell, 1951; G. Westerrna.nn, 1958 i inni).

(8)

Stratygrafia jury środkowej regionu bełchatowskiego

183 stacji rurkami wieloszczetów. Na pograniczu z

niżej leżącymi

utworami poziomuParkinsonia schloenbachi notuje

się występowanie

oolitów sza··

mozj7itowych.

Wyższe części

profilu

wykształcone są

w postaci ciemnoszarych

łup

ków i

iłowt:ów

piaszczystych z

przełaIWiceniami

syderytów

li.

licznym de- trytem

małżów

(rostryg;i, rtrig:onie, meileagri.nelle,astall'lty). GÓlma granica z

nadległym

poziomem Oxycerites yeovilensis nie zaznacza

się wyraź

nie w litologii, przebiega

ona IW obrębie stosUJnkOlWO

jednolicie

wykształ

conego kompleksu utworów ilastych. Rozgraniczenie obu poziomów doko- nane

zostało

w otworach wiertniczych

Dąbrowa

Rusiecka 56/92 oraz

Kuźnia

Rusiectka na podstawie

przesłanek

paleontologicznych.

Miąższość

poziomów Parkinscmia valida i Parkinsonia compressa wy- nosi

12~14,80

m.

Amoruty

występujące

w tych poziomach

chociarż są już

nieco licz- niejsze

(1

Zigzagiceras sp., Oectraustes (Paroecotraustes) sp., Parkinsonia sp. indet.) nadal nie

dają

jednak podstaw do ich rozgraniczenia.

Granica poziomów P. scholenbachi i P. valida

(=

P. ferruginea auctt.) stawiana jest

więc

w :miejscach, gdzie

kończy się zasięg

masowego wy-

stępowania

Ophthalmidium carinatum terquemi

P

a z

d r

o, natomiast strop P(Lrkinsonia compressa

1(=

P. wuerttembergica auctt.) wyznaczony jest

be'ZlpOŚrednio poniżej

stanowisk

występowania

amonitów poziomu yeovi- lensis.

Zespół :małroraczlków

nieco

się

zmienia,

chociaż

w dalszym

ciągu dosyć

znaczny jest

udział

ga'tulnków m.anych z kujarwu

środkOlWego,

m.im. Schuleridea triebeli polypora B

ł

a s z

y

k, Cytherella limpida B

ł a s z y

k, Progonocythere convexa B l

a s z y

k, Parariscus octo- poralis

B ł

a s z y

k. Bojawiają się też

gaturr:lftd, które

'Występują

w

wyż

szych ogniwach kuja.wu oraz w ,batonie - ' Oligocythereis fullonica

(J

o n e s et S h e

r

b o r n) i Glyptocythere tuberosa angularis B l a - szyk.

Wśród

otwornic

kończą

swój

zasięg

Flabellaminopsis variabilis M a-

ł

e c ki, Lenticulina (Astacolus) kujaviana K o

p

i k, Ammopalmula in- frajurensis

(T

e r q u e m).

Pojawiają się

natomiast Paulina paula

~P

a z- d r o), Lenticulina (Astacolus) polymorpha arachne K op i k, Citharina clathrata (Te r q u e m), Palaeomiliolina rawiensis (P a z d r o)

i

Oph- thalmidium carinatum porai P a z d r o.

Zwiększa się również

liczba OSOIb- . ników Palaeomiliolina czestochowiensis (P a z d r o). ,

Z

pozostałych

g:ru.p

ZlWierzęcych

miejscami nadal lic.m:ie notowane

są

mikroskopowe

szczątki szkaxłupni, !liścionogi

oraz

młodociane

muszle

ślimaków.

p o z i o m y Oxycerites yeovilensis i Asphinctites tenuiplicatus. Wyk-

ształcenie łiltollogiczne

:tej partii osadów jest mniej

zrÓŻnicowane niż

PQprzednich ipOziOilllów górnego kujarwu.

Występują

tutaj cieIll!IlO\Szall'e

iłowce

mniej lub

więcej

piaszczyste (szczególnie w

środkowych częściach

profilu),

zawierające

nierzadko przemazy piaszczyste, struktury oczlko- we, fulroi.dy oraz miejscami licZiIly idetryt

małżów.

W górnej

części

pro- filu (niekiedy

także

i

IW

dotnej)

obserwować można

pojaJW,iernie

się ławic

syderytów.

Miąższość

osadów tych poziomów waha

się

w granicach 29,5---40 m.

Zanim przedstawiona rostanie paleontologiczna charakterystyka

wyż-

(9)

(10)

Straty,grafia jury środkowej regionu bełchatowskiego

185 dach aSphiln.ctirtlesów

występujących

mzem

'Z

gatunkami ZIIlOO.ymi z po- przedniego poziomu (Oxycerites yeovilensis .

(R

o

11

i er), Polysphinctites ci. secundus (Wet z e l)

.~ końcowe zasięgi)

stanowi

już

jednak jedno-

mac2jny dowód

def1nii.ujący

poziom tenuiplicatus.

Małże lll'ielWy!kazują większych zróżnicowań.

W musz:lowcach 00-

miInują nada!l

ostIrygi i meleagrinelle,

zaś

w partiach ilastych Bositra buchi (R o e m e r) omz Palaeoneilo phillipsi (M o :r r

i s).

Wśród małżoraczków zam.aczają się

dalsze te!Ilidencje l'OZ'WOjOlWe:

zamk:ają

gatunki bujinie

l'Iozwijające się

IW dolnym,

Śl'Iod[roIWym i

w

niż

szych

częściach

górnego I kuj1awu (Pleurocythere regularis T r i e b e l, niefktóre fuhrribergielle)

2, następuje

dalszy rozmój gatunków, które po-

jawiły się

IW mmzych - poziomach górnego ku jawu (Glyptocythere . tu- berosa angulaTis B

ł

a s z y k, Oligocythereis ci. fullonica

(J

o n e s et S h e

r

b o r n), w:reszcie

pojawiają się

gatunki nowe: Fuhrbergiella (Fu- hrbergiella) concentrica Bl a s z

y

k, Lophocythere verrucosa B l a s z

y

k

i

Progonocythere polonica

Bł a s z y

k.

W zespole otwornic

rów.nież zachodzą

zmiany. Pojawia

się w

nie- wielkich

ilościach

Trocho lina conica

(S

c h l u m

ił>

e r g er), Globigerina

bathoniana P a z d r o oraz Ophthalmidium sp. L Dalszy rozwój

przeży

wają

te gatwn!ki, które

wyst~ały

w

niższych

odcinkach górnego ku- jawu: Ophthalmidium carinatum porai P a z d r o, Palaeomiliolina ra- wiensis

(P

a z d ro), Paulina paula (P a z d r o).

Kończą

wreszcie swoje

występowanie:

Ophthalmidium carinatum terquemi

P

a z

d

r o (koniec zwartego

zasięgu),

Lenticulina · (Lenticulina) daphne B i e l e c k a et S

t

Y k

i

FrondiculaTia (Ichthyolaria) nympha K o

p i

k.

BATON

BA'OON DOLNY

P o z i o m Procerites

SIlp.

W

spągu

tego poziomu, niekiedy

także

w . stropowych

częściiach

porziomu Asphinctites tenuiplicatus, za:znacza

się

lek!ki wzrost

piaszczystości

osadów,

wyrraŻOiIly najczęściej wkładkami

mulowcowymi lu'b silniejszym zapiaszczeniem dolnych warstw ilowco- wych.

Przeważającyttn

typem osadu

są j-ednak

nadal

ciemnosZBlre

lub sza·rooliwkowe irowce,

słabo piaszcrz~te,

z fukoidami, detryrt;usem slrorup

małżów, łmnkr;ecjami

,lub

ipl'iZełaWliceniami

syderytów.

Dolna granica poziomu Procerites

spp.

daje

się dość wyraźnie

wy-

oclirębnić.

Jest

ona

wyznaczona znaleziskami przewodnich amoniJtów.

G6m.a

granica, mimo is1mienda nieJk1t6rych

wskazań wiekJOwych

(otworni- ce), ma cha:rak!ter

już ibardziej kOinJweru::~onaJlny

i stawiana jest

w miej~

scu, gdzie urbwory ilaste

pr2j€Chodzą

wmurowce lUJb silnie piaszczyste

skały

ilaste.

Miąższość

13-22,10 m.

Poziom Procerites spp. chatmk:teryzuje

się

pojawieniem

(w

niewiel- kich, za'ledwie ldIlkume:trowych

odstępach

od ostatnich stanow.isk: amo- nitów poziomu tenuiplicatus) gatunków

batońSkich

Oecotraustes (Pa-

• Wymienione na tab. 1 gatunki rodzaju FUhrbergf.eZZa w innych regionach kraju znane

są również i w batonie, w badanych pr~fl1acb jednak zanikają one całlrowicie z końcem

gómego kujawu.

(11)

186

Janusz Kopik

roecotraustes) formosus (A r k e 11) i Eohecticoceras costatum (R o e m er).

Nieco

wyżej do1rumentują

ten poziom j'eszc7Je Procerites (GTacilisphinctes) sp. i Oecotraustes sp. indet. Górna granica poziomu Procerites spp. nie da-

je

się już

tak

dokładnie sprecyzować, g)dyż

brak: jest amoniIt6w w

najwyż

szych

częściach

tego pooiomu. Wydaje

się, że rolę IJ?Tzewodrnią mogą speł

niać:w

tym przypadku oltwiOrnice,

wśród

których kilka ga!l;unków w pobli-·

żu

granicy

IZ nadległym

poziOlIllellll

kończy

swoje

występowanie. Są

tO' przede wszystlkiim

aphthałmidia:

Ophthalmidium carinatum porai P a z- d r o, Palaeomiliolina rawiensis (P a z d r o), oraz Ophthalmidium sp. L W poziomie tym wzrasta

także ilość

osobników Palaeomiliolina czestocho- wiensis (P a z dr o) oraz

częściej

pojaJWia

się

Trocholina conica (S c h

ł

u m- berger).

Wśród

innych grup - a szczególnie

wśród

m.a.mów i

małżoraczków

- zmiany nie

są

dostatecznie

wyraźne.

W pierwszej grupie nada'l

dominują

bosi1Jry, palaetoneila i meleagrmelle. W zespole

małżoraCZlków

obok gatun- ków

znalll~h

z poprzednich pozdomów notuje

się

pojawienie Pleurocythere impar (T

^'l"

i e b e

ł),

'ldóry

wystąpi

jeszcze w

wyższych

poziomach batonu.

Pozostałe

mikroskopowe

szCzątki należą głównie

do

szkarłupni,

nie- rzadko spotyka

się także liścionogi

i

młodociane

muszle

ślimaków.

BAroN SRODKOWY

P o z i o m y Morrisiceras morrisi

i

Cadomites bremeri. W obu pOzio-·

mach

środkowego

batoiIlu notuje

się

znaczna.ejszy

niż

w poprzednim pozio-·

mie wzrost

piaszczystości

osadów

(mułowce

w dolnej

części

profi1Ju i mierz- wiste piaskowce

mułowcowe

w górnych 'Odcinkach profiJlu). W rejonie

Łę

kińska następuje początkowo

niewieUd wzrost

piaszczystośca

osadów

iłow-·

co:wych i dopiero

IW wyższych

odcinkach profilu obserwuje

się dominację skał mułowcowych

i

piaskowcow~h.

Na obszarze

Dąbrowy

Rusieckiej mu-

.łowce

w dolnej

części środkowego

batonu od samego

początku

niepo- dzielnie

przeważają przechodząc następnie

w piaskowce

mulowcowe~

Mu-

łowce

te

są

ciemnoszare lub szare, mierzrwiste, niekiedy

zawierają

drobne.

konkrecje syderytów. Górne I()d,dnki omawianych poziomów nie

mają

do- start;ecznego datowania paleontologkmego, zapewne

także

nie Illawiercony

został

ich kontakt z

nadległymi

poziomami górnego batonu.

MiąższośĆ'

przewierCOlllych

odbinków środkowego

batonu wynosi. 33-50,2 m.

Znalezi:skaamonit6w w poziomach Morrisiceras morrisi i Cadomites bremeri n,ie

są

ani liczne, ani Ireprezentowane przez gatunki przewodnie.

W dalszym

ciągu ,w

dolnych ' odcinkach

środkowego

batonu

występuje

Eo- hecticoceras constatum (R o e m e r), w

środkowych

- nieoznaczalne

eo-

hecticoce:rasy,

natomli.a.ąt

w górnych -

onie~byt

dobrze zachowane Prohec- ticoceras sp. i Wagnericeras sp., a

więc

rodzaje,

któr~h :najlWięksży

roz,....

wój przypada zazwyczaj w garnym batonie.

Ma}że

n,aO.al nie

wylkazują większego zrÓŻlllicowa.rnia

(tab. 1). Podobnie

małżoraczki, wśroo

których tylko Ektyphocythere pteriformis B

ł

a'S z

y'

k jest gatunkiem nieznanym z

niższych

poziomów batonu (na terenie

Jury

Polskiej pojawia

się

on jednak

już

w górnych partiach dolnego batonu).

Zespół

o1lworlIllic wyikazuje oZll).lrki

słalbszego zróżnicowania,

ponadto

miejscami

pojaJWiają się większe ilości

otwornic

zlepieńcowatych,

spada

(12)

Stratygrafia jury środkowej regionu bełchatowskiego

187 natomiast

ilość

QPhtha!lmidiów. Jest to

niewątpliwie

wyniJk:zmian

środo

wiSlrowych, ! kitórych przeja.wem j. est m.m.

^wzrostpiaszczystości

osadów.

Oz:ęściej,

a przede wszystkim liczniej reprezentowana jest Trocholina co- nica

(5

c h l u m b e

;r

'g e r), pojawia

się również

lIlie spotykany

niżej

Ver- neuilinoides sp. 1 (=V. mauritii Terquem; R. Wer:nli, 1971, tabl. I,

:fig.

10).

Wśród

innych

mikroszczątków

spotyka

się

nadal, niekiedy

dosyć

liicz- ne, droibne elementy sz!kieletOlwe

SZlkarłupni,

z rzadka

spikułe gąbek

BATON GORINY

p o z i o m Oecotraustes heterocostatus. Osady tego

pozi~u

poznane

zostały

foogmentall"yozme

IW

profilu otworu 76/10 (antyfklina

Łęk.i.ń'Ska).

Występują

tutaj

cielmnoszare iły

piaszczyste

i mułowce

!ilaste, oczkowe.

Mimo

silnego

zaan:gażawaInia

tekrtlonicznego tych utworów {otwór

UByWO ..

waJIlybył

w strefie uskokowej)

d. słabych możliWości prześledzenia

zmian litologicznych, profil ten jest g<:>dny uwagi ze

względu

na

występowanie

w

niim

amooM;ów. Maksymalna

miąższość

nieprzewierconycll rw

całości

utworów tego poziomu wynosi 19 m.

Miąższość

rrzeczywista nie pme-

kracza zapeiW!lle 7 m. .

Poziom Oecotraustes heterocostatus udd.kumentoWlany jest przewod- nimi gatunkami amonitów, jednak ze

w~ględu

na to,

że

znalezione one

zootały

w profilu wiertniczym bardzo silnie tektonicznie zaburzonym, nie

mogą stanowić

podstaw do wyznaczenia granic poziomu.

Najniżej występują źle

zachOlWane wagnericerasy (?), które noto- wano

już IW

polllim stropu ni7szegopoziomu, jak

rówru.~

ipI'IOblematycz- ne homoeoplaJIlu1ftesy.

Wyżej

natrafiono

już na

przewodnie , gatunki amonitów: Oecotraustes (Paroecotraustes)

d.

paradoxus

(R

o e m er), O. (P.) densecostatus L i s s a

j Q U S

oraz ?Tragophylloceras bathonicum.

We s

t

e r m a n n.

Wśr6id mMżo.rac.7lków

obok gatunlków poprrzednio spotykanych poja- wia

się także

Lophocythere carinata B

ł

a s z y k, który znany jest z osa- d&v dolnego i górnego batonu Jury Polskiej (J.

Błaszylk,

1967).

Otwornice

najczęściej

nie

są

liczne. Nadal

występują

tutaj gatunki znane z poprzednich poziomów: Verneuilinoides sp. 1, Trocholina co- nica (S c h l u

ID

b e

'l" g

e !r), Epistomina nuda T e r

q

u e m, Paalzowella pazdroae

B

i e l e c k a et

S

t

Y

k i inne.

Z innych grup

mikIroSkamieniałości

spotyka

się

spilkule

gąbek, zęby

ryb, skleryty strzykw,

młodociane

musme

ślimaków,

niekiedy

też

me- gaspory.

Osady poziomu Clydoniceras discus

0l'aZ

zapewne Paroecotraustes paradoxus nie

:zostały

nawie!l"COne

W żadnym

z analizowanych otworów wiertniczych.

KELOWEJ

Utwory keloweju

rwystępawały wyłącznie

w o.tworze 76/10 (antykli-

na

Łękińska). Tworzą

je

źółta'WOISZa!re i

szme, margliste wapienie z krze-

mieniami, crertami i nalotami glaukonitycznymi,

zawierające

przewar-

(13)

~88 Janusz Kopik

stwienia jasnoszarych i

żóM.awych

maxgli. Ze

względu

na silne zaibu-

. rzenia tek.toniczp.e tych utworów me

mOŻ1lilwa była iddkładna

ocena ich

miąższości.

PraWldQpod()bnie osady te

należą wyłącmie

. do keloweju doLnego

j osią·gają miąższość xzędl,l

kilkunastu metrów.

Jedynym znaleziskiem paleontologicznym w utworach keloweju

był bliżej

nieoznacza1ny amonit z rodziny Perisphinctidae. Mikrofauna w ba-

danym profillu (atwór

Ł~kińsko

76/10) nie

była

analizowana.

UWAGI PORÓWNAWCZE

Wykształcenie

litologiczne i sekwencje faunistyczne dbserwowa!le w batonie oraz górnym i

śrIddirowym

kujawie

Łę'kińska

i

Dąbrowy

Ru-

sieckiej

wykazują

przede wszys1Jldm

wyraźne

analogie z profilami utwo- rów pómoonego rregionu sedymentacyjnego Jury

Po~kiej. Należy

przy tym

podkreślić, że miążswść wyższych

ogniw górnego ibajosu (tab. 2)

jest bardziej

zbliżona

do tej,

jaką

obserwuje

się

w Teg'ioIllie

ikłobuckim

J my PolSkiej

niż

w regionie

lWieluńskim, położonym

w

ibe72pośredJn.iej bliskości Dąbrowy

Rusiedkiej.

Różnice miąższości są

szczeg6ilnie

wy-

raźne

w górnym kujaJWlie,k!t6rry tak w regionie

wieluńskiro

(Z. Decz- kOWSlki, 1963), jak i

ku

Ki NE

od Bełchatowa

{antyk[iny Suchcic -

RadziąrtJkowa

oraz Tu1szyna; K. Mrozek, 1975) wykazuje sil1ne redukcje

miąższościowe,

nie ()bselr!wQWane ani w strefie rowdwej

Łękińska,

ani w

obrębie

antykliny

Dąbrowy

Rusieckiej.

PrzycZylną

cield:6rych tego , tYlPU zjawisk,

mających

miejscami cha- rakter

dosyć dużych

iluik: sedymentacyjnych,

obejmujących niższe

ogni- wa jury

środikowej

(centralne

części aIlItylłdiny

Suchcic -

Radziątkowa;

K. Mrozek, 1975)

było

m.in.

oddziaływanie

strefy /Wydatnych

spłyceń

lub

wynurzeń, stanowiącej

porudlni.owo-wschoidnie

p'l"zedłużeme

tzw.

gartbu wielJlropo1skiego (R.

Dadl~,

M. Franczyk, 1976;

K.

Dayczak-CaU- kOiW'S'ka, J. Kopik, 1973).

Szczególnym

wy'kładlnlłciem

paileogeograficznym

ZlWiązków

z

sąsied

nimi regionami

mogłaby być

analiza

wyksz'tałoonia

dolnego kuj8iWU. Na obszaTZe Jury Polsikiej utwory te

są

bowd.em si!lnie zredukowane i

mają

w dolnych parrtiach

lukę, obejmującą

poziOlIll Strenoceras subfurcatum.

Zjawisko to nie .zaznacza

się

ani w zachodin:iJm i

północnym obrzeżeniu

Gór

Swiętokrzyskich,

ani

też

w pohldni!OWO-WlSchodniej

części

niecki lódzkiej. Brak dostatecznego paleontologicznego udokumentowania tej

części

profiiJlu

'W

rejiOIlie

Łęktińska ;i Dąbr.QWy

Rusieokiej, jak

również skąpa ilość materiałów

wiertn;iczych z tego 'Odcinka profilu nie

dają

jed- nak podstaw definitYJW!llego

rozstrzygnięcia

tego problemu.

Można

jedy- nie

przypuszczać, że

przynajmniej w rejonie

Lękińska

dolny kujaw mo-

.że być

w

miarę

kompletnie

lWY'kształcony.

Wyniki

'badań

paleontologicmych

pozwalają

ty1!ko w ograniczo-

nym zakresie

doszukiwać się ściślejszych

analogii czy

różnic

regio-

nalnych. Wynika to przede wszystkim z faktu,

że

epikontynen-

ta1nybasen sedymentacyjny kujawu ii. batonu na

całym

obszarze

Po:Jslki

należał

do tej samej

submedyterańskiej

podprowincji zoogeogra-

iicz,nej, w

obrębie

której ogólny typ

zespołów

faunistycznych nie zmie-

(14)

t: _{Tabela 2}

Miąższość w m osadów górnego bajom (kujawn) i batonu w rejonie Bełchatowa i sąsiednich obszarów

Niecka mogileńsko-łódzka

I

Jura Polska

I

^GóryŚwiętokrzyskie Bełchatów

Wieluń I

^Kłobuck

I

^Mnin

I

^Opocmo

Tuszyn

Stratygrafia antyklina antyklina

Suchcic- antyklina Dąbrowy (Z. Deczkowski) (J. Daniec, 1970)

-Radziąt- Łękińska Rusiec-

kowa kiej 1963

I

¹⁹⁵⁹

(K. Mrozek, 1975) górny Oecotraustes heterocos-

c:I tatus 1 1 ",7 (n) 1 36 32,7-38,7

o Cadomites bremeri

1d Śfod- --45 30-44 42,8 (n) 50,2 (n) 65 16,5-37,5

1%1 kowy Morrisiceras rrwrrisi 50 50-100

dolny Procerites spp. 22,3 13-23

Asphinctites tenuiplicatus 5-13 5-13 28 17,7-34,8

Oxycerites yeovilensis ",29,5 35,3-40

górny

Parkinsonia compressa 1,6-5,5 10,2-26,9 8-15 10-30

Parkinsonia valida 6-9 1,5- 4 14,8 12-12,5

i

Parkinsonia schloenbachi

I

⁶³ ^15-16 ^15,6-22,1 ^17,6-20 ¹⁹ ^{8 -26,8} ^5-10 ^20-40

~

Parkinsonia parkinsoni kilka 6-10

l ^~

^kowy^Śfod- Parkinsonia subarietis 153 kilkanaście

^-

^54,2⁽ⁿ⁾ ⁴⁰ ^20,6-49,2 - ^30-50 --80 (1)

Garantiana tetragona 7,7-9,2 1-2,3

dolny Garantiana garantiana 60

-

1

-

^150-200

Strenoceras subfurcatum

- -

n -- nieprzebite

fil

;r

« _~

II'

~.

....

1'1

8-

l [

t

1'1

g"

::r ~

~ 15:

d&

o

I-' 00 (O

(15)

190

Janusz Kopik

mał się

iZasadnii.c:zO. Trzeba jednak

podkreślić, że

tak charakterystyczne dla profillów batonu a szczególnie ikujawu

~egionu bełchatowsikiego

wy-

stępowanie dużych ilości

imi1ialid,

łączn:ie .z

momentami masowych

wy- stąpień

niektórych podgatunków tej rodziny (Opthalmidium carinatum terquemi P azd ro) nie jest obserwowane na terenach centralnej i

północnej

Polski (W. Bielecka, O. Styk, 1969; O. Pazd.ro, 1958, 1959).

Zjawisko to notowane jest natomiast

na

obszarach JIll1'Y Polskiej, Gór

SwiętakTzyskich

i

południowo~hodnich części

niedki

łódzkiej

(region Tuszyna, K. MorawSka, fide K. Mrozek, 1975).

Zakład Stratygrafii, Tekton1k1 i Paleogeograłl1

Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano 24 kwietnia 1978 r.

PISMIENNICTWO

ARKELL W. J. (1951) - MonogrBiPh of the English Bathonian Attnmonites. Paleon- togr. Soc., part l. London.

BIELECKA W., STYK O. (1969) - Some stratigraphically impartant KUjavian and Bathonian Foraminifera of Polish Dowlands. Rocz. Pol. Tow. Geol., 39, p. 515-531, nr 1-3. Kł'akÓ'W.

BŁASZKIEWICZ A., CIESLIŃSKI S., DĄBROWSKA Z., KARCZEWSKI L., KO- PIK J., MALINOWSKA L. ,(1968) - Zarys stratygrafii li tekton:iiki południo

wej części niecki ł&lzikiej. Kwart. Geol., 12, p. 279-293, nr 2. Warszawa.

BŁASZYK J. (1967) - Middle JUTassic Ostraoods of the Częstochowa region (poland). A'Cta Palaeont. Pol., 12, nr 1. Warszawa.

BŁASZYK J. (1972) - Middle and Upper Vesulian Ostracods of the Częstochowa

region (poland). Acta Palaeont. Po!., 17, p. 243-249, nr 2. Warszawa.

DADLEZ R., FRANCZYK M. (1976) - Znaczenie paleogeograficzne i paleotekto- niczne garbu wielkopolskiego w czasie jury dolnej. Biul. Inst. Geo!., 295, p. 27~9. Warszawa.

DADLEZ R., KOPIK J. (1973) - Stratygrafia i paleogeografia jury. Biul. Inst.

Geol., 252, p. 153-174. WarSIZ8JW8.

DATUEC J. (1970) - Jura środkowa. W: Stratygrafia mezozoiku obrzeżenia Gór

Swiętokrzyskich. Pr. Inst. Geo!., 56, p. 99-123. Warszawa.

DAYCZAK-CALIKOWSKAK. (1964) - Jura środkowa. W: Atlas geologiczny Pol- ski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne, z. 9 Jura. Warszawa ..

DAYCZAK-CALIKOWSKA K. '(1977) - Jura środkowa. W: Budowa geologiczna wschodniej części nieeki mogileńsko-łódzkiej (sltrefa Gopło-Ponęt6w-Pa

bian'ice). Pr. Inst. Geol., 80. Warszawa.

DAYCZAK-CALIKOWSKA K., KOPIK J. (1973) - Jura środkowa. W: Budowa Geologiczna Polski. Stratygrafia. Mezozoik. Inst. Geol. Warszawa.

DECZKOWSKI Z. (1959) - Dogger na obszarze między Wiikowieclkiem a Lihidzą

(okolice Częs.tochowy). Biul. Inst. Geol., 161. Warszawa.

DECZKOWSKI Z. (1963) - Górny trias i jura okolic Wleluma. Biul. Inst. Geol., 168, !p. 87-123. Warszawa.

(16)

Stratygrafia jury śrOdkowej regionu bełchatowskiego

191

DECZKOWSKI Z. (1976) - Charakiterystyka osadów jury dolnej i środkowej ob- szaru k'ra'kowsko-'CZęstochowSlkiego. BiuI. Inst. GeoI., 295, p. 57-80. War-

szawa. .

DECZKOWSKI Z. .(1977) - Budowa geologiczna pokrywy per:msklo-mezowicznej i jej podłoża we wschodniej części monokliny przedsudeckiej (obszar kalisko-

-częstochowski). Pr. Inst. Geol., 82. Warszawa.

HAHN W. {1970) - Die Par!k!insoni:idae S. Buc'kman und MOIIPhoceratidae Hyatt (Ammonoidea) des Bathoniums (Brauner Jura epsilon) im siidwestdeutschen Jura. Jh. Geol. L.-A. Baden-Wiirtttemberg, 12. Freiburg.

KOPIK J. (1967) - The Middle and Urpper Jurassicof the Częstochowa-Zawiercie

sedimEmtary basm (tJhe Cracow-Częstochowa Jura). Biul. Inst. Geol., 211.

!p. 93-128 (cz. A ... F). Warszawa.

KOPIK J. (1969) - On some representatives of the Family Nodosarildae (Foram!i.ni- ferida) from the Middle Jurassic 'Of Poland. Rocz. Pol. Tow. Geol., 39.

p. 533-553, nr 1-3. Kraków.

KOPIK J. (1974) - Genus Cadomites Mumer-Chalmas, 1892 (Ammonitina) in the Upper Bajocian and Bathonian of the Cracow-Wieluń Jurassic Range and the Góry $więtdkIrzyskde Mountains (Southern Poland). BiuI. Inst. Geol..

276, p. 7-49. Warszawa.'

MOUTERDE R. i in. (1971) - Les zones du Jurassique en France. C. R. Somm.

seanc. Soc. GeQI. France, 6. Paris.

MROZEK K. 1(1975) - Budowa geologiczna struktur wgłębnych w południowej części synklinoriUllD ł6dzkiiego. Geonafta, 2/3. Warszawa.

P AZDRO O. (1959) - O stratygraficznym rozprzestrzenieniu mi1iolJ.dÓw środlkowo

jurajskich w PoISICe. Acta GeoI. Pol., 9, p. 343-381. Warszawa.

P AZDRO O. (1968) - M1iddle Jurassic Epistominidae (Foraminifera) of Poland:

Stud. Geo!. Pol., 27. Warszawa.

RÓŻYCKI S. Z. (1953) - Górny dogger i dolny malm Jury Krakowsko-Często

ch'Owslciej. Pr. Inst. Geol., 17. Warszawa.

WERNIJI R. (1971) - !:.es Foraminiferes du Dogger du Jura meridiona1 (France) ..

Arch. Sciences, Geneve, 24 (2). Geneve.

WESTERMANN G. (1958) - Ammooiten-Fauna und Stratigraphie des Bathonien:

NW-Deutschlands. Bei'h. Geol. Jo., 32. Hannover.

ZEISS A. (1977) - Jurassie stra.t~graphy of Franconia.. Stutt. Bem. Naturk., B.

(Geologie u. Palaontol.), 31, Stuttgart.

ZNOSKO J. (1954a) - Stratygrafia iłÓIW rudonośnych między Krzepicami a Wrę

czycą na podstawie otworów wiertniczych. W: Badania geologiczne iłów rudonośnych Jury Krakowsko-Wiel'llńskiej. T. 1. Obszar mliędzy Krzepkami.

i Wręczycą. BiuI. InSłt. Geol. (bez nr). Warszawa.

ZNOSKO J. (1954b) - Straty,grafia :iłów rudonośnych na obszarze Krzepice-Rud-'- nikli na podstawie otworów wiertniczych. W: Badania geologiczne iłów ru-·

donośnych Jury Krakowsko-Wieluńskiej. T. 2. Obszar między Krzepicami:

i Rudnikami. Biul. Inst. Geol. (bez nr.). Warszawa.

ZNOSKO J. (1957) - Zarys stratygrafii łęczyckiego doggeru. Biul. Inst. Geol.,.

125. Warszawa.

PEEHHAEP E. (1912) - Cpe)l;HeIOpcKlIe py,n;oHOCHLIe rJIDBLI c IOr038.lIa,ll;Hoił CTOpoHLI KpaxOB- CKoro-BemoHCKoro KpjOJ(li. Crpamrpaq,lIJI. 1. Tp. reOJI. KOMBT., H. cep., 74. C IIeTep6yrp.

(17)

192

Janusz Kopik

JIaym KOIlHK

CTPATHI'PAcIłWI CPE,lJ;HEA IOPLI SEJIXATOBCKOrO PEmOHA

Pe3IOMe

B 1964-1965 ro.lUlX B pai:toHe IienxaTOBa (Ha 10 OT JIOA3H) HCCJIe~OBaJIO 60JIee ~ec)JTII Pa3- pe30B CKBaJKHII, B KOTOpLIX Henocpe~CTBeHRO no~ TpeTH'IHLIMH OTJIOlKellWIMH 3aJIeraIOT nopo~

cpe,!I;He1ł IOphl. Amum3HPoBaHB:bIe pa3pe3hl OTHOCJlTCH K ~YM 6JlH3KO pacnOJIOlKeHHhlM nJI01Ęl

~: ceaepHoa 'IaCTH a.HTHXJIIIIIaJI JIeHKII1ILCKll (30Ha 6eJIxaToBcKoro rpa6eHa) H llHTHKJIHII8JIH .u;oM6pOBhl Pyce~oa (IIoJ:lbC1tlUllOpa).

CaMLIe CTapDIHe npo6ypeHRhle nopo~ cpe,!I;Heil: IOphl npe~CTaBJIeHhl 6em.IMa: xpyml03ep- HRCThlMH nec'łaHHKaMH 6e3 cPaym.r. OTHOC~CH HJIH K RHlKHeM}' 6ai:tocy, HJIH K C8.MhIM HH3aM aepxnero 6ai:toca. Ha~ HHMH 3aJIeraIOT rJIHRHCTO-aJIeBpOJIHTOBhle OTJIOlKeHRII MOm;HOCTbIO 200 M, nepecJIllHBaeMhle nec'łaHHKaMH WaM03HTOBhlMH OOJIHTaMH, rJIHRHCThlMH CH,ll;epHTaMH H ycrpH'i- HhlMH paxOBHCThlMH H3BecTlIlIKaMH, OTHOC~CH K 'leHCTOXOBCKOa cPOPMaIJ;HH py~OHOCHLIX rJIHH (BepXHHłl: 6ai:toc-cpe,!l;HHłl: 6aTOH - cPHr. 1). BhlW~e 3BeHLH cpe,!I;Hea IOphl (BepXHHłl:

6aToH, KeJIJIOBe1ł) 6wm H3yqeHhl TOJIbXO B O,!I;Hoa CKBalKHRe - CHJIbBaH TeKTOHH'lecxslI HapymeH- HOCTb 3THX nopo~ MemaeT 60JIee ~eTaJIbHO npe~CTaBHT.b HX crpoeHRe. łImB:eneJEa.JI(He'laCTH aep~o 6ai:toca (HHlKRRi!: XYHB?) He co~epxaT pyxOBO~e1ł cPaYHhl, OHa nOHBJIHeTCH TOJIbKO B cpe,!I;HeM xyHBe (ocrpaxo,n&l, cPopaMHHHcPephl, Ta6JI. 1). MaJIoe XOJlH'leCTBO D;ecPaJIOnO~ Hen03- BOJIHeT pac'lJIeHHT.b 3TH nopo~ Ha ropH30BThl.

BepXHHłl: xyHB (HHlKHHłI: 6aToH sensu anglico) co~eplKaJI HecxOJIbXO 60JIbwe aMMOHHTOB (B TOM 'lHCJIe H pyxOBO~ BH,ll;OB), oco6emio B BepXHHX ero 'laCTHX, r~e MOlKHO 6hlJIO BąI)I;eJIHT.b

~a CaMLIX aepXHHX ropH30HTa Bepxnero xyHBa: yeovilensis H tenuiplicatus. B cPoPaMHHHcPePax Ophthalmidium carinatum terquemi Pazdro, B ropH3oHTe tenuiplicatus nocrenemio HC'le3aIOT (KOHeD; CDJIOWHOrO pacnpOCTpaaeHHlI), em;e pa3 nO,IJ;TBep~alI

CBoe.

crpaTHrpacPH'iecxoe 3Ha'leHRe.

łImB:HHłI: 6aTOH (cpe,!l;HHłl: sensu anglico, pars) - ropH30HT Procerites spp. Co~eplKHT (;pe,!I;Hee KOJlH'lecTBO aMMOHHTOB, B 'laCTHOCTH Heonpe~eJIHMhle XaK BH,ll; Procerites (Gracilisphin~tes) sp., Oecotraustes (Paroeocotraustes) formosus Arkell, Eohecticoceras costatum (Roemer) •. :a.!1fOM ropH30HTe nepeCTaIOT nOHBJIHT.bCH TaKlKe HeXOTophle Miliolidae: Ophthalmidium carinatum po~ai Pazdro, O. sp. 1, a Taxxe Palaeomi/io/ina rawiensis (Pazdro) •...

B cpe,!I;HeM 6aToHe (rOpH30BThl Morrisiceras morrisi H Cadamites bremeri) a.MMOmfn.I Bcrpe-

'IlUOTCH pe~o Eohecticoceras costatum (Roemer), E. sp., Wagnericeras sp. YBeJIH'leHRe nec'laHHC- TocTIr OTJIOlKeHHłl: npHBO~ x o6e.D;B'eHHIO cPopaMHHHcPepaMH, MeCTM OTMe'laIOTCH )'BeJlH'leHRe KOJlH'lecTBaarrmoTHRHPOBamn.IX cPOpM. HecMOTPH Ha TO, '!TO BepXHHłl: 6aTOH TaK 1Ire

Kax

KeJI- JIoaeil: H3yqeH TOJIbKO MeCTaMH, no HHlKHHM ero 3BeHbHM (ropH30BT Oecotraustesheterocostatus) y~aJIOCb noJlY'lHT.b ~OBOJIbHO O~03Ha'lflYlO pyxOBO~ cPayay - Oecotraustes (ParoecQtraus- tes) cf. paradaxus (Roemer), O. (P.) densecostatus Lissajous, ?Tragophylloceras bathonicum Westermann.