UKD 551.762.23/.31.022:564.53 '(0'49.2).(438+4)
Małgorzata GIŻEJEWSKA, Bronisław Andrzej MATYJA
Problemy stratygrafii pogranicza jury
środkowej i górnej
Przedyskutowano i zakwestionowano słuszność stosowania w Polsce dwóch od- miennych podziałów keloweju i dolnego oksfordu. Wykazano, że różnice między
stosowanymi w Polsce podziałami wynikają w większości wypadków z przyjmo- wania jedynie innych gatunków indeksowych dla odpowiadających sobie pozio- mów. Autorzy uważają za słuszne stosowanie w Polsce (przynajmniej w Polsce
południowej) podziału keloweju i dolnego oksfordu przyjętego na międzynarodo
wych kolokwiach w Luksemburgu. Przedyskutowano również problem odmienne- go stawiania granicy pomiędzy kelowejem a oksfordem. Ze względu na duże zmia- ny zachodzące w składzie fauny amonitowej na pograniczu poziomu lamberti i ma- riae, stwierdzono, że granica pomiędzy tymi poziomami powinna być jednocześnie granicą między kelowejem a oksfordem.
WSTĘP
Celem nInIeJszego ,artykułu Jest omowlenie spornych problemów do-
tyczących stratygrafii keloweju i dolnego oksfordu w Polsce. Stosowane
są obecnie przez geologów polskich równolegle dwa różne podziały
biostratygraficzne keloweju i oksfordu, różnie te'ż jest stawiana granica
pomiędzy tymi piętram'i. Ten stan rzeczy stwarza utrudnienia, zwłaszcza
przy korelacjach międzynarodowych, przy opracowywaniu syntez stra- tygraficznych i paleogeograficznych, czy też przy obecnie rozpoczętym
programie porządkowania polskiej klasyfikacji stratygraficznej.
Autorzy składają serdeczne podziękowania Prof. prof. H. Makow- sldemu i J. Kutkowi za cenne uwagi i dyskusje w trakcie przygotowy- wania artykułu.
Kwartalnik Geologiczny, t. 22, nr 4~ lim r.
792 Małgorzata Giżejewska, Bronisław A. Matyja
POZIOMY I PODPOZIOMY BIOSTRATYGRAFICZNE KELOWEJU I DOLNEGO OKSFORDU
Poziomy i podpoziomy keloweju i dolnego oksfordu reprezentują
szereg odmian wyróżnianych w literaturze poziomów biostratygraficz- nych (H. Hedberg, 1972, '1976; J. Kutek, 1972; Zasady ... , 1975). Każdy
z poziomów i podpoziomów ma swój takson wskaźnikowy (= takson in- deksowy). Pojęciu taksonu indeksowego i jego roli poświęcono w lite- raturze stratygraficznej wi'ele miejsca {A. B. Shaw, 1964; J. H. Callo- mon, 1965; J. Kutek, 1972). W p'Olskim kodeksie stratygraficznym takson
wskaźnikowy (= indeksowy) określony jest jako: "takson paleontolo- giczny użyty do nadania nazwy poziomowi biostratygraficznemuH (Za- sady ... , 1975, pkt. 3.3).
W dyskusjach o przydatności stosowania takich czy innych pozio- mów biostratygraficznych stosowane są niejednokrotnie argumenty ma-
jące dyskredytować niektóre poziomy - poprzez, rozpatrywanie zasięgu
ich gatunków wskaźnikowych (np. Erymnoceras coronatum, Peltoceras athleta czy Cardioceras cordatum - K. Dayczak-CaHkowska, 1977, str. 12;
L. Malinowska, 1978). Wynika t'O z utożsamienia w każdym z wymie- nionych przykładów roli taksonu wskaźnikowego z rolą taksonu wska-
zującego swą ohecnością na 'Obecność 'Określonego poziomu.
Rola taksonu wskaźnikowego staje się jednak jasna, j'eżeli przeanali- zujemy relacje, jakie zachodzą pomiędzy 'jego 'zasięgiem a zasięgiem je- dnostki 'biostratygraficznej związanej z nim nazwą. Wśród wielu odmian poziomów biostratygraficznych tylko jeden - poziom zasięgu taksonu ,ma zasięg identyczny z zasięgiem taksonu wskaźnikowego. Pozostałe
definicje poziomów nie stawiają takich wymagań taksonowi wskaźniko
wemu (poziom filogenetyczny, poziom zespołowy), a niektóre z nich 'za-
kładają szerszy jego zasięg (poziom współwystępowania, poziom ścieśnio
ny, poziom rozkwitu, poziom niesamoistny).A więc w większości wypad- ków rola taksonu wskaźnikowego sprowadza się do nadania nazwy da- nemu poziomowi czy podpoziomowi, a nie do identyfikacji tego poziomu czy podpoziomu. Dlatego też autorzy proponują, aby dla taksonu, który
użyty jest dla nadania nazwy poziomowi czy p'Odpoziomowi stosować określenie "takson nominalny poziomu" (lub podpoziomu).
KELOWEJ
Proble'm korelacji podziału ke10weju stosowanego powszechnie
W Europie (W. J. Arke11, 1933, 1939; J. H. Callomon, 1964) z podziałem S. Z. Różyckiego (1953) zaczął być szczegółowo omawiany dopiero w la ...
tach 70-tych, choć podział Różyckiego stosowany był wcześniej przez J. Znoskę (1957), K. Dayezak-Calikowską (1964, 1967) i innych. Z istnie~
jących nadal rozbieżności i kontrowersji wynika,· że dotychczasowe głosy w tej sprawie były nieprzekonywające (M. Siemiątkowska-Giżejewska, 1974) lub traktujące sprawę fragmentarycznie (K. Dayczak-Calikowska, 1976; L. Malinowska, 1976). Dlatego też na uznanie zasługuje pierwsza pełna korelacja i szeroka dyskusja nad porównanięm obu podziałów
Problemy stratygrafii pogranicza jury środkowej
podane w pracy K. Dayczak-Calikowskiej (1977). Jednakże korelacja
różnych podziałów 'Oraz argumenty przyt'Oczone w tej pracy, a op'Owia-
dające się za stosowanie'm podziału S. Z. Różyckiego w całej Polsce, bu-
dzą pewne zastrzeżenia.
Dolną granicę keloweju wyznacza w obu dyskutowanych podziałach
moment pojawienia się licznych przedstawicieli submedyterańskiej ro- dziny Macrocephalitidae oraz nieco później (górna część poziomu Macro- cephalites macrocephalus i poziom Sigaloceras calloviense) - przedsta- wicieli rodziny Reineckeiidae. Jednocześnie następuje migracja z obsza- rów północnych na tereny Europy dwóch innych rodzin: borealnej - Cardioceratidae i odpowiednio później - subborealnej Kosmoceratidae
H. Callomon, 1964; E. Cariou, 1973; D. Marchand, J. Thierry, 1974).
Poziom Macrocephalites macrocephalus
Poziom ten charakteryzuje się według J. H. Callomona (1955, 1964)
następującym zespołem fauny amonitowej: obok indeksowego gatunku, który zresztą występuje licznie dopiero w wyższej części poziomu, obecni
są liczni przedstawiciele podrodzajów Macrocephalites s. s., Dolikephali- tes (w tym również M. (Dolikephalites) typicus B l a k e), Kamptoke- phalites, Bomburites, rodzajów: Choffatia, Kheraiceras, oraz rzadsze for- my z rodzaju Cadoceras i Kepplerites. W wyższej części omawianego poziomu pojawiają się przedstawiciele rodziny Reineckeiidae.
Podobny zespół fauny występuje w epikontynentalnych obszarach wschodniej oraz centralnej i zachodniej Francji (D. Marchand, J. Thier- ry, 1974; E. Cariou, S. Elmi i in., 1971), 'z tym że na tym ostatnim 'Obszarze obok wymienionych wyżej rodzajów i podrodzajów występują
znaczni,e liczniej niż w Anglii przedstawiciele Tulitidae (zwłaszcza rodzaj Bullatimorphites) .
Najniższym poziome'm keloweju w podziale S. Z. Różyckiego (1953) jest poziom Macrocephalites typicus. Z podanej przez tego autora tabeli stratygraficznej (str. 8), w której nie ma korelacji z ówczesnym podzia-
łem W. J. Arkella, należ,ałoby sądzić, że poziom 1lj.typicus jest równo-
ważny poziomowi (podpO'ziomowi) Proplanulites Koenigi (por. K. Day- czak-Calikowska, 1964), a przynajmniej, że oha gatunki indeksowe wy-
stępują razem,. Jednakże w tekście pracy S. Z. Różycki wymienia jako charakterystyczne dla poziomu M. typicus następujące gatunki: M. t y- picus B l a k e (rzadko cytowany), M. macrocephalus (S c hL), M. pil- leti P a r. et B o n., M. herveyi (S o w.), Oppelia subcostaria O p p., O. calloviensis S o w., Perisphinctes patina N e u m., P. procerus S e e b., P. evolutus N e u m., P. subtilis N e u m., P. furcula N e u m., P. funatus O p p., P. moorei O p p., P. wagneri O p p. Większość z tych gatunków jest wymieniona również z poziomów wyższych. Natomiast ani razu nie wy- mieniono gatunku Proplanulites koenigi (S o w.) ani innych gatunków proplanulitów, jako reprezentantów poziomu M. typicus czy też wystę
pujących z gatunkiem M. typicus B l a k e. Przedstawiciele rodzaju Proplanulites są cytow,ani rzadko (odsłonięcia: Blanowice, Trzebio~ka, Kościelec, Bolęcin-Piła, Fi1ipowice, Paczółtowice, Grojec, RadwanowlCe), przy czym zawsze według S.Z. Różyckiego - skamieniałości te
Małgorzata Giżejewska, Bronisław A. Matyja
B A C
Poziomy Poziomy Podpoziomy Póziomy
Perisphinct~s Cardioceras
Cardioceras pUcatilis tenuicostatwn Cardioceras
e.r:cavatv.m excavatwn
'Cardioceras cordatum Cardioceras Cardioceras Cardioceras cordatum :costicardia
bukolJ.skii
Cardioceras Cardioceras buko7iJskii bukolJ.skii Cardioceras
Quenstedtoceras Quenstedtoceras praecordatwn
Quenstedtoceras
mariae mariae Cardioceras maria e
scarburgense
Quenstedtoceras
Quenstedtoceras Quenstedtoceras lamberti
lamberti lamberti Quenstedtoceras
flexicostatwn
Quenstedtoceras Pe l.toceras Kosmoceras
flex'icostatum ath'leta duncani
Kosmoceras Kosmoceras
duncani Erymnoceras grossouvrei
Kosmoceras Kosmoceras coronatwn
Kosmoceras pollux
poUux obductwn
Kosmoceras
Kosmoceras Kosmoceras jason Kosmoceras
jason jason jason
Sigaloceras Sigaloceras
caUoviense Sigaloceras calloviense Sigaloceras
calloviense
Proplanulites caUoviense koenigi
Macrocepha li tes typicus
Macro'cepha li tes Macrocephali tes
macrocephalus typicus
Problemy stratygrafii pogranicza jury
reprezentują poziom "Kepplerites calloviensis".
W utworach keloweju Anglii i Francji (J. H. Callomon, 1955; E. Ca- riou, 8. Ełmi i in., 1971) gatunek P. koenigi (8 o w.), jak i większość przed- stawicieli rodzaju Proplanulites charakterystyczne są dla niższej części wyższego poziomu keloweju - Sigaloceras calloviense (podpoziom Pro- planulites koenigi) - fig. 1. Natomiast większość cytowanych wyżej
gatunków amonitów występujących na terenie Jury Krakowsko-Często
chowskiej znana Jest na zachodzie Europy oraz w południowej części
platformy rosyjSkiej z poziomu M. macrocephalus. Ponadto zasięg ga- tunku M. macrocephalus (8 c h 1.) wykraczający poza poziom nie prz:esz- kadza uznaniu tego gatunku za takson wskaźnikowy. Podobny zresztą
zasięg ma gatunek M. typicus B l a k e, a dodatkowym argumentem przeciw stosowaniu M. typicus jako indeksu mogą być wyniki ostatnich
badań J. Thierry'ego. Otóż autor ten, w swojej obszernej 'monografii
poświęconej rodzinie Macrocephalitidae (praca w przygotowaniu do dru- ku) włącza M. typicus B l a k e (= M. dolius = M. flexuosus) do ga- tunku M. macrocephalus Z i t t e l (non 8chotheim, non Collomon) - jako dwie odpowiadające sobie formy dymorficzne, czyli makro- i mi-
krokonchę.
W świetle powyższych uwag· wydaje się, że poziom M. typicus z podziału 8. Z. Różyckiego należy traktować jako równoważny wieko- wo poziomowi M. macrocephalus (por. R. Dadlez, J. Kopik, 1973; M. 8ie-
miątkowska-Giżej.ewska, 1974). A więc rozbieżność między dyskutowa- nymi podziałami odnosi się w tym wypadku jedynie do zastąpienia po- wszechnie stosowanej nazwy poziomu - inną nazwą.
Poziom Sigaloceras calloviense
Drugi poziom keloweju - S. calloviense - w podziale zachodnio- europejskim charakteryzuje się następującym zespołem amonitów: ro- dzaje - Kepplerites (Gowericeras, Toricellites) , Sigaloceras, Cadoceras, Chamoussetia, Proplanulites, Macrocephalites (m. in. Indocephalites, Pleurocephalites), liczni przedstawiciele rodziny Pseudoperisphinctidae oraz doŚĆ pospolici - Reineckeiidae i podrodziny Hecticoceratinae.
8. Z. Różycki (1953) podaje następujące formy charakteryzujące
poziom "Kepplerites (Sigaloceras) calloviensis": Kepplerites calloviensis (8 o w.), K. goweri (8 o w.), M. macrocephalus (8 c h 1.), M. subcompressus
Fig. 1. Korelacje podziałów keloweju i dolnego oksfordu dyskutowanych w artykule Correlation of subdivisions of the Callovian and Lower qxfordian discussed in
the text
A - podział kelowejru i dolnego oksfordu przyjęty powszechnie w Europie i stosowany przez autorów artykułu; B - korelacja podziału keloweju i dolnego oksfordu wprowadzonego przez S. Z.Róż~kiego {l953) i L. MalinOWSką (11963) z podziałem międzynarodowym (wg L. Malinowskiej, 1976 i K. Dayczak-Callkowskiej. 1977); C - korelai:!ja pOdziału keloweju i dolnego oksfordu wprowadzonego przez S. Z. Różyckiego (1953) !l L. MalinOWSką (1963) z podziałem międzynarodowym (wg R. Dadleza i J. Kopika, 1973 oraz autorów artykułu)
A - subdivision of Callovian and Lower Oxfordian generally accepted in Europe and used by the present authors; B - correlartion of subdivision of Callovian and Lower Oxfordian proposed by S. Z. Różycki (1953) and L. MaLinowska (11963) and the international subdivision (after L. Malinowska, 1976, and K. Dayczak-calikowska, 19'7'1); C - correlation of subdivislon of Callovian and Lower Oxfordian proposed by S. Z. Różycki (11953) and L. Malinowska (1963) and the international subclivision (after R. Dadlez and J. Kopik, 1973, and the present
authors).
796 Małgorzata Giżejewska, Bronisław A.
c O r r O y, M. herveyi (S O w.), M. tumidus (R e i n e c k e), Proplanulites koenigi (S o w.), P. spirorbis (N e u m.), Cadoceras sublaeve (S o w.), Patoceras calloviense M o r r~, Perisphinctes patina N e u m.), P. curvi- costa (O p p.), P: funatus (O p p.), P. euryptychus (N e u m.), Oppelia subcostaria (O p p.), O. calloviensis P a r. et B o n., Hecticoceras chana- siense P a r. et B o n., H. hecticum R e in. H. michalskii L e w i ń s ki, H. balinense B on.
J. Znosko (1957) zalicza do poziomu "Kepplerites calloviensis" osady z następującym zespołem amonitów: M. (Pleurocephalites) tumidus R ,e i n e c k e, M. macrocephalus var. compressus (Q ue n s t e d t). K. Day- czak-CaHkowska (1977) cytuje z omawianego poziomu m. in.: Proplanu- lites koenigi (S o w.), P. teisseyri T o r n q u i s t, S. (Sigaloceras) callo- viense (S o w.), Kepplerites (Gowericeras) gowerianus S o w er b y, M. (Macrocephalites) cf. macrocephalus (8 c h L), M. (Kamptokephalites) sp. (?cf. subtrapezinus W a a g e n), M. (Macrocephalites) sp. (cf. compres- sus Q u e n s t e d t), M. (Pleurocephalites) tumidus (Re i n e c k e), M.
(Indocephalites) cf. franconicus (R o 11 i er), M. (Indocephalites) ex gr.
diadematum W a a g e n, Oppelia cf. calloviensis P a r. et B on., Oppelia sp. (?cf. subcostaria O p P 'e 1), Reineckeia (Kellewaysites) greppini (O p P e 1), Phylloceras cf. viator (d'O r b.) oraz przedstawiciele rodzaju Choffatia i Grossouvria.
Wyżej podane - z Jury Krakowsko-Częstochowskiej i z Niżu Pol- skiego - zespoły amonitów, jak również 'zespoły znane 'z południowo
-zachodniego obrzeżenia Gór Swiętokrzyskich (M. Siemiątkowska-Giże
jewska, 1974), są typowe' dla zachodnioeuropejskiego poziomu S. callo,...
viense, zarówno dla p odpo ziomu P. koenigi, jak i dla podpoziomu S. cal- loviense. Nie wydaje się więc' mieć uzasadnienia wyróżnianie poziomu S. calloviense "sensu polonico" (por. K. Dayczak-Calikowska, 1977).
Należy zaznaczyć, że poziom S. calloviense jest typowym poziomem
zespołowym. Gatunek Sigaloceras calloviense (S o w.) występuje bowiem rzadko (przynajmniej w południowej Polsce) i w niewielkiej ilości osob- ników. Mimo to, na podstawie zespołu innych amonitów, takich jak:
M. tumidus (R e i n e c k e), M. piZa (Nik.), Indosphinctes patina (N e u- m a y r), Chanasia chanasiense p ar. et B o n., gatunki z rodzaju Choffa- tia, Grossouvria i podrodzaju Kepplerites (Gowericeras) - można zali-
czyć osady, w których zespół ten występuje - do omawianego poziomu.
Jednocześnie poziom ten można również uważać za poziom niesamoistnYt
gdyż dolną jego granicę wyznacza pojawienie się zespołu wyżej wymie- nionych amonitów, natomiast górną -masowe pojawienie się przed- stawicieli rodzaju Reineckeia, Kosmoceras i Hecticoceras.
Poziom K7:>smoceras jason
W przypadku tego poziomu nie ma rozbieżności między dyskutowa- nymi podziałami. Zarówno w Polsce, jak i w zachodniej Europie poziom ten charakteryzuje się masowym pojawieniem się kosmocerasów (ga- tunki: medea, jason (R e i n e c ke), Reineckeia s. S., Hecticoceras s. s.
oraz rzadziej - Cadoceras i Pseudocadoceras. W poziomie tym wystę-
Problemy stratygrafii pogranicza jury środkowej (
pują ponadto nieliczni przedstawiciele rodzaju Macrocephalites: M. (Ple- urocephalites) tumidus (R e i n e c k ,e) i M. (Pleurocephalites) subtumi- dus W a a g e n.
Poziom Erymnoceras coronatum
Poziom E. coronatum (= castor i pollux Reutera z 1908 r.) charakte- ryzuje się współwystępowaniem amonitów z rodzaju Erymnoceras (łącz
nie z gatunkiem wskaźnikowym), Kosmoceras (m. in. K. castor (R e i- n e c k e), K. pollux (R e i n e c k e), K. obductum B u c km., K. grossouvrei D o uv iII e), Reineckeia, Hecticoceras i licznych przedstawicieli rodziny Pseudoperisphinctidae. J. H. Callomon (1955), E. Cariou, S. Elmi i inni (1971), D. Marchand, J. Thierry (1977) wydzielają w obrębie tego poziomu dwa podpoziomy oparte na kosmocerasach (makrokonchach): obductum grossouvrei.
S. Z. Różycki (1953) ponad poziomem K. jason wyróżnił poziom K.
pollux, który, jak wynika z analizy fauny cytowanej przez tego autora odpowiada śdśle poziomowi coronatum, gdyż charakteryzuje się takim samym zespołem rodzajów i gatunków amonitów. Są to: Stephanoceras coronatum B r u g., Phlycticeras poligonium Z i e t., Kosmoceras pollu- cinum T e i s s., K. castor R e i n e c k e, K. castor-pollux T e i s s., Hecti- coceras cracoviense N e u m., H. balinense B o n., H. svevum B o n., H. nodosum B o n., H. brighti P r a t t., H. mathayense KiL, H. lunu- loides L a h., H. lunula Z i e t., Reineckeia pIana L e e, R. fraasi O p P e l, R. falcata T i 11., R. stuebeli S t e i n m., Perisphinctes mosquensis F i- s c h er, P. arcicosta W a a g e n., P. scopinensis N e u m., Macrocephalites ci. tumidus R e i n e c k e. Powyższa lista fauny pochodzi z odsłonięć
Ogrodzieniec, Błędów, Pustkowie-Kąty, Ryczówek, Jaroszowiec. Z pozo-
stałych odsłonięć S. Z. Różycki cytuje łącznie faunę z całego górnego keloweju (w jego ujęciu), albo te'ż z poziomów jason i pollux, lub pol- lux i duncani łącznie.
Podobny zespół fauny występuje również w poł'udniowo-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich (M. Siemiątkowska-Giźejewska, 1974).
Przytaczany jest szereg argumentów przeciwko używaniu na terenie polskiego basenu epikontynentalnego gatunku E.coronatum {d'O rb.) jak9 taksonu wskaźnikowego (K. Dayczak-Calikowska, 1976, 1977):
1. Stwierdza się - na podstawie opinii J. H. CaHomona (1964) -
że gatunek Erymnoceras coronatum nie występuje w basenie angielskim
" ... a więc nazwa poziomu i indeks są fikcją, która ma służyć powiązaniu
basenu angielskiego z francuskim, gdzie E. coronatum licznie występuje"
(K. Dayczak-Calikowska, 1976, str. 89). Tymczasem pełne stwierdzenie J. H. Callomona, na którym oparto ten wniosek brzmi: "It was previo- usIy thought that E. coronatum is rare or absent in England (Arkell, 1933, p. 341) and represented there onIy by E. reginaldi :(Morris). CIoser investigation of many sections has shown that the English forms are in fact the same as those from France and the Jura; that reginaldi is pro- bably no mor'e than a variety of coronatum, and that the genus abounds in the zone andmakes a most appropriate index" (J. H. Callomon, 19G4, str, 279). A więc ani nazwa, ani indeks nie są fikcją, gdyż rozważany
gatunek występuje w całej zachodniej i środkowej Europie łącznie z P~oI-
798 Małgorzata Giżejewska, Bronisław A. Matyja
ską (przynajmniej południową) oraz południową częścią platformy ro- syjskiej i ma określony ściśle zasięg wiekowy.
2. Następny argument opiera się na poglądzie, ż,e w całym keloweju, w tym r6wnież w omawianym poziomie, istniała w Polsce przewaga amo- nitów borealnych (K. Dayczak-Calikowska, 1976). Nie negując faktu przewagi form borealnych na terenie Niżu Polskiego, trzeba jednak
stwierdzić, że w Polsce południowej nie notuje się tego zjawiska. Cho-
ciaż S. Z. Różycki (1953) rzeczywiście cytuje zaledwie 3 gatunki erym- nocerasów, a 23 gatunki kosmocerasów, jednakże różnice te wynikają
z faktu, że w obrębie rodzaju Erymnoceras wyróżnia się w ogóle tylko kilka gatunk6w, natomiast wśród kosmooeras6w środkowokelowejskich
od 15 do 30. Ponadto, poziom E. coronatum obejmujący dwa podpozio- my - Kosmoceras obductum i K. grossouvrei - rozwiązuje problem
wyróżniania tego poziomu na obszarach należących zarówno do prowincji
submedyterańskiej, jak i subboirealnej.
3. K. Dayczak-Calikowska (1977, tab. 2), opierając się na danych S. Z. Różyckiego (1953) kreśli linię zasięgu wiekowego gatunku E. coro- natum (d'O rb.) - od połowy poziomu K. jason wysoko w poziom K. pollux. Na tej podstawie stwierdza ona, że zasięg stratygraficzny oma- wianego gatunku jest większy niż poziomu i dlatego E. coronatum (d'O r b.) nie może być taksonem wskaźnikowym. Abstrahując od faktu,
że zasięg taksonu wskaźnikowego nie musi się pokrywać z zasięgiem
poziomu (por. większość poziomów jury), inne fakty również zdają się zaprzeczać powyższym wnioskom. S. Z. Różycki (1953) cytuje gatunek E.coronatum (d'O r b.) z 12 odsłonięć, przy czym we wszystkich tych
odsłonięciach gatunek ten występuje w osadach skondensowanych stra- tygraficznie, zawierających często faunę różnowiekową: Jasna Góra, Wrzosowa - warstwa bulasta; Włodowice - margle miąższości
10-12 cm, w których znaleziono opróez E. coronatum (d'O rb.) - K. jason (R e i n e c k e), K. castor (R e i n e c k e), K. pollux (R e i n e c k e),
K. enodatum N i k.); Ogrodzien:iec - warstwa 12 cm z E. coronatum (d'O r b.) i K. castor (R e i n e c k e); Błędów - warstwa 15 cm z E. coro- natum (d'O r b.) i K. castor (R e i n e c k e); Klucze (Rudnica) - 10 cm margli z E. 'coronatum (d 'O rb.), M. tumidus (R e i n e c k e), K. jason (R e i n e c k 'e), K. enodatum (N i k.); Balin - margle nieokreślonej miąż
szości z nie rozdzieloną fauną kilku poziomów; Filipowice, Czatkowice,
Racławice, Groj'ec, Podłęże - wapienie oolitowe małej miąższości skon-
densowane ' stratygraficznie. .
Wobec przytoczonych wyżej faktów wydaje się oczywiste, że wystę
powanie E. coronatum (d'O r b.), z K. jason (R e i n e c k e) w tej samej warstwie (charakteryzującej się małą miąższością i specyficznym wy-
kszałceniem) nie świadczy o równowiekowości tych gatunków - wystę
pujących w profilach nieskondensowanych rozdzielnie - ale o wymie- szaniu fauny z poziom6w jason i coronatum.
Niezależnie jednak od powyższych rozważań należy stwierdzić, że
zarówno gatunek E. coronatum (d'O r b.), jak i K. pollux (R e i n e c k e) (czy też grupa K. castor-pollux) mogą być w równej mierze dobrymi taksonami wskaźnikowymi. Biorąc jednak pod uwagę rolę j.aką spełnia
gatunek;. wskaźnikowy (por. wcześniejsz,e uwagi) i opi,erając się na fakcie,
że w południowej Polsce rodzaj Erymnoceras występuje doątateeznie
Problemy stratygrafii pogranicza jury środkowej i górnej 799
często, wydaJe się, że przynajmniej dla tego ostatniego regionu należy stosować nazwę - E. coronatum.
Osobnym problemem pozostaje kor,elacja obu poziomów - K. pol- lux i K. duncani {K. Dayczak-Calikowska, 1977, tab. 1) z poziome'm E. coronatum, traktowanym przez geologów angielskich jako suma pod- poziomów K. obductum i K. grossouvrei. W Eurapie, w profilach nie- skondensowanych, nie występują ze sobą gatunki przewodnie dla poziomu coronatum, np. K. obductum (B u c k m a n), K. grossouvrei D o u v i 11
e,
K. castor (R e i n e c k e), K. pollux (R e i n e c k e), z gatunkami K. dun- c ani (S a w.), K. proniae T e i s s. i innymi kosmocerasami charaktery-
'zującym'i się tzw. wiązkowym łączeniem żeber zewnętrznych .. Wynika to bowiem z rozwoju filogenetycznego tej grupy amanitów (por. R. Brink- mann, 1929; H. Tintant, 1963; J. H. Callomon, 1964). Ponadto masowe pojawienie się kosmocerasów z wyżej scharakteryzowaną rzeźbą wyzna- cza w sposób wyraźny granicę pomiędzy. poziomem coronatum i athleta.
Wydaje się więc, że poziam coronatum odpowiada ściśle tylko poziomo- wi pollux (por. f1g. 1).
Poziom peltoceras athleta
Poziom ten charakteryzuje się następującym zespołem amonitów (J. H. Callomon, 1964; E. Cariou,S. Elmi i in., 1971; D. Marchand, J. Thierry, 1974): kosmocerasy z tzw. wiązkami żeber zewnętrznych
(np. K. duncani (S o w.), K. proniae T ,e i s s.), liczni pr:łedstawiciełe
rodzaju Peltocaras s. s., podrodzaj Reineckeia {Collotia), oppelidy (Disti- choceras, Horioceras), rodzaje Longaeviceras i,Pseudocadoceras araz pseudoperisfinkty i perisfinkty. .
Na podstawie praktycznych obserwacji autorów poziom ten można za-
liczyć do poziomów niesamoistnych: jego, dolną granicę wyznacza poja- wienie się kosmo'Cerasów z charakterystyczną rzeźbą, peltocerasów (Pel- toceras s. s.), natomiast g6rrną granicę .~ pojawienie się rodzaju Quen- stedtoceras s. s. i Kosmoceras spinosum ;(S o w.). Poziom ten moż,e więc być scharakteryzowany przez peltocerasy (z grupy athleta) araz przez kosmocerasy (z grupy duncani). Podobnie ujął ten poziom J. H. Callo- mon (1964). uw,aż,ając gO' za równoważny poziomowi K. duncani - stoso- wanemu dawniej przez niektórych stratygrafów. Nazwę - P. athleta - uznano za właściwszą (nawet na platformie rosyjsk'iej), ze względu na
trudności i niejasności w oznaczaniu gatunków' K. duncani (S a w.) - por. W. J. Arkell (1939).
S. Z. Różycki (1953) ponad poziomem K. pollux wyróżnił poziom K. duncani, który przez R. Dadleza i J. Kopika' (1973) jest korelowany z zachodnioeuropejski'm poziomem athleta, natomiast przez L. Malinow-
ską (197'6) i K.Dayczak-Calikowską (1977) uważ,any jest za odpowiednik
wyższej części poziomu E. coronatum. Odpowiednikiem poziomu athleta
według wymienionych autorek jest poziom Q. flexicostatum. L. Mali- nowska (1967) konstatuje, że gatunek P. athleta (P h i 11 i P s) w Europie zachodniej i na platformie rosyjskiej naj liczniej występuje w poziomie athleta, ale jednocześnie stwierdza, że na obszarze krakowsko-wieluń
skim gatunek ten występuje głównie w poziomie Quenstedtoceras flexi- costatum. Jednakże osady górnego keloweju na obszarze Jury Krakow-
800 Małgorzata Giżejewska, Bronisław A. Matyja
sko-Częstochowskiej Są przeważnie wykształcone w postaci tzw. warstwy bulastej, która wykazuJe cechy znacznej kondensacji stratygraficznej.
Ponadto pod koniec keloweju na omawianym obszarze zaznaczyły się
liczne luki sedymentacyjne i często brak jest osadów i fauny z paru poziomów. Ze względu na taki charakter litologiczny górnego keloweju
przeważnie nie można osadów tego wieku rozdzi'elać na poziomy, a tym bardziej wnioskować o zasięgu wiekowym zawartych w nich ska'mienia-
łości. S. Z. Różycki {1953) cytuje razem P. athleta (P h i 11 i P s) i Q. jle- xicostatum (P h i 11 i p s) z wielu odsłonięć, ale z warstwo bardzo małej miąższości, np. Pierzchno - warstwa bulasta 13-16 cm, Wysoka Pi- lecka ...;... 7 cm,'Łazy - 10 cm. W Ogrodzieńcu, gdzie osady górnego kelo-- weju nie są tak silnie skondensowane, S. Z. Różycki wymienia z niższej
'warstwy P. athleta (P h i 11 i p s), z wyższej - Q. jlexicostatum (Ph i l- I i P s). Nieco inna sytuacja jest jedynie w odsłonięciach w Parczach Dolnych i w Parczach Górnych, skąd S. Z. Różycki cytuje z niższej
warstwy glaukonitowych margli (2 m miąższości) - Q .. jlexicostatum (P h i 11 i P s), Hecticoceras sp., natomiast z wyższej (1,5 m) - Q. jlexi- costatum (P h i 11 i P s), Peltoceras cf. athleta (P h i 11 i P s), Peltoceras sp., Perisphinctes sp., Hecticoceras pseudopunctatum (L a h u s e n). Wy- daje się jednak, ż,e na podstawie jedynie dwóch odsłonięć trudno wy-
ciągnąć wnioski o okr'esie rozkwitu gatunku P. athleta (P h i 11 i p s). Na terenie Niżu . Polskiego, jak wiadomo, peltocerasy są rzadkie, ił więc
obszary te nie mogą również stanowić podstawy do rozważań nad zasię
giem omawianego gatunku. Z dostępnej autorom artykułu literatury, w której opisano zespoły amonitów w profilach stosunkowo mało skon- densowanych,nie wynika, jakoby większość gatunków z rodzaju Pel- toceras s.s. przekraczała granicę omawianego poziomu i współwystępo
wała z rodzajem Quenstedtoceras (np. T.Prieser w pracy z 1937 r. cy- tuje 21 gatunków peltocerasów z poziomu athleta, a 14 - występujących
zarówno w poziomie athleta, jak ilamberti; na platformie rosyjskiej wy-
różnia się poziom P. athleta.
+
Longaeviceras keyserlingi, jednakżeLongaeviceras jest raczej zbliżony do rodz,aju Cadocerasniż do Quensted- toceras i trudno ten poziom korelować z poziomem wyznaczonym przez
właściwe kwenstedtocerasy).
Niezal'eżnie jednak od zasięgu wiekowego gatunku wskaźnikowego i większości gatunków Peltoceras s.s.,zespół amonitów charakterystycz- ny dla poziomu athleta wydaje się być taki sam, jaki S. Z. Różycki (1953), L. Malinowska (1976) i K. Dayczak-Calikowska (1976, 1977) wy-
mieniają z poziomu duncani. Nie negując więc powszechniejszego wystę
powania kosmocerasów w północno-zachodniej Polsce, w Polsce połud
niowej (obrzeżenie Gór Świętokrzyskich, Jura ·Wieluńsko-Krakowska) w poziomie tym równie liczne są peltocerasy, jaki kosmocerasy i wy- różnianie poziomu athleta nie powinno sprawiać trudności.
Natomiast wydaje się, że wyróżnianie poziomu Q. jlexicostatum nie ma racji bytu z kilku powodów. Podstawowe wątpliwości dotyczą wy- różniania samego gatunku - Q. jlexicostatum (P h 'i 11 i p s). Holotyp gatunku nie istnieje i nie ma opisu zilustrowanej przez Phillipsa formy (por. W. J. Arkell, 1939, str. 171). Okazy zaliczane przez V. Maire'~
(1938) do tego· gatunku reprezentują zapewne gatunek Q. lambe:t't :(S o w.) a ich pozycja stratygraficzna jest wyższa, niż to podawał V. Malre
Problemy stratygrafii pogranicza jury środkowej i górnej 801 (górna część poziomu lamberti). W Anglii skamieniałości, które ewentual- nie m'Ożna by zaliczyć do gatunku Q. flexicostatum (P h i l J i P s) wy-
stępują również w wyższej części poziomu Q. lamberti (J. H. Callomon - inf. ustna). Podóbne wątpliwości powstają także przy analizie polskich egzemplarzy tego gatunku. S. Z. Różycki (1953) zaliczał doń formy ozna- czone przez R. Douville jako Q. henrici var. praelamberti (por. S. Z. Ró-
życki, 1953, str. 215), traktowane przez późniejszych autorów jako 'Osobny gatunek - Q. praelamberti D o u v i 11 e (np. H., Makowski, 1963; L. Ma- linowska, 1966; R. A. Gygi, D. Marchand, 1976). Okaz zilustrowany przez
~. Malinowską (1966 - pl. V, fig. 1) jako Q. flexicostatum (P h i
II
i p s) jest zapewne (o ile można go oznaczyć na podstawie zdjęcia)mikrokonchąi ma rzeźbę typu Q. lamberti (S o w e r b y) - p'Or. N. T. Sazonow, 1957;
H. Makowski, 1963. Okaz oznaczony j,ako Q. intermissum (B u c k m a n) - L. Malinowska, 1966, pl. V, fig. 3 - czyli gatunek najbardziej typowy dla poziomu Q. flexicostatum (S. Z. Różycki, 1953; L. Malinowska, 1967, 1976), jest według autorów bardzo podobny do okazu z fig. 6 (oznaczo- nego jako Q. praelamberti D o. u v i 11 e) i zapewne należy do tego samego gatunku.
Pomijając jednak różnice zdań w określaniu gatunków, które mogą wynikać z subiektywnego spojrzenia na ujęcie gatunku paleontologicz- nego, zespoły fauny wymienione przez L. Malinowską (1966, 1967, 1976)
są charakterystyczne dla poziomu lamberti w ujęciu zachodnioeuropej- skim i nie wykazują specyfiki, która upoważniłaby do wyróżniania
osobnego, istniejącego tylko w Polsce poziomu. Wyróżnianie tego poziomu stwarza trudności i niejasności w korelacji różnych podziałów (por. fig. 1).
Pozio,m Quenstedtoceras lamberti
Poziom ten charakteryzują w zachodniej Europie następujące amo- nity: Q. henrici (D Q u v i 11 e), Q. lamberti (S o we r b y) i inne gatunki z rodzaju Quenstedtoceras, Kosmoceras spinosum (S o w.), K. arkelli M a k. i inne, Reineckeia (Collotia) oraz gatunki z rodzaju Peltoceras i Taramelliceras. Podobny zespół amonitów jest wymieniany z Jury
Rrakowsko-Częstochowskiej (S. Z. Różycki, 1953; M. Giżejewska, J .. Wie- czorek, 1976), z obrzeżenia Gór Święto.krzyskich (L. MaHnowska, 1976;
M. Siemiątkowska-Giżejewska, 1974) oraz z Niżu Polskiego północno-za
ch'Odniej Polski - dla poziomów flexicostatum i lamberti (L. Malinowska, 1966, 1976; K. Dayczak-Calikowska, 1976). Wydaje· się więc, że poziom Q. flexicostatum należy traktować jako odpowiednik poziomu lamberti,
być może podpoziomu Q. henrici.
OKSFORD DOLNY
Poziom Quenstedtoceras mariae
Poziom mariae wyróżniany jest w obu dyskutowanych podziałach
(fig. 1). Poziom ten definiują przedstawiciele rodziny Cardioceratidae.
W dolnej części poziomu występują ostatni przedstawiciele rodzaju
802 Małgorzata n.;?'oio,.T7C'l,...., Bronisław A.
Quenstedtoceras - m. in. Quenstedtoceras mariae (d' O r b i g n y), a w całym poziomie obecni ĘF! pierwsi, przedstawiciele rodzaju Cardio- ceras - m. in gatunki indeksowe podpoziomów: Cardioceras (Scarbur:- giceras) scarburgense {Y o u n g et B i r d) i Cardioceras (Scarburgiceras) praecordatum D o u v i 11
e.
Obok przedstawicieli wymienionych dwóch rodzajów w poziomie mariae występują ostatni przedstawiciele rodzaju Hecticoceras należące do podrodzajów Lunuloceras, Putealiceras, Rossien- siceras i Brightia (L. Malinowska, 1976; M. Siemiątkowska-Giżejewska,1974), a w obrębie podrodziny Peltoceratinae - obok rodzajów wystę
pujących także w keloweju (Parapeltoceras) - pojawiają się rodzaje Peltoceratoides, Peltomorphites i Parawedekindia (S. Z. Różycki, 1953;
L. Malinowska, 1976; B. A. Matyja, 1977).
Poziom Cardioceras cOTdatum
'Poziom cotdatum definiowany jest jako suma podpoziomów Car- dioceras bukowskii, Cardioceras costicardia i Cardioceras cordatum (W. J. Arkell, 1941).
P o d p o z i o mCardioceras bukowskii. Granice podpoziomu bukowskii wyznacza moment pojawienia się 'i zaniku gatunku CardioceTas (Scar- burgiceras) bukowskii M a i r 'e. Podpoziom ten jest zatem definiowany jako ontozona. Obok skarburgicerasów w podpoziomie tym występują:
Goliathiceras, Perisphinctes (Prososphinctes), Parawedekindia, Peltocera- tOides, Peltomorphites, Cardioceras (Vertebriceras), Cardioceras (Cardio- ceras), Creniceras renggeri (O p p e l) i inne.
W Polsc~, powyżej poziomu mariae L. Malinowska (1963) wyróżniła
poziom bukowskii zaefiniowany jako "... poziom charakteryzujący się występowaniem gatunku Cardioceras (Scarburgiceras) bukowskii M a i re"
(op. cit., str; 21). D,efinicja powyższa, jak i sposób praktycznego wyzna- czania granic poziomu wskazują, iż poziom ten jest ontozoną i że powinien
być korelowany ściśle z podpoziomem bukowskii (W. J. Arkell, 1941), a nie - według sugestii L. Malinowskiej 1(1976) - z podpoziomami bukowskii i costicardia.
p o d p oz i o m Cardioceras costicardia. W podpoziomie tym nie wy-
stępuje już podrodzaj Scarburgiceras, natomiast licznie występują przed- stawiciele podrodzajów Cardioceras (Vertebriceras) i Ca-rdioceras (Cardio- ceras). Do niższej częśc'i tego podpoziomu przechodzą Perisphinctes (Prososphinctes) i Creniceras renggeri (.Q p p ell, a poza ten podpoziom
zdają się nie wykraczać rodzaje Peltoceratoides, Peltomorphites i Para- wedekindia. To ostatnie stwierdzenie oparte jest na analizie danych za- wartych w pracach W. J. Arkella (1933-1948), A. Z~issa (1957), L. Mali- nowskiej (1963), J. Turner (1966) i B. A. Matyji (1977). Takson indeksowy Cardioceras (Cardioceras) costicardia B u c k m a n nie wykracza poza granice tego podpoziomu.
P o d p o z i o m Cardioceras cordatum. Występowanie gatunku wskaź
nikowego dla poziomu cordatum ogranicza się właśnie do tego tylko pod- poziomu. Obok Cardioceras cordatum (S o w.) gatunkami charakteryzują
cymi omawiany po d poz io m są: C. (Cardioceras) ashtonense Ark e 11 i C. (Cardioceras) persecans B u c k m a n (W. J. Arkell, 1939-1948;
R. Enay, 1966; J. H. Callomon, J. C. Cope, 1971; J. K. Wright, 1972;
Problemy stratygrafii pogranicza jury środkowej i 803 B. A. Matyja, 1977). W podpoziomie tym pojawiają się ponadto pierwsze gatunki z podrodzajów Scoticardioceras i Subvertebriceras.
Powyżej poziomu bukowskii L. Malinowska (1963) wyróżniła poziom excavatum określony" ... na podstawie występowania w profitu gatunku Cardioceras (Scoticardioceras) excavatum (8 o w.) ... " - (op. cit., str. 22).
Przedstawiciele podrodzaju Scoticardioceras pojawiają się w Wielkiej Brytanii (W. J. Arkell, 1935-1948; J. Turner, 1966; J. H. Callomon, J. C. W. Cope, 1971), we Francji (E. Cariou, E. Elmi i in., 1971; J. P. Bour- seau, 1971), RFN (P. 8iegfried, 1953; A. Zeiss, 1957) i w Związku Ra- dzieckim :(W. G. Kniaziew, 1975) oraz w Polsce (południowo-zachodnie obrzeżenie Gór Świętokrzyskich - B. A. Matyja, 1977) w podpoziomie cordatum i trwają w podpoziomie tenuicostatum. Poziom excavatum na-
leży więc korelować, zresztą zgodnie z sugestiami autorki tego poziomu (L. Malinowska, 1976), z podpoziomami cordatum i tenuicostatum.
Z przedstawionej powyżej korelacji obu podziałów wynika, że podział wyższej części dolnego oksfordu na poziomy bukowskii i excavatum nie jest pełny, gdyż nie obejmuje interwału, w którym już nie występują
skarburgicerasy, a j-eszcze nie pojawiły się skotikardiocerasy. Interwał
ten obejmuje podpoziom costicardia.
Osobnym zagadnieniem jest kwestia przynależności gatunkowej oka- zów opisanych i zilustrowanych przez L. Malinowską (1963, pl. 19, fig. 108 i 109) jako Cardioceras (Scoticardioceras) excavatum ;(8 o w.). Małe roz- lniary i zły stan zachowania tych okazów nie pozwalają na ich jedno- znaczne zaliczenie do wspomnianego gatunku (por. także uwagi na ten temat w pracach W. G. Kniaziewa, 1975 i J. P. Bourseau, 1'977), a prze-
cież właśnie na podstawie tych konkretnych okazów wyznaczono dolną granicę poziomu excavatum w profilu Wrzosowej. Oba zilustrowane okazy
zostały znalezione, wraz z rodzajami Peltoceratoides i Parawedekindia,
tuż nad warstwami zawierającymi Cardioceras bukowskii M a i r e. Jeśli
dyskutowane okazy rzeczywiście należą do gatunku Cardioceras (Scoticar- dioceras) excavatum r(8 o w.), to biorąc pod uwagę ich występowanie, tuż
ponad warstwami zawierającymi Cardioceras (Scarburgiceras) bukowskii M a i r 'e, oraz amonity z którymi one współwystępują, należałoby korelo-
wać poziom excavatum z podpoziomami costicardia, cordatum i tenuico- statum.
Wynika z powyższego, że poziom excavatum korelować można z ist-
niejącym podziałem w różny sposób, w 'zależności od tego czy hrana bę
dzie pod uwagę definicja poziomu excavatum, czy też. zespół amonitów
współwystępujących z gatunkiem wskaźnikowym.
Podział dolnego oksfordu zaproponowany przez W. J. ArkeHa na pewno nie jest ostateczny i wymaga uzupełnień, redefinicji czy wręcż
zmian, ale podział ten może być i jest stosowany powszechnie w Europie nie wyłączając Polski~ Natomiast podział zaproponowany przez L. Mali-
nowską (1963) nie może być jednoznacznie skorelowany z dotychczaso- wym podziałem 'i wydaje się zacierać istniejące zróżnicowanie w na-
stępstwie zespołów amonitów.
Warto tu jeszcze przytoczyć zdanie badaczy francuskich, którzy na ten temat wypowiadają się w sposób następujący: "En Pologne ... L. Ma- linowska (19'63) ... separe ainsi une zone
a
Bukowskiia
la base et une zonea
Excavatum au-dessus; les associations correspondantes sont peu804 Małgorzata Giżejewska, Bronisław A. Matyja
differenciees, mais pour plusieurs especes litigieuses les figurations ne sont pas convaincantes" (R. Enay, H. Tintant, E. Cariou, 1971, str. 649).
GRANICA POMIĘDZY KELOWEJEM A OKSFORDEM
Z rozważaną problematyką podziału keloweju i oksfordu dolnego~'wiąże się z,agadnienie usytuowania granicy pomiędzy tymi piętrami. Zagadnienie to jest o tyle istotne, że granica ta jest zarazem granicą pomiędzy jurą środkową i górną, a zatem granicą dość wysokiej rangi.
W Polsee granica pomiędzy kelowejem i oksfordem prowadzona jest . przez jednych badaczy pomiędzy poziomami lamberti i mariae, przez
innych pomiędzy poziomami duncani i flexicostatum.
Granicę pomiędzy poziomami lamberti i mariae zaproponował
W. J. Arkell (1939). Propozycja ta uzyskała akceptację obu międzynaro
dowych kolokwiów luksemburskich (1962, 1967) i jest powszechnie przyj- mowana i stosowana w Europie. Tak usytuowana granica zaznacza mo- ment zdecydowanej zmiany w zespole fauny amonitowej. Wymierają
wówczas rodziny Kosmoceratidae i Reineckeiidae, a w obrębie rodziny
o A Zasięgi ważnych stratygra- B o
H H
+l w Poziom ficznie rodzin i rodzajów Poziom .,J-l (])'
'r-! amonitów 'r-!
Pol
,
1 Polcordatum Ci;) excavatum
'Cl H Ci N bukowsldi
o ()) <:J
4-1 ()) ()
CI) .~ 'Cl
~ Ci
~~
Ho mariae "\j mar1:ae 4-1, o
.~ CI)
~
.~+:> o
Ci ())Ci;)
M
+:>z lamberti
N Ci;)())
Zamberti ()) ~<:J
<:J ~ flexicostatum
()
"11 .", Ci;)
(J) Ci
~ athleta "\j N .~ "\j
o ()) +:> .~ duncani
N <:J Ci .~
r-I () N ()) '11
(J) Ci "\j ()) ~ (J)
~ Ci <:J <:J ~
C,) C,) () E: ;::! ()) o
Ci;) .~ r-I
~ ~ (J)
coronatum poUux :-.:<
, \
~ J\
J \ JFig. 2. Granica keloweju z oksfordem oraz zasięgi ważnych stratygraficznie grup amonitów
The Callovian/Oxfordian boundary and ranges of som e groups oI ammonites of stratigraphic importance
A - granica k·eloweju z oksfordem według W. J. Airkeila (1939) i J. H. Callomona (1964);
B - według s. Z. R6~yckiego (1953)
Calloviantoxfordian boundary after: A - W . J. Arkell (1939) and J . . H. Callomon (1964), and B - S . Z. R6:2:ycki (1953)
Problemy stratygrafii pogranicza jury środkowej i górnej
Cardioceratidae rozwija się, przewodni dla niższej części oksfordu, ro- dzaj Cardioceras (fig, 2).
Odmiennie usytuowaną granicę kełoweju z oksfordem przyjął w swej pracy S, Z. Różycki (1953), nie przedstawiając jednak uzasadnienia swego
ujęcia; Granica ta przebiega pomiędzy poziomami jlexicostatum i dun- cani, oddzielając trzy najwyższe poziomy keloweju określane przez ko- smocerasy od trzech poziomów najniższego oksfordu określanych przez amonity z rodzaju Quenstedtoceras. Propozycja ta została zaakceptowana na pierwszym (1964 r.) jurajskim kolokwium w Polsce (Uchwała ... , 1967).
Przedstawiono dwa argumenty dowodzące słuszności tak usytuowanej granicy. Chronologicznie pierwszym był argument, iż. "granica straty- graficzna ustalona pomiędzy kosmocerasami i kwenstedticerasami na podstawie ich czasowego zasięgu nie budzi wątpliwośei, jest paleontolo- gicznie oczywista i wszędzie jednakowa" - K. Dayczak-Calikowska (1967, str. 69), bowiem " ... kelowejskie kosmocerasy idolnooksfordzkie kwenstedticerasy, ostro są od siebie oddzielone w rozwoju czasowym". - K. Dayczak-Calikowska (1967, str. 68), Argument ten powtarzany był
wielokr.otnie (W. Bielecka, J. Dembowska, L. Malinowska, 1970,. str. 447;
J. Dembowska, L. Malinowska, 1973, str. 188). Jednakże w cytowanych
powyżej pracach znaleźć można było dane przeczące temu stwierdzeniu.
Z danych tych wynika bezsprzecznie, że na obszarze Polski amonity ro- dzaju Kosmoceras współwystępują z amonitami z rodzaju Quenstedtoce- ras (L. Malinowska, 1966, 1976; J. Dembowska, L. Mallinowska, 1973;
K. Dayczak-Calikowska, 1976, 1977) i to w osadach. nie wykazujących śladów kondensacji stratygraficznej. Co więcej, poszczególne gatunki rodzaju Kosmoceras uważane są (J. Dembowska, L. Malinowska, 1973, str. 189) za charakterystyczne dla poziomu flexicostatum i poziomu lam- berti. Należy zaznaczyć, że na pozostałych obszarach Europywspółwy
stępowanie przedstawicieli rodzaju Kosmoceras i Quenstedtoceras nigdy nie było kwestionowane.
W spomniana powyżej sprzeczność stała się w końcu oczywista dla wszystkich zainteresowanych, toteż słuszność prowadzenia granicy ke- loweju z oksfordem pomiędzy poziomami duncani i flexicostatum oparta
została na drugim argumencie: "Przyjęcie granicy keloweju i oksfordu w spągu poziomów z Quenstedticeras 1 wynika z potrzeby utrzymania w jednej j·ednostce czasowej ciągłości szeregu ewolucyjnego amonitów Quenstedticeras i Cardioceras, który nie powinien być sztucznie prze-
cięty granicą pomiędzy jednostkami chronostratygraficznymi wysokiego
rzędu" (R. Dadlez, J. Kopik, 1973, str. 156). Ten argument, tak jak i argu- ment poprzedni, był również kilkakrotnie powtarzany w bardziej lub mniej dosłownym brzmieniu CK. Dayczak-Calikowska, 1976, 1977; L. Ma- linowska, 1976).
Pomijając chwilowo dyskusję o 'zasadach ustanawiania granic chro- nostratygraficznych, warto zastanowić się nad konsekwencjami tezy za- wartej w powyższym argumencie. Jest rzeczą .oczywistą, że granica 'po-
między kelowejem i oksfordem, jako granica między jurą środkową
t Poprawną nazwę rOdzaju - Quenstedtoceras - zatwierdziła Międzynarodowa Komisjl?l Nomenklatury Zoologicznej (Opinia nr 324) ponad 20 lat temu (Opinions ... , 1955). Nazwl?l Quenstedticeras umieszczona została w Oficjalnym Indeksie Odrzuconych i Nieważnych Nazw Rodzajowych (Offida1- Index .... 1958, poz. 195).
