URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
Wrocław 2004
OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH
Kreska (-)
Zero: (0)
(0,0)
Kropka (.)
Znak x
Znak #
„W tym’1
- zjawisko nie wystąpiło.
- zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5;
- zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05.
- zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych.
- wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe.
- oznacza, że dane nie mogą być opublikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej.
- oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.
Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła.
x
z
URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE 2002
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
WROCŁAW, kwiecień 2004
ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO WE WROCŁAWIU
PRZEWODNICZĄCY Elżbieta Małecka
REDAKTOR GŁÓWNY Helena Polak
CZŁONKOWIE
Sławomir Banaszak, Maria Czekaj, Krystyna Kalichowicz, Wiesława Mazur, Alina Mieszczakowska, Marek Obrębalski, Halina Woźniak, Małgorzata Wysoczańska, Andrzej Żurakowski
SEKRETARZ Halina Urbanek
REDAKTOR TECHNICZNY Irena Makiej
Opracowanie publikacji
Aneta Madajczak, Alina Mieszczakowska
Przetwarzanie danych
Wydział Informatyki pod kierunkiem Marii Pachołek
Skład komputerowy i grafika Leszek Łukaszewicz
Druk i oprawa: Urząd Statystyczny we Wrocławiu - Wydział Poligrafii 59-220 Legnica, ul. Jaworzyńska 65
Szanowni Państwo
Przekazuję do rąk Państwa kolejną publikację zawierającą wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzonego w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 roku łącznie z Powszechnym Spisem Rolnym.
Opracowanie poświęcone jest osobom niepełnosprawnym oraz gospodarstwom domowym i rodzinom z osobami niepełnosprawnymi w województwie dolnośląskim. Zaprezentowano w nim charakterystykę demograficzną i społeczno-ekonomiczną osób niepełnosprawnych, w tym informacje 0 ich liczbie i strukturze według płci, wieku, stanu cywilnego faktycznego, poziomu wykształcenia, źródeł utrzymania oraz aktywności ekonomicznej tej populacji. Opracowanie zawiera również charakterystykę demograficzną i społeczną gospodarstw domowych i rodzin z osobami niepełnosprawnymi oraz przedstawia ich warunki mieszkaniowe.
Publikacja składa się z uwag ogólnych, metodycznych i uwag analitycznych wzbogaconych wykresami i mapami oraz z części tabelarycznej z danymi dla województwa, podregionów, powiatów, a także gmin. W uwagach analitycznych umieszczono również wybrane informacje z badania stanu zdrowia ludności Polski w 1996 roku, celem porównania ich z wynikami spisu.
Oddając do rąk Państwa tę publikację mam nadzieję, że prezentowane wyniki spisu, dotyczące charakterystyki osób niepełnosprawnych, gospodarstw domowych i rodzin z osobami niepełnosprawnymi, okażą się dla Państwa interesujące i przydatne.
Jednocześnie dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowania, przeprowadzenia 1 opracowania wyników spisów.
DYREKTOR
Urzędu Statystycznego we Wrocławiu
Elżbieta Małecka
Wrocław, kwiecień 2004 r.
SPIS TREŚCI
Przedmowa...
Uwagi ogólne...
Uwagi metodyczne... ... ...
Uwagi analityczne...
Osoby niepełnosprawne
Stan i struktura osób niepełnosprawnych...
Wiek osób niepełnosprawnych... ...
Stan cywilny osób niepełnosprawnych...
Wykształcenie osób niepełnosprawnych...
Źródła utrzymania osób niepełnosprawnych...
Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych...
Gospodarstwa domowe i rodziny osób niepełnosprawnych
Stan i struktura osób niepełnosprawnych w gospodarstwach domowych...
Wielkość gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi...
Główne źródła utrzymania gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi...
Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi...
Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi...
Tablice
Ważniejsze dane o osobach niepełnosprawnych według płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności...
Częstość występowania niepełnosprawności według płci i miejsca zamieszkania oraz województw...
Struktura ludności według wieku...
Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego, płci i miejsca zamieszkania...
Struktura ludności ogółem oraz osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania...
Struktura osób sprawnych i niepełnosprawnych według głównego źródła utrzymania...
Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności zawodowej, płci i miejsca zamieszkania...
Współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia dla ludności ogółem i dla osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według płci i miejsca zamieszkania...
Bezrobotni oraz stopa bezrobocia dla ludności ogółem i dla osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według płci i miejsca zamieszkania...
Ludność ogółem i osoby niepełnosprawne w gospodarstwach domowych i obiektach zbiorowego zakwaterowania według kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach domowych według kategorii niepełnosprawności, płci i miejsca zamieszkania w 1996 i 2002 roku...
Dzieci niepełnosprawne w wieku 0-15 lat w gospodarstwach domowych posiadające uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego według kategorii niepełnosprawności...
Gospodarstwa domowe i ludność w gospodarstwach domowych według występowania niepełnosprawności...
Gospodarstwa domowe według liczby osób i występowania niepełnosprawności...
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi i bez osób niepełnosprawnych według głównego źródła utrzymania...
Tabl. Str.
3 7 11 20
X 20
X 22
X 23
X 24
X 26
X 27
X 29
X 32
X 34
X 34
X 36
I 21
II 22
III 22
IV 24
V 25
. VI 27
. VII 27
. VIII 28
IX 28
X 29
XI 30
XII 32
XIII 32
XIV 33
XV 34
-4-
Struktura gospodarstw domowych według przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na 1 osobę...
Gospodarstwa domowe według przeciętnej liczby osób na 1 izbę w mieszkaniu... . Struktura gospodarstw domowych według stopnia wyposażenia mieszkania w instalacje...
Wykresy
Osoby niepełnosprawne według kategorii niepełnosprawności w % ogółu ludności...
Struktura osób niepełnosprawnych według wieku i płci...
Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego...
Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego i płci...
Struktura ludności w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia...
Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci...
Osoby sprawne i niepełnosprawne według źródeł utrzymania...
Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej...
Współczynnik aktywności zawodowej, wskaźnik zatrudnienia i stopa bezrobocia...
Struktura osób niepełnosprawnych w gospodarstwach domowych i obiektach zbiorowego zakwaterowania według kategorii niepełnosprawności...
Dynamika liczby osób niepełnosprawnych prawnie w 2002 r. według stopnia niepełnosprawności i miejsca zamieszkania... ...
Dynamika liczby osób niepełnosprawnych tylko biologicznie w 2002 r. według stopnia niepełnosprawności, miejsca zamieszkania i płci...
Struktura gospodarstw domowych według grup pokoleniowych osób wchodzących w skład gospodarstwa...
Struktura rodzin w gospodarstwach domowych według typów rodzin...
Struktura rodzin w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania głowy rodziny i typu rodziny biologicznej...
Struktura rodzin w gospodarstwach domowych według głównego źródła utrzymania głowy rodziny...
Struktura osób sprawnych i niepełnosprawnych według poziomu wykształcenia i województw...
Struktura rodzin w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według aktywności ekonomicznej członków rodzin oraz województw...
Struktura rodzin w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania głowy rodziny i województw...
Mapy
Częstość występowania niepełnosprawności według powiatów...
Udział niepełnosprawnych dzieci w ogólnej liczbie niepełnosprawnych według powiatów...
Aneks tabelary czny
Ważniejsze dane o ludności i osobach niepełnosprawnych, gospodarstwach domowych i gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi, rodzinach i rodzinach z osobami niepełnosprawnymi...
A. Osoby...
B. Gospodarstwa domowe...
C. Rodziny...
Osoby niepełnosprawne według wieku, płci i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne według wieku oraz podregionów i powiatów...
Tabl. Str.
.. XVI 35
. XVII 35
. XVIII 36
X 20
X 22
X 23
X 24
X 25
X 26
X 26
X 28
. X 29
X 30
X 31
X 31
X 33
X 37
X 37
X 37
X 133
X 225
X 261
X 21
X 23
1 38
38 41 43
2 44
3 56
-5-
Osoby niepełnosprawne według płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne według płci, miejsca zamieszkania, kategorii niepełnosprawności oraz podregionów i powiatów...
Osoby niepełnosprawne według płci, kategorii niepełnosprawności oraz podregionów, powiatów i gmin imiennie...
Osoby niepełnosprawne według ekonomicznych grup wieku, płci i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego, płci i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne według głównego źródła utrzymania, płci i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne pobierające świadczenia z niezarobkowych źródeł utrzymania według rodzaju świadczeń, liczby źródeł i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według aktywności ekonomicznej, płci i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci, kategorii niepełnosprawności i aktywności ekonomicznej...
Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej) według powierzchni użytków rolnych i kategorii niepełnosprawności...
Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach zbiorowych według rodzaju obiektu zbiorowego zakwaterowania i kategorii niepełnosprawności...
Osoby w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według zdolności do wykonywania czynności podstawowych i kategorii niepełnosprawności...
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według ograniczeń zdolności do wykonywania czynności podstawowych, liczby osób niepełnosprawnych, składu pokoleniowego i głównego źródła utrzymania...
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według ograniczeń zdolności do wykonywania czynności podstawowych, przeciętnej liczby osób na 1 izbę w mieszkaniu, przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na 1 osobę, standardu mieszkania, stopnia wyposażenia w instalacje i stopnia niepełnosprawności... ...
Osoby w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności i zdolności do wykonywania czynności podstawowych...
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności, liczby osób niepełnosprawnych, składu pokoleniowego i głównego źródła utrzymania...
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności, przeciętnej liczby osób na 1 izbę w mieszkaniu, przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania na 1 osobę, standardu mieszkania i stopnia wyposażenia w instalacje...
Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według składu osobowego i typu rodziny biologicznej...
Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według aktywności ekonomicznej rodziców i typu rodziny biologicznej...
Rodziny w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według źródła utrzymania głowy rodziny i typu rodziny biologicznej... ...
Dzieci w rodzinach w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według typu rodziny biologicznej...
Dzieci w rodzinach w gospodarstwach domowych z osobami niepełnosprawnymi według kategorii niepełnosprawności oraz typu rodziny biologicznej...
Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach domowych według kategorii niepełnosprawności, płci i województw w latach 1996 i 2002...
Osoby niepełnosprawne w gospodarstwach domowych według grup wieku, płci i województw w latach 1996 i 2002...
Tabl. Str.
4 58
5 62
6 98
7 106
8 112
9 124
10 134
11 152
12 170
13 188
14 203
15 212
16 214
17 218
18 226
19 238
. 20 240
21 243
22 249
23 255
24 262
25 268
26 274
27 277
28 282
-6-
UWAGI OGÓLNE
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 został wprowadzony ustawą i był przeprowadzony na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 roku razem z Powszechnym Spisem Rolnym - według stanu w dniu 20 maja 2002 r. o godz. 24.00.
Doświadczenia polskie
W ostatnim stuleciu Polska przeprowadziła siedem spisów powszechnych ludności i mieszkań (1921, 1931, 1950, 1960, 1970, 1978 i 1988), jeden spis sumaryczny w 1946 r. oraz trzy spisy reprezentacyjne - (mikrospisy) -wiatach: 1974, 1984 i 1995.
Znaczenie spisów ludności i mieszkań jest różne w poszczególnych krajach, w zależności od sprawności funkcjonowania systemów ewidencyjnych i rejestrów oraz od stopnia powiązania systemu badań statystycznych z administracyjnymi źródłami danych. W naszym kraju znaczenie spisu ludności jest nadal bardzo duże.
Spis ludności i mieszkań 2002 miał szczególne znaczenie, ponieważ jest to pierwszy pełny spis po głębokich przeobrażeniach społeczno - gospodarczych i ustrojowych, jakie miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych.
Przeobrażenia te spowodowały zmiany w dotychczasowych procesach demograficznych oraz głębokie przemiany struktury społeczno - zawodowej ludności oraz pojawienie się nowych zjawisk, nieznanych wcześniej na taką skalę, takich jak: bezrobocie, bezdomność, imigracja cudzoziemców do Polski oraz nasilenie się krótkookresowych migracji zagranicznych Polaków, nowe formy własności mieszkań.
Podstawy prawne, termin i zakres podmiotowy spisu ludności i mieszkań 2002
Termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielenia informacji i sposób zebrania informacji zostały określone w następujących aktach prawnych:
1. w ustawie z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r.
(Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., Nr 93, poz. 1026),
2. w ustawie z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 99, poz. 1072) oraz
3. w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami.
Narodowemu spisowi powszechnemu ludności i mieszkań 2002 podlegały:
1. osoby stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach, obiektach i pomieszczeniach, 2. mieszkania i budynki, w których znajdują się mieszkania zamieszkane lub niezamieszkane oraz
zamieszkane obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami,
3. osoby nie mające miejsca zamieszkania.
Spis ludności i mieszkań przeprowadzony w 2002 roku nie obejmował:
1. szefów i cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych, członków rodzin tych osób oraz innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych (pozostali cudzoziemcy przebywający w Polsce były spisywani na ogólnych zasadach),
2. osób ubiegających się o azyl,
3. mieszkań, budynków, obiektów i pomieszczeń będących własnością przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych.
-7-
W ramach spisu ludności zostały przeprowadzone dodatkowe badania:
1. migracji długookresowych, 2. dzietności kobiet.
Podstawowe cele powszechnego spisu ludności i mieszkań 2002 to:
1. Dostarczenie informacji o stanie i strukturze ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz informacji 0 mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych - na najniższym poziomie podziału terytorialnego kraju;
2. Możliwie szeroka charakterystyka zmian, jakie zaszły w czasie w podstawowych strukturach demograftczno-spolecznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz zmian w wielkości 1 standardzie zasobów mieszkaniowych;
3. Dostarczenie informacji niezbędnych do międzynarodowych porównań - poprzez uwzględnienie w opracowaniach standardów i zaleceń organizacji międzynarodowych (ONZ oraz Unii Europejskiej).
Zakres tematyczny powszechnego spisu ludności i mieszkań 2002
Lata dziewięćdziesiąte to okres przemian społeczno-ekonomicznych nie tylko w Polsce, ale także w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Lata te charakteryzowały się daleko idącą integracją międzynarodową, która znalazła swoje odbicie m.in. w procesie dostosowywania krajowych systemów statystycznych, w tym wyników spisów, do wymogów międzynarodowych. Biuro Statystyczne ONZ, Europejska Komisja Gospodarcza oraz Unia Europejska wspólnie przygotowały propozycje tematów rekomendowanych do uwzględnienia w spisach powszechnych ok. 2000 r/ Propozycje te biorą pod uwagę znaczenie konkretnych aspektów sytuacji ludnościowej oraz potrzeby informacyjne poszczególnych krajów, a także potrzeby organizacji międzynarodowych związane z monitorowaniem i rozwijaniem polityki społecznej i regionalnej.
Zalecenia międzynarodowe nie są bezwzględnie obowiązujące dla poszczególnych krajów, aczkolwiek należy się liczyć z tym, iż Polska - podobnie jak każde inne państwo - ma obowiązek dostarczania porównywalnych informacji statystycznych do międzynarodowych baz danych. Należy jednak mieć na uwadze, że każdy kraj ma pewne tematy ściśle powiązane ze swoją specyfiką, które muszą być bezwzględnie badane w kolejnych spisach i z tego względu powinny stanowić stały element tematyki spisowej.
Wyniki spisu pozwalają na ocenę ilościowych i jakościowych zmian, jakie zaszły w społeczeństwie w okresie od poprzedniego spisu, charakteryzując kolejny etap jego rozwoju. Spis powszechny ludności jest swoistą fotografią społeczeństwa, przedstawiającą w danym momencie stan, rozmieszczenie i różnorodne struktury ludności, zamieszkałej na terenie całego kraju.
Poprzez porównanie wyników obu spisów 2002 oraz 1988 - istnieje możliwość rozpoznania kierunków i natężenia zmian rozwoju demograficzno-społecznego oraz zmian w infrastrukturze mieszkaniowej i potrzebach mieszkaniowych - w miarę możliwości - na każdym szczeblu podziału terytorialnego kraju, tj. na poziomie regionalnym: województw, podregionów (NTS-3) oraz lokalnym (powiatów i gmin). Należy przypomnieć, że reforma administracyjna wprowadziła powiaty, jako wydzielone jednostki administracyjne, które nie istniały w spisie z 1988 r., jak również zmieniły się znacznie granice administracyjne województw. Dla potrzeb analizy zmian w czasie przeliczone zostały (w podstawowym zakresie) wyniki spisu 1988 według podziału administracyjnego obowiązującego aktualnie.
1 Międzynarodowe rekomendacje do spisów ludności i mieszkań ok. 2000 r., zostały przyjęte na plenarnym posiedzeniu Konferencji Statystyków Europejskich w czerwcu 1997 r. w Genewie. Rekomendacje te zostały przedstawione w formie publikacyjnej, jako wspólne opracowanie EKG ONZ oraz Unii Europejskiej. Aktualnie dostępne są w wersji angielskiej, jako finalny dokument pt. „Zalecenia dla spisów ludności i mieszkań ok. 2000 r. w regionie EKG [Recommendations for the 2000 Censuses of Population and Housing in the ECE Region] ", EKG/Eurostat, New York and Geneva 1998 r.
-8-
Spis ludności i mieszkań 2002 obejmował następujące tematy:
> geograficzne rozmieszczenie ludności według miejsca zamieszkania oraz przebywania;
> migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności;
> demograficzną charakterystykę osób: płeć, wiek, stan cywilny (formalno-prawny i faktyczny);
> charakterystykę demograficzną gospodarstw domowych i rodzin: pozycję osób w gospodarstwie domowym i rodzinie, wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny;
> charakterystykę społeczną osób: poziom wykształcenia oraz uczęszczanie do szkoły, kraj urodzenia, obywatelstwo, deklarowaną narodowość i język używany w rozmowach w domu;
> niepełnosprawność prawną i biologiczną;
> aktywność ekonomiczną ludności: pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo, pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych, zawód; rodzaj działalności zakładu pracy;
> główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych;
> źródła utrzymania gospodarstwa domowego; samodzielność gospodarowania oraz
> gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach;
> mieszkania zamieszkane i niezamieszkane: stan zasobów mieszkaniowych;
> wielkość mieszkań i ich wyposażenie;
> samodzielność zamieszkiwania;
y charakterystykę budynków.
Tematyka ludnościowa została wzbogacona dzięki przeprowadzeniu dwóch badań towarzyszących spisowi, a mianowicie: badania dzietności oraz badania długo-okresowych migracji ludności, jakie miały miejsce w latach 1989-2002.
Badanie dzietności kobiet
Badania dzietności kobiet (reprezentacyjne) są już tradycją w polskich spisach ludności. Po raz pierwszy takie badanie przeprowadzono przy spisie ludności w 1970 roku. Badanie przeprowadzone w 2002 roku było badaniem szczególnie ważnym z następujących powodów:
• w latach dziewięćdziesiątych wystąpiła w naszym kraju głęboka depresja demograficzna, nie mająca precedensu w historii powojennej Polski,
• począwszy od 1989 r. reprodukcja ludności w naszym kraju nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń; aktualne prognozy ludności nie wskazują na zmianę procesu zmniejszającej się dzietności w perspektywie najbliższych 20 lat,
• począwszy od 1999 roku ludność Polski zmniejsza się.
Badanie ankietowe zostało przeprowadzone na próbie prawie 350 tys. kobiet, będących w wieku 16 lat i więcej (bez względu na ich stan cywilny). Ankietowe badania dzietności są z założenia badaniami, w których uczestnictwo jest dobrowolne.
Badanie długookresowych migracji ludności w latach 1989 - 2002
Badaniem zostało objętych prawie 4 min osób, które zmieniały w latach 1989 - 2002 miejsce zamieszkania na pobyt stały lub na okres co najmniej 12 miesięcy. Badanie to obejmuje migracje wewnętrzne oraz migracje zagraniczne ludności.
Uzyskane w spisie informacje o migracjach pozwolą określić faktyczne rozmiary przemieszczeń, ich zasięg przestrzenny i główne kierunki mobilności ludności w latach 90-tych. Ustalenie rozmiarów takiej kategorii migracji i liczby osób migrujących w bieżących badaniach jest niezwykle trudne z uwagi na stosunkowo skromny zakres dostępnych informacji.
-9-
Formy upowszechniania wyników spisu
Wyniki Powszechnego Spisu Ludności i Mieszkań 2002 dostarczają podstawowych informacji o liczbie i strukturach demograficznych i społeczno-ekonomicznych ludności, gospodarstw domowych i rodzin, zamieszkujących lub przebywających w Polsce oraz o rozmiarach zasobów mieszkaniowych, o ich jakości i wykorzystaniu.
Można wyróżnić cztery podstawowe formy upowszechniania danych spisowych:
U publikowanie danych;
Q udostępnianie danych na nośnikach informatycznych oraz poprzez bezpośredni dostęp do baz informacyjnych z wynikami spisu;
O dostępność podstawowych danych poprzez internet;
□ udostępnianie danych poprzez bank danych regionalnych.
Publikowanie wyników spisów jest już tradycją, zatem ta forma upowszechniania danych będzie kontynuowana. Jednak wobec gwałtownego rozwoju informatyki oraz nowoczesnych technologii komunikacji szczególna uwaga będzie zwrócona na ułatwienie odbiorcom danych spisowych korzystania z elektronicznych form dostępu do danych.
Uwagi techniczne
W tablicach, zarówno w tekście jak i w aneksie, wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na wyższych poziomach agregacji.
- 10-
UWAGI METODYCZNE
Podstawowe definicje pojęć i klasyfikacje - niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu - będą zamieszczane w każdej z publikacji z wynikami spisu.
Z uwagi na fakt, że dla części mieszkańców niemożliwe było przeprowadzenie spisu z udziałem rachmistrza spisowego (z różnych powodów), podstawowe informacje dla takich osób, takie jak: imię i nazwisko, data urodzenia oraz płeć - zostały spisane z ewidencji. Wszystkie pozostałe pytania na formularzu spisowym - w przypadku spisywanych z ewidencji - pozostały bez odpowiedzi. Szacuje się, że z ewidencji spisano w woj. dolnośląskim ponad 50 tys. osób, tj. 1,9% ogółu ludności - stałych mieszkańców województwa (w kraju ponad 730 tys. osób, tj. 2% ogółu ludności, będących stałymi mieszkańcami naszego kraju). Bezpośrednią konsekwencją spisywania z ewidencji są braki odpowiedzi (nieustalone), podawane w poszczególnych tablicach.
DEFINICJE POJĘĆ I WYKORZYSTYWANE KLASYFIKACJE
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
Ze względu na zmiany przepisów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych - w spisie 2002 roku przyjęto zasady wyodrębniania tej kategorii osób, spójne metodologicznie ze stosowanymi w spisach z lat 1988 i 1978, tym samym została zachowana możliwość porównywania ich wyników.
Osoba niepełnosprawna to osoba, która posiadała odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenie nie posiadała, lecz odczuwała ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa).
Zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona na 2 podstawowe grupy:
■ osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez organ do tego uprawniony,
■ osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych.
Kryterium zakwalifikowania danej osoby do zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie jest:
* dla osób w wieku 16 lat i więcej - posiadanie aktualnego orzeczenia wydanego przez odpowiedni organ orzekający, ustalającego niezdolność do pracy, stopień niepełnosprawności, celowość przekwalifikowania lub inwalidztwo,
■ dla dzieci poniżej 16 roku życia - tj. urodzonych po 20 maja 1986 r. uprawnienie do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego.
Osoby niepełnosprawne
- 11 -
■ znaczny
• umiarkowany
■ lekki
orzekane przez powiatowy, wojewódzki lub były krajowy zespół orzekający o stopniu niepełnosprawności.
W myśl ustawy inne orzeczenia wydane przez organy do tego upoważnione przed wejściem w życie ustawy (tj. przed 01.01.1998 r.) traktowane były na równi z orzeczeniami stopnia niepełnosprawności
Znaczny stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest:
1. niezdolna do podjęcia zatrudnienia,
2. zdolna do wykonywania zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej, wymagająca - niezbędnej w celu pełnienia ról społecznych - stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, która jest zdolna do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagająca - w celu pełnienia ról społecznych - częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Lekki stopień niepełnosprawności ma osoba o naruszonej sprawności organizmu, zdolna do wykonywania zatrudnienia, niewymagająca pomocy innej osoby w pełnieniu ról społecznych.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, dla osób w wieku 16 lat i więcej ustalono 3 stopnie niepełnosprawności:
Wykaz równorzędnych orzeczeń kwalifikujących osobę do grupy osób niepełnosprawnych prawnie oraz określenia stosowane w klasyfikacji niepelnosprawności/inwalidztwa prawnego w latach 1988 i 2002 r.
2002 /PM
Stopień niepełnosprawności
Rodzaje orzeczeń równorzędnych Grupa inwalidztwa
znaczny
- całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji -1 grupa inwalidztwa
- orzeczenie o długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym z uprawnieniem do zasiłku pielęgnacyjnego
I grupa inwalidztwa
umiarkowany - całkowita niezdolność do pracy - II grupa inwalidztwa
II grupa inwalidztwa
lekki
- III grupa inwalidztwa
- częściowa niezdolność do pracy
- celowość przekwalifikowania zawodowego
- orzeczenie o długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym bez uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego
III grupa inwalidztwa
Zgodnie z obowiązującymi przepisami w NSP 2002 do grupy osób niepełnosprawnych prawnie nie zaliczono osób, które uzyskały orzeczenie o grupie inwalidztwa wydane przez MON lub MSWiA oraz orzeczeń o długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym wydanych przez KRUS vo 31.12.1997.
- 12-
Uwzględniając subiektywną ocenę zdolności do wykonywania podstawowych czynności dla danego wieku, zbiorowość osób niepełnosprawnych prawnie podzielono na dwie grupy:
• osoby niepełnosprawne prawnie i biologicznie, tj. osoby, które posiadały orzeczenie i równocześnie miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych,
• osoby niepełnosprawne tylko prawnie tj. osoby, które posiadały orzeczenie i nie miały (nie odczuwały) ograniczonej zdolności do wykonywania czynności podstawowych.
Czynności podstawowe dla danego wieku to:
• dla niemowląt-prawidłową reakcją na bodźce zewnętrzne (płacz, uśmiech, właściwe gesty i odruchy),
■ dla dzieci w wieku przedszkolnym - zdolność brania udziału w grach i zabawach w grupie rówieśników,
■ dla dzieci w wieku szkolnym - uczęszczanie do szkoły oraz uczestnictwo we wszystkich rodzajach obowiązkowych zajęć,
• dla osób w wieku aktywności zawodowej - nauka, praca zawodowa lub prowadzenie gospodarstwa domowego,
■ dla osób w wieku starszym - podstawowa samoobsługa przy czynnościach higienicznych, zakupach, przyrządzaniu posiłków itp.
kategoria ludności
Kategoria osób niepełnosprawnych została wyodrębniona z ludności faktycznie zamieszkałej.
Ludność faktycznie zamieszkała obejmuje następujące grupy osób:
1. Mieszkające stale, które:
a) były obecne w momencie spisu;
b) były nieobecne w momencie spisu, ale ich nieobecność trwała mniej niż 2 miesiące;
c) były nieobecne w momencie spisu przez okres dłuższy niż 2 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z następujących powodów:
■ odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym oraz uczestniczenia w misjach wojskowych;
• przebywania w zakładzie karnym lub śledczym;
" pobytu za granicą.
2. Przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym miejscu (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki.
Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas faktyczny, a nie zamierzony.
Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się).
WIEK
Wiek osób - określony liczbą lat ukończonych - ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 roku).
W tablicach - obok tradycyjnych pięcioletnich lub dziesięcioletnich grup wieku wprowadzono również:
- 13 -
1. ekonomiczne grupy wieku:
■ wiek przedprodukcyjny - mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat,
■ wiek produkcyjny - mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-59 lat, przy czym grupa ta została podzielona na :
wiek mobilny (18-44 lata mężczyźni i kobiety),
wiek niemobilny (45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety), oraz
* wiek poprodukcyjny - mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.
2. grupy pokoleniowe ludności:
■ młodzi - osoby w wieku 0-29 lat,
■ w średnim wieku - osoby w wieku 30-59 lat,
* starsi - osoby w wieku 60 lat i więcej.
Ze względu na obowiązujące przepisy prawne dotyczące osób niepełnosprawnych zbiorowość została w niektórych tablicach podzielona na dwie grupy wieku:
■ dzieci - 0 - 15 lat,
■ dorośli -16 lat i więcej.
STAN CYWILNY FAKTYCZNY
W spisie ludności 2002 był badany stan cywilny prawny oraz stan cywilny faktyczny. W tablicach zbiorowość osób niepełnosprawnych została przedstawiona według stanu cywilnego faktycznego.
Stan cywilny faktyczny osób został określony wtórnie, na podstawie charakteru związku, w jakim żyje dana osoba, tj. w oparciu o informacje dotyczące relacji z głową gospodarstwa domowego, stanu cywilnego prawnego oraz wzajemnych powiązań między osobami spisanymi.
Ustalono następujące kategorie faktycznego stanu cywilnego:
» kawaler, panna;
■ żonaty, zamężna - w świetle prawa świeckiego lub kanonicznego i pozostający w faktycznym małżeństwie;
* partner, partnerka (partnerów wyodrębniano w ramach tego samego gospodarstwa domowego - bez względu na ich stan cywilny prawny);
■ wdowiec/wdowa;
- rozwiedziony/rozwiedziona;
■ separowany/separowana. Kategoria ta dotyczyła osób:
a) pozostających w separacji prawnej i nie tworzących formalnych związków (partnerskich) z innymi osobami;
b) o stanie cywilnym prawnym żonaty/zamężna - nie pozostających w związku małżeńskim i nie tworzących formalnych związków (partnerskich) z innymi osobami.
POZIOM WYKSZTAŁCENIA
Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. Ze względu na nowy system szkolnictwa, wprowadzony reformą oświaty w dniu 1 stycznia 1999 roku, poziom wykształcenia został ustalony dla osób w wieku 13 lat i więcej.
- 14-
W spisie zastosowano następującą klasyfikację poziomu wykształcenia:
■ wykształcenie wyższe
ze stopniem naukowym co najmniej doktora, z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym,
z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty,
* policealne
z maturą (pomaturalne), bez matury,
" średnie
ogólnokształcące z maturą, zawodowe ż maturą,
ogólnokształcące bez matury, zawodowe bez matury,
■ zasadnicze zawodowe,
“ podstawowe ukończone,
" podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego.
GOSPODARSTWA DOMOWE
Osoby mieszkające w mieszkaniach lub zamieszkanych pomieszczeniach nie będących mieszkaniami (np. strych, barakowóz, przyczepa kempingowa, barka) tworzą gospodarstwa domowe.
Przez gospodarstwo domowe rozumie się zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Jeżeli któraś z osób mieszkających razem utrzymuje się oddzielnie, osoba ta tworzy oddzielne jednoosobowe gospodarstwo domowe.
W spisywanym pomieszczeniu mogło mieszkać jedno, dwa, trzy lub więcej gospodarstw domowych.
W każdym gospodarstwie domowym wyodrębniano „głowę” gospodarstwa, wobec której ustalano stosunek pokrewieństwa (powinowactwa) wszystkich pozostałych członków gospodarstwa domowego.
Głową gospodarstwa domowego w rozumieniu spisu jest ta osoba, która całkowicie lub w przeważającej części dostarcza środków utrzymania danemu gospodarstwu domowemu. Jeżeli dwie lub więcej osób dostarczały środków utrzymania w jednakowym stopniu, za głowę gospodarstwa domowego uznano tę osobę, która tymi środkami rozporządza.
Na podstawie stosunku pokrewieństwa każdej osoby z głową gospodarstwa domowego oraz dodatkowych informacji ustalano skład rodzinny gospodarstwa domowego, tzn. liczbę i typy rodzin.
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi
Kryterium wyodrębniającym te gospodarstwa z ogółu gospodarstw domowych jest deklaracja przez przynajmniej jednego z członków gospodarstwa domowego całkowitego lub poważnego ograniczenia zdolności do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadanie odpowiedniego, aktualnego orzeczenia wydanego przez organ do tego uprawniony.
Gospodarstwo domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego (działki rolnej) jest to gospodarstwo, w którym jeden z członków jest użytkownikiem gospodarstwa rolnego, działki rolnej lub właścicielem zwierząt gospodarskich.
- 15 -
RODZINA
Rodziny w spisach wyodrębnia się spośród osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego.
Rodzina (biologiczna) w spisie definiowana jest jako dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) - osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc, rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci.
Wyróżnia się następujące typy rodzin:
• małżeństwo bez dzieci,
• małżeństwo z dziećmi,
• partnerzy bez dzieci,
• partnerzy z dziećmi,
• matka z dziećmi,
• ojciec z dziećmi.
Rodzina pełna jest to rodzina z obojgiem rodziców (naturalnych lub innych) z dziećmi, natomiast rodzina niepełna jest to rodzina z jednym tylko rodzicem i dziećmi, tzn. samotna matka z dziećmi lub samotny ojciec z dziećmi.
Rodzina z osobami niepełnosprawnymi to małżeństwa/partnerzy bez dzieci, rodzina pełna lub niepełna, w której przynajmniej jedna osoba zadeklarowała całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadała odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony.
Głowa rodziny jest to pojęcie umowne służące do przedstawienia struktury rodzin według źródła utrzymania.
ŹRÓDŁA UTRZYMANIA
W spisie powszechnym ustalano główne i dodatkowe źródło utrzymania osób oraz gospodarstw domowych.
Źródło utrzymania osoby jest to źródło, z którego pochodzą środki na finansowanie konsumpcyjnych i innych życiowych potrzeb uzyskiwane w ciągu 12 miesięcy poprzedzających spis. Główne źródło utrzymania osoby jest to źródło przynoszące jej największy dochód. Jeżeli osoba miała w ciągu roku poprzedzającego spis tylko jedno źródło dochodów - było ono jednocześnie jej głównym, a zarazem wyłącznym źródłem utrzymania.
Źródła utrzymania gospodarstwa domowego (główne i dodatkowe) wynikają z indywidualnych źródeł dochodów uzyskiwanych przez poszczególnych członków gospodarstwa domowego w okresie 12 miesięcy poprzedzających spis. Jeżeli członkowie gospodarstwa domowego uzyskiwali dochody z jednego rodzaju źródła, wówczas źródło to było głównym, a zarazem jedynym (wyłącznym) źródłem utrzymania ich gospodarstwa.
Natomiast jeżeli uzyskiwali dochody, ze źródeł zaliczanych do różnych kategorii wówczas określenie, które z tych źródeł jest głównym, a które dodatkowym następowało według oświadczenia osób spisywanych.
Decydujące znaczenie dla określenia źródeł utrzymania gospodarstwa domowego miał rodzaj przeważającego dochodu osiąganego łącznie przez członków danego gospodarstwa, które ustalano poprzez łączenie indywidualnych dochodów pochodzących z tego samego źródła.
Główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego jest to źródło, z którego pochodzi przeważająca część środków w budżecie domowym, przeznaczana na potrzeby wszystkich członków gospodarstwa domowego.
Wyróżniono następujące grupy źródeł pochodzenia dochodów:
■ dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej, niezależnie od charakteru zatrudnienia,
" niezarobkowe źródło dochodów w tym między innymi emerytury, renty, zasiłki,
■ dochody z własności,
" dochody z najmu,
■ pozostawanie na utrzymaniu osób posiadających własne źródło dochodów.
Własne źródła dochodów (z pracy, z niezarobkowego źródła, z własności lub z najmu) mogły wykazywać osoby będące w wieku co najmniej 15 lat.
- 16-
AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA
Z punktu widzenia analizy aktywności zawodowej ludność w wieku 15 lat i więcej dzieli się - zgodnie z międzynarodowymi standardami - na trzy podstawowe kategorie: pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo. Pracujący i bezrobotni tworzą razem kategorię aktywnych zawodowo.
Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia:
" wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracowały we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,
» nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek,
■ uczniowie, z którymi zakłady pracy lub osoby fizyczne zawarły umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeżeli otrzymywali wynagrodzenie.
Do bezrobotnych zaliczono osoby w wieku 15 -74 lata, które spełniły jednocześnie trzy warunki:
■ w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,
■ aktywnie poszukiwały pracy tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę,
■ były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.
Za bezrobotne uznano także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie.
Ludność bierną zawodowo (tzn. pozostającą poza siłą roboczą) stanowiły osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn. osoby, które w badanym tygodniu:
" nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały,
■ nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne (gotowe) do jej podjęcia w tygodniu badanym i następnym.
Jako biernych zawodowo traktowano osoby posiadające wyłącznie własne niezarobkowe źródło utrzymania oraz wszystkie osoby pozostające na utrzymaniu.
OBIEKTY ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA
Obiektem zbiorowego zakwaterowania jest zespół pomieszczeń zlokalizowanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden zakład świadczący usługi opiekuńczo-wychowawcze, opiekuńczo-lecznicze, hotelarskie bądź inne, w których zamieszkuje zwykle większa liczba osób.
Obiekty zbiorowego zakwaterowania można podzielić ze względu na okres zamieszkania na:
■ stałego zamieszkania, są to: domy pomocy społecznej dla emerytów, zakłady opiekuńczo lecznicze dla przewlekle chorych lub upośledzonych, klasztory, domy zakonne,
* dłuższego zamieszkania, są to: internaty, domy studenckie, hotele pracownicze, domy dziecka,
■ krótkotrwałego pobytu, są to m. in.: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, a także szpitale, sanatoria, prewentoria.
W spisie 2002 roku - zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami metodologicznymi - przyjęto szerszą klasyfikację obiektów, uwzględniając m.in. zakłady opiekuńcze dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi, obiekty dla bezdomnych oraz obiekty instytucji wyznaniowych.
- 17-
MIESZKANIE
Mieszkanie jest to lokal składający się z jednej lub kilku izb, łącznie z pomieszczeniami pomocniczymi, wybudowany lub przebudowany do celów mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony (trwałymi ścianami) w obrębie budynku, do którego to lokalu prowadzi niezależne wejście z klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólnej sieni bądź z ulicy, podwórza lub ogrodu.
Za izbę uznano pomieszczenie w mieszkaniu oddzielone od innych pomieszczeń stałymi ścianami sięgającymi od podłogi do sufitu, z bezpośrednim oświetleniem dziennym i o powierzchni nie mniejszej niż 4 m2.
Izbami są pokoje oraz kuchnie spełniające powyższe kryteria. Inne pomieszczenia w mieszkaniu, takie jak:
przedpokój, hol, łazienka, ubikacja, spiżarnia, schowek, garderoba, alkowa, obudowana weranda, ganek są pomieszczeniami pomocniczymi i nie uznaje się ich za izby.
Powierzchnia użytkowa mieszkania
Powierzchnia użytkowa mieszkania jest to suma powierzchni wszystkich pomieszczeń znajdujących się w obrębie mieszkania, a w szczególności: pokoi, kuchni (z oknem i bez okna), alków, spiżami, przedpokoi, holi, łazienek, ubikacji, obudowanej werandy lub ganku oraz innych pomieszczeń służących mieszkalnym lub gospodarczym potrzebom mieszkańców lokalu, bez względu na ich przeznaczenie i sposób użytkowania.
Wyposażenie mieszkania w instalacje techniczno-sanitarne
Wykazano w spisie urządzenia czynne jak i chwilowo nieczynne, a także te, które już zainstalowano w mieszkaniu, ale nie podłączono ich jeszcze do sieci. Nie spisano natomiast urządzeń, które na skutek znacznych uszkodzeń były nieczynne dłużej niż rok.
Wodociąg. Jako wyposażone w wodociąg uznano mieszkanie, w obrębie którego znajdował się kran z wodą bieżącą.
Ustęp spłukiwany. W spisie wykazano tylko urządzenia znajdujące się w obrębie mieszkań, spłukiwane wodą ze spłuczki podłączonej do instalacji wodociągowej. Informacje wykazano w podziale według rodzaju instalacji odprowadzającej nieczystości z budynku: do sieci kanalizacyjnej, do urządzenia lokalnego.
Łazienka. Za łazienkę uznano pomieszczenie w mieszkaniu, w którym zamontowana była wanna lub prysznic bądź oba te urządzenia oraz instalacja odprowadzająca zużytą wodę na zewnątrz budynku (do sieci, do szamba lub do innych odbiorników).
Gaz. Rozróżniono instalacje gazu z sieci i gazu z butli. Nie brano pod uwagę butli turystycznych, a jedynie butle o pojemności 11 kg i większe, w tym również „kontenery” z gazem płynnym, z których gaz dostarczany jest do więcej niż 1 mieszkania, np. do całego budynku wielomieszkaniowego lub kilku budynków jednorodzinnych.
Sposób ogrzewania mieszkania. Rozróżniono w spisie 3 główne sposoby ogrzewania:
• centralne ogrzewanie,
• piece,
• inny sposób.
Za centralne ogrzewanie uznano każdą instalację doprowadzającą ciepło (gorącą wodę, parę wodną lub powietrze) z centralnego źródła jego wytwarzania do poszczególnych pomieszczeń w mieszkaniu.
Na drugim stopniu podziału, mieszkania ogrzewane przy pomocy c.o. pogrupowano, w zależności od źródła wytwarzania ciepła, na wyposażone w:
• centralne ogrzewanie zbiorowe z sieci; wykazywano wówczas, gdy ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było (siecią cieplną) z elektrociepłowni, ciepłowni, kotłowni osiedlowej lub lokalnej obsługującej więcej niż jeden budynek,
• centralne ogrzewanie zbiorowe ze źródła zasilającego jeden budynek wielomieszkaniowy - wykazywano wówczas, gdy ciepło do mieszkania (mieszkań) doprowadzane było z kotłowni obsługującej tylko ten jeden budynek. Do tej podgrupy zaliczono również mieszkania wyposażone w c.o. znajdujące się w budynku niemieszkalnym lub zbiorowego zakwaterowania, w których ciepło do mieszkań, jak też do
- 18 -
innych pomieszczeń w tym budynku doprowadzone było z lokalnej kotłowni obsługującej ten budynek,
• centralne ogrzewanie indywidualne wykazywano wtedy, gdy źródło wytwarzania ciepła znajdowało się w budynku jednorodzinnym (piec do c o. zainstalowany we własnej kotłowni lub w innym pomieszczeniu, np. w piwnicy, bądź też zainstalowane było elektryczne ogrzewanie podłogowe), lub też źródło ciepła znajdowało się w obrębie mieszkania zlokalizowanego w budynku wielorodzinnym np. piec do c.o.
zainstalowany w kuchni, w łazience (tzw. instalacja etażowa).
KLASYFIKACJE wykorzystywane w spisie:
1. ISCED 1997 - Międzynarodowe Normy Klasyfikacji Wykształcenia, UNESCO, Paryż 1997, której odpowiednikiem jest Polska Klasyfikacja Edukacji wprowadzona w maju 2003. ((Dz. U. z 2003 r. Nr 98, poz. 895).
2. Zalecenia dotyczące spisów ludności i mieszkań około roku 2000 w regionie EKG (Recommendation for the 2000 Censuses of Population ans Housing in the ECE Region, EKG ONZ, EUROSTAT, polskie wydanie w serii „Zeszyty metodyczne i klasyfikacje” - tłumaczenie za wiedzą EKG ONZ.
- 19-
UWAGI ANALITYCZNE
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
W spisach ludności prowadzonych w Polsce od 1921 r. zawsze badane było zjawisko niepełnosprawności.
W pierwszych spisach pytania dotyczyły ułomności fizycznych, takich jak ślepota, głuchota czy brak kończyn.
Dane zebrane w czasie spisów, począwszy od 1978 r., pozwalają na szczegółową charakterystykę tej grupy ludności.
Stan i struktura osób niepełnosprawnych
Ustalona w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2002 liczba osób niepełnosprawnych wyniosła w woj. dolnośląskim 435,8 tys., co stanowiło 15,0% ogółu ludności w województwie (w kraju - 14,3%).
W gospodarstwach domowych mieszkało 426,7 tys. osób niepełnosprawnych (tj. 97,9% tej zbiorowości), a w gospodarstwach zbiorowych - 9,1 tys. (tj. 2,1%) osób niepełnosprawnych. Jednak częstość występowania zjawiska niepełnosprawności w obiektach zbiorowych była znacznie wyższa (273 osoby niepełnosprawne na 1000 osób zamieszkałych w gospodarstwach zbiorowych) niż w gospodarstwach domowych (148 osób niepełnosprawnych na 1000 osób tworzących gospodarstwa domowe).
W roku 2002 osób niepełnosprawnych prawnie było 358,6 tys. i stanowili oni 82,3% ogółu populacji niepełnosprawnych, przy czym 79,5% to niepełnosprawni w wieku 16 lat i więcej, a 2,8% - dzieci z uprawnieniami do zasiłku pielęgnacyjnego. Liczba osób niepełnosprawnych wyłącznie biologicznie wyniosła 77,2 tys., tj. 17,7% ogółu niepełnosprawnych.
Wykres I. Osoby niepełnosprawne według kategorii niepełnosprawności w % ogółu ludności
prawnie i biologicznie
8,1%
wyłącznie prawnie
4,3%
wyłącznie biologicznie
2,7%
Wśród niepełnosprawnych najliczniejszą grupę stanowiły osoby posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (28,8% populacji ogółem - podobnie jak w kraju) oraz osoby z orzeczeniem o stopniu umiarkowanym (26,5% zbiorowości; w kraju - 26,1%). Dzieci, tj. osoby w wieku 0-15 lat, z uprawnieniami do zasiłku pielęgnacyjnego stanowiły 2,8% całej zbiorowości niepełnosprawnych (w kraju 2,5%).
Osoby niepełnosprawne wyłącznie biologicznie (77,2 tys.) to przede wszystkim osoby z poważnie ograniczoną zdolnością do wykonywania podstawowych czynności; ich udział w tej zbiorowości wyniósł 87,8%
a w ogólnej populacji niepełnosprawnych - 15,6%.
W ogólnej populacji osób niepełnosprawnych przeważały kobiety, które stanowiły 53,7%. Przewagę liczebności mężczyzn nad kobietami odnotowano jedynie w zbiorowości osób z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności - 52,0% oraz wśród dzieci z uprawnieniami do zasiłku pielęgnacyjnego - 56,9%.
-20-
Tabl. I. Ważniejsze dane o osobach niepełnosprawnych według płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności
Ogółem Miasta Wieś
Kategorie niepełnosprawności ogółem męż
czyź
ni
kobiety razem
męż
czyź
ni
kobiety razem
męż
czyź
ni
kobiety
Ogółem... 435846 201781 234065 302205 139230 162975 133641 62551 71090 Niepełnosprawni prawnie... 358639 171859 186780 250378 119530 130848 108261 52329 55932 W wieku 16 lat i więcej... 346648 165041 181607 242229 114894 127335 104419 50147 54272
o stopniu niepełnosprawności:
znacznym... 100504 41574 58930 69938 28954 40984 30566 12620 17946 umiarkowanym... 115345 55680 59665 82642 39588 43054 32703 16092 16611 lekkim... 125626 65364 60262 86175 44751 41424 39451 20613 18838
nieustalonym... 5173 2423 2750 3474 1601 1873 1699 822 877
W wieku 0-15 lat z uprawnieniami
do zasiłku pielęgnacyjnego... 11991 6818 5173 8149 4636 3513 3842 2182 1660
Niepełnosprawni tylko biologicznie 77207 29922 47285 51827 19700 32127 25380 10222 15158 odczuwający ograniczenie sprawności:
całkowite... 9406 3497 5909 6270 2316 3954 3136 1181 1955 poważne... 67801 26425 41376 45557 17384 28173 22244 9041 13203 Porównanie częstości występowania niepełnosprawności według miejsca zamieszkania wykazało, że była ona wyższa na wsi - na 1000 mieszkańców wsi 161 osób było niepełnosprawnych, w mieście - 146, natomiast w województwie - 150 osób.
Częstość występowania niepełnosprawności była też znacznie zróżnicowana w powiatach - wahała się od 110 w powiecie oławskim do 209 w Wałbrzychu.
Mapka I. Częstość występowania niepełnosprawności według powiatów
Wielkopolskie lubuskie
Głogowski
Polkowickij
Zgorzelecki Wołowski
Niemcy
Wrocław
Oławski
Republika Czeska Opolskie
Niepełnosprawni na 1000 ludności
185-209 160-184
135-159 110-134
-21 -
Województwo dolnośląskie należało do województw o dość wysokim stopniu natężenia zjawiska niepełnosprawności - wspólnie z województwem podkarpackim plasowało się na 5 pozycji. Największą częstość występowania zjawiska odnotowano w województwie lubelskim (185), następnie w małopolskim (182) i lubuskim (175), natomiast najniższą w województwach: opolskim (100), mazowieckim (113) i śląskim (118).
Tabl. II. Częstość występowania niepełnosprawności według płci i miejsca zamieszkania oraz województw
Ogółem Miasta Wieś
Województwa razem męż
czyźni kobiety razem męż
czyźni kobiety razem męż
czyźni kobiety na 1000 osó b
POLSKA... 143 139 147 136 132 139 153 148 159
Dolnośląskie... 150 144 155 146 141 149 161 152 170
Kujawsko-pomorskie 147 143 150 143 140 146 153 149 157
Lubelskie... 185 177 194 164 160 167 205 191 218
Lubuskie... 175 166 183 167 160 173 189 177 201
Łódzkie... 140 137 142 135 133 137 148 144 151
Małopolskie... 182 169 194 179 165 192 186 174 197
Mazowieckie... 113 111 115 110 108 112 120 118 122
Opolskie... 100 100 101 102 101 103 98 98 98
Podkarpackie... 150 148 153 137 137 137 159 155 164
Podlaskie... 129 125 133 117 115 118 146 139 154
Pomorskie... 138 135 141 137 133 141 141 141 142
Śląskie ... 118 118 118 118 118 119 119 121 116
Świętokrzyskie...
Warmińsko- 144 141 147 134 133 135 153 148 158
mazurskie... 148 144 152 142 140 145 157 151 163
Wielkopolskie... 157 152 161 157 151 163 156 154 159
Zachodniopomorskie 137 134 141 132 128 135 150 146 154
Wiek osób niepełnosprawnych
Natężenie niepełnosprawności nasila się wraz z wiekiem. W grupie wiekowej 0-15 lat niepełnosprawni stanowili 3,3% ogólnej liczby ludności w tym wieku, natomiast wśród ludności w wieku 80 lat i więcej - już 55,9%. Blisko 60% zbiorowości osób niepełnosprawnych stanowiły osoby w wieku 55 lat i więcej.
Tabl. III. Struktura ludności według wieku
Wyszczególnienie Ogółem
Wiek
0-15 lat 16-29 30-44 45-64 65-79 80 lat
i więcej nieustalony w odsetkach
Ludność ogółem... 100,0 18,1 23,2 20,0 25,7 11,0 1,9 0,0
Osoby: sprawne... 100,0 20,6 26,4 21,9 22,8 7,3 1,0 0,0
niepełnosprawne.. 100,0 4,0 5,3 9,6 41,9 32,1 7,1 0,0
Osoby młode - do 29 roku życia - stanowiły 9,3% populacji niepełnosprawnych, podczas gdy wśród osób sprawnych odsetek ten wynosił 47,0%.
Wykres II. Struktura osób niepełnosprawnych według wieku i płci
... "c : n ,lj=
!| Mi E 3
Ogółem
MES
Mężczyźni
Kobiety
0 20 40 60 80 100%
IUI 0-15 lat [if-liłl 16-24 | | 25-34 35-44 [iflujl 45-54 55-64 65-74 75 lat i więcej
-22-
Mapka II. Udział niepełnosprawnych dzieci (0-15 lat)
w ogólnej liczbie niepełnosprawnych według powiatów
j '
Lubiński iwięćki- Legnicki
Oleśnicki Złotoryjski
Wrocław
iworpł
Wrocławski Świdnicki
Oławski
JeleniogórE
lienno- Slrzelinski
►Wałbrzyski /Dzierżoniowski
Kłodzki
2,8-3,7
Lubuskie
Niemcy
Republika Czeska
Opolskie
mm
3,8-4,7 4,8-5,7 5,8-6,7
Wielkopolskie
Stan cywilny osób niepełnosprawnych
Ze względu na obowiązujące przepisy prawa, określające dolną granicę wieku umożliwiającą zawieranie związków małżeńskich, w spisie przyjęto określać stan cywilny dla osób będących w wieku 15 lat i więcej.
Wykres III. Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego 60
50
40
30
20
10
0
%
g#
a XX g#
ÜÜ osoby sprawne
1
: ;g
g
X
kawaler, żonaty, wdowiec, rozwiedziony, separowany, nieustalony
panna zamężna wdowa rozwiedziona separowana
W spisie 2002, ze względu na stałe zwiększanie się liczby związków partnerskich, wyodrębniono małżeństwa zawarte zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem oraz tzw. związki partnerskie.
-23 -
Dane uzyskane w spisie wskazują, że osoby niepełnosprawne w wieku 15 lat i więcej pozostawały przeważnie w związkach małżeńskich i to bez względu na miejsce zamieszkania i płeć, przy czym częściej w związku małżeńskim lub partnerskim pozostawali mężczyźni (69,2%) niż kobiety (46,8%). Stosunkowo dużą grupę stanowiły również kobiety będące wdowami, co trzecia kobieta niepełnosprawna była wdową. Odsetek wdów był pięciokrotnie wyższy niż wdowców.
Wykres IV. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego i płci
Mężczyźni Kobiety
69,2%
Wl‘j kawaler/panna [Tj żonaty/zamężna wdowiec/wdowa rozwiedziony/rozwiedziona W/M separowany/separowana
Zauważa się różnice dotyczące struktury osób niepełnosprawnych według stanu cywilnego w zależności od miejsca zamieszkania. Odsetek kawalerów i wdowców był niższy w miastach niż na wsi - odpowiednio o 4,9 pkt. i o 0,2 pkt., natomiast wśród niepełnosprawnych kobiet odsetek mężatek i wdów był niższy w miastach niż na wsi - odpowiednio o 2,4 pkt. i 3,7 pkt.
Tabl. IV. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego, płci i miejsca zamieszkania
Wyszczególnienie Ogółem
Stan cywilny faktyczny
kawaler/
panna
żonaty/
zamężna pozostający w związku małżeńskim
wdowiec/
wdowa
rozwie
dziony/
rozwie
dziona
separo
wany/
separo
wana
nieustalony
Mężczyźni... 100,0 15,1 69,9
Kobiety... 100,0 10,8 46,0
Mężczyźni... 100,0 20,0 67,7
Kobiety... 100,0 10,2 48,4
Miasta
67,2 7,2 6,5 1,3 0,0
44,2 33,8 8,0 1,4 0,0
65,9 7,4 3,6 1,3 0,0
47,0 37,5 2,8 1,1 0,0
Wykształcenie osób niepełnosprawnych
W spisie 2002, po reformie szkolnictwa z 1999 r., wprowadzającej 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, badaniem poziomu wykształcenia objęto osoby w wieku 13 lat i więcej.
Osoby niepełnosprawne były gorzej wykształcone. Blisko 50% osób niepełnosprawnych posiadało tylko wykształcenie podstawowe, dla ogólnej populacji w wieku 13 lat i więcej odsetek ten wyniósł 32,1%.
-24-
Wykres V. Struktura ludności w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia
wyższe
zasadnicze podstawowe podstawowe
policealne średnie zawodowe ukończone nieukończone nieustalone i bez wykształcenia
szkolnego
Poziom wykształcenia niepełnosprawnych mieszkańców miast, zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet, był znacznie wyższy niż osób zamieszkałych na wsi. Wykształceniem co najmniej średnim legitymował się więcej niż co trzeci niepełnosprawny mieszkaniec miast, na wsi - prawie co ósmy. W miastach odsetek niepełnosprawnych mężczyzn z wykształceniem wyższym wyniósł 7,3%, wobec 4,4% w województwie.
Niepełnosprawne kobiety z wyższym wykształceniem mieszkające na wsi stanowiły niespełna 1% mieszkanek wsi.
Tabl. V. Struktura ludności ogółem oraz osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania.
Poziom wykształcenia o - ogółem
m - mężczyźni k - kobiety
Ludność Osoby niepełnosprawne
ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś
w odsetkach
Ogółem... o 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
m 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
k 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Wyższe... o 9,9 12,2 3,9 4,4 5,8 1,1
m 9,6 12,1 3,4 5,5 7,3 1,4
k 10,2 12,3 4,5 3,4 4,6 0,9
Policealne i średnie... o 33,2 37,1 23,2 23,9 28,9 12,2
m 29,6 33,5 19,8 23,6 28,4 12,9
k 36,6 40,3 26,6 23,8 29,1 11,5
Zasadnicze zawodowe... o 23,3 21,1 29,2 22,2 22,7 21,0
m 30,1 27,3 36,7 29,8 30,2 28,8
k 17,2 15,5 21,9 15,8 16,4 14,3
Podstawowe ukończone... o 28,7 25,4 37,4 40,9 36,5 51,5
m 26,8 23,4 35,5 35,7 30,3 47,5
k 30,4 27,2 39,0 45,7 41,7 54,9
Podstawowe nieukończone i bez
wykształcenia szkolnego... o 3,5 2,5 5,8 8,4 5,9 14,0
m 2,5 1,9 4,1 5,2 3,6 9,2
k 4,3 3,1 7,5 11,0 7,9 18,2
Nieustalony... o 1,4 1,7 0,5 0,2 0,2 0,2
m 1,4 1,8 0,5 0,2 0,2 0,2
k 1,3 1,6 0,5 0,3 0,3 0,2
-25-
Wśród osób niepełnosprawnych mężczyźni charakteryzowali się przeciętnie wyższym poziomem wykształcenia niż kobiety, odmiennie niż w ogólnej populacji osób w wieku 13 lat i więcej. Blisko 60%
niepełnosprawnych mężczyzn posiadało wykształcenie ponadpodstawowe, kobiet z takim wykształceniem było 43,0%. Mniejsze różnice między poziomem wykształcenia mężczyzn i kobiet wystąpiły w zbiorowości osób z wykształceniem co najmniej średnim - mężczyźni 29,1%, kobiety 27,2%.
Wykres VI. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci
te'j ogółem
j>ixj mężczyźni i 1 I kobiety Wyższe
l ilii js ll'läjlll.
Średnie i policealne
: Ihi - im *v illl M im ä liii £ liii S liii P UH # im i= im == im Ł mi e mig im = im = im t im s im 5? im = im — im
gjągjj1.1 *?wig III! s w; g mg w
Źródła utrzymania osób niepełnosprawnych
W 2002 r. spośród ogółu niepełnosprawnych 398,1 tys. osób, tj. 91,3%, posiadało własne źródło utrzymania, pozostałe 37,4 tys. osób, tj. 8,6%, pozostawało na utrzymaniu. W tej grupie znajdowały się również dzieci do lat 14, gdyż zgodnie z zasadami spisu przysługujący im zasiłek pielęgnacyjny przypisano jednemu z rodziców lub opiekunów.
W populacji osób sprawnych relacje te były inne. Ponad 1/3 osób utrzymywała się z własnej pracy, 1/5 z własnych niezarobkowych źródeł, a na utrzymaniu innych osób pozostawało ponad 2/5 tej zbiorowości.
Wykres VII. Osoby sprawne i niepełnosprawne według źródeł utrzymania
Osoby sprawne
Osoby niepełnosprawne
im«###
02
»mia mm i 3 ISIS lilia 5 1111 =5 III! U 1 s mis mis 3 BI BK El
■ «BBS
I Bll S III E 1
sMiiiiMi 0
0/
Z 0,1
T I I I I I %
0 20 40 60 80 100
ISB
3
własne dochody z pracy f>% własne niezarobkowe źródła j__ j inne dochody własne na utrzymaniu H nie ustalonoUwzględniając w poszczególnych źródłach utrzymania osoby będące na utrzymaniu - dochody z pracy stanowiły źródło utrzymania dla 11,7% zbiorowości niepełnosprawnych, a dochody z niezarobkowych źródeł 88,2%. W populacji osób sprawnych praca dostarczała środków na utrzymanie 66,8% osób w tej grupie, natomiast niezarobkowe źródła - 31,6% .
-26-
