2. Antycykliczno ĂÊ regulacji nadzorczych

(1)

Szkoïa Gïówna Handlowa

Po ĝÈdane cechy nowoczesnych bankowych regulacji nadzorczych

Wprowadzenie

Regulacje nadzorcze sÈ wyrazem poglÈdu organów nadzoru bankowego, iĝ banki pomimo, ĝe sÈ w stanie ograniczaÊ ryzyko wystÚpujÈce w ich dzia- ïalnoĂci, nie mogÈ go caïkowicie wyeliminowaÊ. Tym samym, aby uniknÈÊ nieprawidïowej lub nierozwaĝnej oceny ryzyka, dla ochrony klientów ban- ków niezbÚdne jest ustanowienie regulacji, ograniczajÈcych swobodÚ pro- wadzenia dziaïalnoĂci bankowej (Marcinkowska 2003). Uzasadnieniem istnienia regulacji nadzorczych jest takĝe uznanie nadrzÚdnoĂci dóbr pod- danych ochronie. W przypadku banków, których funkcjonowanie polega na uruchamianiu znacznych, cudzych zasobów przy minimalnych (w propor- cji do nich) funduszach wïasnych, wzrasta ich wraĝliwoĂÊ na dziaïania sprzeczne z prawem, prowadzÈce do dysponowania tym kapitaïem w spo- sób niezgodny z interesami osób, które go powierzyïy. Regulacje nadzorcze odzwierciedlajÈ przy tym filozofiÚ dziaïania organów nadzoru bankowego, w myĂl której Ăwiadomie przyjmuje siÚ domniemanie na niekorzyĂÊ nadzorowanego. Organ nadzoru bankowego zakïada zatem prawdopodobieñ- stwo wystÈpienia nieprawidïowoĂci w dziaïaniu nadzorowanego podmiotu, które to domniemanie jest weryfikowane póěniej w postÚpowaniu odwo- ïawczym (Krzyĝewski 2000).

Wydawanie przez organy nadzoru bankowego regulacji nadzorczych oraz wymuszanie ich przestrzegania przez banki moĝna traktowaÊ jako mode- lowanie zachowañ banku spójne z celami organów nadzoru bankowego.

Przy czym w literaturze przedmiotu bardzo czÚsto moĝna spotkaÊ wniosek, iĝ najwaĝniejszym celem regulacji jest zapobieganie sytuacjom, które mogïy- by doprowadziÊ nie tylko do zachwiania stabilnoĂci pojedynczego podmiotu, ale mogïyby naraziÊ na niebezpieczeñstwo caïy system bankowy (Borio 2003). Tym samym moĝna wskazaÊ dwa równorzÚdne cele regulacji tj. cel makro i mikroostroĝnoĂciowy. Przy czym celem makroostroĝnoĂciowym

(2)

jest ograniczenie zagroĝenia stabilnoĂci finansowej, które mogïoby spo- wodowaÊ znaczne straty w caïym sektorze finansowym, zaĂ celem mikoostroĝnoĂciowym jest ograniczenie ryzyka niestabilnoĂci poszczegól- nych banków.

MajÈc na uwadze zarysowany powyĝej problem zïoĝonoĂci celów regulacji nadzorczych kluczowe staje siÚ zatem okreĂlenie cech tych regulacji, dziÚki którym speïniÈ one stawiane przed nimi zadania. Celem artykuïu jest wskazanie najwaĝniejszych, poĝÈdanych cech nowoczesnych regulacji nadzorczych, które zapewniÈ, moĝliwoĂÊ nie tylko skutecznej eliminacji zagroĝenia zachwiania stabilnoĂci sektora oraz ochrony klientów banków (w szczególnoĂci nieprofesjonalnych) przed nadmiernym ryzykiem, ale takĝe sprawiÈ, iĝ rozwój systemu bankowego nie zostanie zahamowany, czy ogra- niczony. Obok takich poĝÈdanych cech regulacji jak elastycznoĂÊ, neutral- noĂÊ, czy niskie koszty wdraĝania, szczególne miejsce zostanie poĂwiÚcone w artykule problemowi antycyklicznoĂci regulacji. AntycyklicznoĂÊ regulacji nadzorczych jest bowiem jednÈ z najtrudniejszych cech do osiÈgniÚcia, a nawet do niedawna zdaniem niektórych autorów wrÚcz niemoĝliwÈ.

W artykule przedstawione zostanÈ przy tym najnowsze regulacje nadzorcze, wprowadzane w niektórych krajach, które pretendujÈ do miana antycyklicznych.

1. Naturalne a po ĝÈdane cechy regulacji nadzorczych

PodstawowÈ, naturalnÈ cechÈ regulacji nadzorczych jest umacnianie uprzy- wilejowanej pozycji jednego z interesariuszy banku jakim jest organ nadzoru bankowego. Oczywiste jest przy tym, iĝ cel nadzoru bankowego bardzo czÚsto stoi w sprzecznoĂci z celami pozostaïych interesariuszy. Z punktu widzenia banku efekt oddziaïywania moĝe byÊ jednak dwojaki, zaleĝny od konkretnej sytuacji, czy warunków. Regulacje nadzorcze mogÈ bowiem pro- wadziÊ zarówno do poprawy nadzoru wïaĂcicielskiego tworzÈc niejako dodat- kowy mechanizm weryfikacji efektów pracy organów zarzÈdzajÈcych bankiem, ale takĝe obniĝaÊ poziom nadzoru wïaĂcicielskiego ingerujÈc w strukturÚ wïaĂcicielskÈ banku lub ograniczaÊ siïÚ oddziaïywania rynku i jego mecha- nizmów na bank (Macey, O’Hara 2003). BezpoĂrednie ingerencje organu nadzoru bankowego w strukturÚ akcjonariatu nie tylko potÚgujÈ konflikt interesów, ale takĝe prowadzÈ do wyraěnego ograniczenia zainteresowania akcjonariuszy kontrolowaniem osób odpowiedzialnych za zarzÈdzanie bankiem (La Porta, Lopez-De-Silanes, Shleifer 2002).

Aby ograniczyÊ negatywny wpïyw wskazanej powyĝej naturalnej wïaĂci- woĂci regulacji nadzorczych naleĝy wyznaczyÊ zbiór cech, którymi powinny charakteryzowaÊ siÚ wszystkie nowoczesne regulacje nadzorcze nakïadane na banki. Do takich najwaĝniejszych cech powinny zostaÊ zaliczone:

(3)

Ř elastycznoĂÊ,

Ř neutralnoĂÊ oraz brak zachÚt do arbitraĝu regulacyjnego,

Ř zróĝnicowanie regulacji, uwzglÚdniajÈce wielkoĂÊ i specyfikÚ danego banku a nawet jego strukturÚ wïaĂcicielskÈ,

Ř wzmacnianie procedur zarzÈdzania ryzykiem w bankach, w tym poprzez ujednolicanie podejĂcia do ryzyka zarówno na potrzeby wewnÚtrzne, jak i zewnÚtrzne,

Ř niskie koszty wdraĝania.

Naleĝy przy tym podkreĂliÊ, iĝ jednÈ najwaĝniejszych cech nowoczesnych regulacji nadzorczych, wskazanych powyĝej, jest elastycznoĂÊ. ElastycznoĂÊ regulacji ma przede wszystkim przejawiaÊ siÚ w moĝliwoĂci zastosowania danej normy we wszystkich bankach niezaleĝnie od ich wielkoĂci, skali, czy przedmiotu dziaïania. Elastyczna regulacja nadzorcza musi zatem zawieraÊ liczne warianty i opcje, które umoĝliwiÈ wdroĝenie jej zasad nie tylko w istotnie róĝniÈcych siÚ od siebie bankach, ale takĝe w róĝnych systemach bankowych. ElastycznoĂÊ ta moĝe przejawiaÊ siÚ zarówno w mno- goĂci metod wyznaczania tego samego wymogu kapitaïowego jak teĝ np.

w ogólnym charakterze wybranych definicji. Przykïadem moĝe byÊ tu defi- nicja klasy ekspozycji detalicznych zawarta w Nowej Umowie Kapitaïowej (NUK), którÈ to klasÚ odróĝnia od innych podobna charakterystyka oraz brak indywidualnego zarzÈdzania. Wyraěnie zatem widaÊ, iĝ zastosowanie tych warunków w bankach róĝnej wielkoĂci spowoduje zupeïnie odmienne uksztaïtowanie tej klasy ekspozycji adekwatnie jednak do profilu banku (¿óïtkowski 2008).

Regulacje nadzorcze muszÈ byÊ neutralne wobec mechanizmów rynko- wych i nie mogÈ prowadziÊ do wzmacniania pozycji jednych podmiotów wzglÚdem innych. MuszÈ one zatem zachowywaÊ optymalne proporcje pomiÚdzy wymogami bezpieczeñstwa systemu bankowego a pozycjÈ kon- kurencyjnÈ banków wobec podmiotów prowadzÈcych podobnÈ dziaïalnoĂÊ, ale podlegajÈcych innym regulacjom (Solarz 1999). Regulacje nadzorcze nie mogÈ takĝe stwarzaÊ moĝliwoĂci ani zachÚt do arbitraĝu regulacyjnego. Przykïadem rozwiÈzañ skïaniajÈcych banki do arbitraĝu regulacyjnego moĝe byÊ ěle skonstruowany system waĝenia aktywów ryzykiem stosowa- ny w procesie wyznaczania wymogów kapitaïowych z tytuïu ryzyka kredytowego. W przypadku bowiem nadania takiej samej wagi ryzyka róĝnym rodzajom aktywów, charakteryzujÈcych siÚ róĝnym ryzykiem (np. wyraĝo- nym róĝnym ratingiem nadanym przez agencjÚ ratingowÈ) bank zacznie powiÚkszaÊ ekspozycjÚ na aktywa bardziej ryzykowne a przynoszÈce wiÚk- szy dochód. Tym samym pomimo wzrostu ryzyka wymóg kapitaïowy banku oraz jego zapotrzebowanie na kapitaï w Ăwietle regulacji nadzorczych pozo- stanie taki sam.

Regulacje nadzorcze pomimo, iĝ uwzglÚdniajÈ coraz szerszy zakres ryzyka ponoszonego przez banki, opierajÈ siÚ o koncepcjÚ odrÚbnego traktowa- nia poszczególnych rodzajów ryzyka. Trzeba mieÊ jednak ĂwiadomoĂÊ, iĝ

(4)

podejĂcie to moĝe powodowaÊ, iĝ ryzyko, a co za tym idzie np. wymogi kapitaïowe, bÚdÈ niedoszacowane, gdyĝ nie bÚdÈ uwzglÚdniaÊ zaleĝnoĂci pomiÚdzy ryzykami. InteresujÈce na tym tle mogÈ byÊ wnioski A. Bris i S. Cantale, którzy stwierdzajÈ, iĝ regulacje nadzorcze w zakresie wymogów kapitaïowych powinny uwzglÚdniaÊ nie tylko wielkoĂÊ i specyfikÚ dziaïal- noĂci danego banku, ale takĝe strukturÚ wïaĂcicielskÈ (Bris, Cantale 2004).

PodkreĂlajÈ oni bowiem znaczenie relacji pomiÚdzy akcjonariuszami banku a kadrÈ zarzÈdzajÈcÈ, wskazujÈc, iĝ jedynie wyraěne oddzielenie tych dwóch funkcji prowadzi do ograniczenia ryzyka podejmowanego przez bank.

KolejnÈ poĝÈdanÈ cechÈ nowoczesnych regulacji nadzorczych powinno byÊ jednolite podejĂcie do sposobu zarzÈdzania bankiem. Idea ta oznacza, iĝ bank stosowaïby te same rozwiÈzania w zakresie zarzÈdzania ryzykiem zarówno na potrzeby wewnÚtrzne (w kontekĂcie efektywnoĂci wykorzysta- nia posiadanych zasobów kapitaïowych), jak teĝ zewnÚtrzne (tj. na potrzeby wypeïniania norm narzuconych przez organ nadzoru bankowego w zakresie adekwatnego poziomu kapitaïu) (Iwanicz-Drozdowska 2003).

Regulacje nadzorcze muszÈ nie tylko odnosiÊ siÚ do systemu zarzÈdzania w banku, ale przede wszystkim zawieraÊ wymogi i wskazówki, co do jego wïaĂciwego uksztaïtowania.

OstatniÈ bardzo waĝnÈ cechÈ, jakÈ powinny charakteryzowaÊ siÚ nowoczesne regulacje nadzorcze, jest niski koszt ich wdroĝenia. Naleĝy przy tym wskazaÊ, iĝ postulat niskich kosztów dotyczy zarówno kosztów bez- poĂrednich, jak i poĂrednich. BezpoĂrednie koszty to przede wszystkim koszty osobowe (w tym takĝe koszty funkcjonowania organów nadzorczych – niezaleĝnie od tego, czy sÈ nimi obciÈĝane banki, czy ponosi je pañstwo) oraz koszty modyfikacji lub wprowadzenia nowych systemów teleinforma- tycznych (Marcinkowska 2010a). Koszty te ponoszone sÈ przy tym nie tylko w momencie wdraĝania nowych regulacji lub ich nowelizacji (nowi pracownicy, nowe systemy), ale takĝe w caïym czasie ich obowiÈzywania (koszty bieĝÈcej obsïugi i konserwacji systemów). W przeciwieñstwie do kosztów bezpoĂrednich, duĝo trudniej jest jednak wyodrÚbniÊ i oszacowaÊ poĂrednie koszty regulacji nadzorczych (Abrams 2000). Koszty poĂrednie mogÈ bowiem obejmowaÊ m.in. rozbudowÚ systemów sprawozdawczych na potrzeby wewnÚtrzne, które powinny uwzglÚdniaÊ np. nowe klasyfikacje wprowadzone przez nadzór, czy teĝ koszty opracowania nowych wzorów umów, formularzy, czy teĝ nawet ulotek informacyjnych dla klientów. Nie mniej jednak, naleĝy mieÊ ĂwiadomoĂÊ, iĝ zarówno bezpoĂrednie jak i po- Ărednie koszty regulacji nadzorczych w gïównej mierze zostanÈ poniesione przez klientów nadzorowanych banków i to zarówno przez kredytobiorców (poprzez wyĝsze prowizje i oprocentowanie), jak teĝ deponentów (poprzez wyĝsze opïaty i niĝsze oprocentowanie).

(5)

2. Antycykliczno ĂÊ regulacji nadzorczych

ZwiÚkszanie akcji kredytowej przez banki podczas ekspansji gospodarki sprawia, iĝ banki stosujÈce najbardziej zaawansowane metody wyznaczania wymogów kapitaïowych bÚdÈ utrzymywaÊ w tej fazie cyklu mniej kapitaïu w zwiÈzku z poprawÈ ocen klientów. Odmienna sytuacja wystÈpi w przypadku spadku koniunktury. BÚdzie to bowiem wynikaïo z koniecznoĂci podniesienia wymogów kapitaïowych na skutek pogorszenia siÚ ratingów kredytobiorców. Wzrost wymogów kapitaïowych bÚdzie natomiast powodo- waï podniesienie kosztów kredytu powodujÈc ograniczenie jego dostÚpnoĂci a tym samym pogïÚbiajÈc spadek koniunktury w gospodarce. Regulacje nadzorcze dopuszczajÈce stosowanie zaawansowanych metod wyznaczania wymogów kapitaïowych stajÈ siÚ zatem procykliczne potÚgujÈc naturalnÈ cyklicznoĂÊ sektora bankowego. W drugiej poïowie pierwszej dekady XXI wieku coraz wiÚcej badaczy zaczÚïo podkreĂlaÊ, iĝ procyklicznoĂÊ jest staïÈ cechÈ regulacji nadzorczych w zakresie wymogów kapitaïowych, a Nowa Umowa Kapitaïowa w porównaniu do wczeĂniej obowiÈzujÈcych zasad nie dokonaïa ĝadnych radykalnych zmian w tym zakresie (Heid 2007). CzeĂÊ badaczy zaczÚïa przy tym róĝnicowaÊ procyklicznoĂÊ NUK w zaleĝnoĂci od kraju pochodzenia banku oraz wielkoĂci banku. T. Jokipii i A. Milne stwier- dzili, iĝ wpïyw NUK ma charakter procykliczny na duĝe banki komercyjne oraz na banki z krajów EU15. Natomiast maïe banki komercyjne, banki spóïdzielcze oraz banki z krajów, które przestÈpiïy do Unii Europejskiej w 2004 roku odnotowaïy anycykliczny efekt NUK tj. podczas fazy spadkowej cyklu gospodarczego zwiÚkszyïy poziom adekwatnoĂci kapitaïowej rozu- miany jako nadwyĝkÚ posiadanych funduszy wïasnych ponad regulacyjne minimum (Jokipii, Milne 2008).

Trzeba jednak zauwaĝyÊ, iĝ procyklicznoĂÊ regulacji nadzorczych nie wynika tylko z ich konstrukcji, ale takĝe z faktu, iĝ we wszystkich krajach o rozwiniÚtych systemach bankowych regulacje te sÈ zbieĝne ze sobÈ. Jed- noczesne przyjÚcie tych samych regulacji na caïym Ăwiecie prowadzi bowiem do zharmonizowania dziaïañ i decyzji podmiotów, które im pod- legajÈ. Powoduje to zatem wzrost destabilizacji w okresie drobnych nawet zaburzeñ na rynkach, zwiÚkszajÈc ryzyko systemowego kryzysu finanso- wego. W szczególnoĂci zaĂ opieranie decyzji na modelach statystycznych, wykorzystujÈcych dane historyczne sprzed okresu zaburzeñ, moĝe spo- wodowaÊ nie tylko powstanie bïÚdnych informacji o aktualnym poziomie ryzyka, ale takĝe moĝe zwiÚkszyÊ poziom ryzyka indywidualnego danego podmiotu, a nawet ryzyka systemowego (Bieri 2009).

Trudno jednak zgodziÊ siÚ z poglÈdem, iĝ zjawisko procyklicznoĂci jest nieuniknione, bowiem pogarszanie siÚ jakoĂci portfela w czasie dekoniunktury jest zjawiskiem naturalnym. (Stefañski 2006). Bez wÈtpienia pogarszanie siÚ jakoĂci portfela w czasie dekoniunktury jest zjawiskiem natu-

(6)

ralnym, jednak odpowiednio skonstruowane regulacje nadzorcze powinny przyczyniaÊ siÚ wïaĂnie do niwelowania tego zjawiska. Warte odnotowania jest przy tym, iĝ w na poczÈtku XXI wieku zarówno jeszcze podczas prac nad ostatecznÈ wersjÈ Nowej Umowy Kapitaïowej oraz w pierwszych latach jej wdraĝania, widoczne byïy opinie, wskazujÈce na istotnÈ procyflicznoĂÊ nowych regulacji (Kashyap, Stein 2004). Twierdzono, iĝ moĝe ona powo- dowaÊ zmiany wysokoĂci wymogów kapitaïowych w zaleĝnoĂci od momen- tu cyklu gospodarczego od 20% (Erwin 2001) do 80% (Segoviano, Lowe 2002). Wyniki badañ przeprowadzonych przez J. Ayuso, D. Pérez, J. Sau- rina na przykïadzie Hiszpanii wykazaïy, iĝ wzrost PKB o 1% powodowaï spadek wymogów kapitaïowych o 17% (Ayuso, Pérez, Saurina 2004).

W szczególnoĂci zaznaczano, iĝ najbardziej procykliczny moĝe byÊ jeden ze sposobów wyznaczania wymogów kapitaïowych z tytuïu ryzyka kredytowego tj. zaawansowane podejĂcie metody wewnÚtrznych ratingów (Pede- rzoli, Torricelli 2005). CzÚĂÊ badaczy stwierdzaïa jednak, iĝ procyklicznoĂÊ NUK zostaïa ograniczona. Po pierwsze wskazywano bowiem na fakt, iĝ niektóre postulaty zgïaszane pod adresem nowych rozwiÈzañ na etapie ich projektowania zostaïy uwzglÚdnione. Po drugie zaĂ dowodzono, iĝ dziÚki NUK, kïadÈcej duĝy nacisk na bardziej kompleksowe podejĂcie do procesu zarzÈdzania ryzykiem, zarówno banki jak i organy nadzoru bankowego sÈ bardziej Ăwiadome ryzyka procyklicznoĂci. Nowa Umowa Kapitaïowa umoĝ- liwia bowiem ograniczenie tego ryzyka poprzez m.in. wprowadzenie moĝ- liwoĂci oczekiwania przez organy nadzoru bankowego utrzymywania przez banki poziomu funduszy wïasnych, przewyĝszajÈcego regulacyjne minimum co moĝe zapobiec gwaïtownemu obniĝaniu poziomu adekwatnoĂci kapita- ïowej w przypadku spowolnienia gospodarczego, czy recesji (Zhu 2007).

DoĂwiadczenia ostatniego kryzysu spowodowaïy pojawienie siÚ jednak opinii, iĝ pomimo wskazanych powyĝej argumentów konieczne jest nie tylko wyeliminowanie procyklicznoĂci regulacji nadzorczych, ale wrÚcz zapewnienie ich antycyklicznoĂci. Trzeba jednak zauwaĝyÊ, iĝ idea antycyklicznych regulacji nadzorczych po raz pierwszy zostaïa wdroĝona w ĝy- cie juĝ w 2000 roku w Hiszpanii. Przy czym regulacje te bazowaïy na koncepcji rezerw dynamicznych tj. obowiÈzku tworzenia dodatkowych rezerw w okresie dobrej koniunktury na rynku i niedopuszczania tym samym do znacznych wahañ poziomu rezerw w momencie zmiany koniunktury. W Hiszpanii wprowadzony zostaï mechanizm tworzenia rezerwy caï- kowitej, którÈ zdefiniowano wykorzystujÈc zarówno wielkoĂÊ jak i zmianÚ wielkoĂci portfela kredytowego banku, a takĝe poziom rezerw celowych (Fernández de Lis, Pagés, Saurina 2001). Zgodnie z niÈ:

Rezerwa caïkowita = α∆ wartoĂci portfela kredytowego + β portfel kre- dytowy – rezerwy celowe

Przy czym zarówno parametr α jak i β uzaleĝniony zostaï od poziomu ryzyka (tabela 1).

(7)

Ta b e l a 1

WielkoĂci parametru α oraz β w hiszpañskim mechanizmie tworzenia rezerwy dynamicznej

Poziom ryzyka α β

Brak 0,0% 0,00%

Niskie 0,6% 0,11%

¥rednio-niskie 1,5% 0,44%

¥rednie 1,8% 0,65%

¥rednio-wysokie 2,0% 1,10%

Wysokie 2,5% 1,64%

½ródïo: Fernández de Lis S., Herrero A.G., Dynamic provisioning: Some lessons from existing experiences, “BBVA Working Papers” 2010, No. 14, s. 13.

Anycykliczne regulacje nadzorcze zostaïy wprowadzone takĝe w Kolum- bii i w Peru. Zgodnie z rozwiÈzaniami zastosowanymi w 2007 roku w Ko- lumbii banki zostaïy zobowiÈzane do tworzenia rezerw na wszystkie kre- dyty dla przedsiÚbiorstw i gospodarstw domowych. Przy czym rezerwa ta skïada siÚ z trzech elementów tj. rezerwy ogólnej, rezerwy indywidualnej oraz antycyklicznej rezerwy indywidualnej (Caprio 2010):

Rezerwa caïkowita = RO + RI + ARI gdzie:

RO – rezerwa ogólna = 1% wartoĂci portfela kredytowego

RI – rezerwa indywidualna wyznaczana przez bank na podstawie modelu wewnÚtrznego

ARI – antycykliczna rezerwa indywidualna, uwzglÚdniana jedynie w okresie dobrej koniunktury

Najprostsza koncepcja antycyklicznych regulacji nadzorczych zostaïa przyjÚta jednak w Peru. Zgodnie z niÈ utrzymujÈcy siÚ przez 30 miesiÚcy z rzÚdu wzrost PKB przekraczajÈcy 5% powoduje koniecznoĂÊ naliczenia dodatkowej rezerwy antycyklicznej, której wysokoĂÊ jest uzaleĝniona od rodzaju kredytobiorcy (tabela 2).

Najnowsza koncepcja antycyklicznych regulacji nadzorczych, mogÈca staÊ siÚ jednak ogólnoĂwiatowym standardem zostaïa przedstawiona przez Komitet Bazylejski w grudniu 2009 roku (Basel Committee on Banking Supervision 2009). KoncepcjÈ tÈ jest idea dodatkowego bufora kapitaïowego.

Przy czym bufor ten powinien byÊ bowiem równy minimalnemu kapitaïowi regulacyjnemu, wynikajÈcemu ze stosowanej obecnie formuïy wspóïczynnika wypïacalnoĂci. Oznacza to tym samym, iĝ docelowo kaĝdy bank musiaïby utrzymywaÊ wspóïczynnik wypïacalnoĂci, a tym samym fundusze wïasne na poziomie dwukrotnego minimum. Zaproponowano jednak, iĝ poziom ten bÚdzie osiÈgany stopniowo wyïÈcznie poprzez obowiÈzek zatrzymywania odpowiedniej czÚĂci wypracowywanych co roku zysków (tabela 3).

(8)

Ta b e l a 2

WysokoĂÊ dodatkowej rezerwy antycyklicznej oraz rezerwy caïkowitej obowiÈzujÈcej w Peru

Rodzaj kredytu Rezerwa antycykliczna Rezerwa caïkowita

korporacyjny 0,40% 1,10%

dla duĝych podmiotów 0,45% 1,15%

dla Ărednich podmiotów 0,30% 1,30%

dla maïych podmiotów 0,50% 1,50%

dla mikro podmiotów 0,50% 1,50%

konsumenckie odnawialne 1,50% 2,50%

konsumenckie nieodnawialne 1,00% 2,00%

hipoteczne 0,40% 1,10%

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Fernández de Lis S., Herrero A. G., Dynamic provisioning: Some lessons from existing experiences, “BBVA Working Papers” 2010, No. 14, s. 24.

Ta b e l a 3

Koncepcja dodatkowego buforu kapitaïowego wedïug propozycji Komitetu Bazylejskiego WielokrotnoĂÊ wspóïczynnika

wypïacalnoĂci

WielkoĂÊ zysku, którÈ naleĝy zatrzymaÊ w danym roku (w % wypracowanego zysku)

poniĝej 1,25 100

od 1,25 do 1,50 80

od 1,50 do 1,75 60

od 1,75 do 2,00 40

powyĝej 2,00 0

½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie Strengthening the resilience of the banking sector, Consultative Document, Basel Committee on Banking Supervision, Basel, December 2009, s. 70.

Dopiero po osiÈgniÚciu docelowego poziomu buforu bank mógïby swo- bodnie dysponowaÊ wypracowanym zyskiem, przeznaczajÈc go np. na wypïa- tÚ dywidendy. Ewentualne straty wygenerowane przez bank spowodujÈ zatem poczÈtkowo jedynie naruszenie bufora kapitaïowego, nie zmuszajÈc go do ograniczenia dziaïalnoĂci, gdyĝ w dalszym ciÈgu speïniaÊ on bÚdzie minimalne wymogi regulacyjne. Tym samym rozwiÈzanie to powinno przy- czyniÊ siÚ do obniĝenia procyklicznoĂci obecnie stosowanych regulacji nadzorczych w zakresie wymogów kapitaïowych (Narodowy Bank Polski 2010).

Przy czym w porównaniu z regulacjami wdroĝonymi w Hiszpanii, Kolum- bii, czy Peru wysokoĂÊ dodatkowego bufora kapitaïowego nie byïaby uza- leĝniona ani od rodzaju kredytów, udzielonych przez bank, ani od ksztaï- towania siÚ wzrostu PKB w danym kraju.

(9)

Trzeba jednak zauwaĝyÊ, iĝ wskazane powyĝej koncepcje antycyklicznych regulacji nadzorczych, wdroĝone w Hiszpanii, Kolumbii, czy Peru, jak dotychczas nie znalazïy naĂladownictwa w innych krajach. Wynika to jednak nie tylko z faktu, iĝ nie byïy one zalecane, czy rekomendowane przez instytucje, czy organizacje, cieszÈce siÚ uznaniem i autorytetem w dziedzi- nie bankowych regulacji nadzorczych tj. Komitet Bazylejski, ale takĝe z tego, iĝ sÈ one krytykowane za niedostateczny stopieñ uwzglÚdnienia charakterystyki portfeli poszczególnych banków. Szczególnie jest to widoczne w rozwiÈzaniu wdroĝonym w Peru, które nie uwzglÚdnia ĝadnych para- metrów zwiÈzanych wyïÈcznie z sektorem bankowym. Co do zasady model oparty o rozwiÈzania analogiczne do tych zastosowanych w Hiszpanii, czy Kolumbii nie moĝe byÊ zatem traktowany jako skuteczne rozwiÈzanie anty- cykliczne a tym samym nie powinien byÊ promowany jako standard, czy wzór (Caprio 2010). Kluczowy jest bowiem zbyt maïy stopieñ powiÈzania wysokoĂci antycyklicznych rezerw z poziomem ryzyka ponoszonego przez konkretny bank. Innym istotnym mankamentem tej koncepcji jest brak moĝliwoĂci przeciwdziaïania zastÚpowania ekspozycji kredytowych w czasie okresu dobrej koniunktury ekspozycjami, niepodlegajÈcymi obowiÈzkowi tworzenia dodatkowych antycyklicznych rezerw. Nie bez znaczenia jest teĝ zaleĝnoĂÊ niektórych elementów koncepcji rezerw antycyklicznych od uzna- niowoĂci organów nadzoru bankowego, co moĝe sprzyjaÊ licznym, politycz- nym naciskom aby w czasie dobrej koniunktury nie ograniczaÊ moĝliwoĂci kredytowych sektora bankowego.

Zako ñczenie

Prawidïowo skonstruowane regulacje nadzorcze, w tym w szczególnoĂci regulacje w zakresie wymogów kapitaïowych przyczyniajÈ siÚ do wzrostu bezpieczeñstwa nie tylko pojedynczych banków i sektora bankowego, ale caïej gospodarki. System regulacji nadzorczych powinien tworzyÊ nie tylko zestaw reguï, ale takĝe zbiór zachÚt do wdraĝania i utrzymywania efektyw- nego systemu zarzÈdzania ryzykiem, prawidïowej wyceny ryzyka oraz ujed- nolicania zasad wyznaczania kapitaïu na potrzeby zarzÈdcze i regulacyjne.

Trzeba jednak pamiÚtaÊ, iĝ wprowadzanie nowych regulacji, charakte- ryzujÈcych siÚ wskazanymi powyĝej cechami jest procesem nie tylko skom- plikowanym, ale takĝe obarczonym licznymi ryzykami. Wyzwania stojÈ zarówno przed bankami, jak teĝ przed organami nadzoru. Banki muszÈ bowiem ponieĂÊ czÚsto istotne koszty dostosowania do nowych wymogów, co ma przeïoĝenie nie tylko na koszt Ăwiadczonych usïug, ale moĝe takĝe przyczyniÊ siÚ do przejĂciowego wzrostu ryzyka prowadzonej dziaïalnoĂci.

Organy nadzoru bankowego, muszÈ zaĂ stworzyÊ narzÚdzia i praktykÚ postÚpowania adekwatnÈ do nowych regulacji. Czynnikiem, który moĝe

(10)

jednak wpïywaÊ na szybsze wprowadzanie w danym kraju nowoczesnych regulacji nadzorczych, stosowanych w krajach o najwyĝszym stopniu roz- woju systemu bankowego jest rosnÈcy udziaï inwestycji bezpoĂrednich w sektorze bankowym danego kraju (Dages, Goldberg, Kinney 2000). Obec- noĂÊ inwestorów zagranicznych przyczynia siÚ bowiem z reguïy do rozwo- ju danego sektora, co z kolei wymusza na organach nadzoru bankowego wdraĝanie nowych, bardziej zaawansowanych regulacji.

Na podstawie powyĝszych rozwaĝañ moĝna takĝe stwierdziÊ, iĝ o ile czÚĂÊ poĝÈdanych cech regulacji nadzorczych jest moĝliwa do osiÈgniÚcia tj. np. elastycznoĂÊ, czy neutralnoĂÊ to w przypadku anycyklicznoĂci wciÈĝ jest jeszcze wiele do zrobienia. Przedstawione rozwiÈzania w tym zakresie opierajÈce siÚ o koncepcjÚ rezerw dynamicznych, które zostaïy przyjÚte w Peru, Kolumbii, czy w Hiszpanii nie mogÈ byÊ uznane za rozwiÈzania modelowe. Rezerwy dynamiczne sÈ bowiem instrumentem niesymetrycznym tj. takim, którego oddziaïywanie jest wiÚksze w czasie dobrej, niĝ w czasie zïej koniunktury. Co oznacza, iĝ o ile rezerwy te przyczyniajÈ siÚ do ograniczenia akcji kredytowej podczas wzrostowej fazy cyklu gospodarczego to w niewielkim stopniu mogÈ prowadziÊ do podtrzymania, czy wzrostu akcji kredytowej w fazie spadkowej cyklu.

ReasumujÈc, moĝna zgodziÊ siÚ z twierdzeniem, iĝ koncepcja zastosowania rezerw do ograniczenia, czy teĝ nawet wyeliminowania procyklicz- noĂci w sektorze bankowym jest bïÚdna. Nie moĝna bowiem próbowaÊ rozwiÈzywaÊ problemu braku odpowiedniego poziomu funduszy wïasnej banku za pomocÈ rozwiÈzañ ksiÚgowych (Marcinkowska 2010b). Koniecz- ne jest bowiem dÈĝenie do wyeliminowania przyczyn procyklicznoĂci takich jak niedoskonaïoĂci systemu raitingów zewnÚtrznych (w szczególnoĂci niski stopieñ odpowiedzialnoĂci agencji ratingowych), które przekïadajÈ siÚ na poziom wymogów kapitaïowych banków, czy teĝ zbyt ograniczone obowiÈz- ki informacyjne banków. Trzeba przy tym zauwaĝyÊ, iĝ koncepcja dodatkowego buforu kapitaïowego, zaprezentowana przez Komitet Bazylejski jako nie bazujÈca na idei rezerw dynamicznych moĝe staÊ siÚ rozwiÈzaniem, które zostanie zaakceptowane i wdroĝone w wiÚkszoĂci krajów. Naleĝy jednak jeszcze raz podkreĂliÊ, iĝ nie wyeliminuje ona caïkowicie procyklicz- noĂci regulacji nadzorczych, a jedynie jÈ ograniczy.

Bibliografia

Abrams R.K., Taylor M.W., Issues in the Unification of Financial Sector Super- vision, “IMF Working Paper” 2000, No. 213.

Ayuso J., Pérez D., Saurina J., Are capital buffers pro-cyclical?: Evidence from Spanish panel data, “Journal of Financial Intermediation” 2004, Vol. 13, Issue 2.

(11)

Basel Committee on Banking Supervision, Strengthening the resilience of the banking sector, Consultative Document, Basel, December 2009.

Bieri D.S., Financial stability, the Basel Process and the new geography of regulation, “Cambridge Journal of Regions, Economy and Society” 2009, No. 2.

Borio C., Towards a macroprudential framework for financial supervision and regulation?, “BIS Working Papers” 2003, No. 128.

Bris A., Cantale S., Bank capital requirements and managerial self-interest,

“The Quarterly Review of Economics and Finance” 2004, Volume 44, Issue 1.

Caprio G. Jr., Safe and Sound Banking. A Role for Countercyclical Regula- tory Requirements?, “Policy Research Working Paper” 2010, No. 5198.

Dages G., Goldberg L., Kinney D., Lending in Emerging Markets. Foreign and Domestic Bank Participation in Emerging Markets. Lessons from Mexico and Argentina, “Economic Policy Review” 2000, No. 6.

Erwin W., Wilde T., Pro-cyclicality in the new Basel Accord, “Risk” 2001, Volume 14.

Fernández de Lis S., Herrero A.G., Dynamic provisioning: Some lessons from existing experiences, “BBVA Working Papers” 2010, No. 14.

Fernández de Lis S., Pagés J.M., Saurina J., Credit growth, problem loans and credit risk provisioning in Spain, “BIS Papers” 2001, No. 1.

Heid F., The cyclical effects of the Basel II capital requirements, “Journal of Banking and Finance” 2007, Vol. 31, Issue 12.

Iwanicz-Drozdowska M., Wpïyw Nowej Umowy Kapitaïowej na bezpieczeñstwo sektora bankowego, w: BankowoĂÊ wobec procesów globalizacji, red. L. Pa- wïowicz, R. Wierzba, Gdañska Akademia Bankowa, Gdañsk 2003.

Jokipii T., Milne A., The cyclical behaviour of European bank capital buffers,

“Journal of Banking and Finance” 2008, Vol. 32, Issue 8.

Kashyap A., Stein J., Cyclical implications of the Basel II capital standards, Federal Reserve Bank of Chicago Economic Perspectives 2004, No. 1.

Krzyĝewski J.A., Rekomendacje nadzorcze – charakter prawny i zakres mocy obowiÈzujÈcej, „Prawo Bankowe” 2000, Nr 7/8 (35/36).

La Porta R., Lopez-De-Silanes, Shleifer A., Government ownership of com- mercial banks, “Journal of Finance” 2002, Vol. 57, Issue 1.

Macey J.R., O’Hara M., The corporate governance of banks, “FRBNY Eco- nomic Policy Review” 2003, September.

Marcinkowska M., Koszty i efekty regulacji bankowych. Czy regulacje nadzor- cze powodujÈ zmniejszenie ryzyka ponoszonego przez banki?, w: Ryzyko w finansach i bankowoĂci, red. B. Filipiak, M. Dylewski, Difin, Warszawa 2010a.

Marcinkowska M., MiÚdzynarodowa standaryzacja norm zarzÈdzania ryzykiem bankowym, w: BankowoĂÊ wobec procesów globalizacji, red. L. Pawïowicz, R. Wierzba, Gdañska Akademia Bankowa, Gdañsk 2003.

Marcinkowska M., ProcyklicznoĂÊ i antycyklicznoĂÊ regulacji bankowych,

„Zeszyty Naukowe” 2010b, Nr 140, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.

(12)

Narodowy Bank Polski, Polska wobec Ăwiatowego kryzysu gospodarczego – czÚĂÊ II. Wnioski z dyskusji, Warszawa 2010.

Pederzoli Ch., Torricelli C., Capital requirements and business cycle regimes:

Forward-looking modeling of default probabilities, “Journal of Banking and Finance” 2005, Vol. 29, Issue 12.

Segoviano M.A., Lowe P., Internal ratings, the business cycle and capital requirements: Some evidence from an emerging market economy, “BIS Working Papers” 2002, No. 117.

Solarz J.K., Wybrane aspekty dostosowania polskiego systemu bankowego do wymagañ Wspólnot Europejskich i OECD, w: Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej, red. W.L. Jaworski, Poltext, Warszawa 1999.

Stefañski M., Nowe regulacje dotyczÈce wymagañ kapitaïowych wobec banków,

„Materiaïy i Studia” 2006, Zeszyt nr 212.

Zhu H., Capital regulation and banks’ financial decisions, “BIS Working Papers” 2007, No. 232.

¿óïtkowski W., NUK w banku spóïdzielczym: Jak zdefiniowaÊ ekspozycje kre- dytowe?, „Nowoczesny Bank Spóïdzielczy” 2008, Nr 6.

The desirable features

of the modern supervisory regulations

Summary

The aim of the paper is to present the most important and desirable features of the modern supervisory regulations. These features not only effec- tively eliminate a threat of shaking the stability of the banking sector and protect customers of banks against the excessive risk but also cause that the development of the banking system will not be stopped or limited. A special place in the paper was given to the problem of anticyclality of supervisory regulations.

The analysis of the Polish and English literature and both existing and designed supervisory regulations was applied in the article as the investiga- tive method.

Key words: supervisory regulations, anticyclality, Basel Committee