169
Z biór stu d ió w o tw ie r a ją d w a d u że a r ty k u ły p r o b le m o w e o ch a ra k terze s y n tezy: „Z ałożen ia m o d elu gosp od ark i p o lsk iej X V I—X V III w ie k u ” i „D yn am ik a ro z w o ju gosp od arczego P o ls k i fe u d a ln e j” . Z w łaszcza p ie r w sz y z n ich go d n y jest szczeg ó ln eg o za in tereso w a n ia ty m bardziej, ż e p r z ed sięw zięcia te g o rodzaju n a leżą w cią ż jeszcze d o rza d k o ści w p o lsk iej litera tu r ze h isto ry czn ej. A u to r sto su ją c c e lo w o szereg za ło żeń te o r e ty c z n y c h i k o n fro n tu ją c je b ezp o śred n io z d orob k iem n a u k i h isto ry czn ej, p r z e d sta w ia w sp o só b b ard zo su g e s ty w n y m ech an izm fu n k cjo n o w a n ia g o sp o d a rk i R zeczy p o sp o litej d o b y n o w o ży tn ej. D a lsz e ro zp ra w y są w za
sa d z ie już ty lk o k o le jn y m i p rób am i k o n k rety za cji stw o r z o n e g o w y ż e j m od elu . A n a lizu ją ró żn e p o d sta w o w e d la ń zagad n ien ia, n p . p rob lem ek sp o rtu p o lsk ic h p ło d ó w ro ln y ch , o d b ic ie p ro cesó w gosp od arczych w stru k tu rze sp o łeczn ej P o lsk i, w p ły w sy tu a c ji ek on om iczn ej i .politycznej k raju n a d z ia ła ln o ść gospodarczą szla ch ty . W arto przy ty m zazn aczyć, ż e p o szu k u ją c o d p o w ied zi n a p o sta w io n e p y ta n ia autor w y ch o d zi częstok roć p o za g ra n ice 'R zeczypospolitej, tłu m a c z ą c p ro cesy w n ie j za
ch od zące sy tu a c ją o g ó ln o eu ro p ejsk ą .
K sią żk ę zam yk ają trzy a r ty k u ły p o św ię c o n e W ielk op olsce. W śród n ic h zw ra ca u w a g ę rozp raw a o sta tn ia : „M od el gosp od arczy W ielk o p o lsk i X V III w iek u : p rzy k ład reg io n u r o z w ija ją c e g o s ię ”. I zn ó w , p od ob n ie jak w w y p a d k u stu d iu m o tw ie rającego, m a m y d o c z y n ie n ia z prób ą sy n te z y . Z jed n ą w s z a k ż e is to tn ą różnicą.
T y m ra zem jest t o s y n te z a in n e g o rodzaju, d o ty c z y o n a b o w ie m jed n eg o ty lk o reg io n u gosp od arczego w y r a ź n ie u k szta łto w a n eg o i o d ręb n ego ju ż w X V III w iek u , a n ie jak p op rzed n io c a łeg o , zró żn ic o w a n eg o te r y to r iu m R zeczy p o sp o litej.
Zbiór Stu d iów J. T o p o lsk ieg o m o że słu ż y ć za p rzyk ład sto so w a n ia n o w o czesn y ch m etod w n a u ce h isto ry czn ej. Z p ew n o ścią p o zo sta n ie on n a d łu go źró d łem in s p i
ra cji d la badań n a d z ja w is k a m i sp o łeczn y m i i g o sp o d a rczy m i ep o k i feu d a ln ej.
A . P.
W a r s z a w a X V I — X V I I w ie k u , zeszy t 2, pod red. A lin y W a w r z y ń c z y k i A n d rzeja S o ł t a n a , „ S tu d ia W a rsza w sk ie”
t.
X X IV , PW N , W arszaw a 1977, s. 343.Z eszyt o tw ie r a p ra ca S. M . S z a c h e r s k i e j „ Ż y w o t k u p ca . U zu p ełn ien ie do »G enealogii« B a ry czk ó w ”, w e r y fik u ją c a leg en d a rn y za p is g e n e a lo g ii rodu roz
p o w szech n io n y b ezk ry ty czn ie p rzez M. B arucha. D zieje J an a T relp iń sk iego, X V II - - w ie c z n e g o ty p o g ra fa i b ib lio p o li w a rsza w sk ieg o , o m a w ia K. K o r o t a j o w a . T en in teresu ją cy p rzy czy n ek d o d z ia ła ln o śc i o fic y n w y d a w n ic z y c h n a te r e n ie sto licy u zu p ełn io n y z o sta ł p rzez z e sta w ie n ie d ru k ó w w y d a n y c h p rzez T relp iń sk iego. W śród mich zn alazły s ię p o z y c je d o ty ch cza s n ie rejestro w a n e.
D w a a r ty k u ły tra k tu ją o sz k o ln ic tw ie w a rsza w sk im . P ie r w sz y t o .rozprawa A . S o ł t a n a „O św iata e le m e n ta r n a w W arszaw ie d o p o ło w y X V II w .”. P om im o sk ąp ej b a zy źród łow ej (u legła o n a zn iszczen iu w c z a sie o sta tn ie j w o jn y ) autor w sp osób in te r e su ją c y p r z e d sta w ia sz k o ln ic tw o w m ieście, szczeg ó ln ą u w a g ę z w r a c a ją c na sz k o łę p rzy k o le g ia c ie św . Jana. A r ty k u ł za m y k a ją b io g ra m y n a u czy cieli
w a rsza w sk ich . B . F a b i a n i w a r ty k u le „W arszaw sk a p e n sja p a n ien w iz y te k ”, p rezen tu je h isto rię ed u k a cji k o b ie t w d ru g iej p o lo w ie X V II w ie k u . B o g a teg o m a
teria łu d o ty c h ro zw a ża ń d o sta r c z y ły a u to rce k s ię g i r a ch u n k o w e zak on u o raz ż y w o ty sió str, zn a jd u ją ce s ię w a rch iw u m k la szto ru w iz y te k . R ozp raw a u zu p ełn ian a z o sta ła ch ro n o lo g iczn y m sp ise m u czen n ic p e n sji z la t 1655— 1680. D rugim a rty k u łem p ió ra te jż e a u to r k i je s t p raca o śro d o w isk u fra n cu sk im w W arszaw ie w la ta ch 1646— 1668, p o w s ta ła n a m a r g in e sie k sią żk i „ W arszaw sk i d w ó r M arii L u d w ik i”. B. F a b ia n i in teresu ją p r o b le m y p o ch o d zen ia sp o łe c z n e g o p r z y b y sz ó w , stop n ia
170 Z A P I S K I
ich za sy m ilo w a n ia z m ieszcza ń stw em w a r sz a w sk im , ich ro la n a d w o r z e k ró lo w ej.
A utorka cz e r p ie m a te r ia ły d o s w y c h ro zw a ża ń z różn orod n ych p rzek a zó w a rch i
w a ln y ch , m ię d z y in n y m i z iksiąg m e tr y k a ln y c h p a ra fii w a rsza w sk ich . K orzystając z o k a zji w a rto zazn aczyć, że od p isy n ie za ch o w a n y ch k sią g ślu b ó w p a r a fii św . J an a z la t 1647— 1657 i 1662— 1668, d o fctórych a u to rce n ie u d a ło s ię d otrzeć, zn aj
dują s ię w A r c h iw u m A rch id iece zja ln y m w W arszaw ie.
K o lejn ą p o z y c ję zbioru s ta n o w i ed y cja reje str u poboru od d u ch o w ień stw a a rch id iak on atu w a rsz a w sk ie g o z 1561 r., o p ra co w a n a p rzez A . D u n i n - W ą s o - w i c z o w ą . Z d an iem ed y to r k i jest ito n a jsta r sz y z e znanych, za ch o w a n y ch r e je str ó w te g o typ u .
D ziejo m rzem io sła lu d w isa r sk ie g o i k o n w isa rsk ieg o p o św ię c iła sw ą rozp raw ę W. S z a n i a w s k a . A u tork a p rzed sta w iła sy tu a c ję i rozw ój ty c h g a łę z i rzem io sł m e ta lo w y c h sto lic y od p o ło w y X V do p o ło w y X V II stu lecia .
T om za m y k a ją d w a a r ty k u ły J. L i 1 e у к i. P ie r w sz y m ó w i o p o w ią za n ia ch fu n k - cy jn o -a r c h ite k to n ic z n y c h sa l se jm o w y c h Z am k u K r ó le w s k ie g o w W a rsza w ie w X V I—
X V II w . D ru gi jest p rzeg lą d em sp u ścizn y ry su n k o w e j p o k o n serw a to rze w a r sz a w sk im K a zim ierzu S k ó rew iczu , d o tyczącej p rzeb u d ow y Z am ku w la ta c h 1569— 1572.
M. 5 .
R om u ald W r ó b l e w s k i , Z n a jo m o ść A m e r y k i w P o lsce o k re su O d ro d ze n ia , PW N , W arszaw a 1577, s. 158.
R om u ald W r ó b l e w s k i p rzed m io tem s w e g o o p ra co w a n ia u c z y n ił te m a t w y ją tk o w o w d zięczn y , m ieszczą cy s ię w n u rcie badań n a d sze r o k o rozu m ian ą ś w ia d om ością sp o łeczn ą — z a ją ł s ię m ia n o w ic ie zn a jo m o ścią A m ery k i w sz e sn a sto - w ieczn ej P o lsce. Z agad n ien ia zn a jo m o ści p ro b lem ó w N o w e g o Ś w ia ta w n a sz y m s p o łe c z e ń stw ie b u d z iły ju ż za in te r e so w a n ie p o ls k ic h badaczy <F. C z e r n y , F. B u j a k , B. O l s z e w i c z ) ; w o sta tn ic h la ta c h te m a t te n p o d ją ł J a n u sz T a z b i r p o św ięca ją c m u d w ie p o z y c je k sią ż k o w e („ S zla ch ta a k o n k w ista d o r zy ” — 1969,
„R zeczp osp olita sz la c h e c k a w o b e c w ie lk ic h o d k ry ć” — 1973) i kilika a r ty k u łó w . O m aw ian a praca, n a p isa n a W a ro w n ie i p rzejrzyście, zaop atrzon a w in te r e su ją c e z d jęcia m a p i r y c in , jest k o n ty n u a cją t e g o n u rtu badań.
A u to r sta n ą ł p rzed p o w a ż n y m i p ro b lem a m i źród łow ym i; o p ie r a ją c s ię g łó w n ie n a źródłach d ru k o w a n y ch o g r a n ic z y ł — z p r z y c z y n zro zu m ia ły ch — k w e r e n d ę d o d z ia łó w sta ro d ru k ó w b ib liotek : O ssoliń sk ich , J a g iello ń sk iej i N a ro d o w ej. W w y n ik u p rzep ro w a d zo n y ch t e m p o szu k iw a ń u z y sk a ł p o k a źn y p lo n w p o sta c i 300 d ru k ó w z w a rty ch , 30 d r u k ó w u lo tn y ch , o k o ło 60 lis tó w i p on ad 100 in n y ch w zm ia n ek n ie lic z ą c m ap i ry cin . P o z a k ro n ik a m i, d ia riu sza m i p od róży i d z ie ła m i g eogra
ficzn y m i, w śr ó d w y k o r z y sta n y c h źró d eł zn a la zły s ię u tw o r y o ch a ra k terze r e lig ij
n y m , lite r a tu r a p ię k n a , n ie lic z n e źród ła a k to w e o r a z d o ść b ogaty m a te r ia ł ik o n o g r a fic z n y i kartograficzn y.
P r a c ę s w ą p o d z ie lił a u to r n a tr z y zasad n icze części. W p ierw szej p r z e d sta w ił d r o g i p rzen ik a n ia d o P o ls k i in fo r m a c ji o A m e r y c e — podróże P o la k ó w d o k ra jó w E uropy Z ach od n iej (n au k ow e, tu r y sty c z n e , d y p lo m a ty czn e, h a n d lo w e itd .), p o b y ty cu d zo ziem có w — z w ła szcza n ie lic z n y c h u czo n y ch — w P o lsc e , o b cą litera tu r ę czy ty w a n ą w n a szy m k ra ju , w re sz c ie — 'korespondencję.
O die p r zed sta w ien ie p o te n c ja ln y c h i r z e c z y w isty c h k a n a łó w p r z e p ły w u in fo r m a c ji o N o w y m â w ie c ie d o P o ls k i b y ło za d a n iem w p e łn i o sią g a ln y m , o ty le p ro b lem p oziom u w ied zy i, c o w a żn iejsze, sto p n ia r o zp o w szech n ia n ia s ię ty c h w ia d o m o ści w sp o łe c z e ń stw ie p o lsk im o p ra co w a ć m ożna b y ło je d y n ie h ip o tety cz
